Tijdschrift van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart
Jaargang 27 l Mei 2010
I AM SAFE
Veiligheid in de lucht Oog op de verkiezingen l Derde dimensie kampioen? Para’s willen vlammen op WK l Fly to BIGGS Zeilvliegers in windtunnel l 19e eeuwse Reuzeballon | Mei 2010
24726-2_ASM 02-10.indd 1
1
07-05-2010 08:38:31
INHOUD
Het laatste nieuws via
www.knvvl.nl
Mei 2010
3 4 7 8
Voorwoord Ronald Termaat, Directeur KNVvL
9
Column Besturen Reuzeballon in 19e eeuws Amsterdam
I AM SAFE Kernploeg zeilvliegen in de windtunnel Historische KNVvL Schipholdag Vliegen met het Zwitserleven Gevoel
10 11 12 13 14 15
Zweefvliegers gaan weer overland
16
ALA
Wie is de kampioen van de derde dimensie? Snorvliegen Fly to BIGGS Met het oog op de verkiezingen Agenda en verder Para’s willen vlammen op wereldkampioenschappen
is een driemaandelijkse uitgave van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL). KvK 40409050 ‘s-Gravenhage. NE ISSM 0040/6023 Adres: KNVvL, Houttuinlaan 16A, 3447 GM Woerden, T: (0348) 437 060, F: (0348) 437 069, E: info@knvvl.nl Redactie en acquisitie: Veva Ekkelenkamp, Marijke van Geem, Bart Pelt Aan dit nummer werkten mee: Tekst: Richard Branderhorst, Pieter Groenendijk, Arnoud Ens, Rob in ’t Groen, Paul Michel de Grood, Harm Hazewinkel, Martin van Helden, Hans van Hoesel, Erik Louwes, Pieter Oosterhuis, Frits Paymans, Frits Snijder, Ronald Termaat, Martijn van Voorst, Bert Wijnands, CDA, SP, VVD Foto’s: Frits Snijder, Erik Louwes, KNVvL, Jeroen Kroon, Frans Ouwekerk, Daphne Schelkers, Roger Soupart, Nederlandse teams parachutespringen Ontwerp en vormgeving: VerheulCommunicatie.com Alphen aan den Rijn. Druk en verzending: Thieme MediaCenter Rotterdam. Kopij: aanleveren in Word (*.doc) als ‘platte tekst’ (= zonder enige opmaak). De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden kopij te corrigeren, in te korten of niet te plaatsen. Geplaatste artikelen geven niet noodzakelijk de mening weer van redactie en uitgever (KNVvL), tenzij zij expliciet in functie zijn onderschreven. Anonieme bijdragen worden niet geplaatst, evenals bijdragen met lasterlijke uitlatingen jegens personen of instanties. Beeldmateriaal: van digitale foto’s het onbewerkte bronbestand uit de camera aanleveren. Bestandgrootte 1 MB, liefst groter, vanwege de voor druk vereiste resolutie (300 dpi). De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden beeldmateriaal op kwaliteit te beoordelen, te selecteren of niet te plaatsen. Publicatierechten: tenzij de inzender anders aangeeft, gaan redactie en uitgever (KNVvL) er vanuit dat ingezonden tekst en beeldmateriaal vrij van rechten in ‘Air Sports Mail’ gepubliceerd kunnen worden en ook ter beschikking staan voor gehele of gedeeltelijke publicatie op officiële websites van de ‘KNVvL’. Voor het overige mag niets uit deze uitgave op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ©All rights reserved. No part of this magazine may be reproduced in any form or by any means without prior permission from the publisher. Advertenties: tarieven voor zakelijke advertenties zijn opvraagbaar op het redactieadres, zie boven.
2
24726-2_ASM 02-10.indd 2
| Mei 2010
07-05-2010 08:38:36
In de bres voor vliegend Nederland Foto Frits Snijder
Het is mei, alle vliegers zijn uit hun winterslaap en hebben de eerste vluchten er alweer op zitten. Het voorjaar, met onstuimig weer, biedt vaak interessante vluchten. Misschien bent u in de winter naar Zuid-Afrika, Australië of Nieuw-Zeeland getrokken om van de zomer daar te profiteren. Dan is u ongetwijfeld ook de vrijwel onbeperkte luchtruimte in die landen opgevallen. Afgezet tegen de beperkingen voor de kleine luchtvaart hier zijn het ware vliegparadijzen. Steeds weer nieuwe regels onder het label ‘veiligheid’ maken het vliegen in Nederland nóg ingewikkelder en schieten daardoor hun doel voorbij. BELANGENBEHARTIGING
De TMZ’s in Nederland zakten onlangs naar een hoogte die vliegen zonder transponder vrijwel onmogelijk maakt. De KNVvL heeft zich tien jaar tegen de opgelegde implementatie van de transponder verzet. Het uiteindelijke resultaat, met een aantal TFZ’s en uitzonderingen voor scherm- en zeilvliegen, laat nog enige ruimte. Maar de afweging van ‘Nut en Noodzaak’ van de transponder voor ongemotoriseerd VFR-verkeer blijft met vraagtekens omgeven. Op de grond speelt ook van alles. Natura 2000, met in principe 162 gebieden waar het vliegen beperkingen krijgt opgelegd. Of de RBML en de regelingen RVGLT, die bepalen hoe er van kleine of tijdelijke vliegvelden en vliegterreinen veilig gevlogen kan worden. Dan heb je het over de meeste vliegterreinen waar bijvoorbeeld ballonnen, zeil- en schermvliegers starten. Bestaande goede regels en afspraken zijn vervangen door een regeling die het vliegen onmogelijk dreigden te maken. De KNVvL zette zich echter in voor drastische aanpassingen, waardoor het er nu naar uitziet dat we met onze sport door kunnen gaan.
Politieke steun, van het CDA en de VVD, plus goede contacten met LVNL en Defensie helpen bij het instanthouden van onze sport. Als u op de hoogte wilt blijven van ontwikkelingen en van al het andere nieuws op KNVvL gebied, meldt u zich dan via de KNVvL site aan voor de digitale nieuwsbrief. DIENSTVERLENING
De KNVvL voert haar financiële administratie nu samen met de sportbond waarmee we in Woerden in één gebouw zitten, de NKBV (Nederlandse Klim en Bergsport Vereniging). Verder hebben we een volledig nieuw systeem voor de leden- en brevetadministratie. Alle leden waarvan ons het E-mailadres bekend is, kunnen binnenkort inloggen in hun eigen KNVvL omgeving. Kloppen uw gegevens en wanneer moet u uw brevet verlengen? U ziet het straks in een oogopslag. Volgende stappen zijn brevetten online verlengen, producten of diensten bestellen en declaraties indienen. Voor facturatie komt een elektronische variant. Geen post en papier meer, maar u zult via uw mail en in uw eigen KNVvL omgeving facturen en overzichten kunnen inzien. Clubs en afdelingen krijgen straks zo ook hun eigen KNVvL omgeving. Dit alles maakt onze dienstverlening professioneler, zaken zullen sneller en efficiënter afgehandeld worden. De besparingen in tijd en geld stoppen we in de noodzakelijke inspanningen om te zorgen dat u, nu en in de toekomst, van het vliegen in Nederland kunt blijven genieten.
Ronald Termaat, Directeur KNVvL
| Mei 2010
24726-2_ASM 02-10.indd 3
3
07-05-2010 08:38:43
IAMSAFE
ik kan vliegen WIL JE VEILIG VLIEGEN DAN MOET JE ER BEWUST VAN ZIJN WELKE EISEN HET VLIEGEN AAN JOU STELT. NAAST ALGEMENE EISEN VAN LICHAMELIJKE GEZONDHEID, MOET JE OOK GEESTELIJK GEZOND ZIJN. ALS JE IN DE LUCHT BENT ZUL JE TOT EN MET DE LANDING IN STAAT MOETEN ZIJN VEILIG HET LUCHTVAARTUIG TE BESTUREN. ACUTE LICHAMELIJKE OF GEESTELIJKE ONGESCHIKTHEID KAN LEIDEN TOT LEVENSBEDREIGENDE SITUATIES.
Tekst Paul Michel de Grood, vliegmedische advies commissie Foto Pieter Groenendijk
D
e mens heeft zich, in tegenstelling tot een vogel, niet
CHECKLIST I
Illness
A Alimentation heb ik goed gegeten en
■ nee
M Medication
ik gebruik geen medicijnen
■ ja
■ nee
S
ik heb geen chronische
■ ja
■ nee
■ ja
■ nee
Stress
Het bezit van een officieel bewijs van medische geschiktheid is tijd van het medical een luchtvaartuig te besturen. De medische
■ ja
voldoende gedronken
hoog zijn als we niet helemaal fit zijn.
geen vrijbrief om onder alle omstandigheden gedurende de loop-
■ nee
ongemakken
Met het vliegen stellen we daarom onnatuurlijke eisen
MEDICAL GEEN VRIJBRIEF
■ ja
of andere lichamelijke
geëvolueerd om zich drie-dimensionaal te bewegen.
aan ons lichaam en onze geest. Die eisen kunnen wel eens te
ben ik vrij van ziektes
of acute stress A
Alcohol
Ik heb de laatste 10 uur geen alcohol gebruikt
keuring is een momentopname en ontslaat de vlieger en zijn omgeving er niet van, om elke keer dat hij zijn sport wil beoefenen,
F
Fatigue
ik ben goed uitgerust
■ ja
■ nee
kritisch te kijken naar zijn geestelijke en lichamelijke gezond-
E
Emotions
Ik ben niet te opgewonden,
■ ja
■ nee
heidstoestand. Het uitgangspunt bij zo’n toetsing is het gegeven
geprikkeld of verdrietig
dat elke lichamelijke of geestelijke terugslag, hoe klein ook, leidt tot verminderde bekwaamheid het luchtvaartuig te besturen. Juist op de momenten dat het op alle bekwaamheden aankomt zal de vlieger minder presteren, waardoor de kans op incidenten of
ILLNESS OF ZIEKTE
ongelukken vergroot wordt. Bij een lichamelijke of geestelijke
Bij een acute ziekte is het afweersysteem van het lichaam geacti-
terugslag handelt de vlieger onverantwoord als hij toch gaat
veerd. De stoffen die hierbij vrijkomen verminderen het geestelijk
vliegen. Als je vliegt voor je plezier: houd het dan ook plezierig.
en lichamelijk prestatievermogen van de mens. Topsporters weten dat maar al te goed.
PERSOONLIJKE CHECKLIST
Bovenste luchtweginfecties leiden tot een verminderde zuurstof-
De checklist I AM SAFE is een goed uitgangspunt om te toetsen
opname. Zwelling van het neusslijmvlies zorgt ervoor dat de buis
of de geestelijke en lichamelijke bekwaamheid voor de geplande
van Eustachius (verantwoordelijk voor de beluchting van het
vlucht voldoende is. Scoor je als vlieger negatief op één van deze
middenoor) verstopt raakt. Klaren lukt dan niet meer. Tijdens het
punten, dan dien je in elk geval niet zelfstandig te vliegen.
dalen ontstaat dan heftige oorpijn. Maag- en darmklachten leiden
Meevliegen als passagier zou eventueel kunnen, afhankelijk van
tot een versnelde passage van het voedsel en ophoping van gassen
wat er aan de hand is.
in het darmstelsel. Het gevolg is buikkrampen tijdens de vlucht.
4
24726-2_ASM 02-10.indd 4
| Mei 2010
07-05-2010 08:38:47
UITDROGING LEIDT TOT CONCENTRATIEVERLIES. DIT GEBEURT AL BIJ EEN VOCHTTEKORT VAN 1% TOT 2%.
VERLOOP VOCHTBALANS VAN EEN DENKBEELDIGE VLIEGER OP EEN MOOIE ZOMERSE DAG tijd
activiteit
intake
verlies door zweten of ademhaling
regulier vochtverlies 100 ml/u
gedurende de nacht
Hoofdpijn is een symptoom van diverse ziektes. De ziekte zelf is meestal al reden om op dat moment maar niet te vliegen. Het slikken van een pijnstiller geneest niet, maar onderdrukt Het beste advies is, als je je niet lekker voelt, ga niet vliegen! ALIMENTATION OF INNAME VAN VOEDSEL EN VOCHT
800
07.45
ontwaken
08.00
ontbijt/ koffie/melk
375
10.00
clubhuis koffie
200
10.00-11.00
monteren/ inspecteren
150
11.00-13.00
werken op strip
13.00-16.00
vliegen
slechts de symptomen.
