State Of Flux by Brenda Zebregs

65 JAAR

BEWUSTE MODE

KATHARINE HAMNETT

een portret van de

ontwerpster en activiste

WAT MAAKT

GROEN GROEN? eco-mode onder de loep

H&M ECHT CONSCIOUS?

komt H&M wel haar beloftes na?

ZIJ EN HIJ

‘pas toen ik hem beter leerde kennen, begon ik wat voor hem te voelen’

HET TOPPUNT VAN

CONSUMEREN:

VERZAMELEN

SHARING ECONOMY

bezit maakt niet zalig

Welkom bij State of Flux! Vanaf nu spreken wij je aan als Flux-lezer, ik hoop dat je dat niet erg vindt. State of Flux betekent een verandering waarvan men niet weet wat de uitkomst wordt, wat slaat op de huidige staat in de samenleving. Dit blad informeert je over de wereld. Wij als samenleving hebben een verantwoordelijkheid naar de wereld toe, maar deze wordt nogal eens uit het oog verloren. Ik bedoel het milieu, je medemens en consequenties van je acties. Wat je dus kunt lezen in dit blad is waar het fout gaat in de wereld, wat er verbetert kan worden en wat jij kunt doen als burger. Waarom zeg ik â&#x20AC;&#x2DC;als burgerâ&#x20AC;&#x2122;? Omdat de verantwoordelijkheid niet alleen bij de samenleving ligt, maar ook bij de bedrijven. De grote winstmakers in de wereld. Nike, H&M, IKEA, Apple. Het draait allemaal om de winst, maar daardoor is er kinderarbeid, slechte werkomstandigheden, kankerverwekkende stoffen in eten, dierenleed enzovoorts. Het is niet gezond en niet menselijk. Nou zijn H&M en IKEA hier hard aan bezig, maar Nike komt nog geregeld in het nieuws met fouten en Apple buit ook mensen uit. Wat een negativiteit eigenlijk en zo bedoel ik het helemaal niet. State of Flux haakt in op een bepaald bewustzijn ten opzichte van anderen en naar de wereld. Wil je er iets over weten, hier is het te lezen. We brengen dingen aan het licht die niet kunnen, maar we hebben het

ook over positieve onderwerpen. Zo staat er in dit nummer een ode aan Katharine Hamnett, die al sinds de jaren tachtig roept wat ik nu tegen je zeg. Verder willen we de gewone mens weer in de spotlight zetten. Dit om de simpele reden om dichter bij elkaar te komen. We zijn zo individualistisch tegenwoordig! Nou zijn we allemaal product van onze eigen opvoeding en eigen geschiedenis. Door de grote groei van welvaart en economie, de daarop inspelende reclame, heeft het ervoor gezorgd dat wij nu leven zoals we leven. Maar ook daarop moeten de reclamewereld en de wereldbedrijven hun verantwoordelijkheid in zien en er iets aan veranderen. Het verantwoordelijkheidsgevoel komt wel langzaam terug. Er zijn steeds meer producten gericht op duurzaamheid en proberen bedrijven steeds vaker dingen als organisch katoen of biologische stoffen te gebruiken. Maar het moet meer en beter en groter! Wat heeft State of Flux hiermee te maken? Wij schrijven erover en laten het aan je zien, in de hoop dat je er wat mee doet. Verder hopen we een community te kunnen vormen met mensen die het met ons eens zijn, want samen staan we sterker. Samen kunnen we nog grote dingen gaan bereiken! Daarom vragen we ook de lezers of ze een steentje bij willen dragen aan dit blad, simpelweg om er deel van te kunnen zijn en de Flux-lezer een stem te geven. Doe je mee?

INHOUD.

KRITISCH

ECHTE MENSEN

16 21

H&M Conscious?

Zij

Wat maakt groen groen?

Zij & hen

65 jaar bewuste mode - Katharine Hamnett

Komt H&M haar beloftes na?

Hoofdpersoon van de ‘Zij &’-artikelen

Artikel over hoofdpersoon en de ouders.

Eco-mode onder de loep

Nieuws

“Pas toen ik hem beter leerde kennen, begon ik wat voor hem te voelen”

Zij en zij

Een portret van de ontwerpster en activiste

Zij en hij

Artikel over vriendinnen die elkaar al heel lang kennen, gaat over de relatie

3 wegen naar eeuwige liefde

Kies uit drie verschillende wegen naar een lang leven samen

de was van deze week

LIFESTYLE

52 57 58

Doe eens duurzaam

Duurzaam leven met Peter Slager, bassist BlĂ¸f

Sharing Economy Bezit maakt niet zalig

Slim besparen

Laten we het leuk houden, besparen kan pijnloos

ECHT MOOI

66 71 78

Return To Sender

De stichting van Katja Schuurman

Verzamelen

Het toppunt van consumeren; we spreken met de verzamelaar Brenda Zebregs

Inspiratie

Gadgets, spullen, boeken enzovoorts speciaal geselecteerd voor de Flux-lezer

INHOUD.

COLUMNS

49 63

de Buurvrouw

Observaties op de fiets: schooljeugd

Carl Rohde Eco-moe

SERVICE

7 13

Editorial Colofon

HOOFDREDACTIE

Brenda Zebregs

FOUNDING EDITOR ART DIRECTION VORMGEVING

Brenda Zebregs Brenda Zebregs

Brenda Zebregs

REDACTIE H&M Conscious? - Brenda Zebregs Wat groen groen maakt - Esther Muller - Vega Magazine, Nr. 3, juni-augustus 2012 65 jaar bewuste mode, Katharine Hamnett - Merel Bem - Vega Magazine, Nr. 3, juni-augustus 2012 Nieuws - Brabants Dagblad, Trouw.nl, Foodlog.nl Zij en hij - Brenda Zebregs & Olivier Jaspers 3 wegen naar eeuwige liefde - Margriet de Groot - Libelle Balance, 2012 Doe eens duurzaam - Maayke Damen - National Geographic, Speciale Uitgave GROEN, 2009 Bezit maakt niet zalig - Aart van Veller - fd. OUTLOOK, nr. 1, maart 2012, jaargang 5 Slim besparen - Niki Rap - RADAR+, lente 2012 Return To Sender - Manon Tromp - DeBetereWereld.nl Verzamelen - Brenda Zebregs Inspiratie - Vega Magazine, nr. 3, juni-augustus 2012 & Libelle Balance, 2012 de Buurvrouw - Colinda Loots (moeder) Eco-moe - Carl Rohde - Management Team, nummer 604, jaargang 33

BEN JIJ EEN BETROKKEN FLUX-LEZER EN DENK JE DAT JE EEN BEETJE KUNT SCHRIJVEN? ONZE REDACTIE ONTVANGT GRAAG STUKKEN VAN ONZE LEZERS. NIET

OMDAT

DAT

ZOGENAAMD

GOEDKOOP IS OF LEKKER MAKKELIJK, MAAR OMDAT WE INTERACTIE WILLEN MET ONZE LEZER. DAAROM ZIJN WE NIET BANG OM DIT AAN JE TE VRAGEN. WIJ ZIJN BRUTAAL GENOEG, JIJ OOK?

MEER INFORMATIE? STATE-OF-FLUX.NL/FLUXLEZER 14

KRI TIS CH.

KRITISCHE STUKKEN OVER MENSEN DIE KRITISCH ZIJN OF WIJ ZIJN KRITISCH OP EEN ORGANISATIE, WAT VOOR EEN DAN OOK.

MET DEZE KEER: • Draagt H&M echt zorg en toewijding? • Wat groen groen maakt. • 65 jaar bewuste mode Katharine Hamnett. • Laatste kritische nieuws

Draagt zorg en ‘Sustainability’ en ‘Responsibility’ zijn de toverwoorden die H&M steeds roept. Ze hebben collecties met duurzame stoffen voor lage prijzen. H&M wil sociaal, economisch en ecologisch duurzaam zijn en pretendeert dat ze de nummer één gebruiker zijn van organisch katoen. Maakt de H&M echt gebruik van zijn macht en is het een wereldverbeteraar, of valt dat vies tegen? Tekst: Brenda Zebregs, Illustratie: Brenda Zebregs

&M staat voor mode en kwaliteit voor de beste prijs voor iedereen. H&M is begonnen onder de naam Hennes in 1947. Inmiddels is het een van de grootste modeketens van de wereld. H&M wordt gedreven door sterke waarden zoals eenvoud, continue verbetering, teamgeest, kostenbewustzijn en ondernemerschap.

Doelgroep en de winkel De H&M heeft verschillende collecties; dames, heren, kinderen, Divided, &Denim, ondergoed, accessoires, schoonheidsproducten en H&M Home. Alle collecties bevatten een breed scala van mode voor iedereen, met een constante focus op kwaliteit en de beste prijs. Gevarieerd en flexibel, trendy tot mooi, van basics tot partywear. H&M richt zich op een heel breed gebied. Door middel van het draaien van muziek van dat moment in de winkels, trekt het toch een jong publiek. Maar het zijn niet

H&M echt toewijding? per se mensen van een bepaalde stand of met een bepaalde soort voorkeuren. De winkels moeten uitnodigend en inspirerend zijn. En deze moeten aantrekkelijk zijn voor een groot publiek, zodat iedereen zich er comfortabel voelt ongeacht hun achtergrond. Het doel is om de klanten te kunnen geven wat ze willen te allen tijde. Doordat de prijzen erg laag zijn en de kleding toch tegelijkertijd erg hip is, is het erg populair. De meeste mensen komen voornamelijk voor de basics. Je merkt dat H&M zich bezighoudt met de laatste trends en met wat er speelt op de catwalk. Dit uiten ze via H&M Magazine en de online shop met de daar bijhorende nieuwsbrief waarmee ze mensen willen inspireren. Het kromme van de H&M is dat de kleding die ze verkopen mode moet zijn voor iedereen, met kwaliteit voor de beste prijs. Ondertussen hebben ze tijdelijke en vaste collecties waarbij ‘modebewuste meisjes en jongens zich onderscheiden van de massa’. Terwijl de massa juist de doelgroep

is van H&M. Daarbij komt nog dat kleding van de H&M niet altijd echt goede kwaliteit is. Een paar keer wassen en kleuren worden vaal of begint te pluizen. De wat duurdere stukken of duurdere collecties gaan daarentegen wel langer mee.

