Ballonstof zomer 2018

ZOMER 2018 HÈT BALLONMAGAZINE VAN NEDERLAND EN BELGIË

colofon

Meer dan 30 jaar innoverende technologie.

2

reksp Onze gesp

S CH R O E D E R fire balloons –

artner in B

elgië:

ning . Dream Balloo n e e rt o p 270 Laarn .

Luc Vers eg 28 B-9 w ir e H n e Lag 02 75 63 22 Te l. + 3 2 4 ll o n @ te le n e t. b e a rb sc h ro e d e n in g .b e a m b a ll o o w w w.d re

Warmeluchtballons en meer „Made in Schweich“ Uw CAMO + voor alle merken Theo S C H R O E D E R fire balloons GmbH · Gewerbegebiet Am Bahnhof 12 · D-54338 Schweich · Tel. + 4 9 6 5 0 2 9 3 0 -4 Fax + 4 9 6 5 0 2 9 3 0 - 5 0 0 · mail@schroederballon.de · www.schroederballon.de · CAMO plus DE.MF/MG.0549

IN DIT NUMMER: 4 Voorwoord René Zwarteveen/Gert Laureys 8 Cilinder ontleed - deel 2 Remko Wigger 9 Het korte bestaan van de OO-BFX François Schaut 10 Ballonvaren op Spitsbergen

Sebe Kruijer

14 Dutch Balloon Trophy Gerjan Crebolder

inhoud

6 Kort & Bondig Han Nabben

17 Ad’s ballon besognes Ad Haarhuis

3

18 #Ballonstof Luc van Geyte 20 Bedrijfsprofiel: Cameron Balloons Ltd Han Nabben 22 Melden van voorvallen en gevaren Leon Leemans 24 Wie weet wat waar? Redactie 25 Riskante houdingen Bas Vrijhof 26 Meteorologie - inversie Dany Mariën 28 Tentoonstelling Lichter dan lucht, Grave Gerjan Crebolder 30 Ecorace Philippe de Cock 32 De verzameling van Gertjan Veltman Henriëtte Wardenaar 33 Zo kwam de luchtballon aan haar naam Han Nabben 34 Ballonvaart in de ruimte Michael Carroll 36 App enquette/Oproep ballonboer(in)/Verzin en win 37 Ballonvaartagenda 38 Colofon Het ballonseizoen is in volle gang, en dat is te zien aan de inhoud van deze Ballonstof. Sebe Kruijer was te vinden tussen Spitse Bergen, Gerjan Crebolder beschrijft Belgisch succes op de Dutch Balloon Trophy én verslaat de ballontentoonstelling in Grave, terwijl Philippe de Cock ons meeneemt naar een vriendschappelijke EcoRace. Daarnaast verhaalt Ad Haarhuis over een foeilelijke luchtballon, legt Remko Wigger uit hoe cilinders werken (deel 2), neemt Dany Mariën ons mee naar de wereld van de inversie, krijgen we een update van de VMS-commissie over (o.a.) het melden van voorvallen & gevaren en beschrijft Bas Vrijhof hoe onze persoonlijkheid rechtstreeks van invloed is op onze ballonvaart-vaardigheden. Als bedrijfsprofiel behandelen we Cameron dit keer, François Schaut haalt herinneringen op aan de Belgica-ballon en Henriette Wardenaar bezoekt Gertjan Veldman en zijn ballonverzameling. Bovendien leren we hoe de luchtballon aan haar naam kwam en hoe je kunt ballonvaren in de ruimte.

De vaste rubrieken Kort & Bondig en #Ballonstof - medio vorig jaar geïntroduceerd - leveren altijd weer positieve reacties op, dus ook die tref je weer aan in dit extra dikke zomernummer.

Daarnaast twee oproepen, waarvoor we speciale aandacht vragen en die we van harte aanbevelen: een verzoek om - voor een artikel over mobiele apps - door te geven welke handige apps je zoal gebruikt vóór, tijdens en na het ballonvaren, plus een oproep voor een ballonvarende boer of boerin om mee te werken aan een serie artikelen over ballonvaren in relatie tot vee en gewassen. We horen graag van je!

VOORWOORD 4

VAN HET BESTUUR NL

VAN HET BESTUUR BE

Het is prachtig weer en er wordt volop gevaren - zo hoort het ook!

Een voorwoord is normaal het voorrecht van de voorzitter van de

Inmiddels hebben de meeste piloten de Refresher achter de rug en

vereniging, maar een hele tijd geleden al beslisten we in de raad van

zijn zij op de hoogte van de aankomende veranderingen en ver-

bestuur om de opmaak van de tekst te laten afwisselen met iedereen

wachtingen. Er is een veegseminar gepland op 17 september a.s. te

van de beheerraad. Zo zou het voor jullie duidelijker worden dat

Woerden. Het bestuur is nu druk doende e.e.a. voor de leden uit te

iedereen zijn steentje bijdraagt binnen het bestuur.

werken. De komende week gaan de presentaties van de Refreshers

Omdat we dit jaar drie nieuwe beheerraadsleden er bij kregen, waar-

(inclusief bijlage 7) naar de deelnemers en kan ieder de links gebrui-

voor we heel dankbaar zijn, hebben we samen beslist om de nieuwe-

ken als naslagwerk.

lingen het voorwoord te laten opmaken. Zoals ze zelf het goed konden verwoorden : “Het wordt in onze boot geduwd” ;-). Hieronder

Er staat voor het bestuur veel werk aan te komen, denk aan het

de eerste bijdrage van Gert Laureys, door velen onder jullie gekend

verder uitwerken van handboek Ballooning, definitieve vorm en

als Mr Tec7.

uitwerking van de Training Organisatie etcetera, in de komende

Dat de uitdagingen blijven komen de komende jaren mag duidelijk

weken. Wij gaan vanaf juni afspraken maken met de verschillende

zijn, dat kan je ook lezen in Gert zijn tekst. Het enige dat ik zelf hier

ballonbedrijven om met hen een volgende stap te kunnen maken

nog aan wil toevoegen is dat het werk dat de European Balloon

met betrekking tot de EASA Ops regels en inrichting. Daar is com-

Federation (EBF) verricht heeft de laatste jaren, en waarvoor wij ook

municatie van groot belang zodat we allemaal op dezelfde lijn zitten

al elk jaar bijgedragen hebben, komt tot een conclusie de komende

en er geen valse verwachtingen zijn.

2 jaar. Via deze weg wil ik dan ook de mensen die daar heel actief waren ook hartelijk bedanken, zonder hen zou de toekomst van bal-

Examinatoren hebben de afstemming gehad die nodig was voor een

lonvarend Europa er minder rooskleurig uitgezien hebben.

aantal soorten examens die tijdelijk niet werden uitgevoerd, ook daar is geen belemmering meer. Dus ook de examens t.b.v. de over-

Tot hier mijn woorden, hieronder de woorden van Gert.

gang naar een CPL commercieel nemen de examinatoren gewoon

Groeten, Philippe de Cock

weer af. Hierbij de nadruk leggend op het stuk commercie en regelgeving dat van belang is voor een commerciële ballonvaart.

Hallo collega’s en vrienden, Eerst en vooral mogen we spreken van reeds een goed jaar voor de

Onze Belgische collega’s zien we steeds vaker en dat is fijn.

ballonvaart, de weergoden waren ons gelukkig eens gunstig gezind in

Ook op de Refreshers hebben we ze mogen begroeten. Verder heeft

tegenstelling tot vorige jaren.

de KNVvL een afspraak staan met de KBBF.

2018 wordt het jaar van de verandering, heel wat piloten en commerciële bedrijven maken zich klaar voor de invoeging van de Operations

De Nederlandse en Belgische Kampioenschappen hebben ook

in april 2019. Hier en daar zijn er nog onduidelijkheden en komen

plaatsgevonden waarbij wij de winnaars van harte feliciteren.

nog steeds vragen naar boven. Vanuit de KBBF willen we dan ook deze vragen capteren om in overleg te gaan met het DGLV. Dat deze

We hebben progressie gemaakt in het proces rond het integreren

veranderingen nieuwe mensen geen schrik doet krijgen om te leren

van de CBN in de KNVvL en komen met duidelijkheid en inzichte-

ballonvaren stemt ons uitermate tevreden. Dat bewijst ook de nieu-

lijk overzicht met de voordelen naar de leden, zodat ook dit op de

we DTO van Step-in waar ze maar liefst gestart met 16 leerlingen.

ledenvergadering kan worden afgehamerd.

Ballonvaren blijft nog steeds tot de verbeelding spreken bij zowel onze klanten als bedrijven. Laat ons allen samen de ballonvaart naar

De ALV is op 26 oktober 2018. Op deze avond gaan we ook die-

een hoger niveau tillen en ervoor te zorgen dat die mensen ook het

per in op de statistieken van Refreshers, opleidingen, incidenten /

ultieme gevoel van rust en vrijheid krijgen.

accidenten internationaal, ballonvaarten Nederland. De definitieve

Verder werken nog steeds een aantal mensen keihard om alle lopen-

planning van de overgang voor de ballonvaartsector zal daar voor

de dossiers rond de aanplaktaks te bevriezen en tot een consensus te

de “stemming” komen te liggen. Dus van belang om allemaal deze

komen. We zullen al het mogelijke doen om ieder lid te informeren

avond vrij te houden.

en te steunen vanuit de KBBF. Wanneer dit gepubliceerd zal worden, kunnen we hopelijk al met meer nieuws komen.

Geniet van deze ballonstof en het mooie weer.

Veel fantastische vaarten gewenst.

Als laatste wil ik dan ook iedereen een fantastisch seizoen wensen met vooral heel veel mooie en vooral veilige vaarten!

René Zwarteveen, Voorzitter KNVvL Afdeling Ballonvaren

Luchtwaardige groeten, Gert Laureys, RvB KBBF

kort & bondig 6

SP EL TERI NI BAL L O NF O TO ’S FR A N S E L U CH T FI ETS ERIJ

In 1909 fotografeerde de Zwitserse ballonvaarder Eduard Spelterini (1852-

Zeppy is de naam van de fietszeppe-

1931) tijdens een van zijn vele alpenvaarten de grootste gletsjer van Frankrijk

lin waarmee de Franse ballonvaarder

rijk: de Mer de Glace bij Chamonix. De gletsjer heeft de aandacht van weten-

Stephane Rousson eerder Het Kanaal

schappers, omdat deze in recordtempo aan het verdwijnen is. Aan de hand

overstak. Het 20 meter lange luchtship

van Spelterini’s foto’s is de exacte route van zijn alpenvaart in 3D gereconstru-

wordt op de afbeelding in Nice getest

eerd, en vervolgens met een helikopter nagevlogen. Daarbij zijn de foto’s van

voor een nieuwe oversteek, over de

Spelterini opnieuw geschoten, vanuit exact dezelfde hoogte en hoek - maar

Middellandse Zee dit keer. Het luchtschip

dan ruim honderd jaar later. De video 100-year-time-lapse brengt de gevolgen

wordt aangedreven door een fiets met

van global warming indrukwekend in beeld. Zie www.climatevis.com/100-year-

twee propellers van 3 meter doorsnede.

time-lapse. Het boek Eduard Spelterini - Photographs of a Pioneer Balloonist

Stephane wil in september van Nice naar

laat overigens meer historische foto’s zien van de Zwitserse Alpenbedwinger.

Corsica fietsen – door de lucht welteverstaan.

L U CH T S CH E P E N ALS M IS S ING LINK

Het European Space Agency ESA ziet luchtschepen als missing link tussen drones en satellieten. Ze kunnen langer stationair in de lucht blijven hangen dan drones, en hogere resolutiebeelden van het aardoppervlak maken dan satellieten. Omdat ze een gebied van bijna 800.000 km2 in de gaten kunnen houden, zijn ze de ideale HAPS: High Altitude Pseude-Satellite. Na 20 jaar studie lijkt het HAPS-luchtschip de komende jaren realiteit te gaan worden - www.esa.int.

D E AARD E I S EEN F RISBEE… GEEN C ENTJ E PIJ N

…en de Rockoon gaat dat bewijzen.

Probeer je, terwijl je met je mond wijd open in

Mike Hughes is niet alleen limochauf-

‘ B O T S I N G T U S S E N L U CH T BA L L ONNEN

de tandartsstoel verankerd ligt en geen kant

feur in Sillicon Valley, hij is ook aanhan-

M AA R N É T VOOR KOM E N ’

meer op kunt, wel eens aan andere dingen te

ger van de Flat Earth theorie. Volgens

kopte het Brabants Dagblad vorige

denken dan aan wat de tandarts of mondhygië-

Hughes c.s. heeft de aarde de vorm

maand. Een journalist van de krant

nist daarbinnen aan het uitspoken is? Dan heeft

van een frisbee: misschien niet 100%

spotte ‘twee luchtballonnen die

het bedrijf Northpass Immersive nu de ideale

plat, maar zeker niet volledig rond. Om

door de wind steeds dichter naar

oplossing voor je. Hun Bella VR virtual reality

dat te bewijzen wil hij een “Rockoon”

elkaar dreven’ en daardoor dreig-

platform is speciaal ontwikkeld om virtueel uit

bouwen, een raket die vanaf een gas-

den te botsen. ‘Eén van de piloten

de tandartsstoel te kunnen ontsnappen, door

ballon wordt gelanceerd en vervolgens

reageerde echter alert en zorgde

tijdens de behandeling - in virtual reality - een

tot zo’n 100 kilometer hoogte klimt.

dat zijn ballon daalde, waardoor de

ballonvaart over New Mexico te maken. De Bella

Mike’s project wordt gevolgd door een

voertuigen elkaar toch wisten te ont-

VR Experience werkt met een smartphone die in

filmploeg, die er een documentaire

lopen’ aldus de oplettende reporter

een VR-bril geschoven wordt en een standaard

over wil maken. Daarna gaat Hughes

die het unieke meteorologische ver-

koptelefoon. Een kind kan de was doen, en geen

een nieuwe ambitie nastreven: gouver-

schijnsel waarnam.

centje pijn - www.northpassimmersive.com.

neur worden van Californië.

In het weekend van 15 en 16 september is het Musée des Papeteries Canson et Montgolfier (Museum

L UCH TSCH IP CO L L ECTIE

van de Canson & Montgolfier

VO O R AKRO N UNI VERSI TY

papierfabrieken) in Davézieux gratis

Verzamelaar Alan Gross heeft zijn

te bezichtigen en worden er rond-

omvangrijke collectie historische lucht-

leidingen georganiseerd. Het museum is gevestigd in het ouderlijke huis van de

schip-memorabilia geschonken aan de

gebroeders Montgolfier, die naast papierfabrikanten ook de uitvinders van de

Akron University. Akron is de vestigings-

heteluchtballon waren. De nadruk in het museum ligt overigens op de geschie­denis

plaats van Goodyear, en de universi-

van papier, maar ook de geschiedenis van de familie Montgolfier en hun ballon-

teitsbibliotheek bevat een omvangrijke

uitvinding komen aan bod. Kinderen kunnen er een papieren heteluchtballon in

collectie die is gewijd aan de (lokale)

elkaar zetten. Buiten deze speciale openstelling in september is het museum open

luchtschip- en rubber industrie. Daar is de

op woensdagen en zondagen van 14.30 uur tot 18.00 uur, en in juli en augustus

collectie van Gross nu aan toegevoegd.

iedere middag van 14.15 uur tot 18.00 uur. Entree is € 5,50.

“My life has been dedicated to collecting

www.musee-papeteries-canson-montgolfier.fr.

and preserving lighter-than-air history.

I chose the University of Akron because it’s the best place to catalog, preserve, and utilize these items for a long time to come. This is my legacy!”, aldus Gross.

UP, UP A N D A W A Y N A A R TITAN

Rondom gasreus Saturnus draait gigamaan Titan geduldig haar rondjes.

In de dikke atmosfeer van de maan is leven mogelijk, maar een ondoorzichtige gaslaag maakt onderzoek lastig. Ruimtesonde Huygens, die Titan in 2005 bezocht, stelde echter vast dat de atmosfeer van de maan

F L Y ING ENGL ISH MAN

dicht bij het oppervlak helder is. Vanaf korte(re) hoogte is de planeet

Het spookschip De Vliegende

daarom goed te bestuderen; per luchtballon is één van de opties waar

Hollander is wereldwijd vermaard,

men aan denkt. Deze zou een groot gedeelte van de maan kunnen

maar in Engeland kunnen ze er ook

onderzoeken zonder al te veel energie te verbruiken. Wordt (ooit) ver-

wat van. Daar dook een onbemande

volgd? Zie het artikel verderop in deze Ballonstof.

spookballon op in het graafschap Cambridgeshire. Politie en brandweer zochten in de omgeving lange tijd naar gewonden, maar die waren er niet.

Terwijl op social media de speculaties losbarstten, bleek de oorzaak uiteindelijk eenvoudigweg te liggen bij een ballonvaarder die vergeten was dat bij het uitstappen een ballon aan lift wint.

W A N DEL T I P VO OR L O N D E N B EZ OEKERS

Tijdens de eerste wereldoorlog lieten diverse Zeppelins bommen los boven Londen. Vanaf dit voorjaar kun je er de route nalopen die de Zeppelin LZ38 op 31 mei 1915 tijdens de eerste bombardementsvaart op de Engelse hoofdstad volgde. De 30 explosieven en 89 brandbommen die werden uitgeworpen veroorzaakten 7 doden, 34 gewonden en 7 verwoeste gebouwen. De wandelroute begint bij het Stoke Newington Overground station en eindigt bij Shadwell DLR/Overground station. De totale lengte is 8,7 km.

Diverse plaquettes voorzien de route van informatie en er wordt gewezen op stadse ‘littekens’ die nog steeds herinneren aan het bombardement. Achtergrondinformatie en een wandelkaart vind je hier: www.londonist.com/london/history/the-first-zeppelin-raid-on-london.

kort & bondig

MUSE UM T I P VOOR FR A N KOFIELEN

7

techniek 8

DE CILINDER ONTLEED – DEEL 2 D O OR R E M KO W IG GER

IN DEZE EDITIE VAN DE TECHNIEK EN MEER DEEL 2 VAN ‘DE CILINDER ONTLEED’. IN DE VORIGE UITGAVE VAN BALLONSTOF ZIJN DE HOOFDKRAAN, DE VAPOUR KRAAN EN HET OVERDRUKVENTIEL AAN BOD GEKOMEN. IN DEZE EDITIE WORDEN DE FLLG, DE INHOUDSMETER EN DE DIP TUBE BEHANDELD. De FLLG Oftewel de Fixed Liquid Level Gauge, misschien beter bekend als bleed valve. Deze zorgt er bij het vullen voor, dat de cilinder tot maximaal 80% gevuld

procenten of in liters, afhankelijk van het type. Bij een gevul-

wordt met vloeibaar propaan. De bovenste 20% is

de cilinder zal de

gasvormig. Door deze verhouding kan het aanwe-

vlotter zich in de

zige propaan op veilige wijze uitzetten bij toegeno-

hoogste stand

men druk door temperatuurstijging. FLLG’s zijn dan

bevinden. Via een

ook verschillend per type cilinder. Een FLLG voor bijvoorbeeld een Cameron CB599 (45 liter) is korter dan die van

tandwiel wordt intern een as gedraaid waardoor

een Cameron CB2903 (72 liter). In de afbeelding zijn enkele

een magneet onder de aan-

FLLG’s afgebeeld, waarbij het onderscheid in lengte goed te

wijzer draait. Deze magneet zet vervolgens de aanwijzer in de

zien is. Als interessant detail hierbij is dat de meest rechtse

juiste stand. Er is dus geen directe verbinding tussen gas en

een FLLG van Sherwood is. Hierbij kan de kop er volledig uit

aanwijzer. En dat maakt het wel zo veilig.

worden gedraaid, waardoor een ongecontroleerde uitstroom van gas ontstaat. Deze FLLG’s komen nog relatief veel voor,

De dip tube

maar zouden beter vervangen kunnen worden.

Voor een goed functioneren van de brander moet vloeibaar

Hoe werkt zo’n FLLG? Bij het vullen van de cilinder komt vloei-

propaan onderuit de cilinder worden gehaald. Vanaf de hoofd-

baar propaan via de hoofdkraan in de cilinder waardoor het

kraan gaat er een buis (de dip tube) naar beneden welke zo

vloeistofniveau stijgt. De FLLG staat open en blaast gasvormig

laag mogelijk uit de cilinder het propaan ophaalt. Bij enkele

propaan af totdat het vloeistofniveau de onderkant van de

type cilinders is deze buis recht, waardoor bij de hot infla-

FLLG heeft bereikt en wit propaangas uitstroomt. De cilinder is

tion de positie van de cilinders belangrijk wordt. Het kan dan

op dat moment voor 80% gevuld.

namelijk voorkomen dat de dip tube uit het gasvormige propaan afneemt, met o.a. weinig branderdruk tot gevolg.

Zorg er dus voor dat de cilinders in dit geval zo gedraaid zijn dat de dip tube altijd in het vloeibare propaan uitmondt. Bij moderne cilinders, maar ook enkele oude, is de dip tube aan het eind iets gebogen waardoor deze uitmondt op het laagste punt in het midden van de cilinder.

De inhoudsmeter Niet heel erg gecompliceerd, maar de inhoudsmeter geeft de resterende hoeveelheid gas aan in de cilinder. Omdat de werking berust op een vlottersysteem, en de diameter van

Daarmee zijn in grote lijnen alle onderdelen van de cilinder

de cilinder daarbij de beperkende factor is, zal deze pas gaan

behandeld. In de volgende Ballonstof weer een nieuw

aangeven wanneer het niveau onder ca. 1/3 van de beschik-

onderwerp.

bare inhoud komt. Inhoudsmeters hebben aanwijzingen in

DO O R F RA N ÇO I S S CH A U T

ZOALS IN HET VERLEDEN VOND IK OOK DIT JAAR DE KSTE - MET INBEGRIP VAN DE JAARLIJKSE STATUTAIRE ALGEMENE VERGADERING VAN DE KBBF - EEN POSITIEF GEBEUREN. VOOR EENIEDER DIE ZICH VOOR DE ORGANISATIE EN UITVOERING INGEZET HEEFT: BRAVO! TOT AFSCHEID NA DE KSTE KREGEN DE AANWEZIGEN EEN VLAGGETJE MET DE BALLON OO-BFX OFWEL BELGICA EROP. Luc Van Geyte had de vlaggetjes aangeboden gekregen van

wedstrijd te Luik. In zijn boek BELGICA uit 1961 beschrijft

het Museum voor Luchtvaart te Brussel, waar ze tot de aero-

Demuyter de OO-BFX - BELGICA als ‘fort beau’. Deze was echter

nautische nalatenschap van Ernest

geen lang leven beschoren.

Demuyter behoorden.

Demuyter verscheepte de ballon naar Polen waar hij op 3 september 1939 zou

Het vlaggetje deed bij mij een lichtje branden. Mijn ouders hadden voor Ernest Demuyter deze laatste ballon BELGICA gemaakt, in 1938. Demuyter, toen de Chouchou van de Belgen, had gelobbyd om de ballon te laten maken in het ballonatelier van mijn vader in de Kazerne Eckstein te Zellik.

Maar wegens afgunst ontstond er protest.

Het verbod tot constructie van de ballon in een militair atelier kreeg steun van de melding op de

deelnemen aan de wedstrijd om de Gordon Bennett-beker. Hij en zijn ballon kwamen ter bestemming aan, maar er dreigde een inval van de Duitsers. Demuyter werd telegrafisch door het Belgische Ministerie aangeraden om Polen te verlaten. Hij zag geen andere uitweg dan de ballon over te laten aan de zorgen van de Poolse Aéro Club. Die bracht de ballon onder nabij de stad Warschau. De nacht van 1 september 1939 vielen de Duitsers Polen binnen. Warschau werd door de Duitsers

ingangspoort: ‘Alleen toegankelijk voor bevoegden’.

omsingeld en voor het grootste deel vernietigd - zo ook

Militaire kabel- en vrije ballons waren destijds strate-

hoogstwaarschijnlijk de OO-BFX. Door de oorlogsomstan-

gisch materiaal!

Mijn ouders construeerden dan maar ten private titel de ballon, op de houten dansvloer in de Feestzaal De Lelie in Zellik. Demuyter duldde er geen pottenkijkers en eiste van

digheden was De Muyter zijn BELGICA kwijt en mijn ouders verloren iets tastbaar uit hun realisaties.

De BELGICA was inderdaad een kort leven beschoren, maar de vlaggetjes overleefden!

mijn ouders zwijgplicht over de constructie, tot hij zich zou aanbieden voor zijn deelname aan de 26ste Gordon Bennett-

H ET AANGEBO D EN VL AGGETJE.… WAARD I G SO UVENI R! D ANK U L UC.

HE T I N T E RI E U R VA N ‘ P A L A I S D U C ENTENAIRE’ TE B RU S S EL WAAR

JEAN D E VO GEL AER EN MEVR. P AUL ETTE WEBER, EEN F RANÇAI SE,

DE MUY T E R E E N ‘ R É T R O S P E CT IV E DU B ELGIC A’ M OC HT EXPOS EREN

NAMEN NIET D EEL AAN D E WED STRI JD . O O K H EN H EB I K NO G

B EG I N J UL I 1 9 3 9 . OP D E A CH TERG ROND DE GEDEELTELIJ K OPG EB LAZEN

GEKEND EN VO O R D I E GB WAREN ZE VO L GENS MI JN VAD ER TO EN

O O - B F X. B I J H E T BOR D OP D E GROND S TAAN REC HTS ERV AN ERNES T

SP O RTCO MMISSARISSEN.

DE MUY T E R M E T ZI JN R E CH T E R HAND OP DE S C HOU DER V AN Z IJ N Z OO N. L I N K S V A N H E T BO R D S T A A T MIJ N V ADER M ET Z IJ N REC HTERHAND O P HE T B O R D.

geschiedenis

HET KORTE BESTAAN VAN DE OO-BFX OFWEL BELGICA

9

reisverslag 10

SAMEN MET CREWLEDEN TACO HOPPENER EN HARRY WESSELS EN CO-PILOOT JAN OUDENAMPSEN VERBLEEF IK 17 DAGEN IN LONGYEARBYEN - DE ENIGE BEWOONDE NEDERZETTING OP SPITSBERGEN (ONGEVEER EVEN GROOT ALS NEDERLAND) - OM DAAR TE BALLONVAREN. HET MAGISCH LAND MET SPITSE BERGEN, SNEEUW EN IJS DAT ZICH ONDER ONZE BALLON ONTVOUWDE IS SINDS DE IJSTIJD BIJNA ONVERANDERD GEBLEVEN.

BALLONVAREN OP SPITSBERGEN

D O OR S E BE KR U IJ ER

Longyearbyen is een nederzetting van zo’n 2300 inwoners die beschikt over vijf hotels en evenveel restaurants, een supermarkt, kindergarten, universiteit, Cultuurhuis, busdienst, vliegveld, twee musea, vissershaven, autobedrijf, kolenmijn en 12 km. asfaltweg. Veel onderzoekers en studenten bestuderen hier het klimaat, de gletsjers en de permafrost. Rond 1800 was er vanuit Spitsbergen een heuse “ballonrun” op de Noordpool.

Onder andere Salomon August Andree, een Zweedse ballonvaarder, heeft in 1897 een poging gedaan om met een gasballon de Noordpool over te steken, met de dood tot gevolg.

De Italiaan Umberto Nobile had op 12 mei 1926 meer geluk, met een Noorse Zeppelin.

