Ballonstof najaar 2021

NAJAAR 2021 HÈT BALLONMAGAZINE VAN NEDERLAND EN BELGIË

. . . n ij z g a m r e t o r g t a Wanneer het w

s

oon l l a b e r i f ROEDER

SCH

500m³ nu tot 12. rsonen. e p 7 2 r o en vo

:

ederland

rtner in N

enpa Onze zak

rs Ton Kurve ompany Balloon C European at 112 Klinkertstra oensbroek BH NL-6433 P 5111444 5 Tel. +31 6 -ballon.nl info@ebc

artner in

preksp Onze ges

België:

g Balloonin en · Dream Laarne rt o p rs e V 0 Luc -927 weg 28 · B Lagen Heir 2 75 63 22 0 net.be Tel. +32 4 le te @ n o ll rba schroede in n g.be amballoo www.dre

Warmeluchtballons en meer „Made in Schweich“

IN DIT NUMMER: René Zwarteveen/Stijn Staelens

5 Roy Gommer wint WK Junioren Kenian Dekein

6 Quick Release Redactie

9 Podiumplaats David Spildooren op EK Jan Oudenampsen, Tryntsje Offringa, Ria te Bokkel

10 Je ballon in winterslaap Frank Zinkler

12 Duurzaam ballonvaren Han Nabben

15 In Memoriam Wim Verstraeten / Gé Lazárom Marc Kegels / Pamela Visscher

16 Over zon gesproken Peter Smits

20 #Ballonstof Luc Van Geyte

22 Onder hoogspanning Thomas McConnell

30 The Flying Dutchman Gerjan Crebolder

33 Ad’s Ballon Besognes Ad Haarhuis

34 Gevoelige gebieden als GPX-file Bert Stuiver

36 Ben Huese Gerjan Crebolder

38 Ballongedicht Chris Marmenout

38 Colofon

Foto omslag: Roy Gommer (blauwe ballon met witte vlakken) is op weg naar de overwinning tijdens het FAI Junior World Hot Air Balloon Championship in Lezsno, Polen (foto Jorik van Wikselaar)

inhoud

4 Voorwoord

3

VOORWOORD 4

VAN HET BESTUUR NL

VAN HET BESTUUR BE

Alle ballonvaarders zijn volop aan het varen. Zoveel als het

We naderen eind augustus en het blijkt niet alleen de nats-

weer het toelaat. Bizar dat we vorig jaar niet konden of

te zomer ooit te zijn, maar ook een van de slechtste voor

mochten varen terwijl het prachtig vaarweer was, en nu

ballonvaarten. Winderige dagen en te natte velden lijken

mogen en kunnen we varen en valt het weer echt tegen.

meer op herfst dan op de zomer. We kunnen enkel maar

Jammer.

hopen op een goed najaar, maar dit zal zeker de desastreuze zomer niet goedmaken.

Het lijkt erop dat het aantal passagiers dat graag met ons wil varen is toegenomen. Men ziet duidelijk dat dit een

Ondertussen is er terug een overleg comité geweest door

fantastische ervaring is die je een keer wilt beleven.

onze bevoegde ministers, waaruit blijkt dat meerdere deu-

De vele positieve reacties geven duidelijk de manier weer

ren openstaan. Zo zie je dat de festival wereld stilaan terug

waarop we met de passagiers en de ballonvaarten bezig

op gang komt en er terug meer vrijheid komt wat betreft

zijn.

samenzijn met vrienden en familie.

Erwin van Dooren heeft het initiatief genomen om op

Voorlopig blijft de mondmaskerplicht gelden in de mand.

1 oktober een “zorg-vaart” te organiseren, samen met

Maar als KBBF zijn we ondertussen druk achter de scher-

Johannes Bierling en Paschal Noor. Dit geweldige initiatief

men bezig om daar eventueel een versoepeling te beko-

wordt gesteund door de KNVvL en uitgevoerd namens de

men. Blijf daarom nog even jullie best doen en volg a.u.b.

Afdeling Ballonvaren. Het geeft een prachtig signaal af

nog even de regels van het protocol.

aan zorgmedewerkers en de overheid. Doelstelling is om de zorgsector een hart onder de riem te steken.

Ondertussen is de winnaar van de Gordon Bennett 2021

Het zet daarnaast ook onze sector even in het zonnetje.

ook bekend. Proficiat aan Zwitserland. Wat een spannende

Vele lokale initiatieven met media zijn gestart. Monique

race met ups en downs voor alle teams.

zal ook een persbericht uitsturen en is in deze de woordvoerster. We starten met 50 ballonnen met ongeveer

Maak er nog een goed najaar van en stay safe.

250 zorgmedewerkers door geheel Nederland. We wensen iedereen een prachtige dag toe.

Stijn Staelens Voorzitter KBBF

Onze inspecteur Martijn Kort is op vele plaatsen te zien en wordt door eenieder als plezierig ervaren. Hij is bezig met een ronde kennismaking en doet dat met alle plezier op de verschillende opstijglocaties of bij de verschillende bedrijven. Bedrijven of piloten die denken nog iets te moeten trainen, checken of in administratieve zin voor elkaar moeten maken kunnen altijd bij de DTO terecht voor hulp.

Op vele manieren hebben we mensen duidelijkheid kunnen verschaffen in de geldigheid, de vereisten of het voor elkaar krijgen van de juiste administratie.

Het aantal passagiers stapelt zich op, we hopen op een hele mooie nazomer zodat we iedereen kunnen laten kennismaken met het geweldige ballonvaren. Geniet van alle mooie vaarten.

René Zwarteveen Voorzitter KNVvL Afdeling Ballonvaren

Roy Gommer wereldkampioen

5

DOOR KENI AN D EKEIN

NA EEN JAAR VOL GECANCELDE WEDSTRIJDEN WAS HET EINDELIJK ZOVER, HET EERSTE GROTE KAMPIOENSCHAP NA CORONA. THOMAS SPILDOOREN EN IKZELF TROKKEN NAAR HET POOLSE LESZNO OM BELGIË TE VERTEGENWOORDIGEN OP HET WK BALLONVAREN VOOR JUNIOREN TOT 30 JAAR. VOOR ONZE NOORDERBUREN WAREN ROY GOMMER EN MARTIJN HOOGESLAG AFGEREISD. IN TOTAAL NAMEN 43 BALLONVAARDERS DEEL AAN HET WK.

T E A M B E (F OT O KE N I A N D E KE IN)

TEAM NL (F O TO JO RIK VAN WIKSEL AAR)

Op maandag was er de General Briefing met daarna de ope-

plaats maar zakte na de laatste vaart terug naar plaats 19. Bij

ningsceremonie op de markt van Leszno. Alle ballonteams

onze noorderburen wist Martijn Hoogeslag beslag te leggen

werden per land opgedeeld om daarna in een stoet over de

op de 29e plek. Roy Gommer werd uitgeroepen tot junior

markt te lopen voor een speech van de wedstrijdleiding, spon-

wereldkampioen na een fantastische score van maar liefst

sors en de burgemeester.

19163 punten. Daarmee schrijft Roy geschiedenis, als allereerste Nederlandse wereldkampioen ballonvaren!

Tasks Dinsdagochtend ging de wedstrijd van start, in totaal ston-

Het was een zeer leerrijk kampioenschap en een goede voor-

den er acht vaarten op het programma. Hiervan hebben we

bereiding voor de Belgian Balloon Trophy in oktober. Via deze

er zes kunnen doen. Vijf van de zes vaarten vonden plaats bij

weg wil ik Roy feliciteren met het kampioenschap en de orga-

Leszno, en een vaart werd gevaren boven Dolsk, waardoor

nisatie bedanken voor hun fantastisch werk om ondanks coro-

we een prachtige CRT-task mochten aanvaren over het meer

na dit Junior WK toch te organiseren. Het was een geslaagde

van Dolsk tijdens een mooie sunset. De zevende vaart werd

wedstrijd en laat ons hopen dat er nog vele mogen volgen.

wel gestart, maar na het cancelen van de eerste task na het opstijgen van enkele ballons, werd de gehele vaart afgelast.

Ook de daaropvolgende twee vaarten werden, wegens de weersomstandigheden, gecanceld. De vaarten bestonden uit gemiddeld vijf tasks per vaart, waardoor we in totaal 26 tasks kregen voorgeschoteld.

Wereldkampioen Thomas stond na enkele vaarten op plaats vier, om na de laatste vaart te eindigen op een mooie negende plek. Ikzelf startte na de eerste vaart op plaats 39, wist te klimmen naar een 12e

wedstrijd

F OT O JOR IK VA N W IKSELA A R

5E FAI JUNIOR WORLD CHAMPIONSHIP

Positie Naam

Land

Punten

1

GOMMER, Roy

NED

19163

2

DAWIDZIUK, Denis

POL

17952

3

ZHOKHOV, Dmitriy

RUS

17302

9

SPILDOOREN, Thomas

BEL

15160

19

DEKEIN, Kenian

BEL

13779

29

HOOGESLAG, Martijn

NED

11503

EI ND UI TSL AG 5 E F AI JUNIO R WO RL D CH AMP I O NSH IP

quick release 6

DIEPENDAALSE L’ÉGALITÉ Exact 150 jaar en één coronajaar geleden landde op 24 november 1870 de Franse ballon L’Égalité in het Belgische Diependaal. In het noordoosten van Frankrijk woedde op dat moment de Frans-Duitse oorlog en Duitse troepen hielden de Franse hoofdstad van de buitenwereld afgesloten. Tijdens dit beleg van Parijs, dat duurde van 19 september 1870 tot 28 januari 1871, zetten de Fransen luchtballonnen in om met het niet-bezette deel van Frankrijk te communiceren.

Vijf van deze ballonnen landden in België en drie in Nederland.

Het geïllustreerde boek 124 pagina’s tellende boek ‘De vlucht uit Parijs’ van Dirk Billen / Stuurgroep Erfgoed Herent beschrijft de vaart van de L’Égalité en de belevenissen van de bemanning.

Bestellen kan via www.herent.be/ballonboek voor € 20.

LIFT-OFF VAN RUIMTETOERISME Deze zomer was het spitsuur in de ruimte. Vier luchtvaartuigen werden getest op geschiktheid voor ruimtetoerisme.

Space Perspective uit Florida beet op 18 juni de spits af met een succesvolle (onbemande) testvaart van haar ruimteballon Spaceship Neptune. Voor €100.000 euro pp worden straks per keer acht passagiers tot op zo’n 30 kilometer hoogte gebracht. Het is daarmee geen échte ruimtereis, maar een stratosfeervaart want de Kármánlijn die als ruimtegrens geldt ligt op 100 kilometer. Nog diverse testen zullen volgen voordat de eerste betalende passagiers in 2024 met de 18.000.000 ft3 ruimteballon omhoog kunnen. De kaartverkoop is inmiddels gestart via www.spaceperspective.com en naar verluid zijn er al zo’n 400 tickets verkocht. Ruimtegrens of niet, het uitzicht vanuit de balloncabine zal ook vanaf 30 kilometer hoogte spectaculair zijn. Voor een bar, fauteuils, wifi en toilet wordt gezorgd, aldus Space Perspective, en dat alles zonder het hoge prijskaartje en met een aanzienlijk lagere CO2-footprint vergeleken met de alternatieven van Richard Branson (bemande testvlucht op 11 juli; bedrijf Virgin Galactic; ticketprijs

RETROFILM WILLEM POTTUM De Barendrechter en liefhebber van historische films Bas Romeijn heeft onlangs unieke beelden van Willem Pottum samengebundeld tot een 9-minuten durende filmdocument over de Rotterdamse beroepsballonvaarder uit het begin van de vorige eeuw. De film is samengesteld uit beelden van de stadsarchieven van Rotterdam en Leiden en bevat zeldzame bewegende beelden die van Willem Pottum

€380.000; tot 85 km hoogte), Jeff Bezos (bemande testvlucht 20 juli; bedrijf Blue Origin; ticketprijs nog onbekend; tot 105 km hoogte) of Elon Musk (eerste toeristenvlucht 16-18 september, bedrijf SpaceX; ticketprijs €50 miljoen voor reis naar ruimtestation ISS; t.z.t. ook vakantietrip rond de aarde of om de maan mogelijk).

en zijn echtgenote – tevens ballonvaarder – Wilhelmina Pottum-Ruitman bewaard zijn gebleven. Zie https://basromeijnfilms.blogspot.com en zoek (rechtsonder op de site) op ‘Pottum’. Eerder publiceerde Romeijn ook al een filmpje over het luchtschip Graf Zeppelin, dat op 18 juni 1932 het Rotterdamse vliegveld Waalhaven bezocht (zoek op ‘Zeppelin’).

KAMPIOEN MET PENSIOEN

OP SAFARI IN DE WOLKEN

Begin augustus nam Jacob Kuiper afscheid bij het KNMI. Hij

Voor het TV-programma ‘Jochem in de Wolken’ van

begon daar in 1978 op de telexkamer en werd een jaar later

de EO gaat cabaretier Jochem Myjer samen met

opgeleid tot waarnemer, o.a. aan boord van het weerschip

ballonvaarder Ike Visser (en een voor het publiek

‘Cumulus’. In 1985 begon hij bij de Luchtvaart Meteorologi-

onzichtbare programmamaker) op ballonsafari met

sche Dienst op Schiphol, in eerste instantie als invaller. Zes

Ike’s PH-CDA Lindstrand 160. Myjer laat tijdens de

jaar later volgde een opleiding tot hoofdmeteoroloog aan

ballonvaarten de kijkers kennismaken met Friesland

de Universiteit Wageningen. Zijn eerste ballonvaart maakte

en het Waddengebied, de Biesbosch, de Veluwe en

Jacob met Erik Bosman, over de Utrechtse Heuvelrug. Hij

het Limburgse Geuldal. “Vanuit de lucht zien we

raakte steeds vaker betrokken bij de weersvoorspellingen voor ballonvaar-

wat alle vliegende vogels allang weten: dat onze

ten, ondersteunde de Friese Ballonfeesten en maakte in 1996 kennis met

Nederlandse natuur zo betoverend mooi is”, zegt hij

de gasballonvaart tijdens de America’s Challenge Gas Balloon Race. Daarna

erover. De mand is voor de gelegenheid volgehangen

was hij betrokken bij vele edities voor de strijd om de Gordon Bennett Cup

met 20 camera’s en de belevenissen van het illustere

en begeleidde hij team Jurg-Van Houten. Ook bij de Inzeller Ballonwoche

duo zijn vanaf 15 oktober vier weken lang op vrijdag-

was hij vaak present. Jacob’s toekomstplannen: “Nog een paar boeken

avond om 21:30 te volgen op NPO1.

schrijven, een paar grote reizen maken en ballonevenementen bezoeken of ondersteunen”. Wij danken Jacob voor de jarenlange samenwerking!