Dat is erg belangrijk dat de H&M dat doet, want de katoenindustrie is verantwoordelijk voor een van de meest destructieve teelwijzen ter wereld.

Verantwoordelijkheid en duurzaamheid Omdat H&M zo’n grote modeketen is en veel klanten heeft, voelt het bedrijf zich verantwoordelijk en weet dat het een grote invloed heeft op zijn klanten. Daarom doet het bedrijf al sinds de ja-

ren ’90 zijn best om de klant te kunnen verzekeren dat alles gecheckt is, de fabrieken waar H&M zijn kleding opkoopt goed omgaat met zijn werknemers, dat de cosmetica niet getest is op dieren en dat de producten zo min mogelijk milieubelastend zijn. En dat harde werken is gelukt. Honderd procent van alle tassen die ze gebruiken in de winkels in zijn gemaakt van FSC gecertificeerde bronnen en gerecycled plastic, en geen enkele cosmetica van H&M is ooit getest op dieren. Verder is het onbekend om hoeveel procent het gaat, maar het doel is om in 2020 volledig te produceren met organisch katoen en niets anders. Dat is erg belangrijk dat de H&M dat doet, want de katoenindustrie is verantwoordelijk voor een van de meest destructieve teelwijzen ter wereld. Toch leeft deze verantwoordelijk nog niet volledig bij de consument. Vooral niet bij de klanten van de H&M. Er is maar een klein deel die echt jacht maken op de ‘organic cotton’ shirts.

72%

29%

verkoopstijging van kleding in Europa voorzien van het Europees Ecolabel

Van 2,4 naar

7 miljoen

van H&M managers is vrouw

Doordat H&M meer duurzaam katoen is gaan gebruiken, is er bijna

3,5 miljoen kg 100%

van H&Mâ&#x20AC;&#x2122;s plastic tassen zijn gemaakt van gerecycled materiaal

minder pesticiden gebruikt.

schoenen die gemaakt zijn met lijm op waterbasis

3600

uur aan duurzaamheidstraining voor H&M inkopers en designers

100%

van de cosmetische producten zijn gemaakt zonder dierproeven

Informatie: H&M Conscious Actions Highlights 2011

Uit een artikel van Marjolein Stormezand voor de Volkskrant (14/07/11) blijkt dat iemand sneller een beslissing maakt tussen een gewoon en organisch t-shirt, omdat het een goed gevoel geeft. Een ander iemand zegt dat het een leuke bijkomstigheid is, maar niet de reden voor het kopen van het shirt. Gelukkig doen steeds meer modeketens mee aan het vervangen van hun katoen voor organisch/biologisch katoen, zodat de consument niet meer hoeft te zoeken. Maar er zijn meerdere keurmerken met eigen richtlijnen wat betreft het biologische van bijvoorbeeld een shirt. Meestal is maar een deel van het productieproces een biologisch proces. Ook zijn er verschillen van eisen uit hoeveel procent een kledingstuk uit biologische vezels dient te bestaan. Dit varieert van 5 tot 70 procent per keurmerk. Hoeveel procent van de productie van H&M op dit moment van biologisch materiaal wordt gemaakt, wil H&M uit concurrentieoverweging niet zeggen. Het kant, knoopjes en gespen bijvoorbeeld zijn niet biologisch

of duurzaam, omdat ze het toch betaalbaar willen houden en duurzame mode willen democratiseren. Op het moment wisselen trends niet meer zo snel en mensen dragen verschillende stijlen door elkaar. Hierdoor zou duur-

Op het moment wisselen trends niet meer zo snel en mensen dragen verschillende stijlen door elkaar. Hierdoor zou duurzaamheid in de mode nog een vlucht kunnen nemen.

zaamheid in de mode nog een vlucht kunnen nemen. In januari 2010 kwamen de H&M en de C&A nog in opspraak, omdat de kleding van deze modeketens niet biologisch waren terwijl zij dat wel be-

weerden. Blijkbaar was het niet goed genoeg gecontroleerd door de twee bedrijven, en zij beloofden na dit incident betere controle uit te voeren. Verder kwam in februari 2011 H&M weer terug in het nieuws door middel van een grote brand in een fabriek in Bangladesh. Blijkbaar waren de omstandigheden van de fabrieken erg slecht. H&M heeft toen elektriciens e.d. naar alle fabrieken gestuurd om alles te controleren en ook mensen daar op te leiden. H&M doet zijn best om tradities zoals hele jonge kinderen te laten werken te laten verdwijnen en te verbieden in de fabrieken waarmee zij handel drijven en leiden mensen in arme landen op en laten zien dat ze voor zichzelf & hun rechten op kunnen komen waar nodig. De manier waarop H&M handel drijft; met tussenpersonen en concurrerende fabrieken in de productielanden, is de ruggengraat van het bedrijf. In principe zou het beter zijn om kortere lijnen te hebben, maar juist dit logistieke concept maakt kleding van de H&M betaalbaar.

442.031

textielarbeiders in Bangladesh geïnformeerd over hun rechten

Conclusie Op de website presenteren zij het allemaal heel rooskleurig en ambitieus, maar zodra je je verder verdiept, merk je toch dat de controle op de productie niet is wat het moet zijn. Én ze willen niet prijs geven over hoeveel procent het gaat qua organische productie. Er is dus nog veel werk te verzetten en het is maar gissen of het shirtje wat je aan hebt écht eerlijk geproduceerd is. Als grote keten die zich verantwoordelijk voelt, valt er nog veel te doen. Met zoveel winst kun je meer doen dan 10% organische productie en per jaar 5% minder CO2 uit te stoten. Maar hier zijn ze zich wel van bewust. Het doel is om in 2020 alleen maar met organisch katoen te produceren. Het beste is om transparant te worden als bedrijf en geen geheimen te hoeven hebben wat betreft de hele productielijn. De consument wil meer duurzaamheid van de producten die ze kopen. Bedrijven veranderen mee met de tijd en de klanten, zo blijven ze een

g e zonde onderneming. Tegen H&M zou ik willen zeggen: ‘Luister naar je klanten, verleg de grenzen en, bovenal, maak gebruik van je macht. En trek de lijn waar je mee bezig bent, nog verder!’

WAT GROEN GROEN MAAKT. Wie iets wil weten over groene mode, raakt al snel verward in een jungle van keurmerken, vakjargon en goeroes. Wat is groene mode eigenlijk, en waarom zijn niet alle modelabels groen? â&#x20AC;&#x201C; door Esther Muller

angzaam maar zeker lijkt groen het nieuwe zwart te worden in modeland. Links en rechts roepen merken dat ze duurzaam zijn, eco-katoen gebruiken, fairtrade beoefenen, Made-by zijn, een Ökotex label bezitten, GOTS-goedkeuring hebben en ga zo maar door. Ook grote winkelketens als H&M en zelfs C&A vragen in hun commercials aandacht voor hun Conscious-collectie of hun bio-katoen. Sterker nog: het gebruik van biologische katoen en duurzame materialen steeg de afgelopen periode met 20 procent per jaar, waarbij in 2010 H&M, C&A, Nike en Zara de top vier afnemers waren van duurzame katoenteelt (bron: Textile Exchange). H&M en C&A hebben zichzelf opgelegd om in 2020 voor hun katoenen producten alleen nog maar gebruik te maken van duurzame bronnen zoals biologische of gerecyclede varianten. Het zit de kledingbranche hoog, dat groene textiel, want steeds meer mensen worden zich bewust van hoe vervuilend de industrie is. Om maar eens een getal te noemen: voor het maken van één t-shirt heb je 2700 liter water nodig. Verfresten van dat vrolijke zomerjurkje zorgen in China voor vervuild water, met alle gevolgen van dien voor mens en dier. En dat t-

shirt, made in India, dat je net voor slechts 5 euro op de kop hebt getikt, in wat voor omstandigheden is dat gemaakt, denk je? Fashion for thought, maar hoe kom je erachter wat je nou wel of niet moet kopen?

Katoenboeren trainen ‘De grootste misvatting onder de consument is dat alles wat natuurlijk is, ook goed is voor het milieu,’ aldus Annouk Post. Post is de co-founder van Ecofabs, een organisatie die kledingruilfeesten organiseert en daarnaast actief is als eco-blogger en in het verleden diverse initiatieven op het gebied van duurzame mode heeft ontwikkeld, zoals een winkel in de

H&M

drukt zich niet alleen uit in het materiaalgebruik van de kleding, maar in veel meer acties. In 2011 bijvoorbeeld trainden we 120.000 katoenboeren in betere landbouwtechnieken via het Better Cotton-initiatief, al onze papieren tassen zijn gemaakt van FSC-gecertificeerde bronnen en alle plastic tassen van gerecycled plastic. En doordat we herbruikbare transportkratten gebruiken voor het vervoer van onze kleding, besparen we 400.000 bomen vergeleken met traditionele kartonnen dozen.’

Kinderhanden Van een kleinere omvang is het groene label Studio Jux. Het kledingmerk won begin dit jaar de Green Fashion Award, omdat ze het beste scoorde op duurzaamheid, zakelijke aanpak en creativiteit. Daarnaast is het ook een succes op de markt. In nog geen vijf jaar tijd wordt Studio Jux verkocht in meer dan zeventig winkels en ieder jaar verdubbelt het aantal verkooppunten zich. Carlien Helmink: ‘Groene mode draait om respect voor mens en milieu. Er moet een balans zijn tussen alles wat je doet om tot een eindproduct te komen. Van de boeren die het zaadje in de grond stoppen voor de katoenplant tot en met het kaartje waar de prijs op staat. Hoe groen is je shirt als het door kinderhanden is gemaakt?’ ‘Duurzaam gaat voor ons >

Voor het maken van één t-shirt heb je 2700 liter water nodig. En dat t-shirt, made in India, dat je net voor slechts 5 euro op de kop hebt getikt, in wat voor omstandigheden is dat gemaakt, denk je?