gestaffeld verloop van het vochtverlies in ml
totale intake en verlies
-800 -425
725
200
-425
100
100
-475
100
200
-775
450
300
-1525
650
1600
tekort: 1525
De stelregel is: zorg voor goede voeding en voldoende drinken. Met name het drinken verdient meer aandacht: de minimale zeker bij warm weer, gaan gepaard met zweten. Elke vorm van versnelde ademhaling, door inspanning of door vliegen op hoogte, leidt tot een verhoogde afgifte van water via de ademhaling. Uitdroging leidt tot concentratieverlies. Dit gebeurt al bij een vochttekort van 1% tot 2%. Om het percentage vochttekort te berekenen geldt de formule: Vochtverlies(ml) lichaamsgewicht(kg) x 8
sterk
DORSTSYMPTOMEN
vochtbehoefte is 100 ml per uur. Inspannende activiteiten,
12
10 problemen slaperigheid
8
nare smaak
4
droge keel
dorst
droge mond
2
= % dehydratie
zwakte matig
0 1%
Dus als iemand van 80 kg een vochtachterstand heeft van
duizeligheid
gebarsten lippen
6
2%
3%
4%
DEHYDRATIE
640 ml is hij voor 1% gedehydreerd. Figuur 1. Dehydratie en dorstsymptomen
Voldoende drinken zorgt ervoor dat je ook voldoende urineert. Tijdens lange vluchten kan een volle blaas al voldoende zijn om een vlieger af te leiden. Een volle blaas kan hoge bloeddruk
Bij langdurige inspanningen worden snel resorbeerbare voedings-
veroorzaken, maar ook een vagale reactie (lage bloeddruk, lage
middelen als ‘snacks’ aanbevolen. Na het nuttigen van een
hartslag, slaperigheid en bewusteloosheid).
volumineuze maaltijd reageert het lichaam met een verhoogde vagale activiteit, die zich kenmerkt door toename van de bloed-
Er zijn veel misverstanden over het beste voedingsadvies. Het beste
toevoer naar de darmen. Om te voorkomen dat de spieren te
advies is zich te houden aan de vaste tijden voor het ontbijt,
veel bloedtoevoer vragen, stimuleren de hersenen een gemoeds-
lunch en avondeten. Ons lichaam is gewend aan deze tijden.
toestand van lusteloosheid: het uitbuiken.
| Mei 2010
24726-2_ASM 02-10.indd 5
5
07-05-2010 08:38:48
MEDICATION OF MEDICIJN GEBRUIK
Het gebruik van medicijnen voor een korte periode, al dan niet op voorschrift van een arts, bijv.: pijnstillers, antibiotica, betekent dat de vlieger verminderd geschikt is om zijn vaardigheden uit te oefenen. Niet vliegen is dan het beste advies. In het decembernummer 2009 van Air Sports Mail heeft Marja Osinga de effecten hiervan al uitvoerig beschreven. STRESS
In dit artikel beperken we ons tot de 4 mythes die bestaan over stress. Het is duidelijk dat life style stress leidt tot verminderd functioneren onder acute stresssituaties. Voor meer informatie over stress, zie het artikel van Koos de Keijzer in de vorige uitgave van Air Sports Mail (maart 2010).
ALLE SPORTVLIEGERS VLIEGEN ALS EEN VORM VAN VRIJETIJDSBESTEDING. DE CHECKLIST I AM SAFE, INTERNATIONAAL GEACCEPTEERD, IS EEN GOEDE MANIER
4 MYTHES OVER STRESS
OM DE BESLISSING TE NEMEN:
Mythe 1: Je kunt al je problemen thuis laten. Hoogst onwaarschijnlijk. Er zijn mensen die afstand kunnen nemen van hun problemen elders, maar de meesten dragen
ZAL IK VANDAAG GAAN VLIEGEN OF IS HET VERSTANDIGER THUIS TE BLIJVEN?
hun problemen en de bijbehorende stress met zich mee. Mythe 2: Mentale stress heeft geen invloed op je fysiek functioneren. Helaas fout. Ons hele lichaam wordt gecontroleerd door onze hersenen. Als onze geest wordt aangetast heeft dat effect op het hele lichaam.
ALCOHOL
Alcohol en vliegen gaan niet samen. Vaak wordt vergeten dat andere genotsmiddelen even gevaarlijk zijn, denk bijvoorbeeld aan wiet, hash, partydrugs en meer. De effecten van tetrahydrocannabinol
Mythe 3: Alleen de zwakkeren, “de watjes”, kunnen niet
– het werkzame bestanddeel van wiet – zijn: ontspanning, euforie
met stress omgaan. Integendeel, iedereen heeft last van
(opgetogen gevoel), veranderde oriëntatie in tijd en ruimte,
stress. Stress is een normale zelfstandige lichamelijke reactie,
verruiming van visuele waarnemingen (men ziet meer dan er is),
die moeilijk beheersbaar is.
verruiming van auditieve waarnemingen (men hoort wat er niet is),
Mythe 4: Mentale en lichamelijke problemen, waaronder
verruiming van reukzin en desoriëntatie. Na veel gebruik kan
stress, zijn het gevolg van een chemische onbalans in ons
men de volgende dag nog last hebben van bijvoorbeeld moeheid,
lichaam die goed te behandelen is met geneesmiddelen.
brakheid of nog steeds een stoned gevoel. Vliegen in deze toestand
Het tegendeel is waar. Vandaar dat geneesmiddelen alleen
is onverantwoord.
maar symptomen van stress kunnen onderdrukken, waarbij men de bijwerkingen er gratis bij krijgt. De oorzaak van de
FATIGUE OF VERMOEIDHEID
stress zal op een andere manier bestreden moeten worden.
Er zijn twee soorten vermoeidheid te onderscheiden. - Acute vermoeidheid. Dit kan optreden als gevolg van zware lichamelijke of geestelijke inspanning. Ook een nachtje kort slapen, omdat bijvoorbeeld de deadline voor een artikel gehaald moet
Een vorm van een veel voorkomende stresssituatie is het
worden, levert acute vermoeidheid op. Een nacht goed slapen
hurry up syndroom. Door de gehaastheid vernauwt het denken.
haalt alle symptomen van acute vermoeidheid weg. Acute
Zaken worden vergeten. Verkeerde beslissingen worden genomen.
vermoeidheid, bijvoorbeeld na een kist monteren of een
Het waarnemen verslechtert en de aandacht voor wat anderen zeggen is duidelijk afgenomen. Alle symptomen en gevolgen van stress zijn bij het hurry up syndroom aanwezig.
6
24726-2_ASM 02-10.indd 6
inspannende autorit, kan na een rustpauze verdwenen zijn. - Chronische vermoeidheid daarentegen ontstaat door langdurig slaapgebrek. Dit wordt vaak veroorzaakt door stress of door
| Mei 2010
07-05-2010 08:38:50
onregelmatige rust- en werktijden. Pas als de oorzaak is weg-
Het behoeft geen betoog dat vermoeidheid leidt tot een vermin-
genomen kan de chronische vermoeidheid genezen, echter
derd prestatievermogen, verhoogde psychische prikkelbaarheid,
hoe langer het bestaat des te meer tijd je nodig hebt om te
concentratieverlies enzovoorts. Omdat niet helder meer kan
herstellen. De symptomen verminderen pas na een langere
worden nagedacht, worden verkeerde beslissingen genomen.
periode van goede nachtrust.