Luchtballonspotter en -verzamelaar Jens Colpaert uit Antwerpen heeft zichzelf een mooi en uitdagend doel gesteld. Hij kreeg na een burn-out het advies om leuke dingen te gaan doen, “en wat is er nu leuker dan 100 ballonvaarten maken in 100 verschillende luchtballonnen?” aldus Jens. De teller staat inmiddels op

LICHTER-DAN-LUCHTIGE BIG MAC

13. Om de 25 vaarten probeert hij in een Special Shape te stappen. “Uiteraard

Het zal weinigen ontgaan zijn: een McDo-

betaal ik voor iedere vaart” vertelt hij “want piloten hebben het vanwege corona

nald’s menu met een Big Mac, milkshake en

al moeilijk genoeg gehad”. Meevaren in Lapland en/of ergens anders in het bui-

Franse frietjes is dit jaar licht-en-luchtiger

tenland staan nog op de verlanglijst. We wensen Jens vele mooie en inspirerende

dan ooit. Zodra de grondwind onder de 8

vaarten toe. Wie nog een plekje in de mand over heeft kan Jens bereiken via

kt blijft kun je het volumineuze menu van

jenske9800d@gmail.com.

maar liefst 4444 m3 (157.000 ft3) aan de

quick release

100 VAARTEN X 100 BALLONNEN

7

horizon voorbij zien trekken. Het betreft geen honger-hallucinatie maar specialshape-technologie van Cameron, met een

VINCENT GOES TORONTO

RDS-systeem in de beker, een scheurbaan

De bekende Vincent van Gogh ballon vaart op dit moment in

in de hamburger en 35 velcro slots om de

Canada, tijdens de ‘Immersive Van Gogh Toronto’ expositie (www.

lucht na de landing te lozen. De hambur-

vangoghexhibit.ca) die daar nu loopt. De ballon van het Friese Van

gerketen ging hiervoor in zee met het team

Gogh Ballonteam Rin van der Molen en Ynte Kuindersma wordt in

van Rien Jurg Promotions, en zet de ballon

Canada gevaren door de Canadees Ernest Lee, die daar de vaste

in voor haar zomercampagne. Via een app

Van-Gogh-piloot Herman Kleinsmit vervangt. Tijdens de tentoon-

kunnen klanten van McDonald’s aangeven

stelling lopen bezoekers door gigantische bewegende projecties die

waarom zij graag, samen met drie vrienden

de schilderijen van Van Gogh tot leven wekken. De tentoonstelling in Toronto loopt

of familieleden, een bigmacmenuvaart zou-

nog tot medio oktober. Mogelijk blijft de ballon ook daarna nog een tijdje aan de an-

den maken. De winnaars zijn tijdens hun

dere kant van Grote Plas en gaat deze, net als de tentoonstelling zelf, nog op tournee

vaart via een livestream te volgen dankzij

naar diverse andere steden in Canada en de VS.

een camera aan het branderframe. Voor de bijbehorende commercial heeft het reclamebureau met een team van ca. 40 mensen twee dagen lang opnames gemaakt, zowel

HANGAAR GERED, EXPOSITIE VERTELT In Cardington, Bedford, Engeland staan de enige twee nog originele lucht-

op de grond als in de lucht m.b.v. een helikopter.

schiphangaars van Europe die nog dateren van vóór de eerste wereldoorlog. De projectontwikkelaar van een nieuwe woonwijk met 600 woningen rond het terrein van de hangaar, heeft met een bijdrage van ruim 1 miljoen pond aan een trustfonds de hangaar uit 1916/17 voor het nageslacht veiliggesteld. De bijdrage was een voorwaarde van de gemeenteraad om de woonwijk te kunnen bouwen. De tweede hangaar op het terrein is eigendom van filmmaatschappij Cardington Studios. In de hangaars zijn ooit iconische luchtschepen gebouwd, waaronder de 220 meter lange luchtschepen R100 en R101 in 1929. In het Higgins Museum in Bedford is t/m 28 november de tentoonstelling ‘Airship Dreams, Escaping Gravity’ te bezichtigen, over het heden en verleden van Britse luchtschepen (www. thehigginsbedford.org.uk).

ERRATUM: NU MET LEGENDA Enkele oplettende lezers attendeerden ons erop dat in de vorige Ballonstof, in het artikel over de uitslag van de Ballonstof-enquête, bij een grafiek de legenda was weggevallen. Hierbij de grafiek nogmaals, nu mét legenda.

ballonstof 8

Comprehensive insurance Cover at an affordable price

Your partner for your Aviation-Insurance VFS Heinz Grümmer GmbH is one of the largest Aviation-Insurance-Brokers in Germany with over 40 years experience.

You enjoy the flight - we provide the protection Please contact Heiko Spilker, Phone: +49 231 92717737, e-mail: h.spilker@vfs-gruemmer.de Udo Kötitz, Phone. +49 231 92717713 , e-mail: u.koetitz@vfs-gruemmer.de

Flugplatz 8, 44319 Dortmund Phone +49 231 927177-0 Fax +49 231 927177-30 info@vfs-gruemmer.de

Podiumplaats voor David Spildooren IN SZEGED, HONGARIJE VOND VAN 12 TOT 18 SEPTEMBER HET EK BALLONVAREN PLAATS. DAVID SPILDOOREN WIST ER, IN EEN STERK WEDSTRIJDVELD MET 85 TEAMS UIT 33 LANDEN, NA 19 UITDAGENDE TASKS EEN PODIUMPLEK TE VEROVEREN! HENK BROEDERS WAS DE STERKSTE DEELNEMER UIT NEDERLAND. EEN SFEERIMPRESSIE DOOR TEAM OUDENAMPSEN. D O O R J A N O U D E N A M P S E N , T R YNTS J E OFFRINGA EN RIA TE B OKKEL

Bij het wedstrijdvaren worden alle facetten van ballonvaren

veel mee helpen, anders dan herinneren aan de tijdslimiet.

uitvergroot. Competitief bezig zijn met je hobby en je werk is

Wedstrijdvaren is echt een teamsport. Tryntsje Offringa

natuurlijk fantastisch, maar het trainen van je vaardigheden als ballonvaarder is voor mij het mooiste aspect van wedstrijdva-

Begin dit jaar ben ik terechtgekomen in de wereld van ballon-

ren. Het onder druk van tijd en ruimte besluiten nemen, is iets

varen, door verliefd te worden op een piloot die óók nog eens

wat je vaker tegenkomt, maar een wedstrijdleider zal ervoor

meedoet aan wedstijdvaren. Wat een avontuur om een week

zorgen dat deze ruimte zo beperkt mogelijk is; te vergelijken

op pad te gaan met nieuwe mensen, een team te vormen en

met vliegen in een simulator waarbij voorvallen uitvergroot

gaandeweg te ontdekken wat het inhoud om wedstrijd te

worden. Daarbij is veiligheid een groot goed, met 85 ballon-

varen. En wat een ander ritme! Om 04.00 opstaan, om 04.30

nen die binnen 10 minuten opstijgen zonder launch master.

in de bus naar het vliegveld van Szeged, samen met ruim 80

De crew heeft als team een grote inbreng in je resultaat, door

andere teams. In de hangaar worden de opdrachten bekend-

het meedenken over de tactische uitdagingen. Het opzetten

gemaakt en kunnen vragen gesteld worden. En dan begint de

van de ballon, het aanwijzingen geven bij doelen en het atten-

hectiek. Het is een prachtige ervaring om te zien hoe teams

deren op tijden en kleur van de markers zijn enkele voorbeel-

samenwerken. Wat het voor mij zo mooi maakt, is de combi-

den die het crewen bij een wedstrijd extra uitdagend maakt.

natie van samen actief buiten bezig zijn, de wedstrijdspanning

Jan Oudenampsen

én de gezelligheid! Ria te Bokkel

Bijna was ik vergeten hoe leuk het wedstrijdvaren is, maar ik kreeg de kans om met team Jan Oudenampsen mee naar het

Positie Naam

Land

Punten

1

HUGI, Roman

SUI

14320

2

ZEBERLI, Stefan

SUI

14048

3

SPILDOOREN, David

BEL

14021

crew ben je erg intensief bezig met de wedstrijd. Het is de

8

VLEGELS, Steven

BEL

12548

spanning van een goede startlocatie vinden, snel de ballon

28

BROEDERS, Henk

NED

11050

opbouwen, de lucht in, ventilator opruimen, bus instappen

39

GOMMER, Roy

NED

10327

en achter de ballon aan! Op de laptop kijken waar de doelen

54

DEHANDSCHUTTER, Evert

BEL

8683

liggen, proberen bij het doel te zijn voordat jouw piloot daar

55

SPILDOOREN, Thomas

BEL

8406

64

OUDENAMPSEN, Jan

NED

7658

EK in Hongarije te gaan en hier is het virus weer flink wakker geschud. Zelf vaar ik al bijna 25 jaar, maar wedstrijdvaren heb ik nooit gedaan. Waarom vind ik het wedstrijdvaren toch zo leuk? Het is niet alleen een wedstrijd voor de piloot; ook als

is - want misschien kun je aanwijzingen geven m.b.t. wind.

Daarnaast zijn er digitale doelen; daar kun je als crew niet

wedstrijd

IMPRESSIE EK BALLONVAREN

9

onderhoud 10

JE BALLON IN WINTERSLAAP Hoe komt je ballon veilig de winter door?

T E KS T E N BE E LD FRANK Z INKLER

HET BALLONSEIZOEN IS BIJNA VOORBIJ, DE DAGEN MET VAARBAAR BALLONWEER WORDEN MINDER EN LANGZAAM MAAR ZEKER BEGINNEN DE VOORBEREIDINGEN OM DE UITRUSTING WINTERKLAAR OP TE SLAAN. ONDESKUNDIGE OPSLAG KAN AAN HET BEGIN VAN HET VOLGENDE VAARSEIZOEN TOT ONAANGENAME VERRASSINGEN LEIDEN. Uit ervaring weet ik dat niet iedereen de mogelijkheid heeft

De ballonmand

om de ballonuitrusting op een optimale, droge plek met de juiste temperatuur op te slaan. Maar ook wanneer dit niet het geval is, kun je je ballon verantwoord opslaan. In dit artikel vind je enkele nuttige tips voor de juiste opslag van de envelop, ballonmand en brander in de winter. In het volgende nummer staan we stil bij de gascilinders, ventilator en aanhangwagen.

De envelop

In de vorige Ballonstof-editie stonden we al even stil ballonmanden en houtwormen. Er zijn echter nog meer zaken die aandacht verdienen, om je mand verantwoord te laten overwinteren.

Haal je ballonmand helemaal leeg, en stofzuig de bodem.

Plaats de mand vervolgens ondersteboven. Zorg er daarbij voor dat er een bescherming onder de brandersteunen wordt Uiteraard moet de envelop schoon en volledig droog worden

geplaatst, zodat deze niet beschadigen. Tik met een rubber-

ingepakt. Wanneer je envelop vies is, kun je deze met schoon

hamer zachtjes tegen de buitenkant van de mand, om het

water of een mild reinigingsmiddel (bijvoorbeeld niet-chemi-

vuil dat zich tijdens het vaarseizoen tussen het rotan heeft

sche zeep) reinigen en aansluitend goed naspoelen. Je kunt

verzameld los te tikken en te verwijderen. Je kunt ook pers-

de envelop vervolgens het beste drogen door deze met koude

lucht gebruiken om het vuil uit het vlechtwerk te blazen; denk

lucht te vullen. Warmte kan de doornatte ballonstof bescha-

daarbij aan een beschermende uitrusting. Reinig vervolgens de

digen. Vergeet niet om ook de kroonlijn schoon te maken

bodem van de mand en de leren onderrand met water en een

en deze goed te laten drogen. Bij voorkeur sla je de kroon-

borstel, een spatel voor de modder, koeienmest, etc. Draai de

lijn, indien mogelijk, los van de envelop op. De carabiners

mand weer om en maak deze van binnen en buiten opnieuw

kun je met een olie-/siliconenspray voorzien van een dunne

schoon. Net als bij de envelop: met water. Let erop, dat de

beschermlaag. Zorg er tenslotte voor dat knaagdieren geen

bekleding/het leer aan de bovenrand van de mand droog

toegang hebben tot de ballonstof; zij vinden het overwinteren

blijft. Vervolgens grondig laten drogen, bij voorkeur in de

in een envelop vaak zeer aangenaam.

buitenlucht. Behandel het vlechtwerk met olie of beits tegen

delen, omdat je daarmee de oppervlakten kunt beschadigen

onderhoudsmiddel. Als de rand van de mand van opgeruwd

en dit bovendien in het interieur van de brander terecht kan

natuurleer is gemaakt, kan deze met een messing borstel wor-

komen. Maak de coils en het frame zo goed mogelijk schoon

den gereinigd en opnieuw worden opgeruwd. Na het reinigen

en poets deze desgewenst op met een doek. Indien beschik-

en drogen kun je de mand het beste op een pallet bewaren, of

baar kan ook hier perslucht nuttig zijn. De slangaansluitingen

in een aanhangwagen op rollen plaatsen. Als de mand in een

moeten worden afgesloten met de stofbeschermkappen en de

aanhangwagen met riemen wordt vastgezet, kun je deze het

gasslangen moeten zodanig worden opgeslagen, dat deze niet

beste slechts losjes vastsjorren, zodat de mand niet vervormt.

geknikt of belast worden. Het is aan te raden om de brander te beschermen tegen stof, door deze in een branderzak te

De brander

bewaren als je die hebt, of eventueel onder een doek. Als de brander is uitgerust met een hydraulische hoogteverstelling, zorg er dan voor dat de demper is ontlast (demperstang volledig uitschuiven).

Over de auteur Auteur Frank Zinkler is verantwoordelijk voor de technische afdeling van het Deutscher Freiballonsport-Verband DFSV en is werkzaam bij ‘geo-Die Luftwerker’ in het Duitse Lübeck. Dit artikel is het tweede deel van een korte serie van drie artikelen over opslag en onderhoud van ballonmaterialen.

Voor het reinigen van je brander is het essentieel dat alle pro-

Deel drie volgt in het decembernummer. Daarin

paan afgeblazen is en de gasslangen volledig leeg zijn. Je kunt

wordt uitgelegd hoe je in de wintermaanden je

voor het reinigen het beste een vloeibaar reinigingsmiddel gebruiken, dat roet en vet oplost. Gebruik géén schuurmid-

gascilinders, ventilator en aanhanger in topconditie houdt.

THE QUICKEST WAY TO BE IN THE SKY BALLOON FLIGHT PLANNING SOFTWARE

New in 2021 ONZE 6 PIJLERS • QUICK SETUP • STRATEGIC PLANNING • QUICK RESERVATION • FLIGHT PLANNING • CHECK-IN • ANALYTICS

AL VANAF

30€ / maand

MOBILE WEB APP VOOR PASSAGIERS • Passagiers kunnen online namen en gewichten ingeven • Geef duidelijke instructies en een link naar Google Maps voor het bereiken van het opstijgterrein • Geef online toegang tot je vluchtkalender voor het eenvoudig (her-)plannen van een vlucht

GRATIS PROEF

HTTPS://QUICKRELEASE.AERO

onderhoud

uitdroging en houtwormen en behandel het leer met het juiste

11

ballonvaren 12

DUURZAAM BALLONVAREN

Dat doen we toch al?

HET KLIMAAT IS HOT - ZOWEL LETTERLIJK ALS FIGUURLIJK. HET IPCC OFWEL HET INTERGOVERNMENTAL PANEL ON CLIMATE CHANGE VAN DE VERENIGDE NATIES PUBLICEERDE DEZE ZOMER HAAR LANGVERWACHTE NIEUWE KLIMAATRAPPORT, EN DE CONCLUSIES IN HET RAPPORT ZETTEN HET ONDERWERP KLIMAATVERANDERING WEER MET STIP OP DE MAATSCHAPPELIJKE AGENDA. T E KS T H A N NAB B EN

Veel nieuwe informatie bracht het rapport overigens niet;

wel ons vredige ballonvaren: 100% voortstuwing met wind-

de al beschikbare kennis over klimaatverandering werd door

energie. Als we vervolgens ook de propaan die we verbranden,

wetenschappers uit 195 landen vooral opnieuw geanaly-

de fossiele brandstoffen van onze volgauto’s en de nauwelijks

seerd en nog eens netjes gerangschikt. Het overkoepelende

te recyclen envelop die boven onze manden hangt meenemen

beeld dat daardoor ontstond was desalniettemin even

in de overweging, dan kantelt het beeld wat en blijkt dat

schrikken: de klimaatverandering gaat sneller dan gedacht -

onze ballonvaartactiviteiten nog wel wat duurzamer kunnen.

en de gevolgen zijn ingrijpender dan gevreesd.

Het mes snijdt daarbij aan twee kanten: we kunnen met het verder verduurzamen van onze

Samengevat

activiteiten een kleine bijdrage

Het woord ‘ijsvrij’ bracht vroe-

leveren aan de beperken van de

ger op de basisschool vrijwel

klimaatverandering en bovendien:

iedereen in een jubelstemming,

‘sustainability sells’.

maar in de context van het eerdergenoemde rapport heeft

Sustainability sells

het betrekking op de noord- en

Volgens het 2020-onderzoek

zuidpool, en dan is het toch

Monitor Merk & Maatschappij van

wat minder feestelijk. Het rap-

MarketResponse|B-open neemt

port in één zin samengevat:

het vertrouwen in bedrijven in

door de ongebreidelde CO2-

versteld tempo toe, als die bedrij-

uitstoot in pakweg de afgelo-

ven laten zien dat ze een positieve

pen 75 jaar zijn klimaatzones

actieve bijdrage leveren aan de

aan het verschuiven, worden

maatschappij. Dit geldt inmiddels

ecosystemen ontregeld, smel-

voor zes op de tien consumenten.

ten de polen, stijgt de zeespiegel en komen periodes met

Niet alleen het vertrouwen in deze bedrijven neemt toe, ook

extreme regen en hitte vaker voor. Kortom - niets nieuws

de koopbereidheid stijgt: iets meer dan de helft van de consu-

onder de zon. Wel is duidelijker komen vast te staan dat die

menten (53%) let bij de aanschaf van producten of diensten

ontwikkeling onomkeerbaar is en dat we, als we in versneld

bewust op duurzaamheid. Aangezien veel passagiers een vaart

tempo de CO2-uitstoot significant terugdringen, de gevol-

zullen boeken bij een ballonbedrijf waarin ze vertrouwen heb-

gen nog enigszins onder controle kunnen houden. Dat is

ben, is dat voor onze branche een relevant gegeven. Green

dan weer goed nieuws. Nu nog actie.

Washing (ofwel nietszeggende teksten op websites plaatsen die onterecht een duurzame bedrijfsvoering suggereren) wordt

Moeten we daar als ballonvaartsector ook iets mee?

door consumenten als negatief ervaren: 43% wantrouwt

Als er íets is dat een duurzame uitstraling heeft, dan is het

vrijdagmiddag de website updaten met enkele teksten over

gemakkelijke duurzaamheidsclaims. Op een regenachtige

boven je minimale startgewicht) des te min-

een ‘think-before-you-print’ regel plaat-

der propaan verstook je (en des te langer

sen is dus niet meer voldoende; alleen

de levensduur van je envelop). Lichter varen

bedrijven die een duidelijke onderbouwing geven van hun inspanningen genieten het extra consumentenvertrouwen én extra

kan door te varen met de lichtgewicht-varianten van materialen (envelop, mand, cilinders) die diverse ballonfabrikanten aanbieden en/of door een passagier minder mee

koopbereidheid, zo concludeert het onderzoek.

te nemen. Je zou ook kunnen overwegen om vaker ochtend-

Kortom ‘sustainability sells’, ook in onze sector.

vaarten te maken; de gemiddelde temperatuur ligt dan zo’n 3-4 graden lager dan tijdens een avondvaart en dat brengt

Thema

een lager propaanverbruik met zich mee. En innovaties als

Een snelle

de dubbelwandige EcoMagic-envelop van Ultramagic, met

ronde langs

Erg klimaatneutraal

aan de binnenkant een isolatielaag en een zilverkleurige

de ballonfa-

dit, maar weet je

buitenkant, dringen het propaanverbruik terug tot wel

zeker dat het werkt ..?

50%, volgens de fabrikant. Cameron Balloons heeft een

brikanten, met de vraag

Solar Ballon ontwikkeld, met een half-zwart/half-zilver

welke producten of diensten zij ontwikkelen

lichtgewicht envelop. Aan de zwarte zonkant wordt de

om de sector te helpen verduurzamen, levert

zonnewarmte optimaal geabsorbeerd terwijl een dub-

sporadisch enkele suggesties op; deze zijn opge-

belwandige gealuminiseerde stof aan de schaduwzijde de

nomen in dit artikel. Ook zien we nog weinig bal-

warmte binnenhoudt.

lonvaartbedrijven die zich actief onderscheiden met klimaatneutrale ballonvaarten. Duurzaamheid lijkt (nog) niet

Elektrische volgauto

een thema te zijn dat breed speelt in de sector. Maar wat niet

Zodra de ballon is opgestegen en passagiers genieten van

is kan zomaar komen, want enorm complex hoeft het niet te

een prachtige tocht tijdens een klimaatneutrale ballonvaart,

zijn om te verduurzamen, hoewel enig omdenken noodzake-

stapt de crew in de diesel- of benzineauto om de ballon te

lijk zal zijn. Wat kun je als bedrijf, ballonclub of ballonvaarder

volgen, al dan niet gevolgd door familie en vrienden van de

doen?

passagiers. Als er in een jaar in Nederland (7.000) en België (4.000) zo’n 11.000 vaarten worden gemaakt, en er uit-en-

Klimaatneutraal propaan

thuis 60 km per vaart met de volgauto wordt gereden, dan

De windenergie die nodig is om je luchtballon voort te stu-

komen we uit op ruim 650.000 kilometer die jaarlijks in de

wen is extreem duurzaam. Maar om de ballon in de lucht te

Lage Landen over de weg wordt afgelegd om ballonvaren

houden is extra energie nodig, die via de verbranding van

mogelijk te maken. De afstanden die de passagiers rijden naar

propaangas wordt opgewekt. In vergelijking met vloeibare

de opstijglocatie, en andere auto’s die de volgauto van de bal-

brandstoffen produceert de verbranding van propaangas al

lonvaarder volgen, laten we hierbij nog buiten beschouwing.

aanzienlijk minder CO2, en nauwelijks fijnstof, maar door ook

Een elektrisch-aangedreven volgauto draagt dus aanzienlijk

die CO2 nog te compenseren wordt de energie die je luchtbal-

bij aan het verduurzamen van onze sport/hobby/bedrijfstak.

lon lichter-dan-lucht maakt helemaal 100% klimaatneutraal.

Het aanbod aan elektrische auto’s met trekhaak die voldoende

Benegas introduceerde daarvoor onlangs zgn. ‘klimaatneu-

trekgewicht toestaan is echter nog beperkt (afname actie-

traal propaangas’ (zie ook hun advertentie elders in dit blad).

radius, koelcapaciteit) maar groeit wel. Terwijl tot voor kort

Dat is propaan met zogenaamde ‘Carbon Credits’ waarbij de

alleen e-auto’s in de hogere prijsklasse geschikt waren (o.a.

CO2-uitstoot gecompenseerd wordt via investeringen in gecer-

Tesla Model X, Audi e-tron, Mercedes EQC, Jaguar I-Pace,

tificeerde duurzaamheidsprojecten.

Tesla Model 3, Volvo XC40 Recharge en Polestar 2) wordt het aanbod nu snel uitgebreid, maar let goed op het minimale

Terugdringen propaanverbruik

trekgewicht dat je nodig hebt voor je aanhanger-met-ballon.

De CO2-uitstoot van de propaanverbranding compenseren

Hybride kan natuurlijk ook, maar is minder duurzaam.

door gebruik te maken van klimaatneutraal gas is natuurlijk mooi, maar ook een vorm van symptoombestrijding. Mínder

Uitstootvrije ventilator

CO2 uitstoten is te verkiezen boven eerst uitstoten en ach-

Alle kleine beetjes helpen, en ook de ventilator kan duurza-

teraf compenseren. Hoe verder je onder je MTOM vaart (maar

mer. De elektrische ventilator die door Ultramagic wordt gele-

ballonvaren

afvalscheiding of onderaan je email

13

ballonvaren 14

verd in een 3kW en 5kW versie heeft geen CO2-uitstoot (als je

Gebouwisolatie

de accu tenminste hebt opgeladen met groene energie) en ze

Alle kantoren van meer dan 100 m2 moeten volgens het

zijn volgens Ultramagic tot 5 dB(A) stiller in vergelijking met

Bouwbesluit 2012 per 1 januari 2023 minstens energielabel C

de bekende benzine-ventilatoren. Als je nog niet toe bent aan

hebben, tenzij de gebruiksoppervlakte van de kantoorfuncties

een nieuwe ventilator, kun je de 4-takt motor van je ventilator

minder dan 50% van je gebouwen beslaat. Dat zal voor de

vullen met een alkylaatbenzine, zoals Aspen-4, Stihl Moto4Plus

meeste ballonbedrijven het geval zijn. Maar verplichting of

of Oest Oecokraft 4T, in plaats van met E5. Dat bevat geen

niet – met een energielabel C, B of A ben je op de goede weg

schadelijke stoffen als benzeen, tolueen en zwavel, heeft 20%

richting het verduurzamen van je activiteiten.

minder CO2-concentratie in de uitlaatgassen en is bovendien beter voor je motor. Controleer of je inderdaad een 4-takt

Tenslotte

hebt voordat je Aspen-4 of vergelijkbaar in de tank stopt. Voor

Ballonvaren is een relatief duurzame aangelegenheid, maar

2-takt motoren zijn alternatieve alkylaatbenzines verkrijgbaar.

minder klimaatneutraal dan het op het eerste gezicht lijkt. De ballonvaartsector is ook een kleine sector, met een bijbehoren-

Zonnepanelen op je dak

de relatief lage carbon footprint. Hebben bovenstaande maat-

Overstappen van fossiele-brandstof-auto’s en ventilatoren naar

regelen dan wel zin? Dat kan iedereen voor zichzelf uitmaken;

elektrisch aangedreven alternatieven draagt alleen bij aan een

hoe ver wil en kun je hierin gaan? Zie je kansen om je richting

betere wereld als die energie ook daadwerkelijk groen is opge-

passagiers te onderscheiden met klimaatneutrale ballonvaar-

wekt. Met elektriciteit uit kolencentrales wordt er nog steeds

ten en/of wil je een actieve bijdrage leveren aan het terugdrin-

weinig CO2 bespaard. Met zonnepanelen weet je zeker dat de

gen van de opwarming van de aarde? Of zijn vervuilendere

energie die je in je volgauto of ventilator stopt daadwerkelijk

sectoren eerst aan de beurt, en moet de verduurzaming vooral

duurzaam is. Die panelen liggen overigens wel bij voorkeur

via overheidsregulering tot stand komen? Iedereen zal daar

op het dak van je eigen huis of bedrijfspand; windmolens en

anders over denken, maar dat er wereldwijd nog veel meer

zonnepaneelvelden zien we liever niet verschijnen op onze

moet gebeuren om de klimaatverandering enigszins binnen

landingslocaties…

de perken te houden, en dat iedereen daar vroeg of laat mee te maken krijgt en er al dan niet vrijwillig een bijdrage aan

Recycling van materialen

zal gaan leveren, dat lijkt onvermijdelijk – en noodzakelijk.

Een envelop gemaakt van nylon (polyamide, PA) is niet een-

Dat wisten we al langer, en heeft het IPCC-rapport nogmaals

voudig te recyclen omdat het alleen op een relatief lage

benadrukt.

temperatuur kan worden gesmolten, waardoor bacteriën overleven. Dat maakt het recyclen en vervolgens opnieuw tot weefdraden ‘spinnen’ van nylon nog te kostbaar om het economisch interessant te laten zijn. Sommige fabrikanten van kunststoffen, zoals het Nederlandse DSM, bieden gerecyclede nylon aan als premiumproduct (met bijbehorende hogere prijzen). Geen van de ballonfabrikanten maakt daar al gebruik van. Polyester is al iets beter te recyclen, en in principe kan dat oneindig gebeuren zonder kwaliteitsverlies, maar dat geldt vooral voor bijvoorbeeld 100% zuivere PET-flessen. Wel vindt er steeds meer innovatie plaats, ondersteund door nieuwe regelgeving, om kunststoffen beter te kunnen recyclen, maar

DUURZAAM BALLONVAREN – WAT KUN JE DOEN? - Klimaatneutraal propaan

varen met een envelop die gemaakt is van gerecyclede nylon

- Terugdringen propaanverbruik

of polyester is vooralsnog toekomstperspectief. Het verbran-

- Elektrische volgauto

den van je afgedankte envelop in een afvalcentrale is vanuit duurzaamheidperspectief ook al niet ideaal; dan kun je beter

- E-ventilator of alkylaatbenzine

een goede herbestemming zien te vinden voor de enorme

- Zonnepanelen op je dak

lappen nylon of polyester. En ballonfabrikanten en -dealers

- Recycling van materialen

kunnen, om hun klanten en de sector te helpen met verduurzamen, afgedankte enveloppen, tankcovers of andere moeilijk te recyclen ballononderdelen georganiseerd gaan inzamelen en verantwoord verwerken.

- Isolatie van panden

DO O R M A R C KE G E L S

Wim, je hebt gevochten, maar deze strijd was oneerlijk. Op 5 september tijdens de vredesfeesten heb je ons verlaten, wat een symbolische dag voor je laatste vaart. Terwijl de hemel vol ballonnen kleurde ben je onopvallend doorgestegen naar een voor ons onbekende hoogte.

Vol respect voor al je avonturen, de zijderoute, de Kilimanjaro, de Atlantische race en het begin van je avontuur met de Breitling Orbiter en verder nog te veel om op te noemen. De hilarische momenten tijdens het volgen in Chateau d’Oex, dit noemden wij het betere werk. Je stopwoord dat we allemaal kennen was “GEEN PROBLEEM”. De eindeloze verhalen vol passie met je passagiers, uren kon je vertellen over uw avonturen.

Je hebt geknokt om dit te bereiken en we zijn zo dankbaar dat we dit, met u, mochten ervaren. Je mag heel trots zijn op al je piloten, jij hebt ons leren varen. We varen wereldwijd en doen de mooiste vaarten, dank voor het vertrouwen Wim. Je bent voor iedereen een voorbeeld, je hebt het ballonvaren op de kaart gezet op een manier zoals alleen jij dit kon. Ik zal je blijven herinneren als avonturier, ondernemer en beste vriend. Dominique, Laurent, Allizee en Orianne, Wim was en is zo fier op jullie.

Ballonvaren is de universiteit van het leven.

Balloonists don’t die, they just fly higher …

So long Wim, het ga je goed en we komen elkaar zeker nog tegen.

IN MEMORIAM GÉ LAZÁROM DO O R P A M E L A VI S S CH E R , V OORZ ITTER LHV

Op 16 juni 2021 is Gé Lazárom na een kort ziekbed overleden. Gé werd 85 jaar. Het grootste deel van zijn leven stond in het teken van de (gas)ballonvaart, eerst als actief lid van de Haagsche Ballonclub en later als bestuurslid van de Luchtvaart Historische Vereniging (LHV).

Vele jaren hebben we met Gé genoten van de ballonvaart in het algemeen en van zijn unieke historische luchtvaartkennis in het bijzonder. Tot vreugde van velen maakte Gé jarenlang deel uit van het bestuur van de LHV, waarvan hij sinds mensenheugenis tot vrijwel aan zijn overlijden de onvervangbare secretaris, historicus en redacteur van het verenigingsblad Luchtpost Historie was. Hij voelde zich bij de LHV als een vis in het water.

Gé was ook actief met het verzamelen en categoriseren van documenten op het gebied van de ballonvaart-, lucht(scheep) vaart- en luchtposthistorie. Niet alleen binnen de Nederlandse luchtvaartwereld maar ook daarbuiten werd zijn kennis op dit gebied en zijn tomeloze inzet gewaardeerd en geprezen.

Gé verrichtte zijn activiteiten met gedrevenheid en deskundigheid en was een beminnelijke man met veel belangstelling voor anderen en zeer geliefd bij familie, vrienden en LHV-leden. Nooit sprak hij kwaad over iemand. Toen ik in 2013 gevraagd werd om de aanbeveling te ondersteunen om Gé voor te dragen voor een Koninklijke Onderscheiding – die hem ook werd toegekend – deed ik dat met groot genoegen. We zullen we Gé vreselijk missen.

G É L A ZÁ R OM ( S T A A ND) TIJ DENS TWENTE B ALLOONING , WAAR H I J VAAK GENOOT V AN DE GASTVRIJH EID .

ZI T T E N D V.L. N. R. PAM ELA V IS S C HER, DIC K EN A GNES BRIEËR.

in memoriam

IN MEMORIAM WIM VERSTRAETEN

15

STAY SAFE

BE OPTIMISTIC Whatever happens, ballooning will always be the greatest sport in the Universe

BELGIUM Cameron Balloons Belgium is part of Atlantic Ballooning BVBA.

Office: 09 356 64 84

Mobile: 0478 20 75 90

Office: Palingstraat 87, B-9070 Destelbergen

koen@cameronballoons.be

Workshop: Schaessestraat 15A, unit 15, B-9070 Destelbergen

De impact van zonnepanelen op een luchtballon DOOR P ETER SMITS

IN DE ZOMEREDITIE VAN BALLONSTOF STONDEN WE STIL BIJ DE INVLOED VAN WINDMOLENS OP LUCHTBALLONNEN. IN DEZE NAJAARSEDITIE PASSEREN ZONNEPANELEN DE REVUE; OOK WEL PV-PANELEN GENOEMD, NAAR HET ENGELSE ‘PHOTO’ OFWEL LICHT EN ‘VOLTAIC’ OFWEL ELEKTRICITEIT. AAN MIJN EIGEN ZONNEPANELEN ZIE IK DAT WE DEZE ZOMER MAAR WEINIG ZON HEBBEN GEHAD: DE OPBRENGST IS AANZIENLIJK MINDER DAN VORIG JAAR. F O TO P EX EL S P IX ABAY

Zonnepanelen - die grote glazen platen die we steeds vaker

hebben we voldoende brandstof om nog even door te varen.

vanuit de ballonmand op de velden en daken zien liggen -

Bij slechts enkele knopen wind duurt het enige tijd voordat we

bevatten een bijna ongrijpbare materie die licht omzet in elek-

het veld gepasseerd zijn.

trische energie: een mooi fenomeen. Ik zal u in dit artikel niet lastigvallen met de theorie hoe dit alles werkt. Wel staan we

Dezelfde startlocatie, maar nu in de avond. Het was een

stil bij de relatie tussen zonnepanelen en luchtballonnen. Meer

prachtige dag met volop zon, een heldere hemel en een tem-

specifiek: waar kunnen ballonvaarders in de buurt van zonne-

peratuur van 30 graden, dus een mooie dag met een prima

panelen rekening mee houden?

opbrengst voor de zonnepanelen. Bij de landing worden we verblind door de reflectie van de zon in de panelen. Die schittering kan net genoeg zijn om op lage hoogte een boom of ander obstakel niet te zien; vergelijkbaar met de verblinding door een laaghangende zon tijdens het autorijden – een situatie die we waarschijnlijk allemaal wel ooit hebben meegemaakt.

Thermiek Wanneer je een uitgestrekt zonnepanelenveld passeert, vaar er dan minimaal een paar honderd voet boven; je wordt dan niet verblind door de weerkaatsing. Op lage hoogte kun je bovendien nog iets anders ervaren: thermiek. Overdag kunnen de panelen tot zo’n 80 graden heet worden, en deze temperatuur E EN Z O N N E P A N E E L VE L D VA N U IT B ALLONV AARDERS PERS PEC TIEF

houden ze bij afkoeling nog een tijdje vast. Wie erg laag over

(F O T O P EX E L S R E D ZE P P E L I N )

de panelen vaart kan dus enige thermiek waarnemen, en door de warme lucht direct boven de panelen kan je ballon onver-

Zonnepaneelvelden

wachts gaan dalen, wanneer je bijvoorbeeld laag varend vanaf

In de ochtend komt de zon op en de zonnepanelen ontwaken.

het koele gras boven de warme panelen terechtkomt.

In de ochtend komt de zon op en de ballonvaarders ontwaken. Het is mooi weer voor een ochtendvaart en tijdens de

Landen direct nabij zonnepanelen is niet aan te raden. Een

voorbereidingen hebben we alles gecontroleerd. Een licht

onverwachte windvlaag kan je zomaar een panelenveld intrek-

windje brengt ons in de verwachte vaarrichting. Alles gaat

ken en dat kan, afhankelijk van de sleepsnelheid, gevaarlijk zijn

voorspoedig en na enige tijd zetten we de landing in. We

met het versplinterende glas van de panelen en uitstekende

worden daarbij verrast door een enorm zonnepanelenveld

aluminium constructiedelen, nog los van de financiële schade

met duizenden panelen; die hadden we daar niet verwacht!

die er ontstaat. Veelal staat er echter een handrem rondom

Klopt, want ze staan nergens op kaarten vermeld. Gelukkig

dergelijk velden: een hekwerk! Hetzelfde geldt voor panelen

ballonvaren

OVER ZON GESPROKEN

17

ballonvaren

op daken. Wie bij een noodgedwongen landing in een woonwijk onverhoopte met de mand het dak van een gebouw met zonnepanelen aantikt, kan in een hachelijke situatie terechtkomen: het glas van het paneel kan springen, en de aluminium randconstructie kan in de mand haken waardoor deze blijft hangen.

Wij zijn de club die:

18

- uitdaagt - crew een team maakt - leert navigeren - ballon-skills test - stressbestendig maakt D E BE KA BE L I NG V AN Z ONNEPANELEN ( B EELD PETER SMITS)

Plus en min Indien je, om welke reden dan ook, in direct contact komt met zonnepanelen, ben dan alert op elektrische spanningen.

Meestal staan alle panelen in serie met elkaar. Bij de aansluiting van een dergelijke “string” zijn spanningen van 1000VDC tot zelfs 1500VDC mogelijk (VDC is gelijkspanning; 1000 VDC is vergelijkbaar met 83 auto-accu’s in serie). Wanneer door een aanvaring de bedrading is beschadigd, raak dan niet de blanke plus EN de blanke min geleider tegelijkertijd aan. Je kunt dan worden geëlektrocuteerd. Veel installateurs passen rode bedrading toe voor de plusdraad en zwarte voor de mindraad, dus herkenbaar. Een paneel heeft twee zwarte draden!

Conclusie Wat is de invloed van zonnepanelen op luchtballonnen? Kort en krachtig; die is beperkt! Tenminste, als je er hoog genoeg overheen vaart en niet in de directe nabijheid landt. Oriënteer je dus goed waar de grote velden met panelen liggen en hou daar rekening mee. Ik kan je overigens wel aanraden zonnepanelen op je woning of bedrijf te plaatsen. Mooi of niet, het is in ieder geval goed voor het terugdringen van je carbon footprint. En als je vervolgens met die panelen je batterij-gevoede ventilator oplaadt, dan ben je helemaal goed bezig.

Tenslotte Dit artikel is gebaseerd op mijn jarenlange werkervaring in de zonnepanelen-branche. Het is vooral bedoeld als een waarschuwing voor de ongemakken die zonnepanelen voor ballonvaarders met zich mee kunnen brengen. Voor vragen en reacties op dit artikel kun je contact met mij opnemen, via peter@yps.be.

meer weten of eens een training/wedstrijd meedoen?

www.dbcc.nl

DUURZAAM BALLONVAREN MET CO2-NEUTRAAL GAS

Benegas is dé specialist in propaangas.

Wilt u een vulinstallatie op maat op uw eigen terrein?

Informeer naar de mogelijkheden bij onze experts.

Bovendien zetten wij ons in voor een groene toekomst om te kunnen blijven genieten van onze mooie natuur.

Al ons propaan is CO2-neutraal.

Wilt u meer informatie hierover?

Maak dan een vrijblijvende afspraak met een adviseur via info@benegas.com

RICHARDSV94

BRAMVANDERSLUIS

BRAMBOLINO

Vanavond weer een mooie ballonvaart gemaakt tussen de buien door van Amersfoort naar Putten #topcrew #luchtballon #ballonstof #amersfoort

Nice balloonflight today! #ballonstof #basballonvaarten

No words needed.... #landrover #discovery #discovery4 #ballon #ballonstof #silence #crewlife #recover

KENIANDEKEIN

WESTERWOLDE_BALLOONING

MARITZUURVELD

Sunny weather and hundreds of balloons!

Ballonvaart in Chambley tijdens het grootste ballonevenement van Europa met ruim 300 ballonnen! #ballonstof #ballonfestival #gemab21

#GEMAB2021 #hotairballoon #balloon #balloons #gebakkenlucht #france #ballonstof

#gemab21 #montgolfière #chambleyplanetair #chambley #ballonstof #montgolfiere #france

#BALLONSTOF De mooiste ballonfoto’s op social media Plaats je ballonfoto’s met de ballonstof-tag op social media.

Op deze pagina’s plaatsen we een mooie selectie. Dank aan de fotografen te velde!

DICK KLEINLUGTENBELD

OSCAR DRAGT

Genieten van de ondergaande zon na een mooie ballonvaart #ballonstof

Ballon en Molen. Typisch Nederland. #ballonstof #qredits #ballonvaart

JORIKBALLON

RABBITS_BALLOONING_TEAM

RINSE_88

A sky full of ...

ballonvaren in #frankrijk #GEMAB2021 #mondialairballons #ballonstof Photo by @cameron_balloon_promotions

Last week in France love was in the air. #ballonvaart #sunflowers #crew #ballonteam #ballonstof #ph

LUCHTSPORTERS

FLASH_BALLONVAARTEN

MARTIJN_BRUINS

Hiep hiep hoera! Roy Gommer is wereldkampioen ballonvaren

En weer zo’n mooie ochtendvaart! #ooo #abc #luchtballon #gemab21 #ballonvaart #ballonstof #eindhoven

#luchtballon #hotairballoon #ballooning #balloon #summer #balloonfestival #takeoff #ballonstof

ERIC_BORGHS

ZEPHYRBALLOONING

MONIQUE HOOGESLAG

“We should all have personal hot air balloons and drift serenely through the clouds.” Rhyes Bowen

Blauwer dan blauw. Zelfs van binnenuit is de ballon werkelijk een pareltje

#balloonflight #ballonstof

#blue #cameron #z120 #fun #inside #ballonstof

Wat een voorrecht: een ballonvaart met mijn bijna 85 jarige vader op het bankje. We hebben allebei intens genoten. #ballonstof

#summer #inthesky #festival #balloonfestival #ballonstof

veiligheid 22

ONDER HOOGSPANNING Over luchtballonnen en hoogspanningslijnen HOOGSPANNINGSLIJNEN EN LUCHTBALLONNEN ZIJN GEEN DIKKE VRIENDEN. DODELIJKE ONGELUKKEN IN O.A. TEXAS (2013, 16 SLACHTOFFERS) EN ALBUQUERQUE (2021, 5 SLACHTOFFERS) ILLUSTREREN WAT DE VERSCHRIKKELIJKE GEVOLGEN KUNNEN ZIJN VAN EEN AANVARING MET ELEKTRICITEITSLIJNEN. GELUKKIG VINDEN ER IN NEDERLAND EN BELGIË RELATIEF WEINIG BALLONVAARTINCIDENTEN MET HOOGSPANNINGSLIJNEN PLAATS, MAAR ELK INCIDENT IS ER EEN TEVEEL AANGEZIEN DE IMPACT VOOR DE PILOOT, DE PASSAGIERS, HET PUBLIEK EN/OF DE BALLON GROOT KAN ZIJN. DE AMERIKAANSE EXPERT OP HET GEBIED VAN BALLONVAARTVEILIGHEID, THOMAS MCCONNELL, ANALYSEERDE TALRIJKE BALLONONGELUKKEN MET ELEKTRICITEITSLEIDINGEN. HIJ GEEFT (IN DE VS) VEILIGHEIDSTRAININGEN OVER HET ONDERWERP EN SCHREEF ER ENKELE BOEKEN OVER. VOOR BALLONSTOF MAAKTE HIJ DEZE SAMENVATTING VAN ZIJN BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN EN CONCLUSIES. TENNET - DE BEHEERDER VAN HET NEDERLANDSE HOOGSPANNINGSNET - HEEFT HET ARTIKEL TEGENGELEZEN, EN WAAR NODIG AANGEVULD EN AANGEPAST AAN DE LOKALE SITUATIE. D O OR T H O M A S M C C ONNELL

Laten we, voordat we inzoomen op ballonnen en elektriciteits-

fect beweegt met ongeveer de snelheid van het licht door

kabels, de basiskennis over elektrische stroom enigszins opfris-

een draad. In de VS is de A/C ingesteld op 60 hertz, maar in

sen. Elektrische stroom houdt verband met de verplaatsing en

Nederland en België betreft het 50 hertz; in het grootste deel

versnelling van negatief geladen deeltjes, ofwel elektronen.

van Europa is de standaard huisstroom 230 volt bij 50 hertz.

Elektronen ‘stromen’ door draden. De elektrische stroomsterkte, ofwel de hoeveelheid stroom die vloeit, wordt uitgedrukt

Met deze achtergrondkennis gaan we een selectie van elf

in ampère. Het voltage geeft de kracht (of druk) aan die ervoor

verschillende soorten powerline-contacten die de afgelopen

zorgt dat de stroom vloeit. Bij gelijkstroom (D/C), zoals in

30 jaar in de VS met ballonnen hebben plaatsgevonden nader

bijvoorbeeld batterijen, stromen de elektronen slechts in één

bekijken: wat is er gebeurd, wat ging er goed en wat kon

richting. Bij wisselstroom (A/C) bewegen elektronen heen en

er beter? [De onderstaande beschrijvingen zijn beknopte

weer in specifieke golflengten, uitgedrukt in cycli per seconde

samenvattingen van uitgebreide studies naar de ongevallen

(herz): een elektron wordt uit zijn atoombaan geslagen en

uitgevoerd door Tom McConnell, die te vinden zijn in zijn boek

botst tegen een aangrenzend elektron, dat op zijn beurt het

Balloon Safety. Zie ‘over de auteur’ verderop in dit artikel,

volgende elektron uit zijn baan stoot, enzovoort. Dit golfef-

red].

varen, bevindt de ballon zich boven een kleine stad, waarbij de richting oostelijk is, met 15 knopen. De piloot besluit benedenwinds van de stad te landen, aan de oostkant van een snelweg met elektriciteitsleidingen aan de westzijde ervan.

De piloot ziet de elektriciteitsleidingen over het hoofd; de elektriciteitsleidingen hadden weinig contrast met de kleur van het achterland terplekke, terwijl de elektriciteitspalen wel goed te zien waren. De elektriciteitsleidingen maken vervolgens contact met de flying wires nèt boven de mand. De ballon glijdt nog een stukje verder langs de elektriciteitsleidingen, terwijl een van de inzittenden uit de mand valt, vanaf zo’n 15 meter hoogte. Vrijwel tegelijkertijd ontstaat er brand in de mand.

Een tweede persoon valt op ongeveer 10 meter hoogte uit de mand, en na 1-3 minuten vallen er ook onderdelen van de mand op de grond. De mand komt uiteindelijk weer los van de draden, en de ballon landt op ruim 1 km ten noorden van het ongeval.

Een ballonvaarder vertrekt op de vierde dag van het Albuquerque International Balloon Fiesta met een crewlid als

Case 3, 2007

passagier. Na een uur varen realiseert de piloot zich dat hij nog ongeveer 10% aan propaan overheeft in de ene brandstoftank, en 15% in de andere. Daarom wordt bij Rio Rancho de landing ingezet. De wind was ZZO 15 kt, maar veranderlijk.

Bij een klein veldje, net voorbij een weg met een elektriciteitsleiding ernaast, raakt de ballon een elektriciteitsleiding van 12.000 volt. Ongeveer 30 seconden nadat de mand in de lijnen komt te hangen ontstaat een gigantische vuurbal, veroorzaakt door een elektrische vlamboog. De ballon komt los van de lijnen en landt dicht bij de leidingen. De passagier, die over de rand van de mand leunt tijdens de gebeurtenis, raakt daarbij waarschijnlijk iets van metaal aan in de buurt van de vuurbal. Zijn arm loopt ernstige brandwonden op en moet later worden geamputeerd.

Een ervaren commerciële piloot stijgt op met vier bevriende

Case 2, 2008

passagiers die voor de vaart hadden betaald. De piloot, met ongeveer 1900 ervaringsuren, kent de regio goed. Na een uur varen gaat hij op zoek naar een geschikt landingsplaats, terwijl hij wordt afgeleid door een andere ballon, die een huis schampt. Hij vertelde de politie achteraf dat hij de elektriciteitsleidingen pas zag nèt voordat zijn mand contact ermee maakte. De piloot brandt nog om de leidingen te ontwijken, maar tevergeefs. De mand raakt, op zo’n 20 meter hoogte, de bovenste (geaarde) kabel van de electriciteitsmasten in het midden van het rotan vlechtwerk. De kabel haakt zich vervolgens vast aan of in de mand - terwijl de ballon door het branden kort vóór de impact nog omhoog wil. De piloot blijft branden om los te komen, maar aangezien dat niet lukt gooit hij zijn grondlijn naar een groep toeschouwers (de crew was nog niet gearriveerd). Deze toeschouwers proberen de mand

Twee ballonvaarders varen om beurten op een balloneve-

los te trekken, maar ook dat lukt niet. Dan haken ze de grond-

nement, waarbij het niet altijd duidelijk was wie op welk

lijn vast aan een pick-up truck, waarna de ballon inderdaad

moment de Pilot in Command was. Na ongeveer 45 minuten

loskomt van de kabel. Echter, de kabel heeft zich inmiddels al

veiligheid

Case 1, 2013

23

veiligheid 24

verder door het vlechtwerk heen ‘gezaagd’ en haakt nu ach-

te branden. De ballon raakt met de flying wires de stroomlij-

ter het handvat van een horizontale propaantank. Hoe meer

nen, er ontstaat een vuurboog, de flying wires knappen en de

de piloot brandt en de pickup aan de ballon trekt om uit de

mand valt ongeveer 30 meter naar beneden, waarbij de piloot

lijnen te komen, des te sterker haakt de kabel zich vast ach-

en de passagier beiden omkomen. De partner van de piloot –

ter het handvat. De reddingsactie met de pickup-truck trekt

tevens verpleegster en zelf ook ballonvaarder – ziet het onge-

de propaantank uiteindelijk volledig door de zijkant van de

val gebeuren en is in de veronderstelling dat de bovenkant

mand, waarna ook een van de passagiers door het gat dat de

van de ballon, vlak voor het contact met de hoogspanningslei-

tank creëerde naar beneden valt, vanaf 60 voet hoogte haar

ding, indeukte - alsof een windvlaag de ballon naar beneden

dood tegemoet. De ballon schiet vervolgens omhoog “als een

duwde; andere getuigen hebben het indeuken van de envelop

raket”, trekt de grondlijn die nog aan de pickup zit kapot en

niet waargenomen.

maakt anderhalve kilometer verderop een harde landing in een steengroeve, waarbij twee van de drie overgebleven passagiers

Case 6, 1990 (1)

ernstig gewond raken. De piloot houdt er een schaafwond op zijn arm aan over.

Case 4, 1993 (1) Een ervaren piloot landt in de buurt van een watergeul in een park, op ongeveer 200 meter van een aangrenzende snelweg.

Een elektriciteitsleiding van zo’n 20 meter hoog loopt naast de geul. De piloot vaart op ongeveer 35 meter over de lijnen, in een horizontale vaart, en daalt daarna om te landen op ongeveer 30 tot 50 meter afstand van de elektriciteitsleidingen.

De crew kijkt toe en maakt zich klaar om naar de ballon te rennen. Plots verandert de ballon door een windvlaag echter van richting en sleept nu richting de elektriciteitsleidingen.

Op dat moment komt een ​​collega-ballonvaarder aanrennen.

Deze grijpt de mand om te voorkomen dat deze in de elektriciteitsleidingen terecht komt. De piloot in de ballon roept

Een ballonvaarder laat via de radio even voorbij Sandia Pueblo

tot tweemaal toe om uit de buurt van de ballon te blijven,

aan zijn crew weten dat hij van plan is om nog over de hoog-

voordat de envelop de lijnen raakte. De helpende ballonvaar-

spanningslijnen daar te varen, en kort daarna bij Bernalillo

der heeft de mand op het moment van impact echter nog

te landen. Het betreft een hoogspanningslijn met daaronder

steeds vast. Zodra de ballon de draden raakt klinkt er een

lichtere elektriciteitsleidingen, op dezelfde palen gemonteerd.

luide ‘zap’ en valt de helper bewusteloos neer. Inmiddels is de

De bovenste lijnen hingen op 30 meter AGL en de onderste

envelop alweer van de lijnen losgekomen dankzij een andere

lijnen op 15 meter. De piloot merkt de hogere elektriciteitsdra-

windvlaag, en loopt vrijwel direct leeg. De piloot van de bal-

den kennelijk niet op, maar maakt een afdaling om op relatief

lon springt uit de mand en begint de helper te reanimeren. De

geringe hoogte over de lagere draden te varen. De ballon

helper komt bij in de ambulance, en herstelt uiteindelijk van

crasht daarbij vol in de hogere lijnen, net onder de evenaar

zijn bijna-elektrocutie (en stelt, naar verluid, de PiC achteraf

van de envelop, die vervolgens langs de lijnen omhoog glijdt,

aansprakelijk voor een bedrag van 1 mln. dollar).

zodat de mand in de lijnen komt te hangen. Een luide knal volgt en er ontstaat een klein vuur. De piloot werpt de grond-

Case 5, 1993 (2)

lijn naar beneden en hijzelf en zijn passagier beginnen langs

Een piloot stijgt om 8 uur ’s ochtends op tijdens het

het touw omlaag te klimmen. Halverwege de klim verliezen

Albuquerque International Balloon Fiesta, en vaart eerst wes-

beide mannen hun grip en vallen op de grond, vanaf zo’n 20

telijk richting de Rio Grande, waarna de ballon weer terug

meter hoogte. Beide opvarenden sterven ter plekke aan hun

in oostelijke richting wordt gedirigeerd. De wind is vlagerig

verwondingen ten gevolge van de val.

en veranderlijk, en de ballon bevindt zich op een gegeven moment dichtbij een punt waar een noord-zuid hoogspan-

Case 7, 1990 (2)

ningslijn met een oost-west lijn samenkomt. De ballon pas-

Tijdens een daling ter voorbereiding voor een landing langs

seert de eerste lijn met een vrije ruimte van ongeveer 20 meter

een weg in het noorden van New Mexico met drie passagiers

en begint toen te dalen, waarbij de piloot de oost-westlijn

aan boord, stuit een piloot op een plotselinge windvlaag, die

over het hoofd ziet. Ongeveer 5 seconden voordat de ballon

de ballon richting elektriciteitsleidingen naast de weg blaast.

in de lijnen vaart, begint de piloot gestaag maar tevergeefs

De piloot ziet de elektriciteitsleidingen een paar seconden voor

de ballon. Een thermische windvlaag dooft een pilotbrander,

komen. Helaas maakt de ballon alsnog contact met de stroom-

net op het moment dat de ballon de powerline nadert. De

lijnen en een van de lijnen raakt een flying wire net boven het

pilotbrander wordt direct weer aangestoken, maar de piloot

hoofd van de piloot, terwijl een andere vast komt te zitten aan

opent de branderkraan zo snel en ver dat het ideale mengsel

de rand van de mand en daarbij een aluminium tank raakt.

van brandstof en zuurstof niet meteen wordt bereikt (teveel

Een passagier die tegen deze tank leunt wordt door een elek-

gas, te weinig zuurstof). De ballon daalt daardoor langzaam

trische vlamboog geëlektrocuteerd. Ze valt uit de mand op de

tussen de lijnen. De piloot onderneemt geen actie om de kra-

grond, vanaf ongeveer 10 meter hoogte; waarschijnlijk is zij al

nen van de propaantank te sluiten, terwijl de ballon vastzit op

overleden voordat ze de grond raakt.

ongeveer twee meter boven de grond. Hij beveelt zijn twee passagiers om uit de mand te springen. Met het lichter wor-

Case 8, 1988

den van de ballon begint deze te stijgen, nog steeds tussen de

Een piloot passeert een elektriciteitsleiding, landt veilig even

twee elektriciteitsleidingen, en de piloot besluit nu om zelf ook

voorbij de lijnen, wisselt van passagiers, stijgt weer op, ont-

uit de mand te springen, op ongeveer 6 meter AGL. Gelukkig

moet een windvlaag en vaart vervolgens rechtstreeks terug

springt hij in een boom die zijn val breekt – en zijn kaak en

richting de nabijgelegen elektriciteitsleidingen, waar de bal-

andere kneuzingen en snijwonden veroorzaakt. Zijn twee pas-

lon even daarvoor nog overheen gevaren heeft. De piloot

sagiers blijven ongedeerd.

besluit de parachute open te trekken op het moment dat ze de powerline ziet. Ze dooft de waakvlam en sluit de hoofd-

Reflectie

propaanleiding, terwijl de passagiers aan de riplijn trekken.

De gebeurtenissen rond deze ongevallen leiden tot diverse

De ballon komt op de grond tot stilstand met de stof tegen

inzichten. Deze worden onderstaand besproken als algemene

de elektriciteitsleiding. Er ontstaat geen elektrische vlamboog.

richtlijnen die van toepassing zijn op één of meer van deze

De piloot zegt tegen omstanders dat ze uit de buurt van de

ongevallen. Bij vrijwel alle reconstructies ben ik overigens van

ballon moeten blijven, en tegen haar passagiers dat ze niets

mening dat een fout van de piloot de hoofdoorzaak was van

mogen aanraken. Na enkele minuten mogen de passagiers uit

het ongeluk.

de mand klimmen. Er ontstaat geen letsel.

Rippen of branden?

Case 9, 1985 Op zoek naar een landingsplaats, weigert de ballonbrander dienst. De piloot vaart over een paardenstal maar probeert vanwege geringe wind toch in de paardenbox landen. De ballon raakt daarbij een elektriciteitsleiding die een gat in de stof brandt. De piloot vertelt de passagiers om in de mand te blijven totdat een medewerker van het elektriciteitsbedrijf arriveert om de elektriciteit af te sluiten. Niemand raakt gewond.

Case 10, 1984 Een piloot is van plan om op een klein grasveldje naast een basketbalveld te landen, maar merkt de hoogspanningslijnen niet op. Er ontstaat een kleine elektrische vlamboog op het moment dat de flying wires de lijnen raken. De stroom wordt tijdelijk automatisch uitgeschakeld, maar ongeveer 30-40 seconden later, als gevolg van de automatische reset-functie van deze stroomlijnen, ontstaat een tweede vlamboog, die de flying wires doet knappen en zo de envelop van de mand losmaakt. De mand, met de piloot en een passagier erin, valt ongeveer 10 meter lager op de grond. De passagier verwondt zijn pols en de piloot breekt 5 ribben, de rechter bovenarm en

I L L USTRATIEF ; 2018

de rechterkant van het bekken. De piloot is enkele dagen in

Voordat we dieper ingaan op de leerpunten, wil ik er één uit-

coma, maar overleeft het ongeluk.

lichten. Het betreft de vraag wat het veiligste is bij een onvermijdelijke botsing met hoogspanningsleidingen: dalen (rippen)

Case 11, 1980

of stijgen (branden)? Bij een onvermijdelijk of hoogstwaar-

Een piloot spreekt met zijn crew op de grond, zowel via de

schijnlijk onvermijdelijk contact met de elektriciteitsleiding,

radio als persoonlijk, en wordt zo afgeleid van het varen met

waarbij je twijfelt of je beter kunt dalen of stijgen, hebben

veiligheid

contact en gebruikt beide branders om er nog overheen te

25

veiligheid 26

meerdere gevallen aangetoond dat in zo’n noodgeval onmiddellijke deflatie dan de voorkeur heeft: ‘If in doubt, rip it out!’.

raden om regelmatig te oefenen met onverwachte gebeurtenissen, en je persoonlijke stressfactoren te herkennen.

3. Informeer je crew over hoe-te-handelen bij een noodsitu-

Indien de elektriciteitskabels tijdens het dalen boven de eve-

atie met elektriciteitskabels. Neem de instructies van tijd

naar van de ballon uitkomen, zal de envelop vanwege haar

tot tijd opnieuw door.

bolvorm naar beneden glijden, in de richting van de veilige

4. Inflate je ballon op minimaal 100 meter afstand van een

grond, de natuurlijk vaarrichting van de ballon wordt dan

elektriciteitsleiding, en houd dezelfde min. landingsaf-

versterkt. Als het powerline-contact zich onder de evenaar

stand aan [Toevoeging TenneT: per 31 december 2020 is

bevindt tijdens het stijgen, heeft de envelop de neiging om

in de Nederlandse luchtvaartwetgeving opgenomen dat

naar boven te schuiven, waardoor de mand en de flying wires

het hoogspanningsnet onderdeel uitmaakt van de kritische

richting elektriciteitskabels worden geleid. Als deze kabels con-

infrastructuur. Wie binnen 150 meter van de hoogspan-

tact maken met iets wat geaard is, bijvoorbeeld metalen flying

ningslijnen vaart krijgt te maken met aanvullende regels].

wires, kan er een elektrische vonkboog ontstaan waardoor flying wires zelfs kunnen doorbranden of er andere schade aan de mand of inzittenden kan ontstaan [Toevoeging Tennet:

Tijdens de vaart 5. Vaar minimaal level en bij voorkeur stijgend, bij het over-

Als de flying wire één draad van de hoogspanning raakt, en

varen van elektriciteitskabels, maar zeker niet dalend

verder geen contact maakt met aarde, dan gebeurt er in prin-

[Toevoeging TenneT: zie tevens de opmerking onder punt

cipe weinig. Maar meestal worden er meerdere draden van de hoogspanning tegelijkertijd geraakt, en dan kan er kortsluiting ontstaan].

4 v.w.b. de minimale afstand tot de lijnen].

6. Raak niet teveel gefixeerd op de radio of op je passagiers tijdens het varen. Teveel gepraat kan je gedachten afleiden van het varen met de ballon. Als je ergens op gefixeerd

Enkele decennia geleden, in 1988, bestudeerde Richard

bent, wees dan gefocust op je omgeving en op het veilig

Andrews van Raven Industries (de voorganger van Aerostar

kunnen varen met en landen van de ballon.

Balloons) al eens 39 incidenten met ballonnen en elektrici-

7. Stel je beslissing om te landen niet zodanig lang uit, dat je

teitsleidingen. Sommige piloten kozen ervoor om te rippen,

gedwongen wordt om (te) dicht bij hoogspanningsleidin-

net voordat het elektriciteitsnet contact maakte, en sommigen

gen te landen, of om er stil boven te blijven hangen terwijl

kozen ervoor om te branden. In de categorie ‘rippen’ kreeg

het ’s avonds steeds donkerder of ’s ochtends steeds ther-

30% ernstig letsel zonder dodelijke afloop. In de categorie

mischer wordt.

‘branden’ was 47% ernstig gewond, met 26% dodelijke slachtoffers.

8. Bepaal je landingsgebied lang voordat je er een nodig hebt. Check de aanwezigheid van elektriciteitspalen op je kaart (markeer ze!) en uiteraard op de grond wanneer je

Leerpunten I L L U S T R A T IEF; 1 97 5

naar je definitieve landingsveld zoekt.

9. De elektriciteitskabels zijn vanuit de lucht moeilijk te zien.

De palen zijn vaak beter zichtbaar. Scan ze niet alleen vóór je, maar in een boog van 180 graden t.o.v. je koers.

10. Vraag je passagiers om mee uit te kijken naar elektriciteitsleidingen (en andere obstakels).

11. Houd rekening met potentiële onverwachte windvlagen.

Ze kunnen op elk moment en op elke hoogte en onder alle weersomstandigheden de kop opsteken, óók nog als je net geland bent.

12. We zagen al eerder: wanneer een aanvaring met het elek-

Hieronder tref je 21 aanvullende richtlijnen en tips aan, die

triciteitsnet onvermijdelijk lijkt én je twijfelt of je beter

kunnen helpen om een contact met elektriciteitskabels te voor-

kunt rippen of branden, is het devies: ‘If in doubt, rip it

komen, of om de juiste acties te ondernemen mocht je onver-

out!’ ofwel: wanneer je tegen elektriciteitskabels dreigt te

hoopt toch in de lijnen terechtkomen.

varen, dan geeft bij twijfel rippen de grootste kans op een (relatief) veilige afloop.

Voorbereiding 1. Het maakt niet uit hoeveel ervaringsuren je als PIC hebt.

Een ongeluk met het elektriciteitsnet kan iedereen overkomen.

2. De fysieke en mentale toestand van een piloot zijn van invloed op diens beoordelingsvermogen. Het is aan te

Toch in de lijnen 13. De spanning, stroomsterkte en hoogte van elektriciteitsleidingen lijkt wellicht een belangrijke factor te zijn bij de hoeveelheid schade die ontstaat bij mensen of materialen.

Dat is echter niet het geval. Elk incident met de elektrici-

veiligheid

teitsleiding heeft een potentieel zeer slechte afloop.

14. Eenmaal in een elektriciteitsleiding zijn er twee tegenstrijdige principes: a) raak niets aan, en b) sluit z.s.m. alle propaankranen. Iedere situatie is anders en de PIC is degene die die beslissing neemt; een algemene richtlijn welke actie de voorkeur heeft is helaas niet te geven [Toevoeging Tennet: Dit is inderdaad een dilemma en hangt van de situatie af, bijvoorbeeld hoe de ballon precies in de hoogspanningslijn hangt. Als de mogelijkheid bestaat om de

27

kraan te sluiten heeft dat de voorkeur, aangezien de propaan een extra gevaar oplevert].

15. Als je een stroomlijn aanraakt kom je onder dezelfde spanning te staan als ​​ de lijn zelf. Dat hoeft niet direct proble-

Specifiek voor de Lage Landen

men op te leveren (denk aan vogels die op lijnen zitten),

In Nederland kennen we een landelijk stroomnet

maar als je tegelijkertijd direct of indirect de kabels én de

(380.000, 220.000, 150.000, 110.000 Volt) met TenneT

grond aanraakt, of twee kabels tegelijkertijd, kan dit dode-

als beheerder, en regionale stroomnetten (50.000

lijk zijn.

Volt en lager) met verschillende regionale beheerders.

16. Laat dus, als je in de lijnen hangt en nog volledig los bent

In België wordt het elektriciteitsnetwerk van 26.000-

van de aarde, niemand aan de mand komen, zie punt 15,

380.000 Volt beheerd door Elia. De gewesten verzor-

dan maak je namelijk contact met de grond.

gen de distributie en het plaatselijke transport van

17. Gooi dus ook geen geleidende grondlijn naar beneden voor je crew.

18. Niet-geleidende flying wires van bijvoorbeeld Kevlar kun-

elektriciteit via regionale stroomnetten (70.000 Volt en lager). TenneT adviseert iedereen om tenminste 10 meter afstand tot te houden, om overslag van elektri-

nen het gevaar van electrocutie enigszins verminderen,

citeit te voorkomen. Voor de luchtvaart – inclusief de

hoewel er nog steeds schade aan de flying wires kan ont-

ballonvaart – geldt in Nederland sinds begin 2021 een

staan.

veiligheidsafstand van 150 meter (zie ook punt 4 van

19. Eenmaal in een elektriciteitsleiding, dien je de mensen op

de ‘leerpunten’). Ter vergelijking: vliegeren in de nabij-

de grond te waarschuwen om uit de buurt van de ballon

heid van een hoogspanningsverbinding is in Nederland

te gaan blijven. Schreeuwen daarbij is oké.

zelfs strafrechtelijk verboden binnen 500 meter van een

20. Aangezien iedere situatie anders is, is zsm contact opne-

bovengrondse hoogspanningsverbinding. Hang je in de

men met de relevante instanties [zie kader, red.] van groot

draden, dan is snelheid belangrijk. Bel direct (of laat je

belang, om te overleggen wat de juiste, meest veilige

crew bellen) met 112. In Nederland kun je ook met het

manier van handelen is.

Nationale Storingsnummer 0800-9009 bellen. Leg je

21. Ga er niet vanuit dat de elektriciteit in een van de elektri-

situatie uit en overleg over verdere stappen. Ook kun je

citeitsleidingen is uitgeschakeld, totdat de persoon van

(via je crew of via omstanders) direct de beheerder van

het elektriciteitsbedrijf u vertelt heeft dat dit het geval is.

de desbetreffende elektriciteitsmasten en -kabels bellen

Pas op voor een eventuele ‘automatische reset’ van elek-

via het telefoonnummer dat op iedere elektriciteitsmast

triciteitsleidingen [Toevoeging Tennet: Een automatische

staat (het servicenummer van TenneT is 026-373 1717;

reset komt in Nederland ook voor, dit gebeurt binnen een

in België is het algemene noodnummer van Elia 0800-

paar tienden van seconden. De beveiliging kijkt of de kort-

95062). Daarnaast tref je op iedere mast een mastnum-

sluiting nog aanwezig is, en als dat het geval is zal de lijn

mer aan; dat nummer helpt de beheerder om de exacte

direct weer uitschakelen en uit blijven].

locatie te bepalen.

Een naam en telefoonnummer op de masten is wellicht handig als er crew of omstanders in de buurt zijn, maar wie na een close encounter met een elektriciteitsleiding in een positie verkeert waarbij het telefoonnummer niet gelezen kan worden, kan dus het beste 24/7 direct contact opnemen met 112 of de eerdergenoemde alge-

I

mene telefoonnummers. Een beheerder kan in noodgevallen de spanning van de lijnen halen en de stoom omleiden, waardoor overigens op andere plekken weer storingen kunnen ontstaan.

veiligheid

Over de auteur Thomas (Tom) McConnell heeft een achtergrond als ballonpiloot, vliegtuigpiloot en hoogleraar pathologie aan de Universiteit van New Mexico, waar hij inmiddels met pensioen is. Zijn gecombineerde interesse in onderwijs, gezondheidszorg en luchtvaart leidde tot een passie voor ballonvaartveiligheid. Hij doet al meer dan 30 jaar onderzoek naar ballonongelukken in de VS. Dit culmineerde in ongeveer 75 seminars,

28

artikelen en twee boeken over ballonveiligheid. Tom is voormalig voorzitter van de Albuquerque Aerostation Ascension Association en het Albuquerque International Balloon Fiësta, waarvoor hij nu in de Raad van Bestuur zit. Hij ontving o.a. de BFA Ed Yost Master Pilot-prijs en de AIBF Hall of Fame en Heritage-prijs. Hij woont op een boerderij in de noordelijke vallei van Albuquerque samen met drie geiten, twee emoes en zijn echtgenote Mary. Als je Tom’s boek ‘Balloon Safety’ (2017, $20 excl. verzenden) wilt bestellen, google dan op “Rio Grande Books Balloon Safety”.

Hoogtemeter aan kalibratie toe? of dient uw transponder of radio getest te worden?

Stuur deze dan op naar Service Center Terlet bv en u ontvangt uw instrument binnen 5 werkdagen retour. of op afspraak, dezelfde dag nog klaar.

EASA Approved EASA Part-M, Subpart F – Maintenance Organisation Approval No. NL.MF.3002 EASA Part-M, Subpart G – Continuing Airworthiness Maintenance Organisation (CAMO) Approval No. NL.MG.8002

Service Center Terlet bv Apeldoornseweg 203e 6816SM Arnhem

www.sct-terlet.nl

-

info@sct-terlet.nl

-

+31(0)26 44 31 251

-

Netherlands

29

ballonstof

sb pa el cl ioanls ts oh fa p e

THE FLYING DUTCHMAN

30

The legend is back!

D OOR GERJ AN C REB OLDER

HET WEER WAS DIE AVOND NIET OPTIMAAL; WAT LAAGHANGENDE BEWOLKING OF IETS WAT JE HET BEST ZOU KUNNEN OMSCHRIJVEN ALS EEN VERSTILDE, GRIJZE SCHEMERING. IN DE VERTE WEERKLONK HET INTRIGERENDE GELUID VAN DE BRANDERS VAN EEN HETELUCHTBALLON. KORT DAARNA DOOK ER EEN ENORM GEVAARTE OP; HET LEEK WEL EEN SCHIP! HET BLEEK EEN DRIEMASTER TE ZIJN: DE EEUWIG OVER DE WERELDZEEËN RONDVARENDE FLYING DUTCHMAN WAS WEER TOT LEVEN GEKOMEN. THE LEGEND IS BACK! Met open mond staarden de inwoners van Barneveld verleden

en toen de ballon te koop stond nam Edcar contact op met

jaar augustus naar boven om daar het imposante zeilschip

Exclusive Ballooning en bracht, samen met zijn vriend Erik van

te zien passeren. Aan het ‘roer’ de weer tot leven gewekte

Huigenbos, een bod uit. Nadat de verkoper de prijs had laten

Willem van der Decken in de persoon van de 37-jarige Edcar

zakken waagden Edcar en Erik de gok en werd de deal geslo-

Vermeulen, een van de twee eigenaren van de PH-RUM.

ten. Na enkele weken kwam er een klein vrachtwagentje de

Samen met Erik van Huigenbos (40 jaar) zijn ze de trotse

slordig op twee pallets geladen ballon afleveren. Het avontuur

bezitters van deze in 2013/’14 bij Kubicek gebouwde special

begon.

shape. Het oorspronkelijke fabrieksnummer BB-S/SHIP maakte destijds plaats voor de Engelse registratie G-MORG: de impo-

Erik

sante driemaster werd door het bedrijf Exclusive Ballooning

Mede-eigenaar Erik is gek van ballonvaren en fungeert als

van Andrew Holly ingezet om reclame te maken voor Captain

crewchief voor de PH-RUM. Hij is afkomstig uit de bouwwereld

Morgan Rum. Een tweede vergelijkbaar schip met zwarte zei-

en werkt o.a. technische zaken uit die bijvoorbeeld het inpak-

len en registratie G-ENMY vaart inmiddels onder een nieuwe

ken van het enorme gevaarte vergemakkelijken. De ballon zelf

registratie in China.

zit in een grote kist die aanvankelijk op wielen zou worden geplaatst en dan als een soort bolderkar kon worden gebruikt.

Edcar

Dat idee maakte al snel plaats voor een op afstand bestuur-

Edcar was in 2011 als crewlid aanwezig bij de Grand Est

baar, onder de kist gemonteerd rupsvoertuigje, waardoor het

Modial Air Ballons’ (GEMAB) die op het voormalige militaire

gewicht en de landingsterreinen geen problemen opleveren.

vliegveld Chambley bij de Franse stad Metz werd gehouden.

Met de op elkaar ingespeelde zes man sterke crew duurt het

De toen nog bij de Barneveldse vestiging van Skyppy Rent

een half uurtje om de ballon in te pakken.

als inkoper werkzame Vermeulen besloot ballonvaarder te worden. Hij heeft inmiddels negen jaar zijn brevet. Het wer-

PH-RUM

ken werd steeds meer bijzaak en Edcar is inmiddels fulltime

In het uiterste geheim werd een selecte groep teamleden

ballonvaarder. Het reizen dat het ballonvaren met zich mee-

geïnformeerd over de nieuwe aanschaf. Een kort introduc-

brengt, is een van Edcars drijfveren en de aanschaf van een

tiefilmpje liet zien waarmee men te maken zou gaan krijgen;

special shape vergroot de mogelijkheden daartoe. De Flying

Iedereen werd op het hart gedrukt niets over de ballon naar

Dutchman maakte voor Captain Morgan maar weinig vaarten

buiten te brengen en dat lukte. Zelfs bevriende ballonvaarders

vaart was dan ook groot. Aan de ballon zelf werd vrijwel niets veranderd. Het grootste gedeelte van de teksten op de achterspiegel liet Andre Holly al verwijderen: ‘Live Like The Captain’ en ‘Enjoy Captain Morgen Responsibly’, waren immers te zeer met het oorspronkelijke reclamedoel verweven. Ook het logo op een der zeilen verdween, maar in de nieuwe Nederlandse registratie PH-RUM kwam die oude drank wel weer terug.

Ballonstof

wisten van niets en de verrassing tijdens de eerste Nederlandse

31

GEMAB Tijdens de dit jaar van 23 juli tot en met 1 augustus gehouden editie van de GEMAB was de PH-RUM de grote trekpleister.

Met de ballon konden daar zeven vaarten worden gemaakt.

Direct naast de startplek werden de ballons van Mees van Dijk (PH-HUG) en Peter van Harten (PH-SJK) opgeblazen om zonodig bij de start te kunnen assisteren. Vanuit de ballon van het ‘Love team’ kon ik enkele mooie foto’s van de Flying Dutchman maken. Het doel van Edcar en Erik is geslaagd; ballonvarend en –minnend Europa heeft de PH-RUM gezien en ervan genoten. Veel ‘behouden vaart(en)’ gewenst!

DE B EMA N N I N G VA N D E FL Y I NG DU TC HM AN M ET LINKS ‘ S C HEEPS WERK T UI G KU N D I G E ’ E R I K VA N HU IG ENB OS EN REC HTS ‘ KAPITEIN’ E DC AR V ER M E U L E N .

Paspoort Flying Dutchman Fabricaat Kubicek Registratie PH-RUM Hoogte 31 meter Breedte 25 meter Gewicht 415 kg Inhoud 3400 m3 Aantal branders 2 Aantal kroonlijnen 3 Aantal rippanelen 2 Aantal velcro’s 27 Aantal velcro panelen 1 Uitgerust met smartvent

32

ballonstof

Handen schudden Natuurlijk komt het wel eens voor dat je een moeilijkere vaart hebt. Omdat de passagiers niet mee willen helpen en chagrijnig zijn omdat de zon niet schijnt. Soms komt alles tegelijk.

We varen in de blauwste lucht door de mooiste hemel over de Parel van het Zuiden. Ik wijs naar het noorden: daar ligt de Amer-centrale, verderop zie je Gorkum, de bouwsels dichterbij de horizon zijn flats van Utrecht, links zie je nog net een glimp van de koepel van de Johan Cruijff Arena, naar het westen gloeit de Noordzee. Een van de passagiers zegt: ‘wel nevelig hier’. Ik zeg tegen de dame dat ze nu haar mondkapje wel even af mag doen, zodat haar beslagen bril wat opklaart.

Na een uurtje varen landen we in een veld waarvan ik dacht dat ze alleen in Friesland lagen, zowel breed als lang en gemakkelijk toegankelijk. Bij de boerderij staat iemand met een fiets. Een vaag voorteken. We wachten rustig op toestemming van de boer, terwijl Jan Oranje naast me landt. Mijn crew had hem mee de lucht in geholpen. Dan horen we over de radio: de boer wil € 100 voor de ballonlanding en € 10 per passagier. Het overleg met Jan is kort. Twee vingers wijzen omhoog. De boer is kwaad dat we weer opstijgen.

Ik vaar over een paar aardbeienkassen en land in het meest braakliggende veld van West-Europa. Langs de kassen rijdt een auto van een enthousiaste soortgenoot die foto’s gaat maken. De aardbeienboer vraagt of hij wil weggaan van zijn land. Er ontstaan onaangename woorden, zelfs duwen en trekken. De passagiers proberen de zaak te sussen, maar dan wordt de aardbeienboer boos op de passagiers. Politie erbij. Ik zeg tegen de diender dat het door covid komt: iedereen is een beetje lost; onwennig hoe het verder moet. ‘Ja’ zegt hij ‘ik zie het overal, maar binnenkort gaat iedereen weer handen schudden!’

AD HAA RH U I S

column

AD’S BALLON BESOGNES

33

software 34

GPX databestanden voor elektronisch navigeren

ONE FILE RULES THEM ALL! D O OR BE R T S T U IV ER

TIJDENS EEN EVALUATIE VAN DE SITE VOOR GEVOELIGE GEBIEDEN BINNEN HET BESTUUR, KWAM OOK DE (BESTAANDE) OPTIE OM VANAF DEZE SITE EEN GPXDATABESTAND TE DOWNLOADEN TER SPRAKE. DIT BESTAND BESTAAT UIT ALLE COÖRDINATOREN EN DE BIJBEHORENDE GEGEVENS VAN DE GEVOELIGE GEBIEDEN KAART. HET BESTAND KAN GEBRUIKT WORDEN OM DE GEVOELIGE GEBIEDEN KAART SAMEN TE VOEGEN MET ANDERE DIGITALE KAARTEN, BIJVOORBEELD LUCHTRUIMKAARTEN, DIE GEBRUIKT WORDEN BIJ HET ELEKTRONISCHE NAVIGEREN. Een handig hulpmiddel dus voor gebruik samen met moderne

Met name smartphones maken gebruik van A(ssisted)-GPS.

navigatie-hulpmiddelen. Het leek ons daarom zinvol om deze

Hierbij wordt het GPS-signaal gecombineerd met informatie

mogelijkheid eens nader onder de aandacht te brengen, in de

over de positie van zendmasten. Dit systeem werkt dus alleen

bredere context van elektronisch

als er ook internet beschikbaar

navigeren.

is. De nauwkeurigheid van smartphone apps is daardoor

Elektronisch navigeren

niet altijd gegarandeerd. Voor

Een tiental jaar geleden woedde

een reguliere passagiersvaart is

een discussie over de zin en de

dat doorgaans geen probleem.

onzin van elektronische hulpmid-

Voor wedstrijdpiloten ligt dat

delen in de ballonmand. Volgens

wat anders; zij willen zo nauw-

de ‘oude garde’ was een degelijke

keurig mogelijke locatiegegevens.

kaart van stevig papier ruim vol-

Daarom zie je deze piloten vaak

doende om goed te kunnen navi-

een handheld-GPS gebruiken.

geren. Inmiddels vliegen de apps je

Deze apparaten maken uitsluitend

om de oren en is de GPS een niet

gebruik van satellietsignalen, en

meer weg te denken hulpmiddel bij

combineren daarbij steeds vaker

het ballonvaren. Voor een belang-

de gegevens van meerdere satel-

rijk gedeelte is dit te danken aan de

lietsystemen. Een nadeel is dat

enorme technologische ontwikke-

de schermpjes klein zijn en de

lingen die smartphones en tablets

leesbaarheid daarom lastig is.

hebben doorgemaakt, inclusief de toevoeging van GPS aan

Daarom heeft bijna elke wedstrijdvaarder tevens een laptop

deze apparaten.

mee aan boord, met daarop ‘moving map’ programma’s zoals Oziexplorer of Twonav.

Smartphone, handheld, tablet of laptop?

Als je verschillende piloten vraagt welke apps ze gebruiken,

GPX-databestand

loop je de kans op een evenzo groot aantal verschillende

Bovengenoemde systemen en mogelijkheden zijn weliswaar

antwoorden. Probeer daar maar eens de juiste keuze uit te

prachtig, maar het nadeel is dat alle systemen de gegevens

maken. Dat geldt ook voor de apparaten waarmee gewerkt

op hun eigen specifieke manier verwerken en weergeven.

wordt: de keuze is reuze. Daarom is het goed om de verschil-

Gelukkig zijn de signalen vanuit de satellieten en het vastleg-

lende types GPS eens toe te lichten, incl. de bijbehorende

gen van de waypoints (posities) wel gestandaardiseerd. De sig-

nauwkeurigheid.

nalen werken met NMEA strings: een codetaal om de positie van de ontvangen satellieten vast te leggen. In dit artikel zul-

Smartphones en tablets hebben meestal een interne GPS

len we niet verder op NMEA-strings ingaan, omdat de verschil-

module. Dat zijn, vanwege de beperkte beschikbare ruimte in

lende apps dit automatisch combineren en vertalen naar je

dergelijke apparaten, meestal geen uitgebreide modules.

positie. De waypoints, tracks en routes kunnen vastgelegd en

loonlive.org of neem contact op met de DBCC. Succes met het elektronisch navigeren en het downloaden van de gevoelige gebieden in je device!

uitgewisseld worden met een zogenaamde GPX file. Dat is een

Balloon Live Sensor

gestandaardiseerd stukje XML tekst dat door vrijwel alle (navi-

Wedstrijdpiloten maken al geruime tijd gebruik van elektroni-

gatie-)programma’s en apps gelezen en vertaald kan worden.

sche navigatiehulpmiddelen, o.a. ook voor het vastleggen van

Het uitwisselen van waypoints, tracks en routes kan desalniet-

de prestaties. In het verleden is daarvoor een logger ontwik-

temin soms lastig zijn. Moving map programma’s hebben

keld op basis van de bekende Flytec-hoogtemeters. Dit instru-

vrijwel allemaal standaard een uitwisseling via GPX bestanden

ment is inmiddels vervangen door een Balloon Live Sensor van

voorgeprogrammeerd: je kunt eenvoudigweg je GPS apparaat

Flytec Balloons, met een zeer nauwkeurige GPS sensor, een

aansluiten op je laptop, op de juiste knop drukken, en direct

barometrische hoogtemeter en een dubbele bluetooth mo-

de gegevens heen en weer sturen. Bij TWONAV GPS kan dit

dule. Naast de voordelen voor het wedstrijdvaren, kun je dit

zelfs via internet. Hetzelfde geldt voor Basecamp; een stan-

apparaat ook gewoon als hoogtemeter gebruiken en uitlezen

daard programma van Garmin. Waar bij deze gespecialiseerde

op je smartphone, laptop of tablet. Enkele leden van de DBCC

programma’s de uitwisseling van GPX-bestanden meestal

hebben dit apparaat inmiddels aangeschaft, omdat er tijdens

relatief soepel gaat, heb je bij tablets en smartphones vaak

alle internationale wedstrijden mee gevaren wordt. Ook voor

een kleine omweg nodig om een GPX file in te kunnen lezen.

een reguliere ballonvaart is het overigens een uitstekend te

Die omweg bestaat vaak uit het verzenden van de file naar een

gebruiken apparaat, en scheelt het een extra device.

cloudservice (Googledrive, Dropbox etc.) of het koppelen van je smartphone aan een PC. Vuistregel is dat bij goedkope of gratis apps de meeste moeite kost: you simply get what you’re you paying for!

Op zoek naar een veilige landingsplaats voor al je verzekeringen?

Contacteer ons voor een gratis check up...

BVBA Verdis Verzekeringen, Zandstraat 2, 9170 St-Pauwels Tel: 03 776 76 34 - info@verdis-vanduyse.be – www.verdis-vanduyse.be

software

Voor meer info zie https://bal-

35

historie 36

BEN HUESE (1886-1944) BALLONVAARDER, SCHEEPSONTWERPER EN LEVENSGENIETER OMSL AG VAN EEN VAN D E D EEL TJES UIT D E ‘KAP ITEIN RO B’-SERI E MET D AAROP ‘ D E VR IJHE ID D O OR G E R JA N C REB OLDER

WIE IN HET IN 1912 UITGEGEVEN GEDENKBOEK VAN DE NEDERLANDSCHE VEREENIGING VOOR LUCHTVAART ALS BALLONCOMMANDANT WORDT VERMELD, VERDIENT HET DAT ZIJN OF HAAR BIOGRAFIE OOIT IN BALLONSTOF WORDT GEPUBLICEERD. HET LIJSTJE BALLONCOMMANDANTEN TELDE TOEN SLECHT 15 NAMEN, WAARONDER BEKENDE BALLONVAARDERS ALS DELIA MOUTON EN WALAARDT SACRÉ. IN ALFABETISCHE VOLGORDE STAAT DAAR OP PLAATS VIJF DE NAAM B.F. HUESE. EEN INTRIGERENDE NAAM DIE IK OOIT ERGENS ANDERS AL EENS WAS TEGENGEKOMEN. Bernard Frans (Ben) Huese werd op 3 januari 1886 in Nieuwer-

Hij behaalde op 15 juli 1910 zijn brevet als balloncomman-

Amstel geboren als zoon van Johannes Frans Alphonsus Huese

dant. Zijn instructeur was de eerdergenoemde Bakker, die

en Anna Mechtilda Sassen. Hij was tweemaal gehuwd en had

vijf vaarten voldoende vond om Ben zijn brevet te kunnen

uit elk huwelijk een kind. Ben Huese moet een markante man

geven. Het moet een enerverende examenvaart zijn geweest,

zijn geweest die door tijdgenoten een kunstenaar, ballonvaar-

en met name de landing: ‘Daar de scheurbaan bij den eersten

der, alpinist en bovendien een levensgenieter werd genoemd.

aanstoot nog niet geheel open was en eenige personen het

Ballonvaarder dus, maar meer uit hobby en wetenschappelijke

sleeptouw hadden aangepakt, sprong de ballon nog eenmaal

interesse, dan de wil om er zijn beroep van te maken.

een tiental meters omhoog en kwam de mand, door een onvoorziene wending in een sloot terecht. De inzittenden kon-

Huese werd scheepsbouwkundig ingenieur en chef-con-

den de mand evenwel gemakkelijk verlaten en hadden alleen

structeur en werkte aanvankelijk bij een machinefabriek in

eenige natte onderkleeren’ (bron Het Centrum 19.07.1910).

Helmond, enkele jaren bij de NV Scheepswerven v/h Gebr.

Dat alleen hun ondergoed nat was, geeft de oplettende lezer

Bodewes in Martenshoek en later bij de Kromhout Motoren

waarschijnlijk te denken…

Fabriek in Amsterdam. Hoe Ben Huese met de ballonvaart in aanraking is gekomen is mij niet bekend. Zijn eerste vaarten

Bij een vaart, die op 6 oktober van dat jaar werd gemaakt, trad

maakte hij in 1910. Op 22 maart van dat jaar steeg hij met de

Huese als commandant op. Voor zover kon worden nagegaan

ballon ‘Rotterdam’ op in Utrecht, samen met o.a. luitenant

heeft Huese in 1910 en 1911 een aantal vaarten gemaakt,

W.N. Bakker.

waaronder een ballontocht tijdens de vliegweek bij het

Groningse dorpje Helpman. Op 23 juni 1911 maakte Huese, inmiddels een ‘oud-Groninger’ genoemd, daar een vaart met

historie

o.a. Johannes Puister, verslaggever van het Nieuwsblad van het Noorden. Die schreef daar later een uitvoerig en euforisch verslag over in het Nieuwsblad van het Noorden van 24 juni 1911. Na 1911 verdween Ben Huese uit de berichtgeving over ballonvaarten.

Nadat Huese vanuit Hoogezand naar Amsterdam was ver-

37

huisd, bleek zijn nieuwe buurman Anton Mauve junior te zijn, de zoon van de bekende kunstschilder en net zoals Huese een groot zeilliefhebber. Huese woonde van 1921 tot 1939 aan de Holleweg 5 in Blaricum. Hij speelde als ondernemer een belangrijke rol in het Gooise kunstenaarsleven.

Bij Kromhout werkte Ben aan de ontwikkeling van de

EEN ZEL D ZAME F O TO VAN D E O P STIJGI NG VAN H UESE I N

K1-motor, een hogedrukmotor van 6,5 pk welke werd inge-

GRO NI NGEN (F O TO STAD SARCH I EF GRO NINGEN).

bouwd in het door Ben Huese ontworpen, negen meter lange zeiljacht ‘Almare’, Het schip, een Noorse jol, werd in 1930-‘31 gebouwd op de werf van Janus Kok in Huizen en een jaar later te water gelaten. Op een zeker moment veranderde de naam ‘Almare’ – een van de oude namen voor de Zuiderzee – in ‘De Vrijheid’, een naam die bij de wat oudere stripliefhebbers wellicht een belletje doet rinkelen. Het was dit schip dat een grote rol zou gaan spelen in de eerste avonturen van Kapitein Rob, een stripserie, grotendeels geschreven door Evert Werkman en getekend door Pieter Kuhn. De avonturen verschenen van 1945 tot 1961 in Het Parool en werden daarna in stripboekjes gebundeld. Huese heeft de stripboeken van Kapitein Rob

H ET VERD WENEN BO RSTBEEL D ,

BEN H UESE (188 6-194 4 )

ZO AL S D AT JARENL ANG IN D E

waarschijnlijk nooit onder ogen gekregen, maar de naam van

TUIN VAN H ET VO O RMAL I GE

het schip: ‘De Vrijheid’ had niet toepasselijker kunnen zijn.

GEMEENTEH UI S VAN BL ARICUM

Huese nam namelijk deel aan het verzet tijdens de oorlog en

TE ZIEN WAS.

kwam op 18 juni 1944 in Leusden (kamp Amersfoort) om het leven. Zijn as werd later verstrooid bij het Crematorium Velsen te Driehuis. Een bronzen borstbeeld van Huese prijkte jarenlang in de tuin van het voormalige gemeentehuis van Blaricum maar is nu spoorloos verdwenen.

Na vele malen van eigenaar te zijn gewisseld kocht horecaondernemer en zeiler Jan Geesink De Vrijheid in 2004 aan.

Het schip werd vervolgens door één van zijn restaurants, ‘De Haven van Huizen’ geadopteerd, na een restauratie van anderhalf jaar door Peter Schouten. De doop van de gerestaureerde ‘De Vrijheid’ werd verricht door Elisa Heuse, achterkleindochter van de ontwerper. ‘Ballonvaren en zeilen’: beide bezigheden waarbij de wind een grote rol speelt. Ben Huese: een man die het verdiende om in Ballonstof te worden geportretteerd.

Bronnen: Gedenkboek NVvL 1907-1912; Het Volk 17 april 1940; Nieuwsblad van het Noorden 14 februari 1913 en 24 juni 1911; Het Centrum 19 juli 1910; Het Nieuws van den Dag 6 oktober 1910; Vakblad van de werktuigkundige en den electrotechnicus (1909-10, no. 48).

L IJST VAN BAL L O NCO MMAND ANTEN IN 1912, UIT H ET GED ENKBO EK NVVL 1907-1912. H UESE MAAKTE TO EN WAARSCH I JNL IJK AL GEEN BAL L O NVAARTEN MEER.

colofon 38

BALLONGEDICHT Naar aanleiding van een gedicht van Nini Boesman uit 1938, dat we in het Ballonstof-voorjaarsnummer plaatsten, ontving de redactie spontaan meerdere gedichten met ballonvaart als thema. In de komende edities reserveren we deze plek om ze te plaatsen; het rubriekje blijft in stand zolang we gedichten blijven ontvangen. Heb je een ballongedicht gemaakt of ken je een gedicht dat je wilt delen? Laat het weten via ballonstof@knvvl.nl of redactie@balloonfederation.be.

Onderstaand een gedicht van Chris Marmenout uit de dichtbundel ‘Het verlangen van de zee’ (2019), ingezonden door Sven Heirman. De dichteres was Sven’s lerares Nederlands en Engels, die een oogje toekneep toen Sven moest spijbelen voor zijn theorie-examen ballonvaren.

Na Sven’s bedankje daarvoor jaren later met een ballonvaart, schreef Chris het gedicht Silverboy.

Silverboy we zouden ballonvaren in naam van Icarus de einder aaien een zucht onuitgesproken stiltes omarmen terwijl pelotonnetjes bomen nederig salueren autootjes zich haasten van a naar b even gulzig heersen over land, leven, twijfels piloot zijn, kapitein of gravin van b tot b wie neemt ons nog de wind uit de zeilen?

COLOFON Ballonstof najaar 2021. Kwartaalblad van de afdeling Ballonvaren van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL) i.s.m. de Koninklijke Belgische Ballonvaart Federatie (KBBF). Oplage 600 exemplaren.

Redactie: Han Nabben, hoofdredacteur | Annette Witte, eindredacteur | Rutger Coucke, art director | Gerjan Crebolder, redactie Nederland | Luc van Geyte, Gert Laureys, redactie België. De redactie beslist over het opnemen van artikelen en behoudt zich het recht voor om artikelen te bewerken. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de artikelen komt voor rekening van de betrokken auteur.

Contact: ballonstof@knvvl.nl (NL) of redactie@balloonfederation.be (BE). Ballonstof niet ontvangen? Neem dan contact op met ledenservice@knvvl.nl of redactie@balloonfederation.be.

Verschijningsdata en deadlines: Voorjaar deadline 28-2, verschijning 31-3 | Zomer deadline 31-5, verschijning 30-6 | Najaar deadline 31-8, verschijning 30-9 | Winter deadline 23-11, verschijning 24-12.

Adverteren: 1/1 pag. € 260 | 1/1 pag. binnenzijde omslag € 290 | 1/1 pag. achteromslag of pag. 5 € 315 | 1/2 pag. € 140 | 1/4 pag. € 80 | 1/8 pag. € 42. Korting bij herhaald adverteren.

Tarieven zonder BTW. Abonnementen: Losse nummers €7,95. Abonnement € 30,per jaar. Abonnementen worden automatisch verlengd tenzij een maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode bericht van opzegging is ontvangen via ledenservice@knvvl.nl (NL) of redactie@balloonfederation.be (BE). Ballonstof is gratis voor leden van de KNVvL afdeling Ballonvaren, de DBCC en de KBBF. Bestuur KNVvL Ballonvaren: Bestuur KNVvL Ballonvaren: Voorzitter René Zwarteveen, +31(0)6-15054777, voorzitter.ballonvaren@knvvl.nl | Secretaris Rob den Boer, secretaris.ballonvaren@knvvl.nl | Penningmeester Rick de Groot, penningmeester.ballonvaren@knvvl.nl | Alg. bestuursleden Alex Jan Barends (VMS), alex.barends@knvvl.nl - Bert Stuiver (Sport), high5ballooning@gmail.com - Bart Sebregts (ALV Hoofdbestuur), bart.sebregts@knvvl.nl | Woordvoerder Monique Hoogeslag, +31(0)6-23505807, woordvoerder. ballonvaren@knvvl.nl | www.knvvl.nl/ballonvaren Bestuur KBBF: Voorzitter Stijn Staelens, +32(0)474-489630 | Secretaris en ledenadministratie Evert Dehandschutter, +32(0)472-804884 | Penningmeester Luc Van Geyte, +32(0)495-225566 | Leden RvB Christophe Holvoet, Gert Laureys, Johan Vander Meiren | Woordvoerder Yves Lannoy, +32(0)478-515730. Email rvb@balloonfederation.be | Sportcommissie, sportcommissie@balloonfederation.be | www.balloonfederation.be © Ballonstof Magazine. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen en/of openbaar worden gemaakt zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur.

‘ T R A M ONTANA’ , B ORD, 1 8E EEU W, C ATALONIË

www.knvvl.nl/ballonstof ISSN 1386-1700

ballonstof

LUCHTBALLONVERZEKERING

39

U wilt uw vingers niet branden...

Dus kies voor een liefhebber en specialist met ruim veertig jaar ervaring Meer informatie: Walter van Burgel 076 - 5333 535 w.vanburgel@dekeyzer.nl Marloes Selten 076 - 5333 525 m.selten@dekeyzer.nl

De collectieve verzekeringsoplossing voor KNVvL en individuele ballonvaarder.

ballonstof

Mocht het nodig zijn...

40

• Onderhoud, inspec�es en ARC’s • Verkoop Cameron ballonnen, GEFA-Flug luchtschepen en toebehoren • Dealer f.u.n.k.e. radio’s en transponders / Flytec apparatuur

BA L LO O N S | B U R N E RS | BA S K E TS | C Y L I N D E RS | FA N S | AC C ES S O R I ES

twi�er.com/CameronEurope facebook.com/CameronBalloonPromo�ons