Bijenkorf. ‘Katoen bijvoorbeeld is een natuurlijk product, maar dankzij het gebruik van pesticides, heel erg slecht voor de planeet. Daarnaast gaat groene mode nog een stap verder dan alleen maar rekening houden met het milieu. Mensen horen daar ook bij! Dat bepleit ook H&M. Hun communicatiemanager voor Nederland, Elke Kieft, zegt: ‘Duurzaamheid

GO GREEN CLOSET

SUNO

STELLA MCCARTNEY

EDUN

ASOS

TWIN COUTURE

EDUN

STUDIO JUX

Wie groene kleding zoekt, kan alleen al in Nederland uit verschillende merken kiezen. Om er een paar te noemen: Studio Jux, Twin Couture, Elsien Gringhuis, SPRB, MLY en Alchemist. Fijne labels uit het buitenland zijn onder meer People Tree, L’Herbe Rouge, Monkee Genes, The Green Room van webshop Asos en Format. Zoek je duurzame high-end designers, kijk dan eens naar de collecties van Stella McCartney, Edun en Suno.

KEUR AAN KEURMERKEN Er zijn veel keurmerken voor duurzame kleding. FAIR WEAR heeft als missie de arbeidsomstandigheden te verbeteren in de textielindustrie. Er zijn veel merken bij aangesloten, onder meer Acne, Expresso, Cheap Monday, Dept, Filippa K, Gsus, Gaastra, Nudie Jeans en J.C. rags. fairwear.org CLEAN & UNIQUE is een platform voor kleine modemerken en/of ontwerpers die ecologisch en sociaal verantwoorde kleding (willen) maken. Aangesloten leden zijn Charlie+Mary, Eco couture, Feliz Fabrics, Kiss&Tell, Monkee, Rickfors & Rickfors, Studio Jux, Traced Good, Twin Couture en Zündstoff. cleanunique.org MADE-BY heeft als doel duurzame mode als standaard in te voeren, naast het verbeteren van milieu en

sociale omstandigheden in de modeindustrie. Aangesloten merken zijn onder andere: Alchemist, Imps & Elfs, G-Star Raw, Jackpot, Claudia Sträter, Kuyichi, Mud Jeans en Rianne de Witte. made-by.org

FAIRTRADE ORIGINAL is de grondlegger van de ontwikkelingshandel waardoor producten van boeren, ambachtslieden en bedrijven met een goed sociaal beleid hun weg naar de exportmarkt vinden. fairtrade.nl

SCHONE KLEREN CAMPAGNE gaat voor een wereld waarin alleen kleding te koop is die onder goede arbeidsomstandigheden is gemaakt. Daar zijn ze heel succesvol in. Onlangs wisten ze G-Star en WE te overtuigen dat de bedrijven moesten stoppen met het zandstralen van hun denim. Een techniek die vreselijke schade aan de gezondheid van de arbeiders kan toebrengen. Daarnaast zorgden ze ervoor dat grote merken als C&A, Miss Etam en WE het belang van fatsoenlijk loon onderkenden. schonekleren.nl

ÖKO-TEX is een Duits keurmerk voor textiel dat ecologisch verantwoord gemaakt is. Veel Duitse merken voeren het, naast bio-katoen van C&A en lingeriemerk Anita. oeko-tex.com GOTS (Global Organic Textile Standard) wil een wereldwijde standaard zijn voor textiel gemaakt van biologisch materiaal dat daarnaast voldoet aan eisen op het gebied van het milieu en sociale omstandigheden. global-standard.org

> verder dan het vervaardigen van verantwoorde kleding. Het zit echt in het DNA van het bedrijf. Met onze eigen fabriek in Nepal kunnen we dertig gezinnen onderhouden. We gebruiken in Nederland alleen maar groene energie en de meeste medewerkers zijn vegetariërs of flexitariërs.’ Wie nu denkt dat het label is bevolkt door langharige hippies op sandalen, leeft nog wel heel erg in het verleden. Groen is allang niet meer het terrein van de alto’s, eerder de hippe influencers uit de grote steden. Zij zijn zich ervan bewust dat hun consumptiepatroon niet langer bijdraagt aan een betere wereld en zoeken verwoed naar oplossingen.

ASOS

STUDIO JUX

Ommezwaai is lastig Langzaam maar zeker sijpelt ecofashion naar een brede groep consumenten door. Uiteraard dankzij grote textielgiganten, maar ook mainstream merken als Jackpot scoren hoog als het gaat om groen. Een mooi ander voorbeeld is het Nederlandse dameslabel Expresso. Het streeft een duurzame organisatie na (tot en met een biologische bedrijfskantine), en merkte dat er steeds meer vraag kwam vanuit hun doelgroep, de dertigplusvrouwen. Vrouwen die dol zijn op kleren, maar niet tot de meest trendy personen van Nederland horen. ‘Fashion with a soul,’ noemt Tilly Garcia-Sluis, directeur en oprichter van het merk, groene mode tijdens een speciale lezing die Expresso organiseert ter lancering van hun 100 procent duurzame t-shirts Extra Fair. Voor deze bijzondere lijn heeft het bedrijf alles ingezet om de schakels die nodig zijn voor het maken van de shirts duurzaam te maken. Van het veld tot aan de verpakkingen. Zelfs het be-

lastende vervoer per vliegtuig, wordt goedgemaakt door het terugplanten van bomen! Mens en planeer, met iedereen wordt rekening gehouden. Een fantastisch concept, maar om alle kleding 100 procent duurzaam te krijgen, is er nog wel een lange weg te gaan, bleek uit hun verhaal. Carlien Helmink, Studio Jux: ‘Vergis je niet. Het is echt heel lastig om bij ieder onderdeel stil te staan of het wel of niet verantwoord is. De keten in de mode van begin tot eind is enorm lang. Voor ons is het vanaf het begin hét uitgangspunt van ons bedrijf geweest, maar als je anders bent begonnen is de ommezwaai lastig. Helemaal als je bedenkt dat grote bedrijven extra onder druk staan om snel hun nieuwe producten in de winkels te krijgen. Het kost veel tijd om de juiste stoffen, garen, naaisters en ga zo maar door, te vinden. Dat heeft niet ieder bedrijf. Om een voorbeeld te geven: als je naar de stoffenbeurs gaat, biedt slechts 10 procent van de leveranciers duurzame materialen. Bovendien zien veel bedrijven de urgentie niet van duurzaam produceren. De consument koopt hun spullen toch wel.’

ven hoe groen of eerlijk een kledingstuk gemaakt is. Het eerste dat opvalt is dat er nergens is vastgelegd wat ‘groen’ nu eigenlijk inhoudt. Op het gebied van arbeidsomstandigheden zijn wereldwijd strenge eisen, maar als het over het milieu gaat, zijn die regels er niet. Annouk Post van Ecofabs: ‘Er spelen zoveel belangen in verschillende landen mee bij het komen tot een overeenstemming, dat ik

Carlien Helmink, Studio Jux:

pel gaat, vrees ik, nooit gebeuren. Iedereen volgt een eigen ideologie, maar nogmaals: elke certificering is beter dan geen. Alhoewel ik niet van mening ben dat er altijd een keurmerk aan moet worden gehangen. Wij gebruiken ook materialen, zoals zalmleer, waar geen groen keurmerk voor is. Dat is restmateriaal, afval, dat we hergebruiken. Dat maakt het duurzaam. Groen gaat niet alleen over biologisch. Het betreft evenzeer natuurlijke of gerecyclede materialen.’ Annouk Post: ‘Als je iets meer groen in je kledingkast wilt hebben, bedenk dan dat het niet alleen over nieuw gaat, maar net zo goed over de kleren die al in je kast hangen. Wat doe je met klederen waar je op bent uitgekeken? Ruil ze bijvoorbeeld via Ecofabs, of hergebruik ze of maakt er iets anders van. Ook dat is duurzaam!’ Carolien Helmink: ‘Groen of duurzaam is zo’n breed begrip. Dat maakt het ingewikkelde materie, maar tegelijk ook heel toegankelijk. Je zet al snel een stap in de goede richting. Heb je keuze tussen een gewoon katoenen shirt of top van bio-katoen, dan kies je, hopelijk, voor de bio-versie. We zouden eerlijke mode moeten benaderen als Meatless Monday. Als iedereen een klein beetje moeite doet, wordt het al snel een grote berg.’

“Voor ons is het vanaf het begin hét uitgangspunt van ons bedrijf geweest, maar als je anders bent begonnen is de ommezwaai lastig. Helemaal als je bedenkt dat grote bedrijven extra onder druk staan om snel hun nieuwe producten in de winkels te krijgen.”

Zalmleer Juist, omdat het zo ingewikkeld is om als consument zeker te weten of iets duurzaam geproduceerd is, zijn er keurmerken op de markt die aange-

ook niet denk dat het snel geregeld zal worden. Ik bezocht in 2005 een wereldwijd congres hierover, maar inmiddels zijn we zeven jaar verder en is nog altijd geen resultaat.’ Carolien Helmink vult aan: ‘Ieder keurmerk is in principe goed. Uiteindelijk willen ze allemaal hetzelfde, maar een gezamenlijke stem-

CHOOSE

LIFE Zeg Katharine Hamnett, en je zegt eco-mode. De grande dame van de Britse modewereld wordt 65. Een portret van de ontwerpster en activiste, die vooral bekend is geworden door slogan t-shirts met bijvoorbeeld ‘Choose Life’ en ‘Save The Whales’. ‘Wanneer je ziet dat iets niet klopt en je doet er niets aan, dan is het afgelopen met je.’ – door Merel Bem

e vlag ging uit toen Katharine Hamnett in 2006 haar handtekening zette onder een samenwerkingscontract met de Britse hypermarktketen Tesco. Niet alleen bij Hamnett, die eindelijk haar voornemen – eerlijk en milieubewust geproduceerde kleding bij zo veel mogelijk mensen brengen – in de praktijk kon brengen; ook bij de directie van Tesco. Die dacht twee commerciële vliegen in één klap te slaan: het binnenhalen van het Britse fenomeen Katharine Hamnett, wereldberoemde ontwerpster/activiste, én goede sier maken met verantwoorde producten. Helaas. Al snel na de lancering van de eerste collectie trok een hevig teleurgestelde Hamnett de stekker uit de samenwerking. ‘Tesco wil alleen maar ethisch verantwoord líjken,’ zei ze tegen de pers. Haar kleding was slechts in veertig winkels te koop en aan goede merchandising werd volgens haar niet gedaan. In de ogen van Hamnett

was Tesco door de mand gevallen. En door de mand vallen in de ogen van Hamnett, dat is ongeveer net zo erg als voorstander zijn van megastallen. Of kernenergie. Of kinderarbeid. Want zeg je Katharine Hamnett, dan zeg je 100 procent eco-vriendelijke kledingproductie. Dan zeg je biologische katoen, gerecyclede houtpulp, hergebruikt metaal voor ritsen, biosneakers met pure rubberlatex en

Het ligt aan de CEO’s van de grote bedrijven, zolang de grote bazen niet kiezen voor biologische katoen, verandert er niet zo veel.

het continu verlagen van het aantal C02-voetafdrukken dat zij en haar kledinglijn, Katharine E Hamnett genaamd, in de wereld achterlaat. 65 wordt ze dit jaar, de grand dame van de Britse modewereld die in de jaren tachtig van de vorige eeuw internationale faam verwierf met haar slogan t-shirts. Maar ze oogt nog altijd even jeugdig met haar lange, slanke lijf en ze is nog altijd even gedreven.