Bovendien wordt door vermoeidheid de vlieger ook gehinderd om een goede afweging te maken over zijn eigen functioneren.
Vermoeidheid kan versneld optreden of versterkt worden door: - Uitdroging. Een van de eerste symptomen van uitdroging naast het dorstgevoel is vermoeidheid.
EMOTION
Hiermee wordt bedoeld de gevoelens van boosheid, agressiviteit,
- Continu eentonig lawaai en vibraties kunnen zeker vermoeide vliegers snel in slaap sussen.
opgefokt zijn, frustratie, irritatie, angst en verdriet. Maar ook de euforie na een positieve stimulus. Deze emoties worden
- Ziekte.
versterkt door vermoeidheid, stress, honger en uitdroging.
- Hypoxie (zuurstoftekort). Een van de eerste symptomen van
Het zijn kortdurende gemoedsveranderingen, veroorzaakt door
hypoxie is vermoeidheid of slaperigheid.
externe factoren. Bijvoorbeeld door een woordenwisseling of na
- Problemen met het gezichtsvermogen. Lange tijd zonder
een ongeluk. De gedachten en het handelen zijn niet geordend.
zonnebril in fel zonlicht of een slecht corrigerende bril leiden
Beslissingen worden genomen zonder goede afweging, wat
tot vermoeidheid, slecht waarnemen en hoofdpijn.
vaak leidt tot verkeerde beslissingen. Een zogenaamde time out
- Extreme temperaturen. Zowel een warme omgeving als een extreem koude omgeving leiden snel tot uitputting.
of het even tot rust komen, brengt de geest weer in een normaal functionerende toestand.
Kernploeg zeilvliegen in de windtunnel DE KERNPLOEG ZEILVLIEGEN HEEFT IN FEBRUARI TESTS UITGEVOERD IN DE WINDTUNNEL BIJ DE TU DELFT. DE KERNPLOEGLEDEN HEBBEN ONDER ANDERE GEKEKEN NAAR DE WEERSTAND ALS GEVOLG VAN HUN HARNASSEN, HUN LICHAAMSHOUDING EN VERSCHILLENDE HELMEN.
Tekst Rob in ’t Groen en Martin van Helden Foto Daphne Schelkers Het begon met een aantal vluchtanalyses
vleugelontwerp. De tweede was Leo Veldhuis,
200 meter. De belangrijkste conclusie is dat
na het WK, dat vorig jaar in Laragne-
die de zigzagstrips voor schaatspakken
een gestroomlijnd harnas, met een klein
Montéglin in Frankrijk werd gehouden.
ontwikkelde. Veldhuis bood de kernploeg aan
frontaal oppervlak en zonder kreukels het
De scores van het Nederlandse team vielen
om een dag in de windtunnel te gaan testen.
beste resultaat oplevert. De lichaams-
tegen (plaats 48 en lager). Het team is daarna
houding is echter ook essentieel: laag in de
naar oorzaken gaan zoeken. Uit de vlucht-
PUNTHELM EN MOUWTJES
luchtstroom hangen is beter dan hoog en
analyses van meervoudig wereldkampioen
Uit de tests bleek dat er behoorlijke ver-
‘rechtop’. Verder werken de ‘mouwtjes’ van
Manfred Ruhmer en de Nederlandse deel-
schillen in frontaal oppervlak zijn tussen de
neopreen goed, hier kunnen bij het glijden
nemers bleek dat de Nederlanders minder
kernploegpiloten en dat dit zwaar meetelt
de bovenarmen in worden gestoken.
goed gleden tussen de thermiekbellen. Het
voor de totale hoeveelheid weerstand. Rob
Tot slot blijkt een ‘punthelm’ inderdaad beter
vermoeden was dat dit met weerstand te
in ’t Groen scoorde met 21,4 N de laagste
te zijn dan de traditionele helm.
maken had en met het gedrag tijdens het
weerstand en Koos de Keijzer scoorde met
steken in het bijzonder. Rob in ’t Groen en
35,3 N de hoogste weerstand. Dit verschil
Tijdens het EK in Ager (Spanje) van 11
Martin van Helden legden contact met twee
van 14 Newton betekent een verschil van
t/m 24 juli en tijdens het pré-WK in Italië
onderzoekers van de TU Delft. De eerste was
bijna 0,3 m/s in de daalsnelheid bij het
begin augustus zullen we zien of de wind-
Loek Boermans, bekend vanwege zijn werk
steken. Dit betekent bij een steek over een
tunneltests hebben bijgedragen aan betere
aan zweefvliegtuigen en gespecialiseerd in
afstand van 15 km een hoogteverschil van
resultaten.
| Mei 2010
24726-2_ASM 02-10.indd 7
7
07-05-2010 08:38:52
De Constellation op de foto is de PH-TDF Franeker. Dit maakt de foto bijzonder, want precies een maand later, op 12 juli 1949, verongelukte de Franeker. Op de terugweg van Batavia naar Amsterdam vloog het toestel onder slechte weersomstandigheden tegen een heuvel bij het vliegveld van Bombay in India. Geen van de 11 bemanningsleden en 34 passagiers overleefde de ramp.
Tekst Harm Hazewinkel
HISTORISCHE KNVVL SCHIPHOLDAG Tientallen KNVvL leden op de foto voor een
was het vier jaar daarvoor geheel verwoest
toren, motorenwerkplaats, meteodienst en
Constellation. Het is zondag 12 juni 1949
aangetroffen. Nu was alles herbouwd;
natuurlijk de nieuwste vliegtuigen van de
en de eerste KNVvL Schipholdag is een feit.
Schiphol was hierdoor gegroeid van 267 naar
KLM werden bezichtigd. De sneeuwploeg
In de vroege ochtend zijn de KNVvL’ers
750 hectare en dat moesten er zelfs 1300
werd gedemonstreerd, ondanks dat het
door vijf autobussen van het Amsterdamse
worden. Tenminste, daar ging men toen
hartje zomer was! En Schiphol directeur
Centraal Station naar de nationale luchthaven
vanuit. Inmiddels zijn het er heel wat meer.
Dellaert gaf uitleg over de toekomst van de
gebracht, want een privé auto was toen nog
Natuurlijk werd er volop gevlogen.
luchthaven. De KNVvL Schipholdag werd
niet gebruikelijk. Sowieso was Schiphol
En bezoekers konden heerlijk rondlopen en
afgesloten met de gebruikelijke groepsfoto
toen nog niet wat het nu is. Door de oorlog
dichtbij de vliegtuigen komen. De verkeers-
voor een Constellation.
PASEN IS VAAK HET STARTMOMENT OM IN NEDERLAND TE GAAN SCHERMVLIEGEN. MAAR DAT WAS LANG NIET VOOR IEDEREEN MOGELIJK DIT JAAR. NU IS HET VLIEGSEIZOEN 2010 BEGONNEN. EEN GROEIEND AANTAL PILOTEN KRIJGT DAARMEE EEN NIEUWE IMPULS VOOR HET ZWITSERLEVEN GEVOEL. Tekst en foto Erik Louwes
Vliegen met het Zwitserleven Gevoel Je komt ze nagenoeg overal tegen. Piloten die zijn gepensioneerd
hem aan. “Maar het materiaal is ook sterk verbeterd. Om de paar
of eerder zijn ‘uitgetreden’ en doordeweeks tijd hebben om te
jaar zie je grote technische vooruitgang. Schermen zijn stabieler,
lieren in Nederland of om met een van de vliegscholen een
vliegen beter, dat maakt de veiligheid groter, maar zorgt vooral
buitenlandse reis te maken. Mensen die voor hun plezier vliegen.
ook voor meer plezier.” Telkens ontdekken Nederlandse scherm-
“En dat kan ook gemakkelijk. De instructie is afgelopen jaren
vliegscholen nieuwe plekken: Bassano in Italie, Oludeniz in
enorm verbeterd,” vertelt Marc van Woensel in Algodonales in
Turkije, Algodonales in Spanje en tientallen vliegstekken in
Spanje. “Ik vlieg al 17 jaar en ken de tijd van de pioniers. We
Marokko, India, Australië, Zuid-Afrika. Bizot besluit: “Je kunt geen
hebben toen dingen uitgehaald die we nu volstrekt onveilig vinden.
paraglidinggelegenheid bedenken waar Nederlanders niet vliegen.
Het is nu voor iedereen veel beter om te vliegen.” André Bizot vult
Zowel jonge mensen als piloten met een Zwitserleven Gevoel.”
8
24726-2_ASM 02-10.indd 8
| Mei 2010
07-05-2010 08:38:57
column BESTUREN
M
ensen besturen wat af in hun leven. Het begint meestal
een bestuursfunctie. Geen opleiding, geen examen, geen ervarings-
bij een driewieler, gevolgd door een autoped en de fiets.
eisen, maar vaak grote bevoegdheden. De controle is dan ook niet
In de kracht van het leven grijpen velen op de toege-
mis. De ervaring leert dat een bestuurder kritisch benaderd wordt,
stane leeftijd naar een gemotoriseerd vervoermiddel. Snelheid en
op de algemene vergadering, in functie of privé, een en ander
actieradius zijn veelal boven de gemakzucht het motief. Twee jaar
ongeacht het uur van de dag. Een bestuurder is een vrijwilliger die
na de scooter of brommer volgt de bekwaamheid voor de auto.
het altijd voor iemand verkeerd doet. Vreemd dat er dan nog steeds
Door een enkeling wordt de motorfiets beproefd, maar meestal
mensen zijn die zich als bestuurder opwerpen. De masochisten.
verschijnt deze pas in de midlifecrisis ten tonele, als hobby of remedie tegen de files. Het besturen van voertuigen op rails valt in de categorie beroepsmatig, evenals vrachtwagens en autobussen. Een niet onaanzienlijke groep mensen ziet het besturen in of op een andere dimensie dan de harde ondergrond als een aanvulling van de bestuursbehoefte. Zo zien we velen op het water verschijnen. Begint het met de huur van een roeiboot of een kano, de overstap naar het besturen van een zeilboot of motorboot is snel gemaakt. Ook in de lucht komen we een ruime deelname tegen. Van langzaam tot zeer snel, met of zonder motor, met zeil of doek, of gewoon verticaal bewegen. Zeker in deze vereniging bekwamen velen zich in het besturen van allerhande luchtvaartuigen, anderen blijven daarbij ‘veilig’ op de grond. Al deze bestuursvormen hebben gemeen dat zij ook beroepsmatig
De Amsterdamse fotograaf Pieter Oosterhuis maakte in 1865 de opname van de vulling van de ballon. De ballonmand werd vooraf tentoongesteld in het toenmalige Paleis voor Volksvlijt. Tekenaar Pieter van Loon (Amsterdam, 1801-1873) maakte er een tekening van.
zijn uit te oefenen. Op het land kiezen mensen voor het beroep van taxi-, bus- of vrachtwagenchauffeur, misschien wel trein- of
of oceaanstomer. In de luchtvaart is het beroepsmatig besturen
REUZEBALLON IN 19E EEUWS AMSTERDAM
van luchtvaartuigen voorbehouden aan beroepsvliegers in de
Tekst Hans van Hoesel Foto Pieter Oosterhuis
trambestuurder. Op het water die van schipper op een veerpont of rondvaartboot tot stuurman op een binnenvaartschip, zeeschip
militaire, kleine of verkeersluchtvaart. Het is niet vreemd dat de maatschappij het besturen als een beroepsmatige bezigheid is
Van 2 april tot en met 27 juni 2010 is er in het Stadsarchief
gaan beschouwen. Waar men ook bestuurt, een enkele categorie
van Amsterdam een expositie over de eerste foto’s van
uitgesloten, treft men een mix aan van beroepsmatig en hobby-
Amsterdam in 1845-1875. Daarbij wordt ook een foto getoond
matig besturen. Op welke wijze men ook bestuurt, men dient te
van de Franse ballon Le Géant. Op maandag 11 september
voldoen aan een minimum opleidings- en ervaringsniveau.
1865 werd de Amsterdammers een bijzonder vermaak geboden op het weiland bij de Utrechtse Poort, achter de
Naast al het besturen van voer-, vaar- en vliegtuigen vallen sommige
toenmalige ‘Gazfabriek’. De reuzeballon van de Franse foto-
mensen voor weer een andere vorm van besturen. Geen beroeps-
graaf/ballonvaarder Felix Nadar werd er gevuld met ‘6,098
matigheid, sport of hobby, al dan niet bevoegd, maar toch een
kubiek ellen gaz’. Het affiche van deze happening vermeldt
sturende activiteit in het verenigingsleven. Voor sommigen een
bovendien: ‘Het schuitje is als een huis ingerigt en heeft twee
maatschappelijke roeping, voor anderen een vorm van machtsdrift.
verdiepingen’. Deze ballon met een inhoud van 6000m3 was
Vast staat dat een vereniging niet stuurloos door het leven kan.
reeds in 1863 gebouwd en men voorzag dat de kosten van de
Waar de hoofdactiviteiten van een (sport-)vereniging vaak kwali-
bouw van deze ballon bekostigd zouden worden uit de verkoop
ficaties vereisen in het theoretische en praktische vlak, wordt dat
van passagiersplaatsen aan boord (toen ook al!). Daarvoor
van bestuursleden niet vereist. Elk willekeurig lid kan opteren voor
maakte Le Géant vaarten in Amsterdam, Brussel en Lyon.
| Mei 2010
24726-2_ASM 02-10.indd 9
9
07-05-2010 08:39:09
Ventus 2cT.
Slingsby T21B Sedbergh.
ZWEEFVLIEGERS GAAN WEER OVERLAND Tekst Frits Snijder Foto’s Jeroen Kroon en Frans Ouwekerk
ONLINE CONTEST 2010
NK 2010 OP TWENTE
DINGEN DIE NOG KOMEN
Zaterdag 10 april, een hoop aanmeldingen
Op vliegbasis Twente vinden van 13 tot
Transponders verplicht. Blijft het daarbij?
van mooie overlandvluchten komen binnen.
en met 23 mei de Nationale kampioen-
Enkele issues op het recente congres van
Meer dan vijftig vluchten waren samen
schappen zweefvliegen plaats. Kijk op
de European Gliding Union, een orga-
goed voor bijna 13.000 km. Koud was het
www.nkzweefvliegen.nl waar je door-
nisatie die namens 80.000 zweefvliegers
nog wel voor de piloten, dus lang leve de
lopend geïnformeerd wordt over opdrach-
(20.000 vliegtuigen) kritisch de Europese
elektrische sokken! Nog wat eindcijfers
ten, wedstrijdverloop, scores en backstage
regelgeving volgt: radiosets met 8,33 kHz
van de Online Contest vorig jaar: toen
story’s. Overigens werden op Twente
kanaalseparatie (invoering voor VFR gepland
volbrachten 465 overlandvliegers uit 40
74 jaar geleden (in 1936) de allereerste
in 2018), de Sailplane Pilot Licence en de
clubs, vanaf 26 vliegvelden 2.837 vluchten,
nationale zweefvliegwedstrijden gehouden.
Light Aircraft Pilot’s Licence (Sailplanes),
met een totale afstand van 720.854 km.
De NK zweefvliegen een dagje van
plus ratings en medische eisen en niet te
De Amsterdamsche Club voor Zweefvliegen
dichtbij meemaken? Vraag 24 uur van
vergeten de Approved Training Organi-
staat nationaal én internationaal in het
tevoren via de website een toegangspas
sations (ATO), met veel gevolgen voor de
clubklassement op kop in aantal punten,
en autovignet aan.
clubs. Ook afdeling- en clubbestuurders
overlandvluchten (462) en kilometers
hoeven zich nooit te vervelen!
(135.699,48). Hoezo kleine luchtvaart? KIJK OP WWW.ZWEEFPORTAAL.NL ONDER ‘ONLINE CONTEST 2010’.
10
24726-2_ASM 02-10.indd 10
| Mei 2010
07-05-2010 08:39:21
WIJ LUCHTSPORTERS GEBRUIKEN DE DERDE DIMENSIE, OFTEWEL DE LUCHT VOOR ONZE WEDSTRIJDEN. DUS EEN LEGITIEME VRAAG: WIE IS DE KAMPIOEN VAN DE DERDE DIMENSIE? HET ANTWOORD IS MOEILIJK. DE FAI ORGANISEERT INMIDDELS TUSSEN DE 65 EN 70 WERELDKAMPIOENSCHAPPEN. ZELFS BINNEN ONZE EIGEN LUCHTSPORTEN KENNEN WE NAUWELIJKS ÉÉN NAAM. JAMMER EN HEEL SLECHT VOOR DE UITSTRALING VAN ONZE TOPSPORT.
Wie is de kampioen van de derde dimensie? Tekst Bert Wijnands
n ’t is nog erger. Er zijn ongeveer 85 landen aangesloten
vorige eeuw zijn de luchtsporten steeds verder gedaald in de
bij de FAI. Op zich zijn dat er niet erg veel. Er zijn met het
rangorde van de sporten. In 1950 waren we nog Olympisch, nu
opbreken van het Oostblok en vooral de USSR heel veel
moeten we via onze eigen World Air Games proberen langzaam
landen bijgekomen. Maar veel andere sporten hebben meer dan
geld, media-aandacht en de interesse van de toeschouwers terug
200 aangesloten landen. Heel veel van die FAI Wereldkampioen-
te winnen. Ingrijpende veranderingen in onze wedstrijdopzet zijn
schappen kennen minder dan 15 deelnemende landen. Au!
daarvoor noodzakelijk.
E
Dat ziet er niet erg competitief uit. Het verschil in niveau tussen de top 3 en de laatste drie landen bij zo’n WK is schrikbarend groot. Zo weinig bekende Wereldkampioenen zelfs in eigen kring is een uitdaging voor een succesvolle publiciteit voor onze sporten. Misschien zelfs wel ‘mission impossible’. WIN-WIN
Natuurlijk kan het, maar we moeten wel kritisch kijken naar wat we nu hebben. Acties? 1. Iedere luchtsport moet verschil gaan maken tussen populaire, succesvolle en kleine disciplines. Meer dan 25 deelnemende landen is groot, minder is klein. 2. De grote disciplines moeten veel meer selectiewedstrijden krijgen, waardoor het niveau van de deelnemers zal stijgen. Hierdoor zal de publiciteit rond die selecties groeien en opbouwen naar het uiteindelijke WK. Op het WK zelf doen dan minder deelnemers mee, maar het wedstrijdniveau komt veel hoger te liggen doordat alleen de allerbeste door de selecties zijn gekomen. Zo’n WK zal door minder deelnemers ook van kortere duur zijn, maar dit maakt het interessanter voor toeschouwers, organisatoren, publiek en media. Kortom, zo creëren we een win-win situatie. Dit lijkt erg logisch, maar zal het zo gaan gebeuren? De FAI is verdeeld in verschillende luchtsporten. Iedere luchtsport kijkt vooral naar zichzelf en heel weinig naar andere luchtsporten of naar andere sporten überhaupt. Jammer, maar dat kan veranderen! GEDAALD
We blijven wel lobbyen bij de FAI. Het gaat om de plaats van de luchtsporten in de hiërarchie van ALLE sporten. Sinds midden
| Mei 2010
24726-2_ASM 02-10.indd 11
11
07-05-2010 08:39:27
Tekst en foto’s Martijn van Voorst
SNORVLIEGEN I
n Nederland kun je op meerdere
de motor weer aan. Zo kun je dus altijd
manieren genieten van schermvliegen.
overland vliegen.
Eén mogelijkheid is om opgelierd te
De uitrusting voor snorvliegen kun je in
worden en dan, door gebruik te maken
vrijwel elke auto meenemen. De vlieg-
van thermiek, op hoogte te blijven of door
schermen zijn vrijwel identiek aan de
te klimmen. Je kunt ook gebruik maken
‘normale’ schermen. Het verschil zit hem
van een rugzakmotor (hulpmotor).
in de trimmers. Snorvliegschermen
Deze vorm van schermvliegen noemen we
hebben trimmers om de torque van de
‘snorvliegen’. Het grote voordeel van de
motor weg te trimmen. Die motoren
hulpmotor is dat je autonoom kunt starten:
moeten trouwens aan zeer strenge eisen
afhankelijk van de wind ben je in een paar
voldoen. Zo mag je, indien je vol gas op
stappen in de lucht. Vervolgens kun je
een hoogte van 150m vliegt, maximaal
de motor uitzetten en gebruik maken van
60 dB geluid maken wat hoorbaar is op
de thermiek. Geen thermiek? Dan zet je
de grond. Dat is te vergelijken met de
12
24726-2_ASM 02-10.indd 12
DE UITRUSTING VOOR SNORVLIEGEN KUN JE IN VRIJWEL ELKE AUTO MEENEMEN
| Mei 2010
07-05-2010 08:39:28
Fly to BIGGS één grote modelzweefen slepende vriendengroep Tekst en foto’s Richard Branderhorst SINDS ENIGE JAREN VLIEGT EEN GROEP ENTHOUSIASTELINGEN IN CLUBVERBAND DOOR NEDERLAND, BELGIË, DUITSLAND EN ZELFS ENGELAND. DE NEDERLANDSE EN BELGISCHE LEDEN HEBBEN ZICH VERENIGD OM SAMEN TE ZWEEFVLIEGEN MET GROTE SCHAALMODELLEN. MAAK KENNIS MET DE BENELUX INTERESSE GROEP GROTE SCHAALZWEVERS, OFTEWEL BIGGS! Sportiviteit, plezier en kameraadschap staan voorop bij BIGGS. De vliegveiligheid, training en coaching zijn op een hoog niveau en er wordt continu aan verbetering gewerkt. Lange weekenden met honderden veilige vluchten zijn geen uitzondering meer. Een leuk fenomeen is dat de partners van de BIGGS-leden het ook erg gezellig vinden op de evenementen, daardoor hangt er ook een soort familiesfeer in de groep. BIGGS is hard aan het groeien, het aantal leden staat nu bijna op 80. Binnen de modelvliegsport krijgt zweefvliegen steeds meer aanhangers. Van grote ‘superorchideeën’ tot klassieke ‘bakken’ doen mee. Een minimum spanwijdte is er niet, maar bijna vanzelf schuiven alle leden door naar het grotere segment, waarbij 6 meter al geen uitzondering meer is. De slepers passen zich enthousiast aan met grotere en mooiere sleepkisten op schaal. Wil je je aanmelden bij BIGGS dan krijg je direct een sleepmanual die vol staat met technieken en tips over het slepen en gesleept worden. WIL JE MEER WETEN OVER MODELZWEEFVLIEGEN? KIJK DAN EENS OP WWW.FLYTOBIGGS.COM
geluidsproductie van een normaal gesprek. Dat geluid wordt overigens gemaakt door de propeller. Inmiddels zijn er elektromotoren op de markt die het snorvliegen nog iets milieuvriendelijker maken: deze stoten namelijk geen CO2 uit. En mocht je die motor nou onverhoopt in de lucht niet meer aan de praat krijgen? Geen probleem. Veel snorvliegers zetten zelfs bewust de motor ruim voor de landing uit. Een ongeplande buitenlanding is dus een routinelanding. Het enige verschil is de loopafstand naar je auto!
| Mei 2010
24726-2_ASM 02-10.indd 13
13
07-05-2010 08:39:35
DE KNVVL VOLGT IN HET BELANG VAN HAAR LEDEN DE POLITIEK NAUW OP DE VOET. HET IS VOOR DE KNVVL VAN BELANG DAT DE POLITIEKE PARTIJEN DIE MOGELIJK IN HET KABINET KOMEN SPORTIEVE EN RECREATIEVE LUCHT-
Met het oog op de verkiezingen
VAART OP EEN, NAAR ONZE MENING, JUISTE MANIER BENADEREN.
Met het oog op de verkiezingen op 9 juni a.s., hebben wij enkele politieke partijen benaderd om hun visie met betrekking tot sportieve en recreatieve luchtvaart te geven. Helaas hebben wij geen reactie mogen ontvangen van: PvdA, GroenLinks, CU, PVV en D66. Het CDA, de SP en de VVD hebben gebruik gemaakt van ons verzoek.
SP: MEER OOR VOOR DE RECREATIEVE LUCHTSPORT Bij de luchtvaart heeft de regering de afgelopen jaren alleen maar oor gehad voor de grote luchtvaart. Voor luchtvaartmaatschappijen is er dan ook volop ruimte in het luchtruim en op de luchthavens. De sportvliegers zijn hierdoor onder druk komen te staan. Zo zijn er regels gekomen die op maat zijn voor de grote vliegtuigen maar absurd zijn voor de sportvliegers. Natuurlijk moeten er grenzen gesteld worden aan sporten die overlast kunnen veroorzaken. De SP vindt dat de regering hierbij echter minder eenzijdig moet luisteren naar grote luchtvaartmaatschappijen, maar juist meer het recreatieve belang van de luchtvaart dient in te zien.
CDA: RUIMTE VOOR DE RECREATIEVE LUCHTSPORT Het CDA zet zich op een
VVD: GEEN BEPERKENDE REGULERING VOOR DE RECREATIEVE LUCHTSPORT
positieve manier in voor de recreatieve luchtsport. Dat is
De VVD draagt de recreatieve luchtvaart een warm
ook de reden waarom we in goed overleg met de KNVvL
hart toe. Het is niet alleen een aardige besteding
kijken waar knelpunten en oplossingen liggen om de sport
van de vrije tijd, maar het levert ook een bijdrage aan
verder mogelijk te maken. Dit is nodig omdat de luchtsport
de innovatie en toekomst van de luchtvaartsector.
helaas onder druk staat. Transponderplicht, de RBML of de
Daarom heeft de VVD samen met het CDA een motie ingediend
beperkte ruimte in de lucht of op de grond. Het zijn alle-
ter bescherming van de recreatieve luchtvaart. Wij willen die niet
maal onderwerpen waar je ziet dat de luchtsport regelmatig
alleen nu, maar ook de komende periode bieden. De VVD wil dat
moet knokken om te voorkomen dat regelgeving doorslaat
zo min mogelijk regulering de recreatieve luchtvaart beperkt in
of in de praktijk tot ongewenste situaties leidt. Het CDA steekt
haar mogelijkheden. Wel moet de veiligheid van de beoefenaars
dan graag haar nek uit voor de sporters. Dit deden we, dit
gewaarborgd zijn, maar als liberale partij vinden wij dat de sector
doen we en dit zullen we de komende periode opnieuw doen.
zelf daar een belangrijke verantwoordelijkheid in heeft.
14
24726-2_ASM 02-10.indd 14
| Mei 2010
07-05-2010 08:39:42
agenda en verder EVENEMENTEN 2010
Fly-in vliegclub
Tomscat
Zweefvliegen voor
Wieringermeer
Wanneer: 18 t/m 20 juni
ALA-leden
Headdown Freefly Bigway
Wanneer: 5 juni
Fly-in 100 jaar
Wanneer: 10 juli
Wanneer: 22 t/m 24 mei
Fly-in Elsefly
Vliegveld Brasschaat
World Balloon
Voorjaarsvergadering
Wanneer: 11 t/m 13 juni
Wanneer: 19 juni
Trophy
KNVvL
Bezoek Aerwin
75 jaar Vliegveld Teuge
Wanneer: 21 t/m 25 juli
Wanneer: 25 mei
Airships
Wanneer: 26 juni
Nederlandse
Presentatie instand-
Wanneer: 14 juni
Coupe de Maarsseveen
Zweefvlieg Dag
houding en afstoting F-16
Luchtmachtdagen
Wanneer 3 en 4 juli
Wanneer: 6 november
Wanneer: 25 mei
Wanneer: 18 en 19 juni
PARA’S WILLEN VLAMMEN OP WERELDKAMPIOENSCHAPPEN MET DE LENTEZON IN DE LUCHT ZETTEN DE PARA’S IN OP EEN SEIZOEN HARD TRAINEN, OM IN AUGUSTUS MOOIE RESULTATEN NEER TE KUNNEN ZETTEN OP DE WERELDKAMPIOENSCHAPPEN VAN VERSCHILLENDE DISCIPLINES. Tekst Arnoud Ens Foto’s Nederlandse teams
VANZELFSPREKEND WENST DE AFDELING PARACHUTESPRINGEN ALLE DEELNEMERS VEEL SUCCES TOE! Viermans-team Dynamic Fource bereidt
Naast Dynamic Fource reist ook koepel-
Tot slot Erwin Baatenburg de Jong, die
zich op dit moment voor op het WK
formatieteam CF-3 af naar Menzelinsk,
in Kolumna (tevens Rusland) mee zal
Formatiespringen dat plaats zal vinden in
om deel te nemen aan het WK Canopy
doen aan het WK Canopy Piloting. Hij is
het Russische Menzelinsk. Het team heeft
Formation. Zij hebben zojuist een
van plan de bestaande nationale records
zichzelf tot doel gesteld om dit jaar bij de
trainingsstage in de Verenigde Staten
op het gebied van canopy piloting – die
eerste 8 te eindigen, conform de eis van
achter de rug en hopen in Menzelinsk ook
allemaal op zijn naam staan – te verbreken.
NOC*NSF voor een categorie 2.1 topsport.
bij de eerste 8 te eindigen. Bij de wedstrijd
Het gaat hierbij om een langste afstand
Bij formatiespringen maken parachutisten
vliegen twee parachutisten onder hun
van 115,88 meter en een snelste tijd van
in vrije val zoveel mogelijk verschillende
parachute zoveel mogelijk verschillende
2,722 seconde, beiden behaald tijdens
formaties in 35 seconden.
formaties in 1 minuut.
World Cup 2009 in Zuid Afrika.
| Mei 2010
24726-2_ASM 02-10.indd 15
15
07-05-2010 08:39:55
In Spanje zal de Polikarpov “Rata” zowel in de lucht als in het museum te zien zijn
Vliegshows in Spanje worden nog ouderwets laag en dichtbij gevlogen.
3 BUITENLANDSE REIZEN!
Foto’s Roger Soupart
REIS MEE MET DE ALA 1 2 3 Busreis naar Le Bourget, Parijs
Bootreis naar Duxford, Cambridgeshire
Vliegreis naar Madrid
Op zondag 19 september zal op
Op zaterdag 2 oktober zal een bezoek
Van vrijdag 5 november tot en met
Le Bourget de opslag van het Franse
gebracht worden aan het enorme
zondag 7 november zal een vliegreis
luchtvaartmuseum bezocht worden.
museum op Duxford, het grootste
worden georganiseerd naar Madrid.
Hier staan vele tientallen vliegtuigen
luchtvaartmuseum in Europa.
Op zaterdag zal hier het Spaanse
opgesteld die normaal nooit te bekijken
Op Duxford wordt in het najaar
luchtvaartmuseum bezocht worden,
zijn. In de middag zal een bezoek
speciale aandacht besteed aan de 70ste
terwijl op zondag de vliegshow van
gebracht worden aan het museum.
verjaardag van de Slag om Engeland.
de Fundacion Infante de Orleans zal
Prijs van de reis, inclusief twee over-
worden bijgewoond.
PRIJS P.P.
€75,-
nachtingen in tweepersoons hut op de boot, vervoer ter plaatse en toegang. PRIJS P.P.
PRIJS P.P.
€149,-
€350,-
BIJ VOLDOENDE DEELNAME ZAL DE ALA DRIE BUITENLANDSE REIZEN ORGANISEREN VOOR ALLE KNVVL-ERS. OPGAVE DOOR MIDDEL VAN EEN MAIL NAAR SOUPART@CASEMA.NL, ONDER GELIJKTIJDIGE OVERBOEKING VAN HET VERSCHULDIGDE BEDRAG OP REKENING 2015342 VAN ALA EVENEMENTEN, LEIDEN
24726-2_ASM 02-10.indd 16
07-05-2010 08:39:58