Vorig jaar juli werd ik gevraagd door het Deense bedrijf Dreamballoon – waar ik elke zomer zo’n twee maanden voor ballonvaar - om mee te gaan naar Spitsbergen. Na eerdere ballonavonturen in India, Taiwan, Oostenrijk, Lapland en de Dolomieten was dit een mooie nieuwe uitdaging. Het plan

INTO THE

was om twee maanden op Spitsbergen te varen waarbij het bedrijf Spitsbergen Adventures voor de passagiers zou zorgen.

het weinig vocht opneemt. In deze barre omstandigheden

De vier piloten van het Deense Ballonbedrijf wisselden elkaar

moet de envelop eerst goed afkoelen voordat deze kan wor-

om de twee weken af.

den ingepakt. Er komt namelijk altijd wel wat sneeuw mee bij het inpakken, en met een warme envelop kan dat gaan smel-

Op Spitsbergen kan alleen in de winter worden gevaren; dan

ten en weer bevriezen - en dat kan schade opleveren bij het

mag er met snowscooters over de sneeuw worden gereden.

uitpakken.

Er zijn geen wegen in dit land en je mag ‘s zomers niet met

Er is naast de sneeuw en de kou nog een ander reëel gevaar,

een voertuig het land in. Hartje winter komt de zon gedu-

namelijk ijsberen. Er zijn op Spitsbergen meer ijsberen dan

rende twee maanden nauwelijks op, en is het er nóg veel

mensen, ongeveer 3.500 stuks. Ze kunnen wel 50 km/uur

kouder. De beste periode om op Spitsbergen ballon te varen

halen en niemand gaat het dorp uit zonder geweer of zonder

is daarom van begin maart tot medio mei. Na 18 april gaat

een gids-met-geweer. Voor een geweer is een vergunning

de zon niet meer onder en wordt het ‘s nachts niet meer don-

nodig en de ijsbeer is beschermd, dus je mag ze alleen schie-

ker. Gemotoriseerde rondvluchten voor “sightseeing” zijn op

ten uit zelfverdediging. De gids heeft daartoe een “flairgun”

Spitsbergen verboden, wat ballonvaren er extra uniek maakt.

aan de riem en houdt het geweer altijd (geladen) bij de hand.

Sneeuw, kou en ijsberen

Vaartvoorbereiding

De temperatuur op Spitsbergen was 18 graden onder nul

Wanneer het weer geschikt leek voor een ballonvaart gaf de

en de gevoelstemperatuur lag soms beduidend lager. Barre

piloot samen met de gids in de ochtend een briefing aan de

omstandigheden, vandaar dat we altijd thermo-onderkleding

passagiers. Daarna ging iedereen zich aankleden met dikke

aan hadden, daaroverheen skikleding en daaroverheen nog

kleding, een gezichtsmasker en een helm. Op een sneeuws-

een dikke overall met bescherming tot -40 graden.

cooter is een gezichtsmasker essentieel om frost bytes op neus

Onze ballon (een Kubicek-150 met registratie OY-OOP) was

en oren te voorkomen en de helmen zijn verplicht als je op een

gemaakt van polyester; ideaal in de koude poolstreek omdat

sneeuwscooter rijdt.

reisverslag 11

GREAT WHITE OPEN Na de briefing maakt de piloot het manifest in orde, de mete-

om de tanks op druk te brengen en helium voor kleine ballon-

ogegevens (voor zover bekend), de passagiergegevens, de

nen. Voor transport van de mand, branders, ventilator, enve-

ladingscalculatie en de checklijsten. Voor elk persoon werd

lop, elektronische apparatuur (verpakt in handschoenen om de

minimaal 100 kg gerekend in verband met o.a. de zware

accu’s te sparen) en passagiers maakten we gebruik van 1200

kleding en vaak een rugzak. Door de lage temperatuur was

cc sneeuwscooters, een aantal sleden en een speciale “sluffer”

er met 5 passagiers nog steeds ongeveer 330 kg “under-

(slede) voor de passagiers.

load”. Ook werd de verkeerstoren al gebeld, en de mogelijke opstijglocatie medegedeeld. Een enkele keer kregen we te

Apparatuur

horen dat er tussen 12 en 15 uur te veel luchtverkeer zou zijn

Varen met een tablet hebben we geprobeerd, maar bij -18

en dat we een paar uur moesten wachten. In Nederland bete-

ging deze na vijf minuten al uit. Het standaard kompas was

kent wachten dat je dan dichter bij de einde-daglichtperiode

ook niet echt betrouwbaar, de kompaspijl bleef soms tot 30

komt, maar daar hoef je op Spitsbergen dus geen rekening

graden heen en weer gaan. Wel ging er een standaard hoogte-

mee te houden. Het is dan ook een ideale locatie om je “nacht

meter mee, een landkaart, een GPS voorzien van extra longlife

rating” te behalen.

Lithium Ion batterijen, en in mijn binnenzakken (om de accu’s te sparen) een luchtvaartradio voor contact met de verkeersto-

Materiaal en transport

ren, een radio voor contact met de grondploeg en een satelliet

Ventilator en brander werden ‘s nachts opgeslagen in een ver-

telefoon voor noodgevallen. De gids had eenzelfde GPS bij

warmde ruimte om storingen te voorkomen. De brander was

zich, zodat coördinaten konden worden uitgewisseld voor het

een speciale brander die geschikt is voor grote hoogten en

geval er op een onbereikbare plek geland werd en een heli-

lage gasdruk. Er was een grote voorraad propaan ingescheept.

kopter moest worden ingeschakeld.

We hielden rekening met lange vaarten en namen steeds vier propaantanks van 60 liter mee. Het verbruik was ongeveer een

Meteo en boerenverstand

tank/uur. Daarnaast hadden we stikstof tot onze beschikking

Opstijgen vanuit Longyearbyen is twee keer gelukt, maar de

reisverslag 12

wind was aan de kust vaak te sterk. Dus moesten we meestal

dat de ballon en mand stil liggen, maar het beschadigt ook

dieper het land in om een geschikt gebied te vinden.

het rotan dat over het ijs glijdt.

Een betrouwbare weersverwachting was er helaas niet. De METAR en TAF van de luchthaven bleek erg lokaal te zijn; 20

Landing op een grote sneeuwvlakte is bijzonder: als alles wit

km verder kon het weer totaal anders zijn. Soms gaven diverse

is krijg je een zgn. “white-out” en is er geen referentie meer.

websites een verschil van 180 graden in de windrichting. Er

Dat betekent dat je niet kunt zien waar de grond is, en wordt

was een vaart waarbij we opstegen met windstilte tot 5000

het landen een kwestie van langzaam dalen en wachten tot

ft en bij de landing 18 kts met een sleep van ruim 150 meter!

je de grond raakt. Na de landing was het tijd voor de lunch

Het was dan ook vooral een kwestie van boerenverstand

(soms om 7 uur in de avond): gedroogd krachtvoer met ver-

gebruiken, naar buiten kijken, naar de schoorsteen van de cen-

schillende smaken dat met heet water wordt aangemengd;

trale en de vlaggen voor de universiteit en verder vooral veel

mijn voorkeur was “beef met potatoes”. Daarna een kop kof-

ballonnetjes oplaten.

fie of een zgn. Toddy (zwartebessensap met heet water). Het laatste heeft de voorkeur want het geeft meer energie en je

Het gebeurde regelmatig dat we per sneeuwscooter zo’n 70

hoeft er niet van te plassen. Tijdens de lunch blijft het geweer

km het binnenland in moesten om een geschikt gebied te

geladen binnen handbereik van de gids. Na de lunch is het

vinden voor een mooie vaart. Soms kon het gebeuren dat er

tijd om weer naar Longyearbyen te vertrekken, soms wel

in het bewuste dal veel meer wind stond dan verwacht en dat

anderhalf uur op de sneeuwscooters.

we na een “overlevingslunch” weer onverrichte zake terug

Bij terugkomst werden de tanks weer gevuld. Daarvoor was

gingen. Als de wind ons echter gunstig was werd nogmaals de

een soort stellage gemaakt waar de volle fles omgekeerd op

verkeerstoren gebeld om de ballonvaart te bevestigen.

werd gelegd zodat de zwaartekracht (naast het drukverschil)

De verkeersleiders waren behulpzaam maar hadden geen erva-

een beetje mee kon helpen. In de vulslang zit een kijkglas

ring met een luchtballon. Als er een vliegtuig om 1 uur moest

zodat het zichtbaar was wanneer er geen gas meer stroomde.

binnenkomen, dan werd ik al om kwart voor twaalf opgeroe-

Na het vullen werden de tanks op druk gebracht met stikstof,

pen waar ik hing en hoe hoog. En dat terwijl er geen CTR is en

tot 11 bar. Dit bleek voldoende en door de speciale branders

geheel Spitsbergen Klasse G is.

konden we de tanks tot op ongeveer 10% opgebruiken.

Varen en landen

Ballonvaren op Spitsbergen is met recht nog een echte

Een ballon opbouwen op sneeuw met vlagerige wind is niet

expeditie!

altijd gemakkelijk want de envelop gaat dan gemakkelijk glijden. Als anker werden de drie met elkaar verbonden sneeuwscooters gebruikt, met uiteraard de quick release. Naast het vinden van een geschikte opstijgplek was het nog veel belangrijker om een geschikt landingsgebied te hebben. Bij voorkeur een ruim dal met sneeuw. Landen op ijs is geen succes, zo hebben we ondervonden. Niet alleen duurt het erg lang voor-

Ballonstof

‘s Werelds snelste planning software voor ballonvaarders

• Van Belgische bodem - Europese beschikbaarheid (8 talen) • Moderne technologie - geen installatie vereist, online toegang via PC of tablet • Communicatie met passagiers op basis van SMS met nationaal mobiel nummer in Nederland en België • Free to Play : GRATIS voor de recreatieve ballonvaarder (1 ballon met max 4 passagiers)

https://quickrelease.aero

13

Quick Release is a product by UPconsulting in cooperation with Step In Balloons wim@upconsulting.be

Ervaar en beleef onze passie voor unieke overnachtingen

Vakantiewoningen

BallonAIRpoort Roonsestraat 20 5076 PM Haaren [NB] 0411 - 62 27 24 info@ballonaipoort.nl www.slapenineenballonmand.nl

Kom slapen in een ballonmand bij BallonAIRpoort vakantiewoningen

Bed & Breakfast Ballonvaren

wedstrijd

D AVID SP I L D O O REN WERP T ZIJN MARKER BI J D E GBM.

14

DE OPEN NEDERLANDS-BELGISCHE KAMPIOENSCHAPPEN:

EEN IMPRESSIE D O OR G E R JA N C REB OLDER

MEER DAN EEN BLIKSEMBEZOEK AAN DE IN GRAMSBERGEN GEHOUDEN OPEN NEDERLANDS-BELGISCH-LUXEMBURGSE KAMPIOENSCHAPPEN ZAT ER VOOR MIJ NIET IN EN DAT WAS VEEL TE WEINIG. EIGENLIJK HAD IK MIJ DAAR DE VOLLE VIER DAGEN – 10

kampioen werd, met Roy Gommer op de tweede plaats en Jan

TOT EN MET 13 MEI - IN ONDER WILLEN DOMPELEN

Oudenampsen als derde.

OM INTERVIEWS TE HOUDEN MET DE 29 DEELNEMERS, CREWLEDEN, DE JURY EN DE GRONDCREWS (TARGET

De in totaal 18 opdrachten telden onder andere drie HZW’s,

TEAMS) VAN DIT SCHITTERENDE EVENEMENT. DIT JAAR

drie 3D-opdrachten, een Gordon Bennett Memorial (GBM),

DEDEN ER, BEHALVE DEELNEMERS UIT DE BENELUX OOK

twee Fly-in’s, een Fly-on, een minimum (MDD) en een maxi-

BALLONVAARDERS UIT DENEMARKEN, ENGELAND, LITOUWEN,

mum distance (XDI). Voor de complete einduitslag, inclusief

POLEN, TSJECHIË EN ZWEDEN MEE AAN DE WEDSTRIJDEN,

de behaalde totaalscores, zie het bij dit artikel gevoegde over-

ZODAT DE TERM ‘OPEN KAMPIOENSCHAPPEN’ RUIMSCHOOTS

zicht.

WAAR WERD GEMAAKT.

Avondje uit Het weer was in het algemeen prima, de huisjes op het vakan-

Vrijdagavond 11 mei, meldde ik me bij Erwin Pellegrom,

tiepark ’t Hooge Holt’ voor dit doel geriefelijk, de briefingroom

binnen de DBCC belast met de ranking, het bepalen van de

al bijna te klein en de sfeer uitstekend. Gerjan Kleefman had er

behaalde scores en de verwerking daarvan. Na de briefing met

kennelijk een goede neus voor gehad, toen hij deze locatie bij

de Duitser Martin Weber als vrolijke wedstrijdleider, vertrok ik

de Dutch Balloon Competition Club promootte. De ochtend-

met Erwin naar het veld waar de Gordon Bennett Memorial

vaart op Hemelvaartsdag moest worden gecanceld, maar voor

GBM zou worden uitgevoerd en waarvan een ‘haasballon’

de rest bleef het weer prima en konden er maar liefst 18 tasks

zou vertrekken voor de WSD (‘Watership Down’)-task van

worden uitgevoerd. Geen enkel minpuntje dus?

die avond; twee prima te combineren opdrachten. Hier had

Voor sommige Nederlanders misschien het feit dat het ere-

Paschal Noor het oppercommando, maar veel te commande-

podium geheel door hun zuiderburen werd bezet: winnaar

ren viel er niet; alles liep op rolletjes.

werd David Spildooren (14.686 punten) met als goede tweede Steven Vlegens (13.176 punten). Philippe de Cock mocht met

Als relatieve leek bereidde ik mij voor op het schitterende

12.141 punten de derde prijs mee naar huis nemen. Op plaats

beeld van een tros overrijpe druiven die vanuit de verte lang-

zeven de eerste Nederlander, jawel Henk Broeders die zich

zaam in mijn richting zou komen drijven. Niets van dat alles;

zelfs dapper door de tasks 5, 9 en 16 worstelde en uiteindelijk

de keuze van de opstijgterreinen was, met inachtneming van

met 11.333 punten voor de achttiende keer Nederlands

de minimale afstand tot het doelgebied, vrij. Dat leidde er

POSITIE

NAAM

LAND

SCORE

kleine kilometer opstegen en boven de boomgrens uitkwa-

1

David SPILDOOREN

BEL

14.686

men. Kortom: van een tros was geen sprake, zelfs niet van een

2

Steven VLEGELS

BEL

13.176

trosje, het bleven loom zwevende, solitaire druifjes. Inmiddels

3

Philippe DE COCK

BEL

12.141

was door het aanwezige target team de ‘haasballon’ opgebla-

4

Colin WEBER

LUX

12.016

zen. Het was de PH-VNK, de ‘Venko’ van een schildersbedrijf

5

David LINEK

CZE

11.961

uit Hoogeveen. Het wachten op de komst van de deelnemers

6

Christophe BETZEN

LUX

11.370

begon. Het vrijwel uitsluitend uit Belgen bestaande target

7

Henk BROEDERS

NED

11.333

team doodde het wachten met een vrolijk dansje bij het uitge-

8

Nico BETZEN

LUX

11.207

legde kruis met links en rechts de, met behulp van rood-witte

9

Roy GOMMER

NED

11.114

linten, uitgezette driehoeken.

10

Roman BAUTA

POL

10.751

11

Tom DELEERSNYDER

BEL

10.578

Applaus

12

Jan OUDENAMPSEN

NED

10.331

Aan weerszijden van een boomgroep zagen we de ballons

13

Ken KARLSTROM

GBR

10.284

langzaam op ons afkomen. Van een paar werd al snel duidelijk

14

Tadas GEGEVICIUS

LTU

9.542

dat zij het doelgebied nooit zouden kunnen bereiken.

15

Petr KLICKA

CZE

9.480

De verrichtingen van de ballonvaarders hadden inmiddels ook

16

Bert STUIVER

NED

9.216

de aandacht van het publiek getrokken. Enkele tientallen men-

17

Maikel KOUWENBERG

NED

9.097

sen volgden vanaf de weg de verrichtingen van de deelnemers

18

Marcus GREEN

GBR

8.784

en bij elke geworpen marker werd geapplaudisseerd. Bij de

19

Kim LARSEN

DEN

8.695

‘virtual drops’ kon er geen ‘virtual applause’ vanaf; dat heb je

20

Clement MIGNOT

LUX

8.626

met al die moderne ontwikkelingen. Over het kanaal dreven

21

Erik PALS

NED

8.588

de deelnemers verder achter de ‘Venko’ aan. Tot slot moesten

22

Johannes KOOISTRA

NED

8.034

de deelnemers nog een 3D-opdracht uitvoeren; een ‘donut’

23

Ann TIMMERS

BEL

8.001

ditmaal in plaats van een ‘weddingcake’.

24

Jan FOKKEN

NED

7.668

Nog even heb ik overwogen er nog achteraan te rijden maar

25

Jan TIMMERS

BEL

7.645

zonder een ouderwetse navigator met kaart heb ik er toch

26

Stijn STAELENS

BEL

7.548

maar vanaf gezien. Het was een leuke avond; jammer dat ik

27

Sanne HAARHUIS

NED

7.112

niet kon blijven om wat na te kunnen praten met mijn oude

28

Caroline SPLINTERS

NED

4.426

ballonvrienden zoals Koen Barends, Daan Elfering en Rien Jurg.

29

Stefan LUNDIN

SWE

3.497

Misschien volgend jaar beter.

E EN DA N M A A R W A CH T E N B IJ HET KRU IS V AN DE GORDON B ENN ETT MEMO RI AL (GBM).

wedstrijd

toe dat de ballons over een breedte van naar schatting een

15

ballonstof

Zojuist geleverd

bedrijfskleding en mannenmode

dealer van Rofa veiligheidskleding; vlamvertragende kleding

PROBAN

16

NOMEX

Hogelandseweg 44 6545AC Nijmegen 024-3773905 votex@votexnijmegen.nl www.votexnijmegen.nl

www.graafsmuseum.nl

Cameron A-180 PH-FRS Operator: Aerostat Ballonvaarten

Walstraat 13 7631 ET Ootmarsum info@wilcoair.nl T: 0541 29 32 99 M: 06 23 505 807

Comprehensive insurance Cover at an affordable price

Your partner for your Aviation-Insurance VFS Heinz Grümmer GmbH is one of the largest Aviation-Insurance-Brokers in Germany with over 40 years experience.

You enjoy the flight - we provide the protection Please contact Heiko Spilker, Phone: +49 231 92717737, e-mail: h.spilker@vfs-gruemmer.de Udo Kötitz, Phone. +49 231 92717713 , e-mail: u.koetitz@vfs-gruemmer.de

Flugplatz 8, 44319 Dortmund Phone +49 231 927177-0 Fax +49 231 927177-30 info@vfs-gruemmer.de

Iedere ballon heeft een verhaal: hoe is hij tot stand gekomen, wat voor vaarten een ballon meemaakt, met welke piloten en andere betrokkenen. Hier het verhaal van een Thunder 56Z-type, de G-BKGP gebouwd in 1982 in London.

Met Dick Wirth, ballonvaarder en directeur van Thunder Balloons, ging ik in september 1982 naar het Duitse Kampioenschap, om de wedstrijdleiding te ondersteunen. Bij de eerste wedstrijdvaart voer een van de Duitse ballonvaarders zijn ballon kapot. Dick had zijn wedstrijdballon bij zich en stelde die ter beschikking aan deze piloot onder voorwaarde dat ik mee zou varen. Zo maakte ik daar mijn eerste vaart met de G-BKGP, die was opgebouwd uit bruine en roze verticale banen. De ballon was zo lelijk dat Dick hem HORRID noemde.

Deze afschuwelijke ballon was in elkaar gezet door Christine, uit restmateriaal bij Thunder Balloons. De top van de ballon was van een andere stof, silvercoated ripstop, waardoor de ballon veel zuiniger was dan de concurrentie bij ballonwedstrijden. Dick vertrok direct daarna naar Albuquerque Balloon Pestival. Samen met Chistine maakte hij daar een vaart, als gasten in de El Globo Grande, onder leiding van piloot-eigenaar Joe Gonzales. Na de landing ontsnapte er propaan uit een kapotte slang en vatte vlam. De meeste passagiers spongen snel over de rand van de mand en redden hun leven, maar daardoor ging de ballon juist snel omhoog. Op 50 meter hoogte explodeerde een van de cilinders. Drie van de negen passagiers, onder wie Dick en Christine, kwamen hierbij om.

Ballonvaren is de mooiste manier om door de lucht te zweven, soms is het einde meer dan afschuwelijk. Dit ongeluk leidde tot de versnelde invoering van de Quick Shut Off valves, zodat bij een gasprobleem meteen de bron kan worden afgesloten. Verder kwam de ontwikkeling van stainless steel cilinders toen sneller van de grond. De HORRID stond vervolgens te koop in Engeland. Maar niemand wilde deze ballon gaan varen. De tragedie was nog te vers, en de bijgelovigheid van de Engelsen te groot.

Begin 1983 ging ik met Jan IJzermans naar de TROS om in de volgende onderhandelingsronde een ballonproject te verkopen. Aan het eind van het gesprek, dat niets opleverde, haalde ik een foto van HORRID te voorschijn. Het management van het programma ‘Ter zee en in de lucht’ vond het een fantastische ballon, en zo maakten we op 13 mei 1983 de eerste vaart met de PH-HOR, voorzien van een witte banner met blauwe TROS-logo’s. De bekendste Nederlander die in deze periode meevoer met deze ballon was Andre van Duin.

In 1986 nam ik met HORRID deel aan de Open Engelse Kampioenschappen, die gehouden werden in Shropshire.

De equipment die we bij ons hadden was HORRID, een oude peugeot en een zelfgebouwde aanhanger. Alles nog ouderwets, zonder radio of GPS. Het winnen van deze wedstrijd werd het beste resultaat uit mijn carrière. Bij AdBallon heeft de ballon daarna jarenlang dienst gedaan als lesballon, reclameballon en bij wedstrijden. Dit jaar is hij opnieuw in de vaart genomen door Henk Broeders en is weer te bewonderen boven West-Brabant, het gebied waar het Nederlandse heteluchtballonvaren is begonnen. De naam van Christine prijkt nog steeds op de rand van de parachute.

column

AD’S BALLON BESOGNES

17

ballonstof 18 BERTELSBALLOONING

JORIKBALLON

SVENBALLOONING

@bertelsballooning saw you during your decent, when I was driving on the E34 (towards Turnhout) #ballonstof

«Euhm.. Just hanging around and chill under my egg» #egg #Barneveld #ballonstof #ballonfiestabarneveld #ballonfiesta #bluesky

Vanavond zijn we opgestegen met de BN De Stem luchtballon op SIBA Snepvangers International Balloon Airport en geland in Strijbeek. #ballonstof

TAG

#BALLONSTOF De mooiste ballonfoto’s op social media Tag je ballonfoto’s met #ballonstof op een (openbaar) Facebook, Instagram of Twitter account en plaats er een leuke tekst bij.

Wie weet staat je foto de volgende keer op deze plek in Ballonstof!

IKWILBALLONVAREN

BALLOONINGNOORD

Hulst, wat een prachtige vestingstad! #hulst #zeeland #vvv #toerisme #ikwilballonvaren #ballonstof #vaarmee #letsfly

Nature can be so cool. But the only thing i hope is that the wind will go down the coming days. #Ballonstof #Gieten #Netherlands

FLASH_BALLONVAARTEN

HYLKEJOURE

GERBEN_EVERS

Gisteravond een mooie vaart gemaakt van Eindhoven naar Wintelre. We zijn benieuwd welke prijswinnaar binnenkort bij ons in het mandje stapt!

I hope he will not ..... #ballonvaren #ballonstof #ballooninguae #balloonadventures #mydubai #royalshaheen #flyingfalcons @ballooning_uae

just like what I do. Ballooning, photography and having a good time! #ballonstof

ballonstof 19 PHILIPPE DE COCK

WOUTBAKKER

FLYINGWOLFS

Zeppelin gespot boven Tielrode ! #clouds #ballonstof

Amer, Rajasthan, India #ballonstof

Happy Mothers Day to all mums and thanks for bringing a big SMILE on our faces every day #smile#mothersday#ballonstof

ALEXBARENDS

GEENHOOGTEVREES

HOTRBALLONVAARTEN

Eerste dagen achter de rug. Druk geweest met een super gaaf project!! #ballonstof #ballonvaren #mooiefoto #ballonvaart #gaaf #project

Ballonvaren boven de wolken #clouds #wolken #sky #sun #sunset #ballonvaren #luchtballon #geenhoogtevrees #ballonstof #pictureoftheday

#double #team #sky #sun #eveningflight #ballonstof

EVYPOPPE

BRAMVANDERSLUIS

PHDECOCK

Het is eens iets anders. Ballonnetjes volgen met de vélo. #ikziezevliegen #goebezig #ballonstof #chasing #bike

Nice morning at the Dutch and Belgium Nationals #ballonstof #nkbk2018

Nationals, time for pictures and not looking on the computer screen #inflightphotooftheday #kerelbeer #ballonstof

Bedrijfsprofiel

D O N EN H ANNAH CAMERO N (D ARREN SH EP H ERD , BRISTO L 24 /7) H E T BE D R I JFS PAND IN B RIS TOL ( C AM ERON B ALLOONS)

20

CAMERON BALLOONS LTD

VAN DE 65.000 FT3 BRISTOL BELLE IN 1967 TOT DE 3.500.000 FT3 FEDOR FLYER IN 2018 D O OR H A N N A B B EN

“CAMERON BALLOONS IS THE MOST POPULAR, MOST EXPERIENCED AND LARGEST MANUFACTURER OF THE BEST-KNOWN BRAND OF HOT-AIR BALLOONS IN THE WORLD” VERKLAART HET BEDRIJF OVER ZICHZELF OP HAAR WEBSITE, MET ENIGE ZELFVERZEKERDHEID EN TROTS. EN NIET GEHEEL TEN ONRECHTE. HET BEDRIJF WAS EEN HALVE EEUW GELEDEN EEN VAN DE EERSTEN DIE DE ‘BALLONMARKT’ BETRADEN EN WAAR ANDERE - OOIT WELBEKENDE - BRITSE BALLONBEDRIJVEN IN DE LOOP DER JAREN HET LOODJE LEGDEN MAAKTE CAMERON EEN GESTAGE GROEIPERIODE DOOR. REDEN GENOEG VOOR BALLONSTOF OM MET CAMERON DIRECTOR HANNAH CAMERON TE SPREKEN OVER HET BEDRIJF, DE MIJLPALEN IN HUN GESCHIEDENIS EN TE VERWACHTEN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN.

Hoe het begon Het verhaal van Cameron Balloons begint een halve eeuw geleden met de ballon Bristol Belle. Don Cameron (Glasgow, 1937) was als ingenieur werkzaam bij de Bristol Aeroplane Company en construeerde in 1967 deze eerste moderne heteluchtballon van Engeland, samen met enkele vrienden van de Bristol Gliding Club. Het hobbyproject resulteerde in een heus bedrijf: Omega Balloons, opgericht 1968 door Don en Leslie Goldsmith. De G-AYAM waarmee Don in 1970 de eerste heteluchtballonvaart in Nederland realiseerde was zo’n Omega-ballon. Nadat het bedrijf een klein dozijn ballonnen had gefabriceerd werd het opgesplitst in Cameron Balloons en Western Balloons. Dit laatste bedrijf was vermaard vanwege

taureerde 3900 m2 drukkerij uit 1887 aan St. John’s Street, waar het bedrijf nog steeds is gevestigd.

Hannah – Don’s dochter – een open vraag stellen over verdere mijlpalen van het bedrijf is een enigszins riskante onderneming. Als je de uitspraak leest waar dit artikel mee begint, leidt het mogelijk tot een lange lijst van recordvaarten en vroege innovaties. Maar dat was niet het geval: “Key innovation milestones? Gosh! These range from scoops to thermal airships to small items like stainless-back nuts on Rego hoseend fittings”. Maar er is natuurlijk veel meer te melden, en wie het naadje van de kous wil weten doet er goed aan eens op hun Facebook pagina te kijken – waar het bedrijf binnenkort

haar kwaliteitsballonnen maar hield al na enkele jaren op te

naar alle waarschijnlijk overigens een nieuwe mijlpaal aan kan

bestaan, terwijl Cameron Balloons – met officiële oprichtings-

toevoegen: Cameron is voornemens om het hoogterecord

datum 1 april 1971 - begon aan een lange reis tot waar het

te gaan breken met de grootste ballon ooit gebouwd, een

bedrijf nu is.

Z-3.500.000 envelop van bijna 70 meter hoogte. De Rus Fedor Konyukhov wil er later dit jaar tot een hoogte van 35 km mee doorstijgen.

Mijlpalen Cameron Balloons verhuisde in 1972 binnen Bristol vanuit de

Meebewegen

kelder van het familiehuis in Cotham Park naar een kerkge-

Waar andere Britse ballonmerken verdwenen lukte het

bouw in Kingsdown en vervolgens, in 1983, naar een geres-

Cameron om met de markt mee te bewegen, moeilijke peri-

“We know what it’s like because we were there already before

te zetten. Via diverse overnames van (geheel of bijna) failliet

‘Europe’. What it brings? Even politicians don’t know. In

verklaarde Britse ballonfabrikanten - Thunder & Colt in 1994,

any case, our balloons will continue to be certified to EASA

Sky Balloons in 1995 en Lindstrand Balloons in 2000 – wist

standards. And the value of the pound might decrease a bit,

Cameron haar marktaandeel te vergroten en continuïteit van

but this is only good news for overseas buyers”. Samenvattend

service en onderdelen voor klanten van deze merken te garan-

verwacht Cameron voorlopig geen grote revoluties in de

deren. Op de vraag waarom ballonvaarders ‘een Cameron’

wereld van de ballonvaart; wellicht wat beweging richting

zouden moeten kiezen, is Hannah meer uitgesproken dan het

meer lichtgewicht (sport-)ballonnen en meer robuuste pas-

geval was bij de mijlpalen: “Precise quality, proven reliability,

sagiersballonnen. Daarnaast is er enige groei te verwachten

constant innovation, exciting product range, bespoke options,

vanuit opkomende economieën.

Bedrijfsprofiel

odes te overbruggen en een gezonde bedrijfsvoering neer

21

escrow and guarantees, superb service and support - both if the pilot wants to work on a technically difficult flight but also

Dealers in Nederland en België

for the sport, aerial-work or passenger-ride pilot.” Direct daar-

Cameron Balloons Ltd heeft vertegenwoordiging in 34 landen.

aan toevoegend, met Britse bescheidenheid: “It’s a bit strange

Vier dealers zijn gevestigd in Nederland en België: Cameron

to say all this about your company, but we really are quite

Balloon Promotions in Hengelo - www.cameronballoons.nl,

proud of it…”.

Wilco Air in Ootmarsum - www.wilcoair.nl, Cameron Balloons Belgium in Destelbergen - www.cameronballoons.be en Kris

Facts ‘n figures

Wille in Maldegem - www.blancheballoonteam.be.

Cameron Balloons heeft op dit moment 65 werknemers in dienst. De productcatalogus van Cameron omvat hetelucht-,

Dit bedrijfsprofiel is onderdeel van een serie artikelen

gas- en rozièreballonnen, special shapes, hoppers, inflatables

over ballonproducenten. We beginnen met merken

en heteluchtschepen. Cameron is daarnaast actief in de medi-

die vertegenwoordiging hebben in het verspreidings-

sche industrie met diverse soorten textiele materialen. “We

gebied van Ballonstof, en gaan daarna over op

build a balloon every one or two working days which is about

producenten uit verre oorden en verdwenen

the same as 15 years ago, but now they are much bigger and

ballonmerken uit vervlogen tijden.

have lots of extra features, add-ons, artwork or are specialist-

Don Cameron legt aan gasballonvaarders Jo en Nini Boesman de werking van de brander uit. Jan IJzermans kijkt toe (Gilze 23 mei 1970)

balloons for records etcetera” vertelt Hannah. Cameron heeft vanuit Bristol sinds de oprichting begin jaren zeventig zo’n 9000 ballonnen de fabriekspoorten zien verlaten. Ongeveer 15-20% van deze ballonnen blijft in het Verenigd Koninkrijk, de rest wordt geëxporteerd. En hun jaarlijkse omzet? “I would prefer just to say that we are a small family business who is delighted to say we are in our 47th year of business”.

Toekomstige ontwikkelingen Hannah Cameron ziet een serieuze bedreiging opdoemen aan de horizon: toenemende bureaucratie. “We as balloonists

Interieur van de ballonfabriek (Cameron Balloons)

need to work together for the good of our wonderful sport, focusing on continuously adding materials and techniques that further improve safety - rather than adding bureaucratic processes that don’t make sense. Take training for example.

For over 45 years the BBAC [British Balloon and Airship Club, red] have developed a rock-solid training system – leading with one of the best safety records in the world. And now various authorities who aren’t even balloonists are planning to introduce arduous changes – which seems simply ludicrous to me”.

Heeft de Brexit nog effect, met de nieuwe EASA-regulering op komst terwijl Groot Brittannië zich opmaakt om de Europese Unie te verlaten? Cameron verwacht weinig gevolgen.

Don Cameron’s G-AYAM was op 22 mei 1970 de eerste heteluchtballon die in Nederland opsteeg, vanuit Jutphaas - tevens Cameron’s 100e ballonvaart (logboek Don Cameron)

veiligheid 22

VMS-UPDATE “MELD ALLES WAT NIET DE BEDOELING WAS” T E KS T VM S - T E A M

WE HEBBEN VAN DIVERSE KANTEN POSITIEVE REACTIES GEHAD OP HET ARTIKEL IN DE VORIGE BALLONSTOF. HIER ZIJN WE ALS VMS-TEAM ERG BLIJ MEE. IN DIT ARTIKEL GAAN WE HET HEBBEN OVER: DE REFRESHERS VAN DE AFGELOPEN MAANDEN EN VEILIGHEID/ VMS-TEAM, CONVENANT MET ILT/ABL, MELDINGEN, AVG EN MELDINGEN, DE ROL VAN HET VMS-TEAM De refreshers De afgelopen maanden zijn refreshers gehouden in de verschillende regio’s. Leden van het VMS-team hebben het VMS-

Het VMS-team heeft als “credo”: meld alles wat “niet de

handboek toegelicht. Het handboek bestaat uit 2 onderdelen:

bedoeling” was. Zo ontstond op één van de refereshers de

Veiligheidsmanagement en Meldingen, en is te vinden op

discussie of incidenten met boze eigenaren ook gemeld moe-

“Mijn KNVVL”.

ten/kunnen worden. De bijeenkomst was van mening dat dat uiteraard ook moet kunnen. Doen dus ! Deze informatie is niet zozeer van belang voor het Analyse Bureau Luchtvaart; zij

M.n. inzake vergroting van het veiligheidsmanagement wil

kunnen daar niks mee. Maar als VMS-team/KNVVL Afdeling

het VMS-team voor eenieder een rol spelen. Denk aan imple-

Ballonvaren kunnen we daar wel wat mee. O.a. in de gevoe-

mentatie van het handboek binnen je organisatie of bedrijf,

lige gebieden-kaart. Niet zozeer om daar niet meer te landen;

regionale samenwerking van bedrijven inzake veiligheidsma-

maar wel als “aandachtspunt”. Het VMS-team is van mening

nagement (bijv. 1 VM-manager voor verschillende bedrijven)

dat veiligheid van piloot en passagiers boven “alles” gaat.

etcetera. Tijdens de refreshers bleek o.a. tijdens de case-

“Breed melden dus”. We zijn op de goede weg.

besprekingen dat er een grote openheid is inzake het bespreken van voorvallen en gevaren die men zelf had meegemaakt.

Convenant ILT/ABL

Ook is er gesproken over de aard van de meldingen.

Ook dit onderwerp is aan de orde gekomen in de refreshers.

veiligheid

Het VMS-team heeft samen met o.a. AOPA, drones, zweefvliegen e.a. regelmatig overleg met ABL (Analyse Bureau Luchtvaart onderdeel van ILT). Zij zijn nationaal verantwoordelijk voor het innemen van meldingen en het verwerken daarvan. De KNVVL en m.n. de afdelingen zweefvliegen en ballonvaren wilden een convenant met het ABL omtrent de procedure en inrichting van de meldingen.

Na onderhandelen met ABL (met dank aan Bryan Meijers van

23

het KNVVL-bureau) ligt er nu een convenant dat goed en werkbaar is. Anoniem melden is een geaccepteerd feit. Ook de procedure van melden via de afdeling Ballonvaren (VMSteam), en alleen met toestemming van de melder naar ABL, is opgenomen. Bij het verschijnen van deze Ballonstof zal het convenant ondertekend zijn door ILT en KNVVL. Melden dus

waargenomen na de start, omdat landen onmogelijk was

bij het VMS-team en samen bepalen we of meldingen wel/niet

de eerste 45 minuten van de vaart, was doorvaren de enige

doorgezet worden naar ABL. En intussen is ons doel: ervan

optie. De karabiner is door deze kanteling onherstelbaar

leren en verbeteren. Het definitieve convenant zal ook opge-

beschadigd. Deze melding is ook bij fabrikant gedaan, met

nomen worden in Mijn KNVVL.

tevens het verzoek een modificatie van de branderframes om aparte bevestigingsogen voor de quickrelease te ontwikkelen.

AVG/Protocol De AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) geldt

3. Brandblusser

voor de gehele EU. Tijdens de refreshers kwam dit punt ook

Bij het opbouwen van de ballon en in de mand stappen (niet

aan de orde. O.a. inzake meldingen. KNVVL Vereniging heeft

bij de opstijging) de brandblusser geraakt. De borgpen is

een Privacy Policy gemaakt. Voor wat betreft de meldingen

geraakt waardoor de brandblusser leeg spoot. Uiteraard is de

zullen we als VMS-team een aanvullend Privacy Protocol

brandblusser vervangen.

maken. We komen met een voorstel en leggen dit voor aan bestuur en ALV.

4. Knoop in turning vent De piloot is opgestegen met de ballon. In de lucht blijkt dat

Meldingen

er een knoop in een turning vent zit waardoor de ballon bleef

De afgelopen tijd zijn ook weer een aantal meldingen binnen

draaien. De piloot is na 10 minuten uit voorzorg geland.

gekomen. In alle gevallen is sprake van een gebeurtenis die

Melder wijst erop dat bij controles wellicht e.e.a. niet correct

“niet de bedoeling was”. Sommige gebeurtenissen hebben

is uitgevoerd cq. een openstaande turning vent (afhankelijk

diverse ballonvaarders zeker ook meegemaakt. De schrijver van

van hoe ver deze open staat) dit ook lastig te constateren is.

dit artikel in ieder geval ook. (Van alle melders is goedkeuring

“Haast” zou wellicht een oorzaak kunnen zijn.

verkregen om dit op te nemen in dit artikel.)

Tenslotte 1. Passagier onwel

In de vorige Ballonstof (voorjaar 2018) hebben ook een aantal

Oma maakt een ballonvaart met haar kleinkinderen. De bal-

meldingen gestaan inzake het onwel worden van passagiers.

lonvaatcondities zijn goed. Tijdens de vaart wordt mevrouw

Het komt blijkbaar vaker voor dan we denken. Dit is zeker een

onwel. De piloot heeft mevrouw op de bodem van de mand

punt om mee te nemen in het volgende Flight Safety Seminar.

laten zitten. Hierna kwam ze vrijwel direct weer bij. De piloot

Voor sommigen onder ons zal de “gedraaide” karabiner ook

heeft daarna met haar gesproken om te kijken hoe het ging.

bekend voorkomen. Alsook de “draaiende ballon”. Hier word

Het ging wel. De piloot is daarna lager gaan varen en is daar-

je niet vrolijk van. De brandblusser: wat doe je ? De brand-

na geland. Voor de landing is mevrouw gaan staan en heeft

blusser is leeg. Wel of niet varen ? Kortom: weer gespreks- en

zichzelf vast gehouden. De piloot heeft daags na de vaart nog

discussiestof genoeg.

contact gehad: oma is naar de huisarts geweest en heeft een beginnende longontsteking.

Maak er een veilig en mooi seizoen van !

Namens het VMS-team,

2. Karabiner

L EO N L EEMANS

Tijdens de winderige start (rond de 10 knopen) kantelde één van de karabiners vermoedelijk door de bevestiging van de

De afbeeldingen in dit artikel zijn illustratief en hebben geen

quickrelease aan deze karabiner. Deze kanteling werd pas

relatie met genoemde voorvallen.

ballonstof 24

WIE WEET WAT WAAR? Deze foto’s komen uit een oud en vergeten fotoboek, ge­vonden op een stoffige Maastrichtse zolder. Ze zijn ergens in de jaren twintig van de vorige eeuw gemaakt. Plaats van handeling is Nederland of België - maar 100% zeker is dat niet.

De witte bovenkant van de ballon is behoorlijk karakteristiek: wie weet naar welke ballon we kijken - en waar de opnames gemaakt zijn?

AANBIEDING voor de ballonvaarder van 2018 F.U.N.K.E. Transceiver ATR 833S compleet in draagstel:

€ 1575,-

ex BTW

Combibox met F.U.N.K.E.

Transponder 800H-LCD en

€ 1575,€ 3400,Transceiver ATR 833S:

€ 3400,Voor informatie: Proballoon B.V. Rik Kornet 06-20016017 info@proballoon.nl

“DAT ZAL MIJ NOOIT GEBEUREN!” DO O R B A S VR I JH OF

VIJF RISKANTE HOUDINGEN VERGROTEN BIJ HET BALLONVAREN DE KANS OP ONGEVALLEN. ZE ZORGEN ERVOOR DAT IEMAND MEER RISICO ACCEPTEERT EN IN GEVAL VAN PROBLEMEN SLECHTERE BESLISSINGEN NEEMT. DOOR RISKANTE HOUDINGEN TE HERKENNEN KAN HET BIJBEHORENDE RISKANTE GEDRAG VERMEDEN WORDEN. De vijf riskante houdingen voor luchtvarenden zijn: 1. machogedrag (“Kijk mij eens...”)

EEN H O UD I NG VAN O NKWETSBAARH EID IS RISKANT, O O K IN D E BAL L O NVAART

2. antiautoritair gedrag (“Ze kunnen me wat”) 3. impulsiviteit (“Doe iets, nu!!”)

4. onkwetsbaarheid (“Dat zal mij nooit gebeuren”) 5. berusting (“Ach wat maakt mij het ook uit)” Machogedrag vind je terug bij mensen die willen bewijzen dat ze beter zijn dan anderen. Deze attitude gaat gepaard met het nemen van risico’s om indruk te maken .

(P EX EL S)

Iemand met een antiautoritaire houding heeft een hekel aan

Vooringenomenheid

regels en aan mensen die zeggen wat zij moeten doen. Regels

Naast bovengenoemde ‘riskante houdingen’ kan ook voorin-

zijn bij voorkeur dom of bureaucratisch, en uiteraard bedoeld

genomenheid de besluitvorming negatief beïnvloeden.

om overtreden te worden.

We onderscheiden confirmation bias, waarbij men informatie die een vooringenomen idee tegenspreekt negeert of wegre-

Impulsiviteit is de neiging om te doen wat het eerst in je

deneert, en overschatting, waarbij de eigen kennis en vaardig-

opkomt, zonder na te denken of andere alternatieven te over-

heden te hoog worden ingeschat.

wegen.

Leren van incidenten Een houding van onkwetsbaarheid komt in de luchtvaart veel

Uit publicaties over luchtvaartongevallen blijkt dat deze vaak

voor: ongelukken overkomen altijd iemand anders.

veroorzaakt worden door menselijk handelen. Vrijwel altijd is er sprake van een aantal opeenvolgende gebeurtenissen, die

Berusting is de houding waarbij men denkt dat men zelf wei-

uiteindelijk tot het ongewenste resultaat leiden. De ballonvaar-

nig grip op een situatie heeft. Het heeft allemaal toch geen

der is daarbij onderdeel van een systeem, waar ook de lucht-

zin. Als er iets fout gaat doe je er toch niets meer aan, en

ballon en de omstandigheden onderdeel van uitmaken.

anders heb je gewoon geluk.

In de luchtvaart heerst de opvatting dat men moet proberen om van fouten te leren. Vanuit dat gezichtspunt is het essenti-

In onderstaande tabel zijn de riskante attitudes op een rijtje

eel dat incidenten, ook als ze niet direct tot een ongeval geleid

gezet, met hun symptomen, en de gedachten (remedies)

hebben, gemeld worden: uit die incidenten kun je immers

waarmee de attitude bestreden kan worden.

lering trekken, en kan wellicht voorkomen worden dat iemand anders dezelfde fout nogmaals maakt.

Attitude

Symptoom

Remedie

Macho

“Kijk mij eens ...”

Niet onnodig risico nemen

over ballonvaren in relatie tot gezondheid

Antiautoritair

“Ze kunnen me wat!”

Regels zijn ergens goed voor

en gedrag. Meer informatie over menselijke

Impulsiviteit

“Doe iets!”

Eerst denken, dan doen

prestaties en –beperkingen is te vinden in het

Onkwetsbaarheid

“Dat gebeurt mij niet …”

“Het kan mij ook overkomen”

Berusting

“Wat maakt het uit?”

“I can make a difference”

Dit is het derde artikel in een serie van vier

boek Luchtvaartfysiologie en –psychologie van Bas Vrijhof.

besluitvorming

RISKANTE HOUDINGEN VOOR BALLONVAARDERS

25

meteo

NADER VERKLAARD: SUBSIDENTIE-INVERSIE T

26

VOOR BE E L D VA N EEN WOLKENLAAG ONDER EEN S U B SI D ENTIE-I NVERSIE

T E KS T E N BE E LD: DANY M ARIËN

ONDER NORMALE METEOROLOGISCHE OMSTANDIGHEDEN NEEMT DE TEMPERATUUR AF MET DE HOOGTE, HETZIJ REGELMATIG HETZIJ ONREGELMATIG. IN SOMMIGE GEVALLEN ECHTER GEBEURT HET DAT DE TEMPERATUUR IN EEN BEPAALDE LUCHTLAAG NIET AFNEEMT, MAAR TOENEEMT MET DE HOOGTE. DEZE OMKERING IN TEMPERATUURSVERLOOP NOEMT MEN EEN INVERSIE. De inversielaag begint waar de temperatuur toeneemt met de

van lucht plaats in dalende luchtstromingen en dit is ook met-

hoogte en eindigt op de hoogte waar de temperatuur weer

een de voornaamste reden waarom we deze typische inversie

opnieuw afneemt met de hoogte. Deze top van de inversielaag

aantreffen in of nabij een hoge drukgebied. De inversie ver-

is ook beter bekend als de neus van de inversie.

toont een typisch profiel op een thermodynamische diagram,

Een inversie kan zowel in de onderste als in de hogere luchtla-

zoals bijvoorbeeld een TlogP. Dit is een diagram dat het ver-

gen voorkomen en er zijn meerdere types, afhankelijk van de

loop van zowel de temperatuur als van het dauwpunt met de

wijze waarop ze gevormd worden.

hoogte visualiseert. Het profiel van een subsidentie-inversie is herkenbaar door het plots uit elkaar gaan van de tempe-

Adiabatische samendrukking

ratuurs- en de dauwpuntskromme, waar de inversie begint.

Eén van de belangrijkste inversies voor de luchtvaart is de

Boven de inversie liggen de lijnen van de temperatuur (T) en

zogenaamde subsidentie-inversie. Subsidentie is het proces

het dauwpunt (Td) ver uit elkaar wat duidt op de aanwezig-

waarbij de lucht wordt opgewarmd en tegelijkertijd uitdroogt

heid van warme, zeer droge lucht in de hoogte.

door “adiabatische” samendrukking, ten gevolge van dalende luchtstromingen. Adiabatisch wil zeggen dat dit een proces is zonder warmteuitwisseling, of met andere woorden: de lucht wordt niet opgewarmd door een externe factor (zon, vuur,…). Dit proces wordt geïllustreerd door een proef met de fietspomp; als je het gaatje van de fietspomp afsluit met de vinger en je gaat pompen dan merk je dat je vinger warm zal worden, terwijl je geen externe bron van warmte (lucifer, aansteker,…) hebt gebruikt. De stijging van de temperatuur is volledig te wijten aan het samendrukken van de lucht binnen in de fietspomp.

In de vrije natuur vindt deze “adiabatische samendrukking“

veiligheid

Smog In de luchtvaart is de aanwezigheid van deze inversie belangrijk; boven de inversie heersen “ideale” vliegcondities met een vrijwel onbeperkte zichtbaarheid en een nagenoeg wolkenloze hemel. Onder de inversie vindt men echter meestal veel vochtigheid terug, wat resulteert in hardnekkige bewolking en slechte zichtbaarheden. Zeer typisch is dat de toppen van de wolken onder een subsidentie-inversie volledig plat en nagenoeg perfect horizontaal zijn, alsof ze met een mes zijn

27

afgesneden Zelfs indien de lucht onder de inversie relatief droog is (bijvoorbeeld bij een continentale oostelijke luchtcirculatie) zullen uitlaatgassen en andere vervuilingdeeltjes zich opstapelen onder de inversie, wat de gezondheid niet ten goede komt en welke zelfs bij zonnig weer de zichtbaarheid enorm kan beperken. Een typisch voorbeeld hiervan is de zogenaamde “smog” in de buurt van grote steden of industriële gebieden.

Love is in the air

Als woorden te kort schieten …

Voorbeeld van vervuilde lucht onder een subsidentie-inversie Onderste luchtlagen

l sona r e p my ishy l g n e ctionar di e ger Couck Rut

In de beginfase bevindt deze inversie zich meestal op een vrij grote hoogte (typisch is 5000-6000 voet of 1500-1800m) maar indien het hoge drukgebied voor langere tijd aanwezig blijft zal het niveau van de inversie zakken. Wanneer deze inversie aanwezig is in de onderste luchtlagen, kan het weerbeeld tussen gebieden die zich boven of onder de inversie bevinden volledig verschillen. Zo komt het regelmatig voor dat de toppen van de Ardennen volop in de zon zitten, terwijl Laag- en Midden-België geplaagd worden door hardnekkige lage bewolking en/of mist. Meestal is wel zo dat, wanneer het hoge drukgebied meerdere dagen ter plaatse blijft hangen, de subsidentie-inversie zal dalen tot vlak bij het aardoppervlak of zelfs het aardoppervlak bereikt. Wanneer dit gebeurt zal de aanwezige lage bewolking en/of nevel en mist in zeer korte tijd volledig verdwijnen.

Typisch profiel van een subsidentie-inversie op een thermodynamisch diagram.

lete comp e ost in d wid the m ary worl n dictio

… is redding nabij

800 Praktische en minder praktische woorden uitgelegd in meer dan 550 heldere tekeningen van Rutger Coucke, 72 pagina’s voor slechts € 15,bezoek: www.studiocoucke.com ¡Er is trouwens ook een Spaanse Versie!

tentoonstelling

TENTOONSTELLING IN HET GRAAFS MUSEUM IN GRAVE

LICHTER DAN LUCHT, LOS VAN DE AARDE D O OR G E R JA N C REB OLDER

In het Graafs Museum in Grave is tot en met 2 september a.s. de tentoonstelling ‘Lichter dan lucht, los van de aarde’ te zien.

In het mooie, lichte nieuwbouwgedeelte achter de oude, uit

28

het einde van de 17de eeuw stammende Hampoort, is een

Voor groepen worden op afspraak presentaties verzorgd en rondleidingen georgani-

deel van de verzameling van ballonvaarder Hans van Hoesel

seerd. Het museum is woens-

te zien. Prachtige porseleinen borden, oude boeken, prenten,

dag t/m zondag geopend van

één van zijn mooiste waaiers en tal van andere, ballonvaart-

13.00 uur tot 17.00 uur en

gerelateerde voorwerpen maken een bezoek aan de expositie

de toegang bedraagt 3 euro.

meer dan waard. Dat vonden de aanwezigen tijdens de offici-

Groepen van minimaal 7 per-

ële opening op 26 mei j.l. ook. Onder hen enkele Nederlandse

sonen betalen 2 euro entree

ballonvaarders en de vormgeefster van de tentoonstelling, die

per persoon. Met museumkaart

erin is geslaagd de voorwerpen mooi tot hun recht te laten

gratis. www.graafsmuseum.nl.

komen. Twee tijdlijnen, de eerste gewijd aan de geschiedenis van de ballonvaart en de andere aan het Ballonfestival Grave,

P ASCHA L NOOR

completeren het geheel. De tentoonstelling werd geopend

TIJD EN S ZIJN OPE -

door Paschal Noor, de organisator van het Ballonfestival Grave

NINGSTOE SPR A A K JE ,

dat dit jaar voor de negende keer op 10 en 11 augustus zal worden gehouden.

WAARNA HIJ BL I KSE M SNE L E E N AANTAL R OD E E N WITTE B A LLONNE N

H ET G R A A FS M U S E U M

O P L IET

VERZAMEL AAR H ANS VA N H O ESEL WAS TEVRED E N OVE R D E INRICH TI NG VAN D E E X POSIT IE .

IMPRE S S I E V A N D E T ENT O O N S T EL L I N G

29

Bedrijfsprofiel

wedstrijd 30

ECORACE 2018 IN PUIGCERDA, CATALONIË TEKS T EN FOTO’ S : PHILIPPE DE C OC K

De regels van de race zijn nog altijd niet 100% duidelijk, maar er wordt gezocht naar een balans tussen grootte, percentage dubbele stof, gewicht, ….. om zo tot een vergelijkbaar resultaat te komen. Dat is niet eenvoudig en er spelen veel parameters mee die een verschil kunnen maken.

Eco ballon Wat is een Eco ballon? Heel eenvoudig, het is een ballon waarbij een deel gemaakt wordt van “double layer”-stof, dat als resultaat heeft dat de opgewekte warmte veel langzamer ontsnapt dan bij een normale ballon. Er is veel studie naar gedaan door Pierrick en Ultramagic. Het laatste jaar zijn er veel Eco

TOEN WE VORIG JAAR BESLISTEN OM EEN GROTE KEREL-

ballons bijgekomen wat resulteerde in een grotere deelname

BALLON AAN TE SCHAFFEN, HEBBEN WE NA LANG TWIJFELEN

aan de race dit jaar; in totaal startten 10 teams in deze 2e

GEKOZEN VOOR EEN ECO-BALLON. DIT TYPE BALLON ZOU ONS

editie. We hadden ons redelijk goed voorbereid voor een lange

IN STAAT STELLEN OM DEEL TE NEMEN AAN DE ECORACE.

vaart. Mand ingedeeld, zuurstof voorziening, alles gewogen

DEZE RACE IS VORIG JAAR EEN EERSTE KEER GESTART OP

wat we gingen meenemen, bijna een voorbereiding zoals voor

INITIATIEF VAN ULTRAMAGIC EN PIERRICK DUVOISIN, DE

een Gordon Bennett ;-).

“UITVINDER” VAN DIT TYPE BALLONS. DE EERSTE RACE WAS WAT INFORMEEL EN STARTTE TOEN VANUIT ZWITSERLAND,

Vriendschappelijk

MAAR HAD DIRECT ONZE AANDACHT EN WE ZEIDEN TOEN AL,

De organisatie van de race was niet bepaald professioneel te

ALS WE OOIT DE KANS KRIJGEN DOEN WE MEE.

noemen, het was nog maar de 2e keer en er werd geopperd dat het eerder vriendschappelijk een mooie vaart maken was dan een echte wedstrijd. Het weer was ook niet ideaal om een lange afstand te varen. Dus werd er beslist om te proberen een zo mooi mogelijke vaart te maken en we zouden dan nadien wel zien hoe de resultaten waren. De eerste dag werd beslist om een gewone vaart te maken in het dal. De temperatuur was -20 °C en voor ons was dat het moment om alle materiaal al eens goed te testen. Voordien was daar geen tijd voor geweest. We deden een kleine vaart van anderhalf uur in de prachtige met sneeuw bedekte vallei. Alles deed het goed en we waren benieuwd wat het weer ons de volgende dag zou brengen.

wedstrijd 31

Vliegveldje Na de middag werd beslist om te starten aan de Franse zijde van de Pyreneeën. Dit hield in dat we ergens midden in de nacht moesten vertrekken om met de wagens tot daar te rijden. Via een van de Franse piloten hadden we toestemming om te starten vanuit een klein vliegveldje in St Girons.

Aangekomen op het vliegveldje maakten alle ballons zich klaar voor een start tijdens de nacht. We hadden vrijgave tot FL150 en de bergen daar waren niet veel hoger dan een 9000 ft, dus dat viel wel mee. De start was adembenemend mooi, het was

fecte landing en met een kleine sleep lag de ballon te rusten in

nog goed donker en we stegen snel door naar FL120. Daar

het net omgeploegde land.

maakten we onze eerste fout. Door snel te stijgen was onze eerste gasfles al leeg na een kleine 40 minuten. Oei, dat was

Zwitserland

wel heel snel. We zagen dat de andere teams veel langzamer

Toen Kris uit de mand stapte was hij plots 10 cm groter na 3

stegen en dus ook veel later op de gewenste hoogte kwamen.

stappen. Het was van die lekkere kleverige kleigrond die per stap almaar dikker aan je schoenen blijft hangen. De akker was

Adembenemend

niet te berijden en we moesten alles eraf dragen.

Eens boven begon de zon erdoor te komen en waren de zich-

Moe maar voldaan reden we terug richting Puigcerda.

ten over de Pyreneeën adembenemend te noemen. Ha, dit was

Iedereen had een fantastische vaart gemaakt over de

heerlijk. De sfeer in de mand met Kris en Björn was fantastisch.

Pyreneeën en allen waren enthousiast om volgend jaar

Er hangt altijd wel een vleug van spanning bij zo een vaarten,

opnieuw deel te nemen. Plots waren er voorstellen om te star-

maar je voelde gewoon dat dit een fantastische vaart zou wor-

ten in Finland, Duitsland of Zwitserland. Alle opties leken ons

den. We bleven de hele tijd op FL150 hangen en eens we de

wel interessant ;-). Uiteindelijk kregen we een een paar weken

hoogste toppen voorbij waren besloten we wat te zakken om

geleden de boodschap dat volgend jaar de race terug zal

eens te kijken wat beneden aan het gebeuren was. De wind

plaatsvinden in Zwitserland in Gruyères, van 13 tot 17 februari

viel weg en we draaiden niet naar de goede richting. Terug

2019. Voor volgend jaar is ons beloofd dat de organisatie iets

omhoog en terug naar het zuiden toe, dat was beter. Eens we

professioneler gaat worden, en de regels duidelijker. Deze

de plateau konden zien in de richting van Igualada besloten

race is fantastisch en het belooft wat voor de toekomst. Het

we lager te gaan varen en te zien of we dichter bij Igualada

is interessant om van dichtbij mee te maken wat hiervan de

konden komen. Beneden gekomen hadden we toch nog wat

evolutie gaat zijn. Ultramagic en Pierrick Duvoisin hebben pio-

wind en over de laatste heuvelrug kreeg de ballon enkele

nierswerk verricht en Ultramagic bewijst nog maar eens dat ze

flinke klappen te verwerken. We hadden bijna 5 uur gevaren

de meest vooruitstrevende ballonbouwer zijn op dit moment.

en we beslisten om te landen. Er restte ons nog één fles en het

Bedankt Ultramagic, bedankt Pierrick, het was een fantastische

was niet de bedoeling om risico’s te nemen. Kris deed een per-

ervaring!

verzameling 32

DE BALLONVERZAMELING VAN GERTJAN VELDMAN D O OR H E N R I Ë TTE WARDENAAR

GERTJAN VELDMAN, EIGENAAR VAN HET BALLONMUSEUM IN BORNE, STAAT TROTS ACHTER ZIJN KRAAM MET BALLONSPULLEN; HET IS ZONDAG 15 APRIL OP DE VERZAMELBEURS IN DE UTRECHTSE JAARBEURSHALLEN. VORIG JAAR WON HIJ DE DUTCH COLLECTOR AWARD 2017, EEN PRIJS DIE HEM NOGAL WAT PUBLICITEIT OPLEVERDE. Zo verschenen er artikelen over zijn verzameling in diverse

maakt niet uit in welke hoedanigheid, maar waarbij je dingen

bladen en was Gertjan te zien in tv-programma’s als

over ballonnen met elkaar deelt.’ Ook zijn vrouw Monique

Verzamelkoorts en Heel Holland Handelt. Van peper en zout

geniet mee; zij vindt het vooral leuk om vakanties te combine-

stel tot stuiterbal… je kunt het zo gek niet bedenken of hij

ren met ballonfestivals in het buitenland. Dochterlief krijgt het

heeft er wel een voorwerp van, mèt ballonafbeelding.

ballonvirus vanzelfsprekend met de paplepel ingegoten.

Hoe is de verzamelkoorts begonnenn?

Ballonpiloot Gertjan Veldman?

Als kind zag hij een ballon op de fiets, en bij de landing kreeg

Naast zijn werk als administrateur bij een Zorggroep in

hij een sticker. Dat was het begin van zijn eerste plakboek.

Enschede, waar Gertjan 32 uur werkt, is hij bezig met zijn

Daarna volgde de verzameling met ballonspulletjes van

CPL ballonbrevet. Inmiddels heeft hij vijf van de zeven vakken

Twente Ballooning, omdat dit op de fiets makkelijk bereikbaar

succesvol afgerond en 2019 moet zijn jaar worden, geeft hij

was. Al snel kwamen er ballonspullen van andere ballonevents,

aan. Dan wil hij zelf in de lucht te hangen als commercieel bal-

all over the world. In de loop der jaren ontving hij bovendien

lonvaarder. Inmiddels heeft Gertjan negen lesvaarten gehad

spullen van vrienden, familie en kennissen. Deze hobby heeft

en Monique overhoort hem met regelmaat bij de theoretische

hij deels ook vanuit huis meegekregen: zijn broers en vader

vakken. Het ballonbrevet is voor hem de kroon op zijn ballon-

verzamelden fotomateriaal en miniaturen, die een link hadden

verzameling.

met de regie achter de schermen bij muziekfestivals.

Ballonmuseum Borne groeit en verhuist!huist

Grootste ballondroom

De verzameling breidt zich steeds verder uit. Zijn zolder raakt

Gertjans grootste bal-

vol. Ik vraag hem hoe het nu verder moet gaan? Voorzichtig

londroom is om samen

vertelt Gertjan dat er een verhuizing in de planning staat.

met zijn vrouw en

Het gezin wil verhuizen naar een woning met een grote

dochter tussen de 400

schuur, waar Gertjan zijn verzameling kan tonen en eventueel

heteluchtballonnen op

dubbele spullen kan verkopen.

te stijgen in Chambley, bij de Franse stad Metz

Dierbaarste artikel Als ik Gertjan vraag naar zijn dierbaarste ballonartikel dan geeft hij gelijk antwoord. ‘De leren jas met borduursel op de rug’, die hij in Albequerque van de Amerikaanse ballonpiloot Allan Luksik heeft gekregen. Allan was president van de ballonclub in Colorado. Helaas is hij vorig jaar overleden.

Gertjan had vijf jaar gespaard om naar Albuquerque te kunnen. Inmiddels is hij er drie keer geweest.

Zo zit er achter elk artikel wel een verhaal.

Waar geniet Gertjan het meest van m.b.t. zijn ballonverzameling?

Hij denkt even na bij deze vraag en komt met een overtuigend antwoord: ‘Ik geniet het meest van de saamhorigheid met betrekking tot mijn passie. Mensen die ook ballonfan zijn,

in Frankrijk.

DO O R H A N N A BBE N

DIRECT NA DE EERSTE BEMANDE BALLONOPSTIJGINGEN IN FRANKRIJK IN 1783 VERSCHENEN ER IN NEDERLAND BOEKEN EN ARTIKELEN OVER DE SPECTACULAIRE UITVINDING, DIE IN FRANKRIJK MET HET WOORD ‘BALLON’ WERD AANGEDUID. IN NEDERLAND WAS MEN ER NOG NIET HELEMAAL UIT; HOE ZOU WE HET FRANSE LUCHTVAARTUIG IN HET NEDERLANDS MOETEN NOEMEN? In het eerste Nederlandstalige luchtvaartboek uit 1784, met

ming te bereiken over beste Nederlandse vervangwoord,

de welluidende titel ‘Korte verhandeling over de lugtweeg-

waardoor uiteindelijk toch het Franse woord Ballon ongewij-

kundige bol of Aërostaticq werktuig’, deed auteur Johannes

zigd de Nederlandse taal zou gaan verrijken, als aanduiding

van Noorden een voorstel voor de

voor het nieuwe luchtvaartuig.

Nederlandse naamgeving van het spectaculaire nieuwe luchtvaar-

In de jaren dertig van de vorige eeuw

tuig uit Frankrijk, dat daar ‘Ballon’

waren er inmiddels zoveel buitenlandse

genoemd werd. Hij schreef dat hij

luchtvaartwoorden de Nederlandse

zelf weliswaar de woorden ‘Bol’ en

taal binnengeslopen, dat op initiatief

‘Lugtweegkundige Bol’ in zijn boek

van Fokker-directeur J.E. van Tijen de

gebruikte om het fenomeen te duiden,

Commissie voor Luchtvaart Terminologie

maar hij vond deze benaming eigenlijk

werd opgericht om “aan de hand van

niet correct omdat een ballon niet per

bestaande publicaties een woordenlijst

definitie bolvormig hoefde te zijn. Hij

op te stellen en na te gaan in hoeverre

stelde het woord ‘vlieger’ voor, en

verschillende vreemde luchtvaarttermen

schreef: “De Franschen hebben het

voor vervanging door Nederlandsche

Ballon genoemd, dit in het Hollandsch

woorden in aanmerking zouden kunnen

door Baal vertaald, is nog minder

komen”. In 1939 werden de bevindin-

geschikt, waarom ik my aan het woord

gen van de commissie uitgebracht in

Bol gehouden hebbe. Vlieger was mis-

een boekwerkje, met daarin een lijst

schien het beste”.

met 250 Nederlandse vervangwoorden HET EERS TE NEDER L AND STAL I GE L UCH TVAARTBO EK

Martinus Houttuyn, ver-

B ALLONV AART-VERVANGWO O RD EN UI T 1939

voor luchtvaarttermen van buitenlandse origine. Van deze ver-

taler van twee Franse

vangwoorden hadden

boeken over de ballon-

er nog slechts enkele

vaart, vond het woord

betrekking op de bal-

Vlieger, “zoals door den

lonvaart, waaronder

heer J. van Noorden

‘vulslurf’ voor ‘appen-

voorgesteld” volstrekt

dix’ en ‘luchtzak’ voor

ongeschikt. Hij han-

‘ballonet’. Het woord

teerde liever de term

‘ballon’ was inmiddels

‘Lugtbol’.

zodanig ingeburgerd in de Nederlandse

De stemmen staakten.

taal, dat vervanging

Het bleek onmogelijk

niet meer noodzakelijk

om een overeenstem-

werd geacht.

geschiedenis

ZO KWAM DE LUCHTBALLON AAN HAAR NAAM

33

wetenschap 34

D E S O VJE T BALLONS ONDES B RAC HTEN EEN AANTAL D AGEN D OOR I N D E ATM OS FEER V AN V ENU S .

TEKS T EN B EELD: M IC HAEL C ARROLL

IN DE LANGE GESCHIEDENIS VAN DE LUCHTVAART WORDT EEN NIEUW HOOFDSTUK GESCHREVEN. HET IS EEN HOOFDSTUK DAT ZICH VER VERWIJDERD VAN ONZE AARDE AFSPEELT. DE RUIMTEVAART-INGENIEURS VAN VANDAAG RICHTEN HUN VIZIER IN TOENEMENDE MATE OP ‘LICHTER-DANLUCHT’.

EEN NASA O NTWERP VO O RZI ET EEN BL IMP D I E VA NU IT D E LU C HT MO NSTERS NEEMT VAN D E CRYO GENE ZEEËN VAN D E M A A N T IT A N.

Up, up and away Al in 1984 lanceerde de Sovjet-Unie twee in Frankrijk ontworpen ballonsondes voor de niet-zo-vriendelijke atmosfeer van Venus. Het waren Teflon-heliumballonnen die ontworpen waren om hoog boven het 900° Celcius-oppervlak van Venus te varen. Ze hadden een diameter van 3,5 meter en dreven ongeveer 48 uur lang in de buitenaardse ‘hoogoven’, waar ze op zo’n 50 kilometer hoogte de winden in kaart brachten en proefden van de zwavelzuurnevel. De ballonsondes waren een succes; de gebroeders Montgolfier zouden trots zijn geweest.

NASA en het European Space Agency bestuderen momenteel M O G E L I JK L E V EN EN WERKEN ONZ E V ERRE NAZ ATEN O P

vervolgmissies met een ballon die 40 kg gewicht kan dragen:

R E U ZE N P L A NETEN. HIER DRIJ V EN WETENS C HAPPE L I JKE

een computer, batterijen, zenders, deeltjesanalysatoren en

BA L L ON - S T ATIONS OP DE WINDEN V AN U RANU S [ SERI O USL Y ?]

sensoren voor o.a. het detecteren van gassen en vulkanische activiteit.

NASA ONDERZOEKT LICHTER-DAN-LUCHT VAARTUIGEN

geschiedenis

BUITENAARDS BALLONVAREN

35

Meer weten? Michael Carroll: Living Among Giants: Exploring and Settling the Outer Solar System (Springer publishers) of www.stock-space-images.com

Titan-expert Ralph Lorenz zegt daarover: “Titan biedt veel

Lichter-dan-lucht richting de sterren

mogelijkheden voor locale luchtvaart op grotere schaal. Je

Zwaarder-dan-lucht ruimtevaartuigen van NASA, zoals de

kunt er een heteluchtballon laten varen die wordt aangedre-

ARES (Aerial Regional-scale Environmental Survey) voor Mars,

ven door de ‘afval-’hitte van een radio-isotopengenerator,

moeten snelheden van boven de 700 kilometer per uur halen

je kunt een lichte gasballon inzetten, of een luchtschip.

om te kunnen blijven vliegen. De luchtdruk is op Mars namelijk

Zelfs een Hovercraft is mogelijk, of een vliegtuig of helikopter.

gelijk aan die van de aarde op 100.000 voet (ongeveer 0,007

Een recente NASA-studie beschrijft een blimp die vloeistof

bar ofwel 1%).

uit Titan’s koolwaterstofmeren haalt. Het voordeel van het

Ruimtevaart-ingenieurs richten hun vizier daarom in toene-

gebruik van dergelijke blimps is de levensduur, de eenvoud en

mende mate (ook) op lichter dan luchtschepen, en hebben dat

het lage brandstofverbruik. Wetenschappers verwachten dat

vizier bovendien verder dan Mars gericht. Saturnusmaan Titan,

ze de briesjes van Titan kunnen gebruiken om een ​​luchtschip

ter grootte van de planeet Mercurius, heeft toekomstige lucht-

naar de juiste locaties te dirigeren van dit intrigerende, in de

reizigers bijvoorbeeld veel te bieden. De lage zwaartekracht

mist gehulde hemellichaam. Als alles goed gaat, zullen Titan

(slechts 1/7 van die van ons) en de dichte atmosfeer (1,5 keer

en Venus slechts test-terreinen blijken, voor vluchten en vaar-

die van de aarde op zeeniveau) maken luchtvaart er eenvou-

ten richting nóg uitdagendere planetaire bestemmingen, zoals

diger dan elders in ons zonnestelsel. Johns Hopkins University

Jupiter en Saturnus.

ditjes en datjes 36

VERZIN EN WIN Bedenk een bijschrift bij de prent

Via Hans van Hoesel ontving de Ballonstof-redactie deze oude prentbriefkaart (Italië, 1913). Ballonstoflezers worden uitgedaagd om er een origineel bijschrift bij te bedenken. De Nationale Ballonvaartbon stelt voor het meest originele bijschrift een unieke badhanddoek ter beschikking, bedrukt met de prentbriefkaart én het winnende bijschrift. Stuur je idee voor een bijschrift uiterlijk 31 augustus naar ballonstof@knvvl.nl.

Winnaar & bijschrift worden gepubliceerd in de volgende Ballonstof.

OPROEP: BALLONVARENDE BOER(IN) GEZOCHT Voor een serie artikelen over ballonvaart in relatie tot dieren en gewassen

Ballonstof wil een serie artikelen ontwikkelen over ballonvaren in relatie tot dieren als runderen, paarden, varkens, schapen en kippen en in relatie tot veelvoorkomende gewassen als maïs, granen, aardappelen, bieten en gras. Hoe kun je vanuit de lucht stallen, vee en gewassen herkennen, hoe reageren verschillende soorten dieren op een luchtballon, waar kun je rekening mee houden bij de vaartvoorbereiding, de vaart zelf, de landing en de berging van de ballon?

Als je interesse hebt om daaraan mee te werken, laat het weten via ballonstof@knvvl.nl. Wil je liever niet zelf de artikelen schrijven, maar heb je kennis van zaken en wil je bestaande artikelen wel als mede-auteur nalezen, aanvullen en verbeteren? Ook dan horen we graag van je!

KORTE ENQUETE Welke apps gebruik je?

Ballonvaarders staan uiteenlopende apps ter beschikking bij de voorbereiding van een vaart of tijdens de vaart zelf. Voor een Ballonstof-artikel over ‘handige apps voor ballonvaarders’ inventariseert Wim Maet welke apps er momenteel door de lezers van Ballonstof gebruikt worden voor vaartplanning, navigatie, meteo en/of het informeren van de crew over vaart- en landingslocatie.

Ook willen we graag weten welke functionaliteiten je nog mist in bestaande apps. Geef het aub door via http://bit.ly/balloon-apps of via de QR-code. Het artikel met bevindingen verschijnt komend najaar in Ballonstof.

Evenementen in Nederland en België of georganiseerd door de FAI/CIA

MEETINGS Ballonfestival Hardenberg

Hardenberg (NL)

28-30 juni 2018

www.ballonfestival-hardenberg.nl

TT Balloon Fiesta

Assen (NL)

29 juni-1 juli 2018

www.ttballoonfestival.nl

Ballonhappening Waregem

Waregem (B)

30 juni 2018

www.ballonhappening.be

Ballonfeest Rouveen

Rouveen (NL)

juni 2018

www.ballonfeestrouveen.nl

Rijnweek Rhenen

Rhenen (NL)

6-14 juli 2018

www.rijnweek.nl

Ballonmeeting Olen

Olen (B)

20-22 juli 2018

www.ballonclubicarus.be

Friese Ballonfeesten

Joure (NL)

25-29 juli 2018

www.ballonfeesten.nl

Meetjeslandse Balloonmeeting

Eeklo (B)

28-29 juli 2018

www.meetjeslandseballoonmeeting.be

Montgolfiades de Molenbaix

Molenbaix (B)

4 augustus 2018

molenbiades@hotmail.com

Sport-ballonhappening Sint-Truiden

Sint-Truiden (B)

5 augustus 2018

www.toerisme-sint-truiden.be

Ballonfestival Grave

Grave (NL)

10-11 augustus 2018

www.ballonfestival-grave.nl

Höfte Ballooning

Diepenheim (NL)

17 augustus 2018

www.hofteballooning.nl

Ballonfiesta Barneveld

Barneveld (NL)

22-25 augustus 2018

www.ballonfiestabarneveld.nl

Twente Ballooning

Oldenzaal (NL)

22-25 augustus 2018

www.twenteballooning.nl

Hottolfiades Festival International

Hotton (B)

25-26 augustus 2018

www.hottolfiades.com

Ducasse d’Ath

Aat (B)

27 augustus 2018

www.ducasse-ath.be

Ballon Fiësta Meerstad

Meerstad (NL)

31 aug - 1 sept 2018

www.meerstad.eu

Vredefeesten

Sint-Niklaas (B)

1-2 september 2018

www.vredefeesten.be

Gemerts Ballonfestijn

Gemert (NL)

1-2 september 2018

www.gemertsballonfestijn.nl

Kasseikenskermis Lochristi

Lochistri (B)

15-16 september 2018

www.lochristi.be

Luchtsportevenement Elsefly

Blokzijl (NL)

september 2018

www.elsefly.nl

Rassemblement de mongolfières

Vercimont (B)

13-14 oktober 2018

www.aerovolare.be

WEDSTRIJDEN Exel Cup (DBCC)

Exel (NL)

22 september 2018

www.dbcc.nl

Najaarschallenge (KBBF)

Waasland (B)

20-21 oktober 2018

www.balloonfederation.be

FAI 3e WK Ballonvaren Dames

Naleczow (Polen)

23e WK Ballonvaren

Gross-Siegharts (Oostenrijk)

6-11 augustus 2018

www.womensworld2018.pl

18-26 augustus 2018

www.balloonworlds2018.at

4e WK Ballonvaren Junior

Wloclawek (Polen)

12-16 september 2018

www.juniorworlds2018.com

62e Coupe Aéronautique Gordon Bennett

Bern (Zwitserland)

27 sept - 6 okt 2018

www.sbav.ch

19e EK Ballonvaren

Cala Millor – 22-17 oktober 2019

www.fai-europeans2019.org

Mallorca (Spanje)

Alle evenementen en data onder voorbehoud.

Voor contactpersonen, definitieve data en eventuele uitwijkdata zie websites organisatoren.

Ontbreekt je ballonevenement in Nederland of België in dit overzicht of wil je wijzigingen doorgeven?

Laat het weten via ballonstof@knvvl.nl.

agenda

BALLONVAARTAGENDA

37

colofon

C O L O F O N Ballonstof | zomer 2018

38

Verschijningsdata en deadlines

Ballonstof is een uitgave van de afdeling Ballonvaren van de

Voorjaarseditie deadline 28 februari, verschijning 31 maart |

Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart in samen-

zomereditie deadline 31 mei, verschijning 30 juni | najaarsedi-

werking met de Koninklijke Belgische Ballonvaart Federatie.

tie: deadline 31 augustus, verschijning 30 september | winter-

Ballonstof is hét ballonmagazine van Nederland en België en

editie deadline 23 november, verschijning 24 december.

richt zich op ballonpiloten, piloten in opleiding, crewleden, medewerkers van ballonvaartbedrijven en andere belangstel-

Advertenties

lenden in de wereld van de ballonvaart. Het blad verschijnt vier-

1/1 pagina € 250,- | 1/2 pagina € 135,- | 1/4 pagina € 75,- |

maal per jaar in een oplage van 550 exemplaren.

1/8 pagina € 40,-. Toeslagen +20% achtercover en +10% binnenzijde cover. Korting bij adverteren in 4 nummers 5% en in

Redactie

8 nummers 10%. Tarieven zonder BTW. Reserveren en aanleve-

Han Nabben, hoofdredacteur

ren advertenties via ballonstof@knvvl.nl.

Annette Witte, eindredactie Rutger Coucke, art director

Abonnementen

Luc van Geyte, redacteur België

Losse nummers €6,95. Ballonstof wordt gratis verzonden

Gerjan Crebolder, redacteur Nederland

naar leden van de KNVvL afdeling Ballonvaren, de DBCC en de

De redactie is te bereiken via ballonstof@knvvl.nl (voor

KBBF. Abonnement voor niet-leden € 30,- per jaar. Aanvraag

Nederland) of redactie@balloonfederation.be (voor België).

abonnement via ledenservice@knvvl.nl. Abonnementen wor-

De redactie beslist over het al dan niet opnemen van artikelen

den automatisch verlengd tenzij een maand voor het verstrij-

en behoudt zich het recht voor om artikelen in te korten of te

ken van de abonnementsperiode bericht van opzegging is

bewerken. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de arti-

ontvangen via ledenservice@knvvl.nl. Heb je een abonnement

kelen komt voor rekening van de betrokken auteur.

maar Ballonstof niet ontvangen? Neem dan contact op via ledenservice@knvvl.nl.

Medewerkers aan dit nummer René Zwarteveen, Gert Laureys, Han Nabben,

Aanleveren tekst en beeld

Remko Wigger, François Schaut, Sebe Kruijer, Gerjan Crebolder,

Kopij aanleveren in Word-formaat. Eén pagina Ballonstof

Ad Haarhuis, Dany Mariën, Luc van Geyte, Leon Leemans,

neemt ongeveer 500 woorden in beslag. Beelden in hoge reso-

Bas Vrijhof, Philippe de Cock, Henriëtte Wardenaar,

lutie aanleveren via WeTransfer of vergelijkbaar.

Michael Carroll © Ballonstof Magazine Vormgeving: Rutger Coucke | Studio Coucke

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag geheel

Druk: Print Productions BV | Ursem

of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen en/of

Foto omslag: Bennie Bos - León, Mexico.

openbaar worden gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke

ISSN 1386-1700

toestemming van de hoofdredacteur.

KNVVL Bestuur Koninklijke Nederlandse Vereniging voor

KBBF Bestuur Koninklijke Belgische Ballonvaart Federatie

Luchtvaart Afdeling Ballonvaren

Voorzitter en woordvoerder:

Voorzitter en woordvoerder:

Yves Lannoy | +32(0)478-515730

René Zwarteveen | 06-15054777

Ondervoorzitter:

voorzitter.ballonvaren@knvvl.nl

Stijn Staelens | +32(0)474-489630

Secretaris: Niels Kon | 06-48106556

Secretaris: Evert Dehandschutter | +32(0)472-804884

secretaris.ballonvaren@knvvl.nl

Penningmeester: Geert Ivens | +32(0)477-261813

Penningmeester: Vacature

Ledenadministratie: Luc Buyckx | +32(0)476-361802

penningmeester.ballonvaren@knvvl.nl

Leden RvB: Christophe Holvoet, Gert Laureys,

Algemeen bestuurslid:

Johan Vander Meieren, Geert Peirsman, Philippe De Cock

Jan Oudenampsen | jan.oudenampsen@knvvl.nl Marije Roozendaal | marije.roozendaal@knvvl.nl

rvb@balloonfederation.be

www.knvvl.nl/afdelingballonvaren

www.balloonfederation.be

39

ballonstof

ballonstof 40

• Onderhoud, inspec�es en ARC’s • Verkoop Cameron ballonnen, GEFA-Flug luchtschepen en toebehoren • Dealer f.u.n.k.e. radio’s en transponders / Flytec apparatuur

BA L LO O N S | B U R N E RS | BA S K E TS | C Y L I N D E RS | FA N S | AC C ES S O R I ES

twi�er.com/CameronEurope facebook.com/CameronBalloonPromo�ons