Valse betrokkenheid Aan het einde van de jaren tachtig, toen het grootste deel van de mensheid zich wat betreft ecologisch bewustzijn nog in de oertijd bevond, was Hamnett er al achter dat de kledingindustrie een van de meest vervuilende industrieën is, en ook een van de minst eerlijke. Daar wilde ze iets aan doen. Niet op de manier zoals bedrijven als Tesco dat volgens haar het liefste doen, namelijk door mee te liften op het commerciële succes van ‘eco- en fair fashion’ zonder echte betrokkenheid op het onderwerp, maar op de inmiddels beruchte Katharine Hamnett-manier. Ze concludeerde dat het beter was wanneer ze de gehele distributieketen van haar kledinglijn in eigen hand nam, van het contact leggen met katoenboeren tot de productielogistiek en van het opzetten van eigen fabrieken tot het uitzoeken van het verpakkingsmateriaal. En daarbij nam zij geen genoegen met half werk en met valse betrokkenheid. ‘Ik heb mezelf in een situatie gemanoeuvreerd, waarin ik al mijn geloofwaardigheid zou verliezen als ik niet zou doen wat ik al die tijd heb geroepen,’ zei ze onlangs nog in een interview met The Ecologist. ‘Of ik nu wilde of niet, ik moest het

doen en in het begin was het moeilijk omdat we de eersten waren. Het was zwaar, maar nu is het makkelijk.’

Milieushit Nou ja, makkelijk. Het is waar dat steeds meer mensen zich druk maken over milieuvervuiling en oneerlijke werkomstandigheden. Dat ze duurzame producten willen die met respect voor mens en leefomgeving zijn gemaakt. En dat ook mode-ontwerpers steeds bewuster worden en op zoek gaan naar alternatieve, niet-schadelijke productieprocessen. Tegelijkertijd weet Hamnett al te goed dat het niet in de eerste plaats aan de consumenten en de ontwerpers ligt dat het produceren van ecologische kleding nog altijd redelijk moeizaam en vooral langzaam verloopt. Het ligt aan de CEO’s van de grote bedrijven, zolang de grote bazen niet kiezen voor biologische katoen, verandert er niet zo veel. Dan blijf je als ontwerper mensen tegenkomen zoals de Italiaanse fabriekseigenaar met wie Hamnett eens te maken had en die haar toesnauwde dat ze, wanneer ze zou doorgaan met die ‘milieushit’, moest maken dat ze wegkwam. Echt vanzelf gaat het dus nog niet. Maar dat ging het eigenlijk toch al zelden. Niet toen ze begin 2000 bijna failliet ging omdat ze principes belangrijker vond dan geld. Niet toen ze, aan het begin van de jaren negentig, haar mede-ontwerpers enthousiast probeerde te maken voor biologische katoenproductie, en zij

er niets van wilden weten. Niet toen ze ruzie kreeg met de British Fashion Council vanwege de locatie die haar werd toegewezen voor haar show: ‘Een of andere gore parkeerplaats.’

Vernieuwer Er wás wel een tijd dat Hamnett zich geen al te grote zorgen maakte. Dat was de periode na haar afstuderen aan het Central Saint Martins College, de modeopleiding in Londen. Met een vriendin begon ze het label Tuttabankem dat redelijk liep. Zo redelijk dat ze na een paar jaar, in 1979, onder haar eigen naam een merk uit de grond kon stampen. Ze bleek een vernieuwer. Katharine Hamnett is de bedenker van allerlei soorten denim: stonewashed, distressed, stretched. Halverwege de jaren tachtig kwam ze met de memorabele collectie Power Dressing, een parade van sexy kleding voor de krachtige, ‘post-feministische’ vrouw. Maar niets maakte haar zo beroemd als de protest-t-shirts, die ze in 1983 lanceerde. ‘Choose Life,’ schreeuwden de t-shirts. En: ‘World-

Katharine Hamnett x Selfridges “Project Ocean” Collectie wide Nuclear Ban Now’, ‘Save The World’, ‘Save The Whales’ en ‘Education Not Missiles’. De activiste in Hamnett was wakker geworden. In 1984 mocht ze op bezoek bij Margaret Thatcher, de toenmalige Conservatieve premier van Groot-Brittannië. Ze was toen net uitgeroepen tot modeontwerper van het jaar en Thatcher had haar zelf ontboden op 10 Downing Street.

Het verschil maken Er bestaat een beroemde zwart-witfoto die tijdens die ontmoeting werd gemaakt. Hij laat de twee powerladies zien terwijl ze elkaar de hand schudden, een confrontatie die achteraf door de Britse Vogue werd uitgeroepen tot het meest iconische moment in de mode. Thatcher ziet er bijna koninklijk uit, ze draagt een lange zwarte jurk van fluweel en om haar hals een truttige strik. Naast haar staat, een beetje verlegen, een

jonge frisse Katharine Hamnett, de vrouw die nooit modeontwerpster wilde worden, maar archeoloog, trapezeartiest of mariene bioloog. Ze is iets groter dan Thatcher

Bovendien bleek toen hoe handig de jonge ontwerpster was in het bespelen van de media; ze had precies uitgedacht welk lettertype het beste zou overkomen op de persfoto’s.

en heeft witte gympies aan, een witte legging en een nonchalant lang wit t-shirt waarop met grote letters staat ‘58% Don’t Want Pershing’. Het was een

protesttekst tegen een Amerikaanse nucleair raketsysteem en tegen Margaret Thatcher’s steun daaraan. Hamnett had hem speciaal voor de gelegenheid op haar kleding laten drukken. Bovendien bleek toen hoe handig de jonge ontwerpster was in het bespelen van de media; ze had precies uitgedacht welk lettertype het beste zou overkomen op de persfoto’s. Ze was in één klap wereldberoemd. In de jaren die volgden, ging het Hamnett voor de wind. Ze liet reclamecampagnes schieten door nog onbekende, talentvolle fotografen als Juergen Teller, Ellen von Unwerth en Terry Richardson, wier carrières door haar gekatapulteerd werden. Haar tshirts met ‘Choose Life’ doken op in clips van Wham! en Queen, en werden door jan en alleman gekopieerd, wat precies Hamnett’s bedoeling was.

ten gevolge van pesticidevergiftiging. Dus ik heb de jaren negentig gebruikt om de kledingindustrie van binnenuit te veranderen – en toen werd het allemaal wat rustiger.’ Hamnett bedoelt daarmee dat de aandacht voor haar en haar kleding tijdelijk verslapte. Ze was minder zichtbaar voor de media en stortte zich volledig op haar nieuwe levenstaak. Af en toe keilde ze een keiharde, nonconformistische uitspraak het universum in, om te laten merken dat ze er heus nog wel was.

Niet uitgevochten

Aan het einde van de jaren tachtig moet er iets bij haar zijn gaan knagen. Ze heeft gezegd dat haar bedrijf zo goed verliep dat ze ‘uit verveling’ ging onderzoeken of ze eigen wel zo milieubewust en ethisch bezig was. Ze schrok

zich wild van de resultaten: totaal niet. ‘Ik geloof niet dat er iets mis is met het ontwerpen van zinloze jurkjes, maar toen – nachtmerrie-scenario! – kwamen we erachter dat in de katoenindustrie tienduizend mensen per jaar overleden

In 2007 trad Katharine Hamnett plotseling weer op de voorgrond. Ze had haar kortstondige flirt met Tesco en bundelde haar krachten met de Environmental Justice Foundation (EJF). ‘Save The Future’ was de slogan op een speciaal ontworpen t-shirt van biologisch katoen dat in de campagne werd gedragen door het Britse supermodel Lily Cole. Onlangs nog ontwierp ze, opnieuw voor de EJF, het officiële Climate Week 2012 t-shirt. Hamnetts toekomst? Die ligt behalve bij ontwerpen van kleding bij het bouwen van een ‘low-tech en op zonne energie lopende elektriciteitscentrale in Afrika’. Oja, en bij het herbeplanten van de woestijn. ‘Wanneer je ziet dat iets niet klopt en je doet er niets aan, dan is het afgelopen met je. Als je ook maar een greintje zelfrespect hebt, moet je vechten voor het goede of voor wat je denkt dat goed is.’ En uitgevochten – dat is Katharine Hamnett nog lang niet.

DEZE PAGINA IS EXPRES VRIJGEHOUDEN VOOR DE BETROKKEN FLUX-LEZER

JOUW STUK HIER? FLUXLEZER@STATE-OF-FLUX.NL 31

nieuwsberichten. Veel foute stoffen in Euro 2012 shirts DEN HAAG – De shirts die tijdens het komende Europees Kampioenschap voetbal worden gebruikt, bevatten ‘zorgwekkende niveaus’ aan schadelijke stoffen. Dat stelt de koepel van Europese consumentenorganisaties, BEUC, na onderzoek van negen van de zestien officiële EK-shirts. Het Oranje-shirt (Nike) bevat, net als dat van Portugal, nikkelsporen. In zes van de negen shirts werd het lood aangetroffen. De ‘foute’ stoffen zijn in de kleding terecht gekomen via grond- of kleurstoffen of tijdens het fabricageproces. Het shirt van gastland Polen (Nike) bevat zelfs meer van een geurvretend stofje dan wettelijk mag en zou volgens BEUC ‘onmiddellijk uit de winkels verbannen moeten worden’. De stof in kwestie, organotin, is schadelijk

voor het zenuwstelsel. In shirts van Spanje (Adidas) en Italië (Puma) werd nonylfenol aangetroffen, dat de hormoonhuishouding kan ontregelen. Adidas ontkende gisteren dat er een probleem is met shirts van het merk. Adidas levert ook het EKtenue van het andere gastland, Oekraïne, en van Duitsland en Rusland. Nike reageerde gisteren door te stellen dat het bedrijf ‘een aantal van de strengste normen op het gebruik van verboden stoffen’ hanteert en dat het bedrijf voldoet aan alle EU-regelgeving. Brabants 6 juni 2012

Dagblad,

woensdag

C1000 past etiket kip aan na klacht Wakker Dier C1000 gaat de etiketten van kipproducten aanpassen. Dat zegt Wakker Dier, dat gisteren een klacht had ingediend bij de Reclame Code Commissie omdat op het etiket een kip stond afgebeeld die aan het scharrelen was in de wei. Wakker Dier noemde dat misleidend. Wakker Dier heeft de klacht nu ingetrokken, maar zegt dat de acties tegen de ‘plofkip’ wel gewoon doorgaan. Donderdag liet de overkoepelende organisatie van supermarkten weten dat zij ernaar streeft om vanaf 2020 alleen nog maar kip en varkensvlees te verkopen dat minimaal voldoet aan de eisen van het Beter Leven kenmerk van de Dierenbescherming. Trouw.nl, 16 juni 2012

Appelsientje komt met ‘100% natuurlijke frisdrank’ Appelsientje, marktleider op het gebied van vruchtensappen en –dranken, betreedt vanaf maart de frisdrankenmarkt met Appelsientje Sprankelfruit. Hiermee introduceert Appelsientje als eerste A-merk een 100% natuurlijke frisdrank in Nederland. Appelsientje Sprankelfruit is een nieuwe natuurlijke frisdrank zonder kunstmatige geur-, kleuren smaakstoffen, zonder conserveermiddel en met alleen natuurlijke ingrediënten zoals Appelsientje vruchtensap. Foodlog.nl, 1 maart 2012

ECHTE MENSEN. STUKKEN OVER ECHTE MENSEN. MENSEN ZOALS JIJ EN IK. DIEPTEINTERVIEWS, ECHTE VERHALEN, OBSERVATIES, ADVIEZEN EN PSYCHOLOGIE.

MET DEZE KEER: • de Zij-stukken • Zij • Zij & hen • Zij & hij • Zij & zij • 3 wegen naar de eeuwige liefde • de Buurvrouw

Zij & hij In de eerste aflevering van de â&#x20AC;&#x2DC;Zij &.. Hijâ&#x20AC;&#x2122; speelt Brenda Zebregs de hoofdrol, samen met Olivier Jaspers. Brenda & Olivier vertellen ons hoe ze elkaar hebben leren kennen, over hun relatie, liefde geven en liefde krijgen. Een leuk document voor henzelf en interessant voor ons. Tekst: Brenda Zebregs, Illustratie: Brenda Zebregs

â&#x20AC;&#x153;

Als ik nu thuiskom is er iemand die er voor me is en die op me wacht. Ik zou niet anders meer willen.

Zij Wanneer & waar hebben jullie elkaar leren kennen? We hebben elkaar leren kennen op het werk, bij de Gamma. Dus we kenden elkaar eerst als collega. Ik werkte er al even voordat hij er bij kwam.

Was het liefde op het eerste gezicht? Ik denk het niet. Pas toen ik hem beter leerde kennen, begon ik pas wat voor hem te voelen.

Wat was het waarop je bent gevallen? Op zijn humor en directheid. Hij zegt wat hij denkt en schaamt zich er niet voor. In de winkel kon hij ook gewoon grappen maken over de klanten zelf of heel eerlijk zijn over welke producten echt niet goed waren, en niemand nam het hem kwalijk.

Wat vind je zo leuk aan hem? Nou ja, dat dus. Olivier is heel direct, eerlijk en grappig. En daar hou ik van.

En wat is de irritantste? Boeren, scheten laten, ontzettend snel eten, soms onverantwoordelijk en een rauwdouwer of lomp.

Hoe geef jij liefde aan de ander? En hoe voelt dat? Ik probeer hem het gevoel te geven dat ik van hem hou, in plaats van het heel vaak te zeggen. Verder ik zorg graag voor hem en ik ben heel eerlijk tegen hem, over alles. Hij is ook heel eerlijk naar me toe. Dat is fijn én duidelijk, zo moet het zijn.

bijzonderste

Hoe geeft de ander liefde aan jou? En hoe voelt dat?

Zijn bijzonderste eigenschap is eigenlijk dat hij een hele hoge grens heeft. Ik kan huilen waar zijn vrienden bij zijn, ik kan kwaad worden, héél chagrijnig zijn, zeiken, het maakt hem niet uit. Hij kan er wel van balen, maar begrijpt het ook altijd.

Hij zegt dat hij van me houdt, laat duidelijk merken dat hij graag bij me is en probeert me te begrijpen wanneer hij dat niet doet. Hij heeft geduld met me. Hoe voelt dat? Geliefd, je groeit en stijgt boven je uit. En het is ‘n boost voor je zelfvertrouwen. • vervolg op blz. 42 >

Wat is zijn eigenschap?

Ik ben gevallen op zijn humor en directheid. Hij zegt wat hij denkt en schaamt zich er niet voor.

Hij Waar & wanneer hebben jullie elkaar leren kennen? Op maandag 3 mei 2010. Ik kwam toen voor de eerste keer werken bij de Gamma. En zij moest die avond ook werken als caissière.

Was het liefde op het eerste gezicht? Nee. Sterker nog, na ruim een jaar samen gewerkt te hebben had ik sterk het vermoeden dat ze mij niet mocht. Na een borrel bij haar thuis, terwijl haar moeder op vakantie was en de rest van de collega’s inmiddels vertrokken waren, heeft ze me verteld dat dit niet zo was en dat ze mij wel zag zitten. Dat was even een grote verassing voor mij.

Wat was het waarop je bent gevallen? Haar ogen, gevoel voor humor en haar vrolijke instelling.

Wat vind je zo leuk aan haar? We houden allebei van dezelfde humor en kunnen dan ook om het minste of geringste de slappe lach krijgen. Ook het feit dat we aan één woord genoeg hebben vind ik heel speciaal.

Wat is haar eigenschap?

bijzonderste

De bijzonderste eigenschap vind ik toch wel dat we elkaar zo goed aan-

Na ruim een jaar samen gewerkt te hebben had ik sterk het vermoeden dat ze mij niet mocht. vullen. Als ik denk dat er iets geregeld of gedaan moet worden, is het al gebeurt.

En wat is de irritantste? Ik denk dat ik deze vraag toch moet beantwoorden met nagelbijten. Stop daar eens mee!

Hoe geef jij liefde aan de ander? En hoe voelt dat? Door de kleine, cliché dingen zoals; de bosjes bloemen, zeggen dat ik van haar hou en, most of all, de knuffel bij het wakker worden. Daar geniet ik misschien nog wel het meest van.

Hoe geeft de ander liefde aan jou? En hoe voelt dat? Door dezelfde kleine dingen. Ik hou gewoon van ‘de relatie’. We zijn twee handen op een buik en van het bij elkaar zijn voel ik me al dol gelukkig. • vervolg op blz. 43 >

Hoe heeft de ander invloed (gehad) op jou? Heeft diegene jou hervormd? Vind je dat erg? Daar heb ik tot nu toe nog niet echt diep over nagedacht. Hij heeft in ieder geval wel invloed op mijn leven, omdat ik rekening moet houden met hem in vanalles. Hij heeft invloed in bepaalde beslissingen. En nee, dat vind ik helemaal niet erg.

Geeft de ander meer betekenis aan jouw leven? Zo ja, hoe? Ja. Je leven krijgt betekenis door de keuzes die je maakt en hij is er daar een van. Hij geeft mij een goed gevoel en andersom. Wetend dat dat andersom ook zo is, daar wordt je gelukkig van. Hij maakt mij gelukkiger. Olivier vult mij aan, heâ&#x20AC;&#x2122;s my missing piece.

Waar zou je zijn zonder de ander? Alleen en misschien wel minder volwassen. Ik zou nog steeds verlangen naar liefde van iemand die mij aanvult en waarmee ik ervaringen kan delen.

Leukste anekdote? Henriette is onze imaginairy housekeeper. We roepen haar geregeld als we nog drinken willen of soms midden in een gesprek. Gewoon omdat we dat leuk vinden. Volgens mij is het begonnen onder de douche, toen we eigenlijk wel lekker stonden maar zin hadden in koffie met een quukske.

Hoe heeft de ander invloed (gehad) op jou? Heeft diegene jou hervormd? Vind je dat erg? Ik denk niet dat dit al gebeurt is. We zijn pas 9 maanden samen. Ik denk dat het nog te vroeg is om dat te merken.

Geeft de ander meer betekenis aan jouw leven? Zo ja, hoe? Jazeker, als ik nu thuiskom is er iemand die er voor me is en die op me wacht. Als ik kook (iets wat ik voorheen niet deed), dan kook ik nu voor iemand. Dan wil je er keer op keer iets speciaals van maken. Ik zou niet anders meer willen.

Waar zou je zijn zonder de ander? Nog steeds erg ‘op zoek’ en ik zou heel veel bij vrienden zijn, omdat ik slecht alleen thuis kan zijn.

Leukste anekdote? We hebben erg veel leuke momenten beleeft samen, daar kan ik er zo niet een uit kiezen. Maar het moment dat we samen aan tafel zaten en dat ik midden in een gesprek riep: “Henriette?! Doe jij dadelijk de afwas even?” en we allebei wisten dat we vanaf dat moment een denkbeeldige huishoudster hadden, die altijd ‘eerder weg moet’ of ‘even de kinderen van school haalt’, vindt ik wel een van de leukste natafel-momenten.

DRIE WEGEN NAAR

EEUWIGE LIEFDE Assepoester hoefde alleen maar een mooie jurk aan te trekken, maar wij moeten gewoon hard werken om onze relatie goed te houden. Kies uit drie verschillende wegen naar een lang leven samen. – door Margriet de Groot, bron: Huub Buijssen

DE SNELWEG

Samen dingen doen Een harmonieuze relatie straalt geborgenheid, vertrouwdheid en plezier uit. Je kunt je gevoelens uiten zonder bang te zijn de ander te kwetsen of te irriteren. De basis van zo’n relatie is respect en aandacht voor elkaar. Simpele zaken die geen enkel probleem zijn zolang je nog dolverliefd bent. De kunst is dat vast te houden, en dat gaat helaas niet vanzelf. Liefde is tegenwoordig meer

dan romantiek, het is een werkwoord. Vraag gelukkige stellen naar hun geheim, en dan blijkt het na lang nadenken vaak om kleine dingen te gaan. Eigen, verassend eenvoudige rituelen die hun samenzijn bevestigen en versterken. ’s Morgens in alle vroegte samen een kopje koffie drinken als de kinderen nog in bed liggen. Om de week een avond samen naar de film. Samen een avondrondje met de hond. Uitgelezen momenten waarop je de banden aanhaalt. Het bezweert het grootste gevaar: elkaar emotioneel kwijtraken. Samen de heg snoeien, de slaapkamer behangen of (een deel van) het Pieterpad lopen dwingt je samen te werken en je op elkaar te richten. Je ervaart samen iets en dat verruimt je bewustzijn. Daardoor kan de stroom

van het samenleven weer op gang komen. Dat krijg je niet voor elkaar door zwijgend op de bank naar de televisie te kijken of tegenover elkaar routineus het avondeten naar binnen te werken.

DE KORTSTE WEG

Een echt gesprek voeren Harmonieuze stellen weten wat de ander bezighoudt, hebben iets voor elkaar over en stappen makkelijker over verschillen en irritaties heen. Waarom? Omdat ze regelmatig echte gesprekken voeren en dus weten wat de ander bezig houdt. Bij veel stellen schiet dat er wegens tijdgebrek bij in en voor je het weet zit de relatie in de gevarenzone. Voorkom dit en plan structureel tijd in om met elkaar te praten. Buitengewoon onromantisch, maar wel

effectief. Communiceren is van levensbelang voor elke relatie. Zorg dat er minstens eens per week een avond samen wordt doorgebracht. Beschouw de ander niet als vanzelfsprekend, zet de relatie eens op de eerste plaats. Net als vroeger. Spreek je verwachtingen en behoeftes uit, maar kom niet met verwijten. ‘Ik heb behoefte aan…’ klinkt veel vriendelijker dan ‘Jij doet nooit…’. Luister ook goed naar de ander en wees bereid water bij de wijn te doen. In een harmonieuze relatie is het normaal om je deels aan te passen. Maar vaak hoeft dat niet eens – begrip tonen maakt al een wereld van verschil. Zo maak je het makkelijker voor de ander om gevoelens en verwachtingen te uiten. Dan heb je een echt gesprek dat tot emotionele verdieping en verbinding leidt. Die verbondenheid kan worden versterk met kleine attenties. Een briefje in de auto, een lief sms’je, zijn lievelingsmaal koken of dat boek op de kop tikken waar zij het over had. Het brengt de aandacht terug in de relatie en doorbreekt de dagelijkse routine. Zo krijg je weer plezier in elkaar én in jezelf.

DE TOERISTISCHE ROUTE

Workshopje? Training?

TOP-10 RELATIEKLACHTEN

Om meer uit een relatie te halen, zijn er diverse workshops en langdurige cursussen. Het mooist is om die samen te volgen, maar een relatie verbetert ook als een van beide aan de slag gaat met persoonlijke ontwikkeling. Naast populaire aandachtstrainingen als Mindfulness kun je denken aan een paar sessies bij de haptonoom, die een brug kan slaan tussen gevoel en verstand. Vanuit de haptonomie is de haptotherapie ontwikkeld, die problemen binnen een relatie tastbaar en voelbaar maakt. Ervaar aan den lijve wat afstand en nabijheid, conflict of harmonie, leiden of volgen, gevoel of verstand, ruimte geven of ruimte nemen met je doen. De oefeningen hebben als doel meer affectieve verbondenheid. Een andere, minder lichamelijke relatietraining is Aiki. Gebaseerd op de zelfverdedigingsmethode Aikido, waarin de een de ander ontwapent door van positie te veranderen. De beweging en energie van een eventuele aanval wordt van richting veranderd zonder botsing of kracht. Die aloude Japanse techniek werkt ook op relatie gebied. Ai betekent harmonie, Ki be-

tekent levensenergie en Do de weg. Het is de weg naar een harmonieuze relatie met jezelf en je omgeving in plaats van in conflict te zijn. In plaats van aan te vallen, zet je een stap opzij, wat ruimte creëert. Aiki-training geeft inzicht en rust.

delijk, de drukte mijdend). 2. Emotionele stabiliteit (gelijkmatig, kalm, ontspannen) versus neuroticisme (gestrest, prikkelbaar, angstig). De volgende combinaties zijn minder gelukkig: 3. Meegaand (bescheiden, behulp-

zaam) versus wantrouwend (competitief, zelfverzekerd, bazig). 4. Ordelijk (gedisciplineerd, betrouwbaar, zorgvuldig) versus wanordelijk (flexibel, omzeilt regels). 5. Open voor ervaringen (nieuwsgierig, avontuurlijk) versus behoudend (nuchter, conservatief).

Gebrek aan: 1 spontaniteit 2 romantiek 3 een bevredigend sexleven 4 attentheid 5 tijd om te praten 6 eensgezinde toekomstplannen 7 vertrouwen 8 affectie 9 verliefdheid 10 eerlijkheid

TOP-10 SUCCESFACTOREN 1 samen kunnen lachen 2 emotionele gebondenheid 3 gewaardeerd voelen 4 gedeelde opvattingen 5 respect voor elkaar 6 adequaat problemen oplossen 7 bevredigend sexleven 8 een positieve, eigen identiteit 9 elkaar accepteren 10 iets voor de ander over hebben

WIE PASSEN BIJ ELKAAR? Bepaalde karakters zijn gedoemd met elkaar te botsen, terwijl andere het juist goed met elkaar uit houden. Karakters kun je indelen aan de hand van vijf persoonskenmerken. Deze twee gaan vaak goed samen: 1. Extraversie (open, spontaan, opgewekt) versus introversie (afstan-

COLUMN

de Buurvrouw

I “EEN STEL MEIDEN MET OORBELLEN ZO GROOT ALS MIJN FIETSWIEL GAAN ZEKER NIET BIJ DE EERSTE AFSLAG LINKS”

k vind ‘t altijd al leuk om ‘s ochtends als ik naar mijn werk fiets achter de hordes schooljeugd te rijden. Het is grappig om de gesprekken die ze voeren af te luisteren, maar ook om hun gedrag en hoe ze zich kleden te observeren. En ineens viel het me op. Je moet weten dat ik op weg naar mijn werk 4 scholen voor het voortgezet onderwijs tegen kom, allen aan de linkerkant van de weg. Het grappige is dat het niveau vanaf school 1 t/m 4 verlaagt. De 1ste is VWO/ HAVO, de 2de HAVO/VMBO, de 3de VMBO middelbaar beroepsonderwijs en ten slotte de 4de VMBO lager beroeps onderwijs. Ik ging er een spelletje van maken. Raden welke groep jongeren bij welke school links af zou slaan. Ik luister naar waar ze over praten, hoe ze met elkaar omgaan, en hoe ze gekleed gaan. Een stel meiden met oorbellen in zo groot als mijn fietswiel gaan zeker niet bij de eerste afslag links. Teveel make-up en vaak te strakke kleding. Ze hebben ook geen tassen bij waar veel boeken in kunnen. Het zijn iets te groot uitgevallen handtassen. Ze praten vaak net als een stel oude wijven. Het gaat vaak over relaties die niet goed gaan of over van allerhande pijntjes die ze overal voelen en bovenal “Ze zijn zo moe!”. Nou, dit zie je ook wel aan het tempo waarin ze fietsen. Zoals ik al zei: Net een stel oude wijven! Ik gok de laatste afslag. Een groep jongens en meiden dollend met elkaar. Gesprekken zijn leuk, gaat nergens over maar is gewoon grappig! Ze houden elkaar voor de gek. Je moet wel opletten als je achter deze jeugd fietst, want er kan er zomaar ineens eentje uitwijken of van z’n fiets sodemieteren. Ze zijn vaak sportief gekleed. De jongens hebben vaak een cap/ pet op. Ze hebben meestal een gewone rugzak bij. Bijna zeker afslag 2.

De kudde die ik altijd meteen kan indelen naar de eerste afslag is de jeugd die het minst individualistisch zijn. De meiden en jongens lijken allemaal op elkaar. De jongens hebben zo’n afzakbroek aan, met een Björn Borg onderbroek erbovenuit. Gympen en een polo. De haren zijn wat langer en wordt quasi nonchalant gedragen. De meiden een spijkerbroek, meestal skinny, met gympen of flatjes. Met daarop een Tshirt en vestje. De meeste hebben lang haar op 1 lengte en dragen die los of nonchalant in een knotje. Ze hebben ook vaak van die snobistische opmerkingen naar andere weggebruikers toe, waar ik dan eigenlijk stiekem wel weer om moet lachen. Soms omdat het waar is wat ze zeggen maar nog het meest omdat het zo vreselijk betweterig klinkt. Alsof die snotneuzen zo jong al weten hoe de hele wereld in elkaar zit. Dan hebben we nog de jongere die vaak alleen fietsen. Heel serieus alsof ze op weg zijn naar de slachtbank. Het lijkt alsof ze al een paar stappen verder zijn dan hun leeftijdsgenoten en weten dat het gedaan is met de vrije tijd en de lol. Misschien is dit wel zo. Deze groep jongeren kan ik niet altijd meteen plaatsen omdat deze het meest van elkaar verschillen, maar nemen vaak de 3de afslag. Ik hoop altijd dat ze toch wel een beetje plezier hebben op school? Wat ik zie is dat mensen vanaf hun jeugd al “ergens bij gaan horen”. Wat ik me dan afvraag is: Ligt dit nu aan intelligentie of aan opvoeding?

LIFESTYLE. LIFESTYLE, EEN BEPAALDE MANIER VAN INDELEN VAN JE LEEFWIJZE. HOE DOEN ANDEREN HET EN HOE KUN JIJ HET OP EEN VERANTWOORDELIJKE MANIER DOEN?

MET DEZE KEER:

• Duurzaam leven met Peter Slager, de bassist van Bløf • Sharing Economy want bezit maakt niet zalig • Slim besparen en duurzamer leven • Carl Rohde

Duurzaam leven met... door Maayke Damen “Al van kleins af aan ben ik geïnteresseerd in het milieu. Een broer van een klasgenoot die bij Greenpeace zat, maakte het nog interessanter. Maar Al Gore opende mij echt de ogen, maakte de problematiek toegankelijker en vormde voor mij een trigger om zelf ook iets te gaan doen.”

Huis, tuin en keuken – groen

Peter Slager, bassist Bløf 52

“Ik heb vrijwel alle gemakkelijk uit te voeren aanpassingen in mijn huis gedaan. We hebben overal spaarlampen, groene stroom en de elektrische apparaten hebben een A-label. In ons monumentale pand mogen sommige energiebesparende maatregelen niet. Daar waar het wel mag, heb ik dubbel glas geplaatst en de isolatie verbeterd. Ook heb ik een subsidieaanvraag voor zonnepanelen ingediend. Een ingewikkeld traject en acht maanden na het indienen van de aanvraag heb ik nog steeds geen panelen op mijn dak. Zo’n procedure zou moeten worden versimpeld en het overheidsbeleid minder wankelmoedig. De ene keer wel, dan weer geen subsidie is niet bepaald een sti-

mulans voor grootschalig gebruik van alternatieve energiebronnen. Waar wachten ze in Den haak op?” “We zijn niet zulke consumenten, ik koop alleen iets nieuws als we het ook echt nodig hebben of omdat het oude niet meer te repareren is. Als ik zelf iets koop, kijk ik meestal eerst naar de prijs en de functie, maar ik let eigen nooit op een keurmerk. Daar zie ik wel een rol voor de overheid. Keurmerken zijn nog te veel dingen die worden ingesteld door bebrilde deskundigen met witte jassen aan. Ik denk dat ze moeten worden gepromoot om geloofwaardig en gezaghebbend te zijn.” “Ik kan me soms echt druk maken over al dat ove r b o d i g e verpakkingsmateriaal. Al weet ik inmiddels wel dat zo’n plastic hoesje om de komkommer zorgt dat die langer meegaat, en dat is dan toch weer beter voor het milieu.” “Mijn vrouw is vegetariër en daardoor eten ik en de kinderen ook maar zelden vlees. Natuurlijk afval gooien we op de composthoop in onze tuin.”

Maatje 57? “Toch is mijn voetafdruk, net als die van de meeste westerlingen, te groot. Ik vlieg veel (wel gecompenseerd) en heb twee auto’s voor de deur staan. Daarnaast heb ik meer-

dere computers in huis die veel meer energie verbruiken dan ik dacht. Volgens mij gaan mensen, alleen duurzamer leven en inkopen doen als er een omslag in het denken wordt gerealiseerd. Ook is duurzaam nog steeds duurder. Voor mij niet zo’n probleem, maar voor veel anderen, in Nederland en daarbuiten, wel. Het wordt tijd dat we inzien dat dure investeringen op de lange termijn voordeel opleveren. Goede, gerichte marketing is essentieel. George Clooney zou reclame moeten maken

eerste project dat we ondersteunen is voor biogasinstallaties in Nepal. Daarnaast spannen we ons in om van Concert at Sea een klimaatneutraal en op termijn zelfs volledig duurzaam festival te maken. Van elk concertkaartje dat BLØF verkoopt, gaat 25 cent naar het Umojafonds.” “BLØF is niet roomser dan de paus, wij hebben zelf ook nog veel te leren, maar ik ben ervan overtuigd dat alle beetjes helpen. Vorig jaar ben ik getrouwd. De catering werd toen verzorgd door restaurant Umoja en het feest werd Wij als BLØF willen gehouden in een steentje bijdragen en een hotel in onze positie gebruiken Renesse. Dit om de bewustwording in hotel was zo geïnspiNederland te vergroten. reerd door Ik vind dat ook mijn plicht de werkwijze ten opzichte van toekomvan restaustige generaties. rant Umoja dat zij daar op stage zijn geweest en voor keurmerken in plaats van een het hotel nu ook veel bewuster met energie-slurpend koffiezetapparaat.” het milieu omgaat. Mensen willen wel, maar moeten eerst in de praktijk Umoja, samen redden we zien hoe het werkt. Het wijzende de wereld vingertje werkt niet, inspirerende “Sinds we met de band voor het voorbeelden uit de praktijk des Umoja-project de hele wereld over te beter. Op die manier hebben gereisd, willen wij ons stimuleren mensen elkaar om steentje bijdragen en onze positie met deze problematiek aan de gebruiken om de bewustwording slag te gaan. Muziek maken in Nederland te vergroten. Ik vind komt voor mij en de band op dat ook mijn plicht ten opzichte van de eerste plaats, maar ik maar toekomstige generaties. Met BLØF graag gebruik van onze positie hebben we het Umoja Klimaat- en om de bewustwording rondom het Ontwikkelingsfonds opgericht. Het klimaat probleem te vergroten!”

DEZE PAGINA IS EXPRES VRIJGEHOUDEN VOOR DE BETROKKEN FLUX-LEZER

JOUW STUK HIER? FLUXLEZER@STATE-OF-FLUX.NL 55

BEN JIJ EEN BETROKKEN FLUX-LEZER EN DENK JE DAT JE EEN BEETJE KUNT SCHRIJVEN? ONZE REDACTIE ONTVANGT GRAAG STUKKEN VAN ONZE LEZERS. NIET

OMDAT

DAT

ZOGENAAMD

GOEDKOOP IS OF LEKKER MAKKELIJK, MAAR OMDAT WE INTERACTIE WILLEN MET ONZE LEZER. DAAROM ZIJN WE NIET BANG OM DIT AAN JE TE VRAGEN. WIJ ZIJN BRUTAAL GENOEG, JIJ OOK?

MEER INFORMATIE? STATE-OF-FLUX.NL/FLUXLEZER 56

SHARING ECONOMY

Bezit maakt niet zalig Succesvolle, duurzame business modellen geven alleen tot producten, diensten en ervaringen.. â&#x20AC;&#x201C; door Aart van Veller

Aart van Veller is ondernemer en oprichter van Wij Zijn Koel, Zestiq, CleanDrinks en bedrijfsverzamelgebouw De Groene Bocht.

Transitie naar een duurzame economie is niet alleen noodzakelijk, maar biedt ook enorme kansen. Daar bent u het hopelijk mee eens. Maar hoe gaan we die transitie vormgeven? Hoe bewegen we van een take, make & waste-economie naar een duurzame productie die grondstoffen hergebruikt? Als we het grote publiek mee willen krijgen, moeten we laten zien dat een duurzame economie in alle opzichten beter functioneert dan een niet-duurzame. Dat zoâ&#x20AC;&#x2122;n economie de kwaliteit van het leven niet verlaagt, maar verhoogt. Want er komt niets in beweging zolang het publiek duurzaamheid associeert met duur, schuldgevoel en minder. Een vrij grote uitdaging dus.

toegang

Gelukkig zijn er steeds meer innovatieve ondernemers die de uitdaging aangaan met nieuwe businessmodellen. De kern van die businessmodellen draait om sharing: delen van producten, diensten en ervaringen. Het gaat om toegang, niet om bezit. Het idee van sharing is niet echt nieuw. Initiatieven als auto-, video- en fietsenverhuur bestaan al decennia en zijn big business. Wel nieuw is de oneindige hoeveelheid gecombineerde mogelijkheden die internet biedt, dankzij een generatie die ermee is opgegroeid. Dit is de drijvende kracht achter het succes van de sharing economy. En die generatie heeft de aantallen achter zich: de helft van de wereldbevolking is jonger dan 27 jaar. Laat mij drie mooie voorbeelden met u delen.

2. AIRBNB Om wat bij te verdienen, stelden drie studenten hun huis met luchtbed plus ontbijt beschikbaar aan congresgasten. In vijf jaar groeiden ze naar accommodaties in 19.000 steden in 192 landen, met meer dan twee miljoen overnachtingen. In New York verdienen mensen er gemiddeld $20.000 per jaar mee.

1. Car2Go Een simpel concept voor autoverhuur: na registratie krijg je een pas waarmee je elk willekeurige Car2Go-auto kunt gebruiken. Je betaalt alleen voor de minuten dat je de auto gebruik. De elektrische Smarts zijn via internet of app te lokaliseren. Reserveren niet verplicht en je parkeert overal gratis.

3. NeighborGoods Ruim 70% van de huishoudens in de VS bezit een boormachine. In totaal 80 miljoen boormachines, die elk gemiddeld dertien minuten worden gebruikt in hun hele levensduur. NeighborGoods biedt een platform aan waar je spullen kunt huren of verhuren van mensen in je eigen buurt.

Enthousiast geworden over de sharing economy? Check CollaborativeConsumption.com voor een uitgebreid overzicht met veel meer voorbeelden. Deel!

Laten we het leuk houden Gelukkig hoeft geld besparen niet zûnig of morsig leven te betekenen. Minderen kan zonder echt iets in te leveren. Slim! – door Niki Rap Doorgewinterde vrekken spoelen de wc met opgespaard regenwater, verwerken een oud halfje bruin in een broodpudding en zeggen de krant op. Missie geslaagd: ze geven stukken minder uit en zijn nog duurzaam bezig ook. Maar afzien is het soms wel. Terwijl bezuinigen echt ‘pijnloos’ kan. Dat begint met het in kaart brengen van de financiën: wat staat vast (huur of hypotheek) en waar kan wel wat af? Stel een online kasboek op, bijvoorbeeld via www.simpelhuishoudboekje.nl. Het programma rekent voor je uit hoe je ervoor staat. Bedenk vervolgens waar je echt niet op wilt bezuinigen, zoals de poetshulp. Die kan gerust blijven; kwestie van meer afschaven van andere posten. Dat sportschoolabonnement kan bij lenteweer makkelijk wegbezuinigd worden voor twee keer per week hardlopen met een paar buren. En hoe erg is het om restau-

Hoewel dat ene plakje wel weer een slim plan is: brood minder dik beleggen scheelt niks in smaak, maar behoorlijk in geld (en kilo’s, wat weer fijn kan zijn voor wie iets strakker in bikini of zwembroek wil verschijnen). Het flesje water voor onderweg mag blijven, maar kies voortaan voor een duurzaam designexemplaar van www.jointhepipe.org: oneindig navulbaar met kraanwater en je steunt er waterprojecten in ontwikkelingslanden mee. De flesjes kunnen in de afwasmachine, die alles trouwens net zo schoon wast op een ecoprogramma, en aan een half vaatwasblokje vaak al genoeg heeft.

rantbezoek terug te schroeven en te vervangen door thuis-etentjes met vrienden?

Eten & drinken

2 MINUTEN EXTRA TWEE KEER ETEN

WERK,

Als je dan toch aan het koken bent voor dat uitgebreide weekenddiner met gasten, kun je net zo goed een paar extra porties pasta con le vongole maken en die de volgende dag eten. Over lekker gesproken: het is misschien twee minuten extra werk om ’s ochtends een paar boterhammen meer te smeren, maar je kunt dan opteren voor je eigen grofvolkoren met roomboter, boerenkaas en verse rucola, in plaats van een kantinekadetje met margarine en zwetend plakje Goudse.

Wassen

50% MINDER POEDER, NET ZO SCHOON In plaats van te wassen is tussendoor luchten – of ‘stomen’ in een net gebruikte, nog vochtige douche – soms genoeg. Ontkom je niet aan de machine, was dan op een zo laag mogelijk temperatuur: 60°C is alleen nodig in geval van huisstofmijtallergie, babywas of smerige vaatdoekjes. Gebruik niet te veel wasmiddel: uit onderzoek van de Consumentenbond blijkt dat je

voor een tot 2,5 kilo gevulde trommel uit kunt gaan van ruim de helft van de geadviseerde dosering. De droger is één van de meest stroomvretende appparaten in huis. Kun of wil je niet zonder, dan beperk je de geld- en milieuschade door op een hoog toerental te centrifugeren: de droger hoeft dan minder lang te draaien. De was minimaal één keer per week in de lentezon droog laten wapperen is ook een besparend (en welriekend) alternatief.

Badkamer

ÉÉN SCHEERMESJE PER JAAR Hoge kosten vanwege lange (puber) douchesessies zijn voorbij met een waterbesparende douchekop. Zo bespaar je veel water en gas zónder verschil in comfort. Voor een tientje heb je er al één en het gemiddelde huishouden heeft die kosten er al in drie maanden uit. Nog een doucheinvestering: pompjes of dispensers die je (na)vult met zeep en shampoo – goedkoper omdat je megaverpakkingen kunt aanschaffen en per keer minder gebruikt. Overstappen op minder kostbare merken hoeft ook geen straf te zijn: het blikje Nivea is een perfecte hand-, body- en zelfs nachtcrème (en bevat naar het schijnt nagenoeg dezelfde ingrediënten als de onbetaalbare Crème de la Mer). Met de helft minder aan moisturizer of foun-

dation bereik je vaak een minstens zo goed of zelfs mooier, pancake-loos resultaat. Een supersimpele, maar extreem effectieve besparingsactie is om scheermesjes na gebruik goed schoon te spoelen en na te drogen met een handdoekje of, voor de preciezen, een föhn. Wie dit consequent doet, kan wel een paar jaar doen met een spotgoedkoop wegwerpmesje.

Boodschappen

GEEN KEIHARD WC-PAPIER A.U.B. In de afdeling ‘supermarkt’ is het makkelijk scoren. Begin met groente en fruit elders in te slaan. Op de markt of bij de Turkse winkel zijn de appels en spinazie meestal vele malen goedkoper en smakelijker, en als je volgens het seizoen inkoopt ook duurzamer. Ben je in het bezit van een ruime vriezer, laad die dan vol: dat betekent aardbeien scoren op het goedkoopste moment en er diep in de herfst een zalige taart mee bakken. Wat de voorraadboodschappen betreft hoef je niet terug te vallen op keihard grijs wc-papier of balen studentenmacaroni: hooguit wekelijks – of liever nog maandelijks – aanvullen en kiezen voor voordeelverpakkingen levert dikwijls een grotere winst op. Net als een boodschappenlijstje

Ook is het de moeite om toch eens die goedkope chocospritsen te proberen, je kunt ze zelfs lekkerder vinden dan het originele A-merk. opstellen, nooit met trek de winkel in gaan en juist wel met haast. Ook is het de moeite om toch eens die supergoedkope chocospritsen te proberen, je kunt ze zelfs lekkerder vinden dan het originele A-merk, terwijl ze niet zelden de helft goedkoper zijn.

Kinderen

SLA JE FAVORIETEN GROOT IN Luiers zijn één van de eerste grote kostenposten in een mensenleven. Overstappen op katoen is niet per se een bezuiniging (want hoge waskosten). Kijk op www.watkostenluiers.nl voor aanbiedingen van bijna alle merken, en sla groot in als je favoriet in de reclame is. Het prijspeil van billendoekjes wordt daar trouwens ook bijgehouden, dan scoor je zomaar een bulk A-merk natte doekjes voor minder dan de helft. Als ze schoolgaand worden, kunnen alle pakjes drinken en voorverpakte ligakoeken een aanslag op je budget plegen. Geef drinken liever in een be

ker mee en ban de eenpersoonsporties. Niet alleen op school trouwens: een liter yoghurt is veel goedkoper dan apartje kuipjes kinderkwark. En met wat vers fruit en hagelslag leuk om eigenhandig te versieren. Dag weg? Zelf cateren scheelt veel te dure broodjes en je weet zeker dat ze alles lekker vinden. Het budget voor verjaarscadeautjes voor vriendjes en vriendinnetjes een paar euro naar beneden bijstellen, is ook een snelle maatregel, waar niemand onder te lijden heeft. Over verjaardagen gesproken: een ouderwetse speurtocht in het bos wordt in de meeste gevallen meer gewaardeerd dan een all-inclusive dagje in een kids fun park én kost een fractie daarvan. Ook de garderobe is een post waar pijnvrij in te snijden valt. Niet te heet wassen en zo min mogelijk in de droger mikken zorgt voor een aanmerkelijk langere levensduur. Dan is er natuurlijk Marktplaats als onuitputtelijke kledingkast, maar je kunt ook overwegen met moeders onderling een ruil te organiseren. Vindt dat jack dat je zoon nooit aan wilde toch een blije eigenaar en heb je voor je dochter een prachtjurk die maar één zomervakantie aan is geweest.

Computer

MEER SOFTWARE, MINDER INKT Computergebruik goedkoper maken

Via www.bel-meniet.nl kun je je nummer laten blokkeren zodat je in de toekomst verschoond blijft van dit soort ‘spectaculaire-vandaag-alleen-voor-u-acties’. kan door over te stappen op open source-software, waarvan de broncodes en technologische kennis vrij toegankelijk kan zijn. Kijk op www.sourceforge.net voor gratis legale en betrouwbare Office- en antivirus, webdesign- en fotobewerkingsprogramma’s. Alle denkbare software is er te vinden, ook om bijvoorbeeld cd’s te branden. Oplaadbare batterijen blijven een goede en duurzame bezuiniging, maar zijn soms onhandig als je geen oplader in de buurt hebt. Dat nadeel valt weg met usb-batterijen. Die laad je binnen een paar uur op via een usb-poort van bijvoorbeeld een laptop. Zuiniger printen kan door navulbare cartridges te gebruiken, maar ook door documenten in een kleiner lettertype af te drukken (scheelt ook in de hoeveelheid papier). Print je veel, dan zijn Ecofont lettertypes een slimme investering (www.ecofont.com €19,95). Die zien er standaard uit op het scherm, maar worden afgedrukt met witte (dus inktloze) gaatjes. De besparing op toner kan oplopen tot 50%.

Shoppen

DE BASIS MAG BEST DUUR ZIJN Toch in die telefonische marketingactie getrapt en nu opgescheept met een postzegelabonnement tot in lengte der dagen? Via www.belme-niet.nl kun je je nummer laten blokkeren zodat je in de toekomst verschoond blijft van dit soort ‘spectaculaire-vandaag-alleen-vooru-acties’. Kledinguitgaven zijn te matigen aan de hand van het five piece French wardrobe system. Uitgangspunt is dat je per modeseizoen (lente/zomer en herfst/winter) vijf stukken mag aanschaffen om je outfits mee up te daten. Dat betekent: tien nieuwe dingen per jaar, en voor de rest mixen en matchen met een nieuwe ‘tijdloze’ basisgarderobe. Die mag best wat kosten, want dat is een diepte-investering die jaren mee kan gaan.

Basisgarderobe

WEINIG IN DE KAST, VEEL COMBINATIEMOGELIJKHEDEN - - - - - - - -

4 t-shirts (2 met korte, 1 met driekwart en 1 met lange mouw) 1 rok(je) 1 jasje 2 blouses 1 ‘nette’ broek 2 spijkerbroeken 1 little black dress 3 paar schoenen: 1x hakken, 1x laarzen en 1x platte. Kies voor neutrale kleuren die makkelijk te combineren zijn, zoals zwart, grijs en wit.

Vakantie

VIJF STERREN VOOR DE PRIJS VAN TWEE In Nederland of zelfs thuis blijven is heus niet het enige dat rest als er gekort moet worden op het vakantiebudget. Een mogelijkheid is oom een groot huis met een groep vrienden te huren; dat is per saldo veel voordeliger dan een bungalow boeken met het gezin. Heb je geen specifieke reisbestemming in je hoofd, dan is lastminute boeken interessant. Of slaap je voor weinig geld in een vijfsterrenkamer via www.hotwire. com en www. hotelspecials. nl (sectie Secret Hotels). Kies een stad en een kamertype, pