Mvs 3 2013 by Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL)

Officieel orgaan afdeling

Model vliegsport

modelvliegsport van de KNVvL

WK F3D Pylon racing in Deelen Dutch Nationals | Foto en video vergunningen Meer aandacht voor de recreatieve vlieger | Bewegelijk en toch stabiel

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Inhoudsopgave 6

Deze Paraâ&#x20AC;&#x2122;s op de Dutch Nationals liggen uit te rusten voor een nieuwe sprong.

DevWing, software programma.

De oudste vlieger van MCA 90 jaar!

Ontvanger met AS3X stabilisatie getest.

Rubrieken

Colofon

Voormalig Vliegkamp Valkenburg weer even middelpunt van vliegend Nederland

Uitgave:

5 5 6

Helikopter wedstrijden tijdens de Dutch Nationals

Dutch Nationals F5B DevWing - betaalbare software voor digitaal ontwerpen van een vleugel

NR.3 - 2013 / jaargang 2

8 Foto- en video vergunningen 8 De oudste leerling-piloot van MCA werd 90 jaar 8 Weerinformatie 9 Meer aandacht voor de recreatieve modelvlieger 11 Terugkijken op een geslaagd WK Pylon 12 Bewegelijk en toch stabiel! 17 B-25 Factory Times (boekbespreking) 18 Oproep voor deelnemers aan buitenlandse wedstrijden 19 Wedstrijduitslagen Coverfoto:

Wereldkampioen Pylon racing Chris Callow, samen met zijn caller en vader Kevin Callow, zie artikel op blz .11

Modelvliegsport is een officieel orgaan van de afdeling modelvliegsport van de KNVvL Uitgever: Media Primair Modelbouw B.V. / Rob Mekelenkamp Eindverantwoording: Gerard Rutten (KNVvL) ge.rutten@home.nl, 013-5210040 Eindredactie/Organisatie: Jan Melchior (Media Primair) Redactieadres: Ophemertstraat 26, 5045 TG Tilburg pr@modelvliegsport.nl Vormgeving: Ramon Vink, Media Primair Ontwerpbureau BV Advertenties: Ernst Soetendaal / 0342-400 279 ernst@mediaprimair.nl Dagelijks bestuur: Voorzitter: Secretaris: Penningmeester: Vice voorzitter: Commissies: Vz Sportzaken: Vz Instructie en veiligheid: Vz Comm.Terreinen: Vz PR Commissie: Vz Comm. recreatief:

Vakant Paul Beks Arthur Werner Hans van Rooy Rob Metkemeijer Richard Branderhorst Hans van Rooy Gerard Rutten Vakant

Besturen van niet aangesloten clubs kunnen op verzoek dit magazine toegestuurd krijgen. Uitnodiging: Clubs worden uitgenodigd om ervaringen of zaken uit hun club die interessant voor andere clubs kunnen zijn, naar de redactie te sturen zodat deze meegenomen kunnen worden in dit magazine. Er wordt op vrijwillige basis geschreven, dus geen honorarium. Inleveringsdatum kopij tbv uitgave nr.4-2013: 18 okt. 2013

Officieel orgaan afdeling modelvliegsport van de KNVvL

In memoriam Oss, Modelvliegkamp 2012. Peter Mooij kwam in het ochtendzonnetje aanslenteren. Kalm, zichtbaar trots en met een zojuist afgebouwde warbird type Mustang, quasi nonchalant op zijn schouder. ‘Goeie morgen mannen, lekker vliegweertje vandaag!’ luidde zijn begroeting en vervolgens bood hij iedereen op onontkoombare wijze de gelegenheid zijn mooie kist uitgebreid te bewonderen. ‘Ik vond ‘m gewoon leuk’ vertelde hij en legde uit hoe geweldig het bouwen en afwerken ervan voor hem geweest waren. ‘En vliegen doet zo’n ding met een klein laag vleugeltje lekker strak en snel’, meldde hij enthousiast. Peter wilde maar één ding, snel de lucht in. Maar hij was ook een realist, hij besefte heel goed dat het vliegen met zo’n kist méér vraagt dan geestdrift alleen. ‘Ik heb met Rob (de Wildt) afgesproken dat hij de Mustang naloopt en invliegt. ‘Want’ zei Peter, ‘het vliegen zal nog wel gaan maar een ongewenste en veel te harde landing wil ik écht niet’. Even later vloog Peter met Rob zoals het zijn bedoeling was en maakte hij uiteindelijk een droomlanding. Euforie alom! Enkele maanden later krijgt hij de boodschap dat zijn, op dat moment nog relatief beperkte, fysieke problemen zó ernstig en bedreigend zijn

dat hij met vrijwel onmiddellijk ingang, voor het ergste moet vrezen. Deze boodschap is in feite een landing van de hardste soort. Een landing die zijn leven en dat van de mensen om hem heen, volledig op de kop zet. Peter besloot zo gewoon mogelijk door te gaan met zijn leven, met zijn activiteiten. ‘Beperkingen zijn er om overwonnen te worden’, vertelde hij mij. Hij nam dan ook nauwelijks gas terug, deed overal aan mee en bleef nadrukkelijk aanwezig. Helaas bezorgden ook de bijkomende kwalen hem bijzonder veel last en maakten deze zijn laatste maanden ongelofelijk zwaar. Peter overleed begin juli en had er voor gekozen zijn overlijden ca. 3 weken later wereldkundig te laten maken. Peter was een gedreven voorzitter die wist wat hij wilde, met veel initiatief op de thema’s afging en vele aanzetten gaf tot overpeinzingen en verbeteringen. Hij was een gedreven mens en een markant voorzitter die wij zeer dankbaar zijn voor zijn inzet en daadkracht en die nog lang in onze gedachten zal voortleven. Hans van Rooy Interim-voorzitter afdeling Modelvliegsport

Evenementen/Agenda 1-sep 1-sep 7-sep 7 en 8 sep 7 en 8 sep 8-sep 8-sep 8-sep 14-sep 15-sep 21-sep 22-sep 27, 28 en 29 sep 29-sep 5-okt 6-okt 13-okt 13-okt 19-okt

Oss Genk (B) Garderen De Peel Leeuwarden Ginkelse Heide Winterswijk? Vlissingen Regte Heide Dalfen Swalmen Bergeijk regio Twente Garderen

NR.3 - 2013 / jaargang 2

NK comp. F3A finale NK comp. F4C, F4G, F4H, sp. sch. Herfstspektakel VV outdoor + selectie NK deel 2 alle klassen behalve F2A, C en F NK comp. F3A-X A, F3A-X B, F3A-X C NK comp. F3J NK comp. F3B NK comp. F3C, F3N, Sportklasse Hart van Brabant Cup VV outdoor + selectie NK comp. F3B, 2e reserve NK comp. F5B NK comp. F3K, mini’s NK comp. Modelparachutisten NK comp. F3J Najaarswedstrijd VV outdoor + selectie NK comp. F3J, 2e reserve NK comp. F5J NK comp. F4C, F4G, F4H, sp. sch. Korhoender Cup VV outdoor + selectie,

Oudenbosch Deelen Regte Heide

Voor verdere informatie zie: www.modelvliegsport.nl / afd. sportzaken

Tekst en foto’s: Paul Beks

Voormalig Vliegkamp Valkenburg weer even middelpunt van vliegend Nederland Het is al weer een paar jaar geleden dat het laatste Orion patrouillevliegtuig vertrok van voormalig Vliegkamp Valkenburg bij Katwijk en Leiden en dit vliegveld formeel gesloten werd. Sindsdien maken drie zweefvliegclubs en twee modelvliegclubs nog regelmatig gebruik van het veld. Zaterdag 25 mei bruiste het vliegveld echter weer volop van gevarieerde vliegactiviteiten. In het kader van de Dutch Nationals, georganiseerd door de Leidsche Luchtvaart Club, vlogen ongeveer 180 modelvliegpiloten in zeven verschillende klassen, onderverdeeld in vijftien subklassen wedstrijden voor de Nederlandse Kampioenschappen. In de week voorafgaand aan het evenement werd met argusogen het weersbericht gevolgd. Harde wind en regen leken roet in het eten te gaan gooien, maar geleidelijk aan werden de voorspellingen beter. Uiteindelijk bleek de windverwachting toch een belemmering te zijn voor enkele piloten uit de schaalklasse. Jammer natuurlijk, want doorgaans is dit juist voor het publiek een zeer aantrekkelijke vorm van modelvliegsport bekijken. Toch durfden enkele schaalvliegers

het wel aan, de jets bleven echter jammer genoeg aan de grond. Het toegestroomde publiek kon zich vergapen aan nog zes andere klassen, waar-onder zweefvliegtuigen, helikopters en pylonracers. Ruim 2000 bezoekers die de kou trotseerden konden op die manier niet alleen kennis maken met de vele facetten die de modelvliegsport in Nederland weet te bieden, maar konden tevens kennis-maken met de top van de Nederlandse modelvliegsporters. Wethouder Binnendijk van Katwijk reikte aan het einde van de geslaagde dag de prijzen uit. Onderstaand de nummers 1 van iedere categorie: Klasse Schaal: F4C – Gerard Rutten Sportschaal – Kim Vlasblom Klasse Helikopter: F3C – Cees Verplanke F3N – Jeroen Koolmees Sportklasse – Robert Englebert Klasse E-Zweefvliegen: F5B – Gerben van Berkum

Klasse Pylonrace: Quicie – Martijn van Doesburg E-Quickie – Paul Ravensbergen EF1 – Emanuel Stassar E2K – Wubbo Löning Klasse Zweef-taken: F3B – Jeroen Smits Zweefvliegen: F3J – Frank van Melick F3J Junior – Sam de Bliek Lijnbesturing: Nog niet bekend

Warm aankleden was geen overbodige luxe. In het midden Paul Beks. NR.3 - 2013 / jaargang 2

Klaar voor een nieuwe lierstart.

Lijn bestuurd toestel met een Discovery Retro 60 brandstofmotor.

Dit schaalmodel werd diepgaand beoordeeld.

Tussen de bedrijven door ook nog tijd voor een praatje.

Tekst en foto’s: Laurens Thomas

Helikopter wedstrijden tijdens de Dutch Nationals Er was tijdens de Dutch Nationals, gehouden op 25 mei op de vliegbasis Valkenburg, een grote opkomst voor de drie helikopter wedstrijd-klasse’s. In totaal deden er 29 piloten mee in de sportklasse, de F3N klasse en de F3C klasse. Voor de F3C klasse waren er zelfs drie Belgische F3C piloten, en één F3C piloot uit Engeland gekomen om met deze wedstrijdserie mee te doen. De weersomstandigheden waren gedurende de dag soms lastig en verraderlijk, een koude wind van 4Bft, soms wel 5Bft met stevige windvlagen, zorgde ervoor dat de piloten soms de grootste moeite hadden om hun figuren goed en netjes voor de driekoppige jury af te werken. Met name de F3N klasse met zijn spectaculaire vliegbewegingen viel in de smaak bij het publiek dat in groten getale was komen kijken op vliegbasis Valkenburg. Ook werden aan de piloten vele vragen gesteld over de helikopters, wat voor figuren de piloten moesten vliegen en waarop ze worden beoordeeld. De Sportklasse wordt gezien als instapklasse en daar zien we al vele talenten in rondvliegen, ook de minder

ervaren piloten deden hun uiterste best om de meeste punten binnen te halen. De F3N is de 3D klasse waarin drie verschillende rondes gevlogen worden, waarin o.a. ook de creativiteit van piloot komt kijken als hij een ‘Flight To Music’ of ‘Free style’ ronde vliegt. FTM is een ronde waarbij men figuren op de maat van muziek moet vliegen en daarbij is timing een belangrijke zaak, bij de ‘Free style’ is het met name de ‘wauw’-factor van het publiek en de juryleden die punten oplevert. In de F3C klasse is precisie een factor waar de jury op let, deze klasse is net als de F3N een klasse die ook WK en EK wedstrijden kent. F3C heeft tien vaste figuren, drie ‘hoover’ en zeven ‘aerobatic’ figuren, die met de uiterste precisie gevlogen dienen te worden. Precisie is bij dit soort weersomstandigheden een zeer lastige opgave maar de ervaren F3C piloten trainen ook in dit soort omstandigheden en kunnen met uiterste precisie de vaste figuren met hun helikopter vliegen. Jammer van het koude weer, maar de opzet van de Dutch

Nationals is een mooie promotie voor de modelvliegsport, vooral de grote opkomst van het publiek en piloten heeft ervoor gezorgd dat het een geslaagd evenement is geworden.

Tekst en foto’s: Joris Crévecoeur

Dutch Nationals F5B

Het doel van de het F5B vliegen is drieledig. De eerste 200 seconden van de vlucht moet zo vaak mogelijk de afstand tussen twee palen die op 150 meter uit elkaar staan, gevlogen worden. Na afloop daarvan begint de zweeftaak van precies 10 minuten. Als laatste moet er een doellanding gemaakt worden. Vooral het eerste gedeelte van de vlucht is spectaculair aangezien de motor alleen buiten het gebied tussen de twee palen gebruikt mag worden. Gevolg hiervan is dat de modellen met zeer grote vermogens

vliegen. In een stijgvlucht van 2 seconden klimt het model naar ongeveer 100 meter en versnelt daarbij naar een snelheid van zo’n 250 km/u. Aan het einde van de dag bleek ook deze keer Gerben weer onverslaanbaar. Pieter en ik hebben flink gestreden om de 2e en 3e plaats en uiteindelijk bleek het onderlinge verschil maar 6 punten (op de 3000) in het voordeel van Pieter. Theo eindigde op een keurige 4e

plaats en Rick verloor helaas zijn propeller in het hoge gras en eindige als 5e. Aangezien er maar vijf deelnemers waren, was er tussen de rondes in tijd om bij de andere disciplines te gaan kijken. Vooral de spectaculaire F3D-demo wekte veel belangstelling. De sfeer was overal gezellig en de dag verliep zeer voorspoedig vanwege een perfecte organisatie door de LLC. Op naar de volgende Nationals! NR.3 - 2013 / jaargang 2

Dit jaar deed de klasse F5B voor het eerst mee met de Dutch Nationals. Aangezien veel deelnemers in het oosten van het land wonen was de opkomst wat magertjes. Uiteindelijk waren er zeven deelnemers, terwijl vijf deelnemers alle vier de rondes hebben gevlogen. Deze keer deden ook Rick Ruijsink en Pieter Douma mee, twee grondleggers van het F5B en het elektro vliegen in het algemeen.

Tekst en afbeeldingen: Arthur Werner

DevWing: betaalbare software

voor digitaal ontwerpen van een vleugel

Veel modelbouwers kennen het programma ‘Profili’ van de Italiaan Stefano Duranti. Met dit programma kun je alle ribben voor een vleugel laten uittekenen, rekening houdend met liggers, building tabs, profielverlopen,’wash-out’, etc. De meest uitgebreide versie kan zelfs geneste freesbestanden aanmaken die rechtstreeks op een CNC freesmachine kunnen worden uitgevoerd. Ook is er uitgebreide analyse van profielen mogelijk (polaren etc.). Toch kent dit programma zijn beperkingen, voornamelijk bij complexere meerdelige vleugels, afwijkende ribhoeken en het inbouwen van verbinders en controlevlakken (flaps, aillerons, etc.). Voor wie daar tegen aan loopt is er een uitgebreidere reeks programma’s beschikbaar, uit de ‘Dev’-range: DevCad, DevFus & DevWing. Wat ze gemeen hebben is de uitbreidbaarheid naar CAM versies (voor het verwerken van de bestanden met een CNC freesmachine), een relatief lage prijs en het werken met ‘projecten’ via een Wizard die er voor zorgt dat je alle stappen doorloopt. Aan DevFus besteedden we al eerder aandacht. Deze keer kijken we naar de CAM versie van DevWing met een prijs van 95 euro (70 euro zonder de CAM optie). http://www.devcad.com/

NR.3 - 2013 / jaargang 2

De Moazagotl met ‘seagull’ vleugelprofiel.

helften, de afmetingen van de wortelrip, de tiprib en het aantal unieke panelen waar de vleugel uit bestaat. Het origineel is 20 meter dus bij schaal 1:5 wordt dat een spanwijdte van 4 meter. Minus 8 cm voor de pylon is 196 cm per vleugelhelft. En vanwege het meeuwenprofiel bestaat de vleugel uit twee panelen. Vervolgens openen we de afbeelding met de ‘outline’ en kalibreren deze, we draaien hem en geven aan wat de grootste maten van de vleugel zijn. We passen daarna de ‘outline’ van de vleugel zo goed mogelijk aan op de afbeelding (afb.1). In stap vier plaatsen we de ribben, dat kan

Om een vleugel te ontwerpen doorlopen we een uitgebreide ‘Wizard’ die er voor zorgt dat alle instellingen gemaakt worden, dit zijn er namelijk nog al wat. In dit geval maken we een vleugel voor een 1:5 Moazagotl, op basis van een simpele 3-aanzichten tekening die we via Google gevonden hebben. Hoewel de tekening beperkt is, en met een lage resolutie, kunnen we hiermee toch snel een vleugel ontwerpen omdat alle basisgegevens beschikbaar zijn. In de eerste stap kiezen we de afmetingen van een vleugelhelft, de tussenruimte tussen de

Afb.1 Vleugelplan scherm.

volledig handmatig maar gaat sneller met een Wizard. Ik kies simpelweg voor 29 ribben, die ik DevWing zelf laat plaatsen in paneel B.

De Rib wizard.

De eerste 3 ribben van paneel A pas ik vervolgens zelf aan naar 4 mm dik (in verband met de verbinder) en dan wordt het tijd om in stap vijf de profielen te kiezen voor de wortelrib en tiprib. Ik kies voor HQ 3.0-10 verlopend naar HQ 3.0-12, bepaal de ‘washout’ op 2 graden en stel de vleugelhoeken bij de romp en de knik in. In de totaal 16 stappen brengen we beplanking aan, liggers, een D-box, ailerons, een ‘servo-bay’, de vleugelverbinder, etc. Steeds kun je snel de basisinstellingen maken maar indien nodig ook alles tot in extreem detail perfectioneren. Soms moet je daarbij even wennen aan de manier waarop het programma werkt maar dat heb je snel door. Als je ook door de schermen voor gewichtsbesparing (gaten) en building tabs gegaan bent dan is de vleugel bijna klaar (afb.2). Je kunt je project vervolgens 3D bekijken en manipuleren (als je PC DirectX 9 ondersteunt). Eventueel ga je terug in je project om aanpassingen te maken of om alsnog elementen toe te voegen. Is alles klaar? Dan kunnen nu de bouwtekening en alle losse elementen worden afgedrukt. En bij de CAM versie kunnen de elementen optimaal ingedeeld worden voor het formaat van de

Afb.2 Scherm voor Rib aanpassingen.

frees, en het te gebruiken materiaal. In afb.3 zie je de ‘building tabs’ aan iedere rib, die maken het mogelijk deze ‘gull wing’ zonder helling te bouwen op een plat vlak. Het programma houdt daarbij rekening met de onderlinge hoek van de panelen die we eerder gespecificeerd hebben. Conclusie: Voor wie zelf zijn eigen vleugels ontwerpt en bouwt zal dit programma goede hulp leveren. In de volgende afleveringen

Afb.3

zullen we de vleugel nalopen, optimaliseren en gaan frezen en bouwen. Wie voor die tijd suggesties heeft voor profiel, liggeropbouw, ‘wash-out etc. is van harte welkom deze te delen! arthur@arthurwerner.nl

NVM

F1 Modelbouw Challenge Het inschrijven op de NVM F1 Modelbouw Challenge is begonnen… kom jij straks ook aan de start? Meld je nú aan en bouw op 13 oktober 2013 het winnende racemodel!

De Koningshof in Veldhoven Maak kennis met de fascinerende wereld van techniek. Leer hoe DAF vrachtwagens ontwerpt. Zie het 3D printen in werkelijkheid. Maar ga ook zelf aan de slag! Haal je mini-rijbewijs of bouw je eigen raceauto/boot. En verbaas je over de perfecte weergave van de werkelijkheid in miniatuur. Tijdens de tentoonstelling Jeugd & [Model] Techniek vindt ook de finale plaats van de NVM F1 Modelbouw Challenge. Doe mee!!

Jeugd & [Model]Techniek wordt gehouden op 13 oktober 2013 in NH Koningshof. Adres: Locht 117, 5504 RM Veldhoven.

Deelname kan worden aangemeld via het inschrijf formulier op de website of stuur een mail naar: f1.modelbouwchallenge@gmail.com

De tentoonstelling is open vanaf 10.00 uur. Toegangsprijs € 5,-. Kinderen tot 6 jaar gratis. Er is ruime (gratis) parkeermogelijkheid. Kijk voor meer informatie op: • www.modelbouwers.nl • www.scalemodelfactory.nl

NVM F1

NR.3 - 2013 / jaargang 2

13 oktober 2013

Informatie: Meer informatie en tips zijn te vinden op de website: www.modelbouwers.nl/ f1challenge.php

Modelbouw Challenge

MAAK JE EERSTE DE BESTE!

Tekst: Richard Branderhorst, Voorzitter KNVvL Commissie CIV

Foto- en video vergunningen Vanuit het CIV (Commissie Instructie en Veiligheid), afd. Modelvliegsport een tweetal zaken: Het is al overal gepubliceerd, maar voor de zekerheid nog even: Door Defensie is bekendgemaakt dat het per 1 juni 2013 niet meer nodig is om als modelvlieger een vergunning te hebben om vanuit de lucht te fotograferen of video’s te maken. Ook niet als je het vastlegt, of publiceert op ‘Youtube’ of ieder ander medium. Per 1 juli zijn er veranderingen aangebracht in de Regeling Modelvliegen van 2005. Het belangrijkste element is dat er een scheiding is aangebracht tussen recreatief vliegen en professionele/commerciële inzet van modelvliegtuigen. Daartoe zijn begripswijzigingen aangebracht in de wetstekst: onze modellen heten tegenwoordig Modelluchtvaartuigen en als je er commercieel mee vliegt is de kreet Lichte Onbemande Luchtvaartuigen in gebruik genomen. Het is niet langer toegestaan om commercieel/professioneel met Modelluchtvaartuigen te vliegen zonder dat je voldoet aan een hele reeks eisen, zoals een opleiding en keuringen van je gebruikte apparatuur.

De KNVvL, als vertegenwoordiger van een hobby/sport, heeft duidelijk afstand genomen van de bedrijfsmatige inzet. Voor de laatste groep is een belangenvereniging opgestart ander de naam DARPAS, je kunt je aanmelden via hun website. www.darpas.nl. Iedereen die nog commercieel vliegt en denkt onder de Regeling Modelvliegen te vallen, is dus strafbaar. Tevens zullen er grote problemen ontstaan bij het indienen van een claim bij de KNVvL verzekering als blijkt dat er sprake is geweest van een commerciële vlucht. Bij voorbeeld als je ergens in een bebouwde kom schade veroorzaakt. Een uitzondering vormen commerciële vliegscholen, die hebben geen beperkingen. Tevens heeft de wetgever een aantal zaken wat scherper gesteld: de meeste zaken waren voor alle modelvliegers al zo klaar als een klontje, dat je bij voorbeeld niet over een mensenmassa mag vliegen of over een aaneengeschakelde bebouwing. Je mag ook niet meer vliegen boven wegen die een snelheidslimiet van 80 km/u hebben of hoger. Zou je club zo’n weg tegen het veld aan hebben liggen, of onder het vlieggebied, dan moet de secretaris van de club een mailtje sturen naar ondergetekende, wij zullen dit

afstemmen met ILenT. Clubs hebben inmiddels al een mail over dit onderwerp gekregen en er zijn al aardig wat reacties binnen. Aangezien de KNVvL de enige partij in Nederland is waarmede de ILenT (Inspectie Leefomgeving en Transport…..zeg maar de oude ’Rijksluchtvaartdienst’) zaken doet, hebben wij zeer veel tijd moeten steken in deze materie. De eerste voorstellen vanuit de overheid waren dramatisch slecht geweest voor onze hobby, we hebben vrijwel alles kunnen weerleggen, zodat er nog voldoende ruimte overblijft voor de hobby. Wel heeft de ILenT een aantal zaken in de Toelichting (die bij de vernieuwingen zit) aangescherpt, waar we het helemaal niet mee eens zijn. Ondermeer de uitleg dat FPV vliegen niet zou voldoen aan de zichtregels. Omdat er per 1 oktober weer een nieuwe versie komt van de Regeling Modelvliegen (in feite een samensmelting van de nieuwe regeling met de oude, zodat de leesbaarheid sterk verbetert), zullen we de komende maanden fors tegengas gaan geven. Wordt vervolgd……. CIV@modelvliegsport.nl

Tekst en foto’s: Richard van Kampen, secretaris MCA

De oudste leerling-piloot van MCA werd 90 jaar

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Zaterdag, 06 juli 2013, was een heugelijke dag voor onze modelpiloot Frans Wullems, lid van Modelvlieg Club Alpha uit Hulst. Eerder die week vierde onze ouderdomsdeken en leerling-piloot zijn verjaardag. Hij bereikt daarmee de gezegende leeftijd van 90 jaar! We konden dit niet ongemerkt voorbij laten gaan dus werd Frans op zijn vaste vliegmiddag verrast met de hartelijke gelukwensen van zijn vliegvrienden. Frans kreeg een oorkonde als oudste vliegende lid van de vereniging en voorzitter Emiel overhandigde verder een super gezond groente- en fruitpakket, inclusief een flesje Bubbeltjes, zodat we hopen dat Frans nog lang en gezond mag kunnen vliegen. Frans is lid geworden van MCA in 2011. Hij wilde graag leren vliegen en heeft een Multiplex Mentor als vliegtuig. Zodra het weer het enigszins toelaat is Frans op het veld te vinden. Onze vaste instructeur Adri is vol lof over de vorderingen en de motivatie van Frans om te vliegen. v.l.n.r.: Frans Wullems, Emiel van de Vijver (voorzitter), Adri Verstraeten (instructeur)

Weerinformatie Voor een goede informatie over verwachte weersomstandigheden is bijgaande link een goed hulpmiddel. Met betrekking tot toegang tot de KNMI luchtvaartmeteo: https://www.luchtvaartmeteo.nl/

Login: KR[clubnummer](bijvoorbeeld KR4285) Wachtwoord: MODEL2013 In het bijzonder de Balloon forecast (wind & thermiek) is enorm nuttig en geeft zeker een toegevoegde waarde om te kijken hoe de wind staat, of deze wel of niet inzakt en of het zin heeft om te gaan (model) vliegen. NB: Voor alle clubs is opnieuw een account aangemaakt.

Tekst en foto’s: Bald de Boer

Meer aandacht voor de recreatieve modelvlieger De afdeling Modelvliegsport van de KNVvL probeert alle belangen van de model vliegers te behartigen. Naast de collectieve verzekering en bijstand als het gaat om bijvoorbeeld vliegterreinen, wordt ook de weten regelgeving nauwkeurig in het oog gehouden. Waar nodig worden de autoriteiten geadviseerd. Maar er is nog meer. Wat te denken van het organiseren van grote evenementen, al dan niet internationaal? Ook is er al veel aandacht voor bijvoorbeeld de wedstrijdvliegerij, en ook de schaalvliegers worden niet vergeten. Toch is er nog een groep modelvliegers, wellicht de grootste groep van allemaal, die nog wel wat (meer) aandacht mag hebben: de recreatieve modelvliegers!

Het Afdelingsbestuur bestaat naast een voorzitter, een secretaris en een penningmeester, uit diverse leden. Deze leden hebben ieder een andere specialiteit, een ‘post’. De posten zijn: Public Relations & Communicatie, Sportzaken, Terreinen, Instructie & Veiligheid en, jawel: Recreatief. Ieder bestuurslid creëert rond zijn post een commissie met dezelfde naam. De commissieleden komen ‘uit het land’, en dus uit de praktijk. Laat nu net die laatste post Recreatie een lastig in te vullen post zijn… Maar we gaan het toch weer proberen. Maar daar hebben we u ook bij nodig. Het gaat om u en u verdient het!

Wat willen we gaan doen? Analyseren. Allereerst willen we zorgen voor een goede analyse van ‘het probleem’. Hoe kunnen we de belangen van de recreatieve

Bald de Boer met een paar van zijn modellen.

modelvlieger het beste behartigen? Hiermee zijn we op dit moment volop in de weer. Het hele afdelingsbestuur denkt mee om deze ‘problematiek’ zo goed mogelijk in beeld te brengen en de bijbehorende vraag te beantwoorden. En we nodigen u uit om mee te doen! Communiceren. Dan willen we meer werk maken van de communicatie. Het streven is, dat we het land in gaan om de clubs te bezoeken. We zullen dan met u in overleg treden en daarbij een luisterend oor bieden. Helpen. Naar aanleiding van die gesprekken kunnen we u misschien wel helpen bij de uitoefening van de hobby of bij projecten of evenementen. Begeleiden dus, stimuleren en wellicht aanmoedigen. Sponsoren. Ook dat kan! Te denken valt aan een subsidie, wanneer u bijvoorbeeld een ‘flyin’ organiseert waarbij ook leden van andere clubs welkom zijn. Er is budget voor en dat zullen we gaan inzetten.

Bovenstaande is ongeveer waar we nu staan en wat de ambities zijn. Op termijn willen we ook nog wat doen aan extra ledenwerving. Verder willen we clubs die nog niet aangesloten zijn bij de KNVvL, stimuleren om lid te worden, de afdeling is zo ongeveer de ‘vakbond’ van de sport, en hoe mee leden hoe beter. We kunnen het echter niet allemaal alleen. Daar komt bij dat ook wij liever een modelvluchtje maken, dan alleen maar met bestuurszaken bezig te zijn. Suggesties en goede ideeën van u, ‘de werkvloer’, zijn dan ook heel welkom. Misschien wilt u wel zitting nemen in de Commissie Recreatie… Hoe dan ook, we hebben uw hulp nodig. Mail naar de secretaris en we gaan ermee aan de slag!

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Zojuist las u: “wellicht de grootste groep van allemaal.” Het staat natuurlijk als een paal boven water, of beter nog als een windzak boven een vliegveld, dat de recreatieve modelvliegers de grootste groep van ons allemaal vormen. Al was het alleen al, dat iedere modelvlieger als recreant begint. De meesten blijven dat na het behalen van hun brevet, men vliegt voor zijn plezier en dat is op zich al meer dan voldoende. Slechts een enkeling gaat verder in de richting van de schaal- of wedstrijdsport. Voor deze dus grote categorie willen we nu een stapje extra gaan doen.

1. Hangar Modelbouw, Kampen 2. RCtechnics, Bleiswijk 3. Modelbouw Shop Twente, Delden

4. Ikarus Flight Holland, Valthermond

Openingstijden:

5. 4RC.nl, Doetinchem

Maandag: • 19.00 tot 21.00 uur

3 5

Modelbouwshop Twente • Sluisstraat 18A 7491 GA Delden • Telefoon 074 3491453 Internet: www.modelbouwshoptwente.nl

hangar.nl Wilhelminalaan 38 8262 DG Kampen Tel.: 038 331 37 07 www.vliegtuigmodelbouw.nl

Open: dinsdag t/m vrijdag 13.30 - 20.00 zaterdag 9.00 - 16.00

ADVERTENTIE RCHELIPARTS_A5.pdf

12-03-13

• ALLES DIRECT UIT VOORRAAD LEVERBAAR voor 17:00 uur besteld (via de site), zelfde dag verzonden

• GRATIS VERZENDKOSTEN BOVEN DE € 75,- * C

• DE GROOTSTE ONDERDELENSPECIALIST VAN DE BENELUX

13:45

Alle kits en onderdelen op voorraad van: T-Rex 100, 250, 450, 500, 550, 600N/ 600E, 700N/ 700E, 800E Thunder Tiger E325/E325V2, 30 / 30V2, 50 / 50V2, E550, X50/ X50E, 90/ 90 STD / 90 SE / 90 3D, G4, E720, E820 Blade MSR/MSR X, 120 SR, SR, NANO CP X, MCPX/ MCPX bl, 130X, 300X, 450 3D / 450X, 500 3D / 500X, 550X Compass Sport X, Knight 3D Nitro / Electro, 3D Plus, 6HV, Atom, Odin HIROBO Freya evolution, Sceadu SDX•SWM, Shuttle plus 2, Scale Alle Flybarless Systemen van: Align, Beast X, HC3 X / HC3 SX, GT-5, JR Propo

CMY

NR.3 - 2013 / jaargang 2

origineel distributeur

0165 - 330421 / 0031 165 330421

Openingstijden: ma t/m vr 09.30 t/m 18.00 h za 09.30 t/m 17.00 h

Bezoek ook onze website: www.rcheliparts.com

Dinsdag: • 10.00 tot 21.00 uur Woensdag t/m zaterdag: • 10.00 tot 18.00 uur

Bilderdijkstraat 100a, DOETINCHEM Tel. 0314 - 36 62 60 www.4rc.nl • 24h per dag online Openingstijden: Maandag: Dinsdag: Woensdag: Donderdag: Vrijdag: Zaterdag:

14.00 - 20.00 14.00 - 19.00 Gesloten 14.00 - 20.00 14.00 - 19.00 10.00 - 17.00

Tekst: Paul Beks; foto’s: Paul Beks / Ange Rouzaud

Terugkijken op een geslaagd WK Pylon Van 24 tot en met 29 juli werd op het Militair Luchtvaart Terrein Deelen het FAI Wereld kampioenschap voor Pylonrace Modelvliegtuigen (F3D) gehouden. Het was voor het eerst sinds 1994 dat er weer een wereldkampioenschap in Nederland werd georganiseerd. 50 piloten, hun ‘callers’ en supporters uit 18 verschillende landen kwamen naar Nederland voor de strijd om de wereldtitel in de klasse F3D. In de week voorafgaand aan het officiële kampioenschap kwamen de eerste deelnemers al op Deelen voor de laatste trainingen. Ze waren onder de indruk van de voorbereidingen die waren getroffen, zoals de 100 bij 7 meter lange tent die diende als pits tijdens het WK. Voor de tent waren 18 vlaggenmasten geplaatst, zodat het duidelijk was waar welk land zich bevond in de tent.

De races gingen van start, in totaal zouden er 14 rondes worden gevlogen in heats van telkens drie toestellen die één seconde na elkaar opstegen. Al in de eerste ronde werd door de regerend wereldkampioen een nieuw

low. Wereld kampioen Chris Cal

wereldrecord gevlogen. De Australiër Chris Callow (zie ook coverfoto) verbrak meteen in de eerste ronde het oude record van Robbert van den Bosch uit 2009 en zette een nieuwe tijd neer van 56.28 seconden, een tijd die niet meer ingehaald zou worden. Het werd na de eerste wedstrijddag al snel duidelijk

De Junior deelnemers v.l.n.r.: Young (AUS), Quevedo (GUA), Jop (GUA), Broberg (ZWE), Kaiser (DUI) en Golubev (UKR).

dat Chris Callow in vorm was, maar ook het Nederlandse team kwam goed mee en stond na de eerste wedstrijddag eerste in het landenklassement. De deelnemers aan het WK beschikten over een perfecte mix van gezonden competitiedrang en sportiviteit. Veel van de deelnemers kennen elkaar van eerdere kampioenschappen en dat ze elkaar een warm hart toedragen bleek toen door een ongelukje de bus van de Griekse deelnemer in brand vloog en er snel € 1800 bij elkaar werd verzameld om zijn bus te kunnen laten repareren. Het WK verliep verder probleemloos en zoals al werd verwacht kon Chris Callow zijn wereldtitel weer voor twee jaar prolongeren. In het landenklassement ging het er spannender aan toe. Nederland wist lange tijd de koppositie te houden maar werd in de laatste wedstrijddag toch voorbijgestreefd door de USA en Guatemala. Uiteindelijk werd met een verschil van maar anderhalve seconde in de laatste ronde bepaald dat Duitsland uiteindelijk wel op het podium terecht kwam en Nederland niet. De Zweedse Emil Broberg werd de eerste Junior Wereldkampioen F3D. De organisatie kijkt terug op een zeer geslaagd evenement wat zonder de belangeloze hulp van ruim 40 vrijwilligers niet tot stand had kunnen komen.

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Op woensdag 24 juli werd om 9 uur s’morgens het wereldkampioenschap officieel geopend na een welkomstwoord aan alle deelnemers door de voorzitter van de KNVvL, Frits Brink. Een speciaal woord van welkom was er voor de zes junior deelnemers. Voor het eerst in de geschiedenis van het WK Pylon waren er voldoende junior deelnemers om een echte junior wereldkampioen uit te kunnen roepen aan het eind van de competitie.

De honderd meter lange pits-tent met de vlaggen van de deelnemende landen.

Tekst en foto’s: Jan Melchior

Bewegelijk en toch stabiel!

De aloude Robbe Charter is een stabiel toestel, mede door de hoog geplaatste vleugel, en is dus bij uitstek geschikt als trainer.

Bovenstaande stelling is eigenlijk een controverse, een (model)vliegtuig wordt ontworpen om aan één eis te voldoen, met als neveneffect dat de andere eigenschap dan meer naar de achtergrond verdwijnt. Een stabiel toestel zal bijna uit zichzelf vliegen, en een grote mate van voorspelbaarheid en zelfcorrectie hebben, zoals bij de veelgebruikte hoogdekker trainers waar wij onze modelvlieg carriere meestal mee beginnen. Ideaal dus, maar het staat een snelle, directe reactie van het model op een korte knuppelbeweging wel in de weg. Het omgekeerde is ook het geval, een aerobatic toestel zoals een Pitts Special zal ontworpen worden om zeer snel en heel precies op minimale knuppelbewegingen

te reageren, nodig om snelle en/of abrupte patronen te kunnen vliegen, of als pylonracer snel de bocht te kunnen nemen. Maar dat houdt wel in dat even rustig rondtoeren minder relaxed is omdat er dan nog steeds stevig gewerkt moet worden om een dergelijk model strak in de hand te houden. Het zal duidelijk zijn dat piloten dus een goede afweging moeten maken welke soort vliegoperaties zij voorstaan. Maar dat is nu deels verleden tijd! De laatste jaren zie je steeds meer vastevleugel modelvliegtuigen met gyrostabilisatie op de markt verschijnen, en worden er sinds dit jaar naast losse gyro’s ineens ook diverse ontvangers aangeboden met geïntegreerde

gyrostabilisatie. Hieronder als één van de koplopers de Spektrum, 6-kanaals ontvanger SPMAR635, voorzien van een geïntegreerd (Artificial Stabilization 3-aXis) AS3X gyrosyteem. Dit volledig instelbare gyro-systeem geeft de mogelijkheid om de stabiliteit van een, op zich meer bewegelijk, toestel te vergroten zónder afbreuk te doen aan die bewegelijkheid. Het gyro-systeem reageert continue op externe invloeden zoals turbulentie en wind, maar ook op een plotselinge ‘wing-dip’ of een beginnende overtrek en ‘ent’ de afgeleide correcties op de gevraagde hoogte-/richting- of rolroerstanden. De besturing op zich verandert dus niet, alleen wordt deze waar nodig kortstondig gecorrigeerd rond de gevraagde roerstand. Het vliegpad wordt véél stabieler en rustiger terwijl de piloot de genoemde invloeden minder zelf hoeft te corrigeren. De AS3X doet dit m.b.v. vernuftige gyro-sensors, in combinatie met uitgekiende en door expert RC piloot Quique Somenzini ontwikkelde software. Een ‘knife-edge’ manoeuvre ziet er ineens veel strakker en stabieler uit, zelfs bij een hoge ‘pitch’ en ‘roll’rate. Een parc flyer of micromodel zal veel minder gevoelig zijn voor wind en turbulentie, en daardoor een vlieggedrag vertonen vergelijkbaar met een veel zwaarder en groter model. Bij schaalbouwers kan het gebruik van gyrostabilisatie het verschil maken tussen een model wat met de handen vol moet worden gevlogen, of waar een deel van de minder goede eigenschappen van het model worden afgevangen door de gyro’s.

SPMAS6410NBL Spektrum heeft momenteel twee AS3X systemen op de markt. De eerste is een

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Deze Pitts Special is door de korte romp en vleugels erg wendbaar maar behoorlijk instabiel voor een rustig toervluchtje.

De SPMAS6410NBL, compleet met twee lineaire servo’s, in een UMX model van HorizonHobbies.

mini-versie waarbij de gyro’s, een 6-kanaals ontvanger, een 5 A motorregelaar, en vier aansluitpluggen voor externe servo’s zijn samengebouwd op een klein printplaatje, geschikt voor inbouw in micromodellen en parc flyers. Onder de codenaam UMX heeft HorzionHobbies zelfs ARTF modelletjes op de markt waarbij de ingebouwde printplaat nog verder is uitgebreid met lineaire servo’s. Voorgeprogrammeerde AS3X instellingen voor diverse modellen zijn vrij verkrijgbaar, simpel de meest geschikte instelling downloaden m.b.v. een voorgeprogrammeerde USB stick (apart verkrijgbaar), en uploaden naar deze ontvangerunit.

SPMAR635

De SPMAR635 ‘full-range’ ontvanger met geïntegreerde AS3X.

M.b.v. de zenderknuppels en LED’s op de ontvanger kunnen de gyrokanalen individueel worden ingesteld, de werkwijze hierbij is min of meer gelijk aan die bij motorregelaars. De ontvanger heeft drie voorgeprogrammeerde ‘modes’: Sport, 3-D met computerzender, en 3-D op een analoge zender. Iedere ‘mode’ heeft twee gevoeligheden, die middels de ‘gear’-schakelaar kan worden geselecteerd. Als laatste is er nog een ‘TX hold’ indicator ingebouwd, die aangeeft hoeveel keer er een kort signaalverlies heeft plaatsgevonden, handig om te controleren of de ontvanger optimaal functioneert.

De SPMAR635 in de praktijk Alles goed en wel, maar hoe pakt dit nu uit in de praktijk? Om de AS3X functionaliteit te testen heb ik de ontvanger daarom ingebouwd in een Calmato, een door mij al

De inbouw léék geen onderwerp van discussie, maar ik kwam er al gauw achter dat het toepassen van deze AS3X ontvanger toch iets méér vergt dan alleen maar het simpel vervangen van de ontvanger: • De ontvanger moet horizontaal, (tekst boven of onder) en in de lengterichting (!) van het model worden geplaatst, anders worden de verkeerde gyro-assen aangestuurd. Erg belangrijk, want het kost je je model als je de ontvanger verkeerd plaatst. • Deze ontvanger werkt alléén maar in combinatie met een Spektrum zender (!) • De AS3X stabilisatie werkt alleen goed als er snelle digitale servo’s gebruikt worden, omdat de gyro-signalen veel sneller zijn dan de meeste analoge servo’s aan kunnen. • I.v.m. het gebruik van digitale servo’s moet de voeding, en de BEC in de regelaar sterk genoeg zijn, want dergelijke servo’s trekken véél meer stroom. Verder stuurt de AS3X de drie servokanalen meer continue aan, wat ook leid tot een hoger stroomgebruik. (Wanneer de ontvangerspanning lager dan 3,5 V wordt, leidt tot een herstart van de ontvanger en her-kalibreren van de AS3X, dit kost tijd en kan leiden tot een crash).

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Een tweede AS3X systeem is geïntegreerd in de SPMAR635, een compacte, ‘full-range’, 6-kanaals ontvanger. Deze ontvanger is door zijn geringe formaat en gewicht (13 g) in allerlei kleine tot grote, elektrisch aangedreven vastevleugel modellen in te bouwen. Deze AS3X kan NIET gebruikt worden in brandstofmotor aangedreven modellen i.v.m. trillingen die de gyrofunctie kunnen verstoren. De met twee antennes uitgevoerde ontvanger werkt volgens de laatste DSM2/DSMX technologie en is bruikbaar met alle Spektrum zenders met DSM2/DSMX en JR DSM zendprincipes.

langer gevlogen .40 houtbouw model, om zo de verschillen in vlieggedrag te kunnen ervaren.

De ontvanger moet horizontaal, in de lengterichting in het model worden geplaatst. Het enige geschikte rechte plaatsje in dit model was in de cockpit.

De eis om de ontvanger in de lengterichting, en met de tekst onder/boven te plaatsen lijkt eenvoudig, maar gaf meteen al problemen in het testmodel. De originele ontvanger zat simpel tegen de zijwand van de romp, maar dat ging nu niet op en voldoende ‘vloer’ruimte was er niet direct in de romp te vinden, dus moest er even een ander plekkie gevonden worden. Uiteindelijk is de ontvanger in de cockpit geplaatst, wel net zo handig want nu konden van buitenaf de LED’s uitgelezen worden bij het instellen van de ontvanger. Het vervangen van de servo’s had ik ook niet voorzien, maar die zijn nu vervangen door SAVOX SC-352 digitale servo’s. Na deze fysieke wijzigingen kon ik de AS3X gaan instellen en testen. De handleiding hiervoor is uitgebreid, maar jammer genoeg alleen in het Engels/Duits/Frans en Italiaans. Door de hoeveelheid informatie en instelmogelijkheden moet je echt wel even de tijd nemen om deze door te lezen,

Pitch correctie bij het snel op/neer gaan van het model.

Rol correctie bij het snel rollen van het model.

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Rudder correctie bij snel verdraaien van het model.

en te begrijpen, in het Nederlands was dit wat eenvoudiger geweest! De beschrijving is verder niet overal even duidelijk en consistent, zodat er wat verwarring kan optreden over het te volgen pad. In het kort: De roeruitslagen op de computerzender moeten op 125% worden gezet, indien gewenst kan ook nog 20% exponentieel ingesteld worden. Na het binden met de ontvanger kun je middels diverse stuurknuppelposities één van de drie ‘modes’ selecteren, daarna kan per stuurfunctie de GAIN (=versterking) ingesteld worden, die door drie gekleurde LED’s gecontroleerd/ bevestigd worden. Voor mijn testmodel leek me de ‘Sport-mode’ het meest geschikt, hoewel de handleiding niet echt aangeeft of er een (groot) verschil zit tussen de geprogrammeerde software voor deze optie of die voor een 3-D model. Bij een 3-D model zijn de roeruitslagen natuurlijk wel veel groter, en vliegt het toestel relatief langzamer, ik neem aan dat de correcties dus navenant groter zullen zijn. In elke ‘mode’ kan met de ‘gear’-schakelaar op de zender twee posities worden geselecteerd, ieder met een eigen ‘gain’ instelling. Deze ‘gain’ kan per functie, in 10 stappen van 0 naar 100% positief-, of negatief veranderd worden. Bij een ‘gain’ van (0) wordt het desbetreffende gyrokanaal uitgeschakeld. Default zijn per ‘mode’ al versterkingswaarden ingesteld, maar die kunnen per model, en eigenlijk zelfs per vliegdag (weersinvloeden) worden bijgesteld. Met de ‘gear’schakelaar kun je dus schakelen tussen een meer agressievere correctie (bij langzaam vliegen, grotere roeruitslagen, 3D), of een minder agressieve correctie (snelle vlucht, kleine roeruitslagen), mogelijkheden te over dus! Er is geen ‘uit

knop’, maar die kun je simuleren door in één schakelstand de ‘gain’ op (0) in te stellen. De handleiding voert je stap voor stap door de programmering van de ‘gain’ maar zoals eerder gezegd zitten er toch een aantal onduidelijkheden in: 1. Bij het selecteren van de ontvanger-setup staat in de handleiding dat de LED’s constant gaan branden, dit is een foutje, goed opletten, na 5 sec zullen twee of drie LED’s 1 sec lang constant blijven branden, daarna knipperen ze weer alle drie. Verder moeten vóór het selecteren van deze setup, àlle stuurfuncties op de zender in de Normale stand staan (dus geen Reverse), met de trims precies in het midden. 2. Nà het selecteren van de ontvangermode deze uitschakelen door het gas dicht te trekken, bevestigd met een riedeltje. 3. Nu pas de knuppelrichtingen op de zender goed zetten, dus Normaal of Reverse en controleren op het model (ontvanger inschakelen), bij mijn model was dit NNR (rolroer N, hoogteroer N, richtingroer R). 4. Daarna kan de ‘gain-mode’ worden ingeschakeld, afhankelijk van de Normaal/ Reverse instelling voor het hoogte-en rolroer op de zender moet hiervoor een gelijkluidende knuppelpositie gekozen worden waarna de ontvanger weer ingeschakeld kan worden, in mijn geval was dit dus NN. Toegang tot de ‘gainmode’ wordt na 5 sec bevestigd door drie knipperende LED’s en een riedeltje, de ‘gain’ kan nu ingesteld worden. 5. Hiervoor kun je met de rolroer- en hoogteroerknuppel de verschillende versterkingen instellen, iedere rolroerknuppelbeweging is 10% correctie. Maximaal zijn er 10 stappen + (knuppel naar R) in te stellen, of 10 stappen (knuppel naar L), voor eenzelfde, maar omgekeerde compensatie*). 6. Het best breng je de ‘gain’ eerst naar (0), kenbaar door een nerveus knipperende LED, daarna telt iedere beweging van de rolroerknuppel voor 10% correctie. 7. Vervolgens maak je met de hoogteroer knuppel de volgende (twee) roerselectie(s), en stel je deze op dezelfde manier in. 8. Daarna schakel je de ‘gear’schakelaar om en kun je het programmeren van de ‘gain’ vanaf punt 5 opnieuw uitvoeren. 9. Als laatste de knuppels naar neutraal, en het gas dicht om het programma te verlaten. *) Het omkeren van de compensatie-richting op een roer doe je dus door de ‘gain’ positief óf negatief te programmeren en heeft niets te maken met de NN, NR, RN of RR positie bij het inschakelen van de gain-mode.

Controleer de werking/richting van de compensatie zorgvuldig middels het kortstondig verdraaien van het model in de richting-, rol- of neusstand. De desbetreffende roeren moeten dan een snelle, en tegengestelde uitslag maken, bij een afwijking de +/- programmering opnieuw uitvoeren.

De vliegtest

De Calmato is het testvliegtuig voor deze SPMAR635.

Conclusie De handleiding voor de SPMAR635 is niet echt duidelijk, al staat alles er uiteindelijk wel in. Maar de indeling van de tekst is niet logisch en soms incompleet, onduidelijk en/ of met misleidende instructies. Verder vind ik het programmeren met de knuppels en knipperende LED’s, en het gelijktijdig poweren van de ontvanger tijdens een knuppelpositie niet echt handig. De werking van de AS3X heb ik ook al op andere modellen mogen beproeven, waarbij ik iedere keer weer verrast werd

door de gedragsverandering van het model waarin deze werd geplaatst. Nadat de juiste instellingen zijn gevonden is de AS3X een prima aanvulling om de stabiliteit van een model te verbeteren en het vliegen met een gevoelig toestel, tijdens minder gunstig weer meer beheersbaar te maken. Tip: Voor het afstellen van de ontvanger kan het handig zijn een schakelaar te maken, die tijdelijk tussen de accu en de motorregelaar geplaats kan worden om de ontvanger in, en uit te schakelen.

Technische data SPMAR635 Ontvanger type: Aantal kanalen: Extra’s: Programmering/ Software: Toepassing:

Vol bereik AS3X sport ontvanger 6 stuks: gas, rol, richting, hoogte, gear, aux Instelbare gyro stabilisatie op rol-, richting- en hoogteroer Geen software/ programmeren met de zender knuppels. parc flyers, micro modellen, trainers, Sport en 3-D modellen tot size .90 (=3,5-5,5 kg; max~1800 W) Modulatie: DSM2/ DSMX Zender: Alleen te gebruiken in combinatie met Spektrum zenders Frequentieband: 2,4 GHz Maten (L, B, H; gewicht): 56 x 21 x 14 mm; 13,2 g Spanning: 3,5-8,5 V Lengte antenne: 230 mm Resolutie/verwerkingsnelheid: 2048/ 22 msec Testmodel: Kyosho Calmato Type: Laagdekker gevorderden trainer/ sport model Besturing: Gas, rol, richting, hoogte Maatvoering: 145 cm span, 1800 g Zender: Spektrum DX18 Servo’s: 4x SAVOX SC-352 Test instellingen AS3X: Sport mode: 50% rol, 70% hoogte, 70% richting.

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Voor de vliegtest had ik de AS3X zo geprogrammeerd dat deze bij stand ‘0’ van de schakelaar geen correctie gaf, en in stand ‘1’ compensatie (default 70,70,70%) over alle kanalen. Zo kon ik goed het verschil waarnemen tussen de gecompenseerde, en ongecorrigeerde mode. Na het inschakelen van het model moet deze even goed stil gehouden worden terwijl er kort even een beetje gas wordt gegeven. Hierdoor schakelt de AS3X in en zal deze zich kalibreren. Bij het oppakken beginnen alle roervlakken op het model de jitteren, normaal een teken dat er iets niet goed is in de ontvangst, maar hier moet dit juist want dit betekend dat de AS3X werkt. Tijdens de testvlucht stond er een wisselende wind, kracht 2-3 N-NW, en door de bomen rond ons veld in Spaarnwoude was er ook nog wat turbulentie, precies goed om een model van dit kaliber te testen. De eerste accu werd gevlogen zonder compensatie (schakelaar ‘0’) om de nieuwe besturing en servo’s te testen en het gedrag van het model op de wind aan te voelen, daarna heb ik omgeschakeld naar de gecompenseerde (default ingestelde) mode (schakelaar ‘1’) en dat was meteen duidelijk zichtbaar. Het model bleef normaal bestuurbaar, alle complexe manoeuvres konden gewoon worden uitgevoerd, maar ik zag duidelijk dat het model veel strakker in de lucht lag, en ik veel minder hoefde te corrigeren. Ook tijdens een ‘touch and go’ was het glijpad véél strakker, en de klim navenant. Het verschil was goed zichtbaar te maken door afwisselend de AS3X in- en uit te schakelen met de schakelaar op de zender. Wel viel op dat bij hoge snelheden de rol wat pendelde (snelle, kleine (oscillerende) L/R bewegingen), dus hier stond de compensatie duidelijk te sterk, bij een lagere snelheid werd dit pendelen duidelijk minder. Het vergt dus wat ‘trail and error’ om te ontdekken of de uitgevoerde compensaties vóldoende, té weinig of té veel zijn. Bij té weinig compensatie blijft het model gevoelig voor plotselinge veranderingen in de vliegcondities, is de compensaties té groot dan gaat het model bij een bepaalde snelheid pendelen. Nadat de compensatie op de rol teruggebracht was met -20% was dit pendelen weg. Uiteindelijk waren de compensatiewaarden voor het testmodel 50% rol, 70% hoogte en 70% richting.

WORD NU ABONNEE

EN MIS GEEN UITGAVE MEER! >> ModelbouwAktueel

Modelauto

Kado tip!

De Modelbouwer

Het hobbytijdschrift voor radiografisch bestuurde auto’s, vliegtuigen, helikopters en boten. Alle facetten ervan komen aan bod in dit unieke hobby-’vakblad’. Testberichten, bouwbeschrijvingen van nieuw uitgekomen modellen, actueel nieuws over álle nieuwe modellen, plus info over toebehoren, shows en tentoonstellingen.

Het enige echte hobbyblad voor verzamelaars van automodellen. In elk nummer honderden nieuwe miniatuurmodellen van de nieuwste auto’s, maar ook historische en nostalgische modellen, tot oud speelgoed aan toe. Met natuurlijk veel aandacht voor de echte auto’s en de verhalen er omheen, plus agenda van verzamelbeurzen en andere evenementen.

Het echte modelbouwen staat centraal in dit veelzijdige modelmagazine: vliegtuigen, schepen, wagens en rijtuigen, stoom, auto’s, treinen enz. Dat biedt eindeloze mogelijkheden om van elkaars werkstukken te genieten en nieuwe vaardigheden en technieken te leren. De 60 pagina’s dikke Modelbouwer is het officiële tijdschrift van de Nederlandse Vereniging van Modelbouwers.

www.modelbouw-aktueel.nl www.facebook.com/modelbouwaktueel

www.modelauto.nl

www.modelbouwers.nl www.facebook.com/demodelbouwer

✁ LEES ALLES OVER MODELBOUWEN/VERZAMELEN Ja, ik ben geïnteresseerd in een abonnement en wil mij graag abonneren op: Modelbouw Aktueel (6 nummers)

Jaarabonnement € 39,90 (België € 41,50)

Modelauto (6 nummers)

Jaarabonnement € 35,00 (België € 36,50)

De Modelbouwer (10 nummers)

Jaarabonnement € 53,00 (België € 59,00)

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Ja, ik kies voor de hierboven aangekruiste uitgave(n). Dit verplicht mij tot niets. Ik machtig u hierbij om het verschuldigde bedrag af te schrijven van mijn rekeningnummer: Naam: Adres: Postcode: Email: Datum:

Plaats:

Modelbouw

Handtekening:

Vul de bon in en stuur naar Media Primair Modelbouw B.V., Antwoordnummer 154, 7240 WB Lochem, Nederland. (een postzegel is niet nodig). Voor vragen kunt u mailen naar: modelbouwaktueel@mediaprimair.nl of bel naar (0031) (0)6 12564239 (8h30-12h30). Meer weten of abonneren via internet? Ga naar www.modelbouwaktueel.nl, www.modelbouwers.nl of www.modelauto.nl * Er is geen mogelijkheid deze incasso te storneren. ** Voor België: automatische incasso is voor alsnog niet mogelijk. U ontvangt een factuur.

Tekst en foto’s: Jan Melchior

B-25 Factory Times Een boekpresentatie is normaal niet echt een onderwerp voor dit tijdschrift maar toch wil ik hiervoor één maal een uitzondering maken. 2e wereldoorlog vliegtuigen hebben altijd al de belangstelling gehad van vele modelbouwers, en vóóral van de echte schaalbouwers. Eén van de toestellen die hierbij veelvuldig belangstelling krijgt is de North American B-25 Mitchell bommenwerper. De North American B-25 Mitchell was een Amerikaans gebouwde, 2-motorige middelzware bommenwerper die tijdens de 2e Wereldoorlog op allerlei fronten ingezet werd, waaronder boven de Stille Oceaan. Het meest opvallende was in 1942 de aanval op Tokio waarbij 16 B-25 bommenwerpers onder leiding van Jimmy Doolittle opstegen vanaf het vliegdekschip de USS Hornet, iets waarvoor deze B-25 niet echt was ontworpen. Op het hoogtepunt van de oorlog werden er meer dan 9.800 B-25 toestellen gebouwd in allerlei varianten en met een zware bewapening.

gebonden boek, en geeft een schitterend, engelstalig overzicht over deze roemruchte periode. Wim Nijenhuis is al sinds jonge leeftijd geintereseerd in de B-25, waarvan hij diverse vliegtuigmodellen heeft gemaakt en ook heeft geschilderd. Vanuit die fascinatie is het idee ontwikkeld een boek te schrijven waaraan hij een kleine twee jaar heeft gewerkt. In de inspirende omgeving van dit museum, wat dit jaar trouwens verplaatst wordt, werd een korte presentatie gegeven over de realisatie van dit boek waarna het boek werd overhandigd aan Dr. J.A.M.M. Janssen, directeur van het Militaire Luchtvaartmuseum Soesterberg. Dit boek is echt een aanrader voor de liefhebbers van historische vliegtuigbouw en mogelijk een bron voor een soortgelijk schaalmodel.

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Het boek ‘B-25 Factory Times’ behandeld nu eens niet de specifieken van dit toestel, maar gaat meer in op de achtergrond van de bouw, de enorm complexe logistiek en de mensen (waaronder meer dan 30% vrouwen) die deze toestellen in grote getale bouwden. Ook wordt er even stil gestaan bij de WASP piloten (Women Airforce Service Pilots) die deze, en andere toestellen veelvuldig naar oa. Engeland over vlogen. Het boek van Wim Nijenhuis, wat in bijzijn van de schrijver op 10 Juni werd gepresenteerd ónder een B-25 Mitchell in het Militaire Luchtvaartmuseum in Soesterberg, bevat een ruime coulage van perfecte zwart-wit én kleurenfoto’s in een hard-cover

Wim Nijenhuis overhandigd het boek aan Dr. J.A.M.M Janssen onder de besproken B-25 op Soesterberg.

Rob Mekelenkamp, uitgever Media Primair, en uitgever van dit boek.

Tekst: Peter Keim

Oproep voor deelnemers aan buitenlandse wedstrijden In de “Modelvliegsport” 2010-2 stond de volgende oproep: ‘’FAI sportlicenties, deelnemers aan internationale wedstrijden; let op! Al enige jaren geleden heeft de FAI aangekondigd dat er een nieuw systeem voor sportlicenties gaat komen, waar organisatoren van wedstrijden online kunnen nagaan of deelnemers in het bezit zijn van een FAI-sportlicentie. De Aeroclubs moeten dit systeem vullen met de gegevens van alle deelnemers aan internationale wedstrijden van alle luchtsporten.

Bij onze afdeling is het zo dat alle aangesloten leden automatisch een sportlicentie krijgen. Daarnaast eist de wet persoonsbescherming dat toestemming voor het plaatsen op de lijst nodig is. Beide zaken maken het ingewikkeld, waarom we de volgende werkwijze invoeren. Deelnemers aan WK’s en EK’s zijn bekend en worden op de lijst geplaatst. Deelnemers aan andere internationale wedstrijden zijn niet bekend en zij, die nog niet op de lijst staan, dienen zich aan het begin van het jaar met naam en lidmaatschapnummer op sport@modelvliegsport.nl te melden, waarbij zij toestemming geven voor publicatie.

Daarna blijven zij op de lijst staan en hoeven zij zich niet elk jaar opnieuw aan te melden.” Het heeft “even” geduurd voordat de FAI haar zaakjes op orde had, maar dat is inmiddels het geval. Het bovenstaande is nu dus actueel. Zij, die destijds zich opgaven, hoeven dat niet opnieuw te doen. Zijn er inmiddels namen die van de lijst kunnen, ook dan gaarne een mail naar het bovenstaande adres.

Informatie op www.modelvliegsport.nl over de wedstrijden (rechts boven op de home page onder Sportzaken) In de agenda zijn de uitslagen verwerkt: op de blauwe tekst in de eerste kolom klikken. De verwijzing naar de actuele reglementenboeken; zie “Reglementen”. Onder “sportzaken -> archief” zijn de einduitslagen van 2008, 2009, 2010, 2011 en 2012 terug te vinden. Onder “sportzaken -> archief -> ereplaatsen NK’s” staat drie overzichten met ereplaatsen voor alle NK-klassen vanaf 1990.

Vanaf nu verkrijgbaar! B-25 Factory Times

Een bijzonder boek over de historische luchtvaart Na vele artikelen te hebben geschreven in modelbouwen luchtvaartbladen, heeft Wim Nijenhuis de geschiedenis in beeld gebracht van de productie van de North American B-25 Mitchell. Dit Amerikaanse vliegtuig uit de Tweede Wereldoorlog heeft in nagenoeg alle werelddelen gevlogen. Ook voor Nederland was dit geen onbekend vliegtuig. Zowel de Militaire Luchtvaart in voormalig Nederlands Indië als de Marineluchtvaartdienst in Engeland en later Nederland hebben met dit toestel gevlogen. NR.3 - 2013 / jaargang 2

Kijk voor meer info op: www.b-25factorytimes.nl Auteur: Wim Nijenhuis Omvang: 192 pag.’s in kleur met meer dan 700 foto’s Formaat: A4 Hardcover Taal: Engelstalig Prijs: € 49,00 Uitgeverij: Media Primair Modelbouw BV

Modelbouw

Het boek met deze boeiende historie is vanaf nu online te bestellen via de webshop www.lanasta.com

Internationaal EK F3J (RB Thermiek- zweef) Data: 12-20 juli 2013 Plaats: Müsellim Köyü - Saray, Turkije Resultaat: Senioren: 13 Pascal van Ool 19 Peter Zweers 25 Joeri Buil Aantal deelnemers: 52 Ploeg: 5/18 Junioren: 21 Sam de Bliek Aantal deelnemers: 21 Ploeg: 12/12 Website: http://www.f3jturkey2013.com WK F3C en F3N (RB Helikopter) Data: 19 juli to 28 juli 2013 Plaats: Wloclawek, Polen Resultaat: F3C: 33 Cees Verplanke 54 Ronald van Lent 63 Rob Eikeboom Aantal deelnemers: 64 Ploeg: 13/26 F3N: 27 Laurens Thomas Aantal deelnemers: 34 Ploeg: 12/14 Website: http://www.rc-heli-wch2013.pl/ WK F3K (RB Handstart- zweef) Data: 22 juli tot 28 juli 2013 Plaats: Herning, Denemarken Resultaat: Senioren: 14 Peter Aanen 39 Theo Schoorl 48 Alex Hoekstra Aantal deelnemers: 83 Ploeg: ../29 Junioren: 13 Rob Kinds Aantal deelnemers: 16 Ploeg: ../9 Website: http://www.wcf3k.dk/

NK-competitie RB Zweef F3B 14 april 2013, Arnhem (15 deeln.): 1. Jeroen Smits 5939 2. Frits Donker Duyvis 5860 NK-competitie RB Zweef F3K 20 april 2013, Elburg Klasse F3K (24 deeln.): 1. Bas Breijer 2. Peter Aanen Klasse Mini’s (4 deeln.): 1. Vincent Merlijn 2. Jeroen Kole

5939 5683 6000 5060

NK-competitie RB Elektro F5B 20 april 2013, Wijk en Aalburg (11 deeln.): 1. Gerben van Berkum 3000 2. Joris Crevecoeur 2842 NK-competitie RB Helikopter 21 april 2013, Bemmel Klasse F3C (6 deeln.): 1. Cees Verplanke 2. Ronald van Lent Klasse F3N (6 deeln.): 1. Bas de Groot 2. Jeroen Koolmees Sportklasse (14 deeln.): 1. Robert Englebert 2. Martin van Eik

2000 1934 3000 2304 2000 1879

NK-competitie RB Model parachutisten 21 april 2013, Tilburg (26 deeln.): 1. Erick van de Loo 260 2. Pieter Visser 357 NK-competitie RB Elektro F5J 27 april 2013, Dalfsen (15 deeln.): 1. Henk Struyk 4971 2. Adrie van Brouwershaven 4949

WK F3D (RB Pylon race) Data: 22 juli tot 29 juli 2013 Plaats: Deelen, Nederland Resultaat: 10 Martijn van Doesburg 11 Robbert van den Bosch 22 Marcel Huisman Aantal deelnemers: 50 Ploeg: 4/18 Website: http://www.wcf3d2013.nl/ Nationaal NK-competitie RB Pylon race 7 april 2013, De Peel Klasse F3D (7 deeln.): 1. Martijn van Doesburg 2. Marcel Huisman Klasse Q500 (9 deeln.): 1. Martijn van Doesburg 2. Robin Janssen Klasse EQ500 (1 deeln.): Paul Ravensbergen Klasse EF1 (3 deeln.): 1. Tjarko Empel 2. Cor de Leeuw Klasse E2K (1 deeln.): Peet Doddema

Condor Cup 13 april 2013, Garderen (F1B, 4 deeln.): 1. Pim Ruijter 360 2. Henk van Hoorn 218

58,81 60,44 77,98 79,77 74,98 91,47 96,07 83,95

NK-competitie RB Kunstvlucht F3A-X 27 en 28 april 2013, Horst Klasse F3A-X A (4 deeln.) 1. Piet van Noord 2. Andries den Otter Klasse F3A-X B (1 deeln.): Hans Steeg Klasse F3A-X C (1 deeln.): Sandor Stroet NK-competitie RB Kunstvlucht F3A-B/C 28 april 2013, Oss Klasse F3A-B (9 deeln.): 1. Ruud Kroes 842 2. Winfried de Vries 836 Klasse F3A-C (2 deeln.): 1. Sam Bimbergen 1082 2. Evert Tjepkema 556 NK-competitie RB Zweef F3J 28 april 2013, Heeze (30 deeln.): 1. Peter Zweers 4994,9 2. Peter Schmitz 4993,4 NK-competitie RB Kunstvlucht F3A 5 mei 2013, Stadskanaal (9 deeln.): 1. Derk van der Vecht 1012 2. Roy Oostema 930

NK-competitie RB Elektro F5B 11 mei 2013, Landgraaf (13 deeln.): 1. Gerben van Berkum 2000 2. Pieter Douma 1952 NK-competitie RB Elektro F5J 18 mei 2013, Soest (17 deeln.): 1. Adrie van Brouwershaven 4930 2. Geert van Melick 4880 NK-competitie RB Helikopter / Dutch Nationals 25 mei 2013, Valkenburg Klasse F3C (9 deeln.): 1. Cees Verplanke 2000 2. Ronald van Lent 1961 Klasse F3N (6 deeln.): 1. Jeroen Koolmees 2000 2. Marcel Jansen 1695 Sportklasse (14 deeln.): 1. Robert Englebert 2000 2. Jesper Tange 1909 NK-competitie RB Zweef F3J / Dutch Nationals 25 mei 2013, Valkenburg (33 deeln.): 1. Peter Schmitz 4996 2. Frank van Melick 4990 NK-competitie RB Pylon race / Dutch Nationals 25 mei 2013, Valkenburg Klasse Quickie (9 deeln.): 1. Martijn van Doesburg 80,22 2. Robin Janssen 82,26 Klasse E-Quickie (1 deeln.): Paul Ravensbergen 75,29 Klasse E2K (3 deeln.): 1. Wubbo Löning 77,79 2. Peet Doddema 78,46 Klasse EF1 (3 deeln.): 1. Emanual Stassar 96,17 2. Cor van der Leeuw 99,16 NK-competitie RB Schaalmodellen / Dutch Nationals 25 mei 2013, Valkenburg Klasse F4C (1 deeln.): Gerard Rutten 4893,75 Klasse F4G (1 deeln.): Raanan Wassen 2606 Sportklasse (2 deeln.): 1. Erik Hooijschuur 2174,7 2. Kim Vlasblom 2166,8 NK-competitie RB Elektro F5B / Dutch Nationals 25 mei 2013, Valkenburg (5 deeln.): 1. Gerben van Berkum 3000 2. Pieter Douma 2912

NK-competitie RB Kunstvlucht F3A-B/C 26 mei 2013, Son Klasse F3A-B (10 deeln.): 1. Johan Zegers 866 2. Maarten Held 854 Klasse F3A-C (1 deeln.): Sam Bimbergen 434 NK-competitie RB Model parachutisten 1 juni 2013, Weert (15 deeln.): 1. Pieter Visser 795 2. Johan de Roy 1221 NK-competitie RB Model parachutisten 8 juni 2013, Odoorn (14 deeln.): 1. Pieter Visser 795 2. Roy van de Kerkhof 1140 NK-competitie RB Zweef F3B 23 juni 2013, Arnhem (11 deeln.): 1. Frits Donker Duyvis 2974 2. Ben Ros 2835 NK-competitie RB Helikopter 23 juni 2013, vlb. Gilze Rijen Klasse F3C (7 deeln.): 1. Roger Mayo 2. Cees Verplanke Klasse F3N (5 deeln.): 1. Jeroen Koolmees 2. Laurens Thomas Sportklasse (15 deeln.): 1. Robert Englebert 2. Jesper Tange

2000 1966 2000 1854 2000 1992

NK-competitie RB Kunstvlucht F3A 30 juni 2013, Kaatsheuvel (9 deeln.): 1. Derk van der Vecht 1013 2. Danny van Vliet 961 NK-competitie RB Elektro F5J 30 juni 2013, Vlissingen (Goes; 12 deeln.): 1. Adrie van Brouwershaven 6876 2. Lyckele Govers 6699 NK-competitie RB Zweef F3K 6 juli 2013, Assen Klasse F3K (18 deeln.): 1. Peter Aanen 2. Alex Hoekstra Klasse Mini’s (4 deeln.): 1. Vincent Merlijn 2. Jasper Hilgers

6970 6869 7000 4965

NK-competitie RB Model parachutisten 7 juli 2013, Emmeloord (12 deeln.): 1. Johan de Roy 618 2. Nelly van de Loo 949

Demowedstrijd RB Zweef F3B Dutch Nationals 25 mei 2012, Valkenburg (11 deeln.): 1. Jeroen Smits 4759 2. Frits Donker Duyvis 4644

NK-competitie RB Elektro F5B 13 juli 2013, Dalfsen (6 deeln.): 1. Gerben van Berkum 3000 2. Ronald van der Ham 2881

NK-competitie RB Kunstvlucht F3A-X 25 en 26 mei 2013, Ter Apel Klasse F3A-X A (4 deeln.) 1. Lesley van der Laan 2. Andries den Otter Klasse F3A-X B (5 deeln.): 1. Peter Scholte 2. Koos Folmer Klasse F3A-X C (2 deeln.): 1. Sandor Stroet 2. Dirk Fobbe

Afgelaste wedstrijden: Vogelvrij Cup, 20 april Schaalmodellen, 12 mei F3B competitie, 25 mei Thomas Cup, 1 juni F3A-B/C, 15 juni, verplaatst naar 14 september F5B, 22 juni; verplaatst naar 13 juli NK Vrije vlucht, 22 juni; uitslag Herfstspektakel 7 september geldt Schaalmodellen, 23 juni

NR.3 - 2013 / jaargang 2

Wedstrijduitslagen

Nauwkeurig veelzijdig, en betrouwbaar. • 18 proportionele kanalen • X-Plus techniek voor extra kanalen • Inclusief “servo sequencer” software • Airware software: acro, heli en zweef programma’s Ga naar HorizonHobby.de voor alle gegevens of ga naar uw Spektrum dealer om de DX18 “life” te ervaren.

Absoluut klasse. De nieuwe Spektrum DX18

©2012 Horizon Hobby Inc. Airware, X-plus en het Horizonhobby logo zijn handelsmerken van Horizon Hobby Inc. DSMX is een gereigstreerd handelsmerk van HorizonHobby Inc. vastgelegd in de Verenigde Staten. Het Spektrum logo en merk wordt gebruikt met toestemming van Bachmann Industries Inc. US7.391.320 Patents Pending 37438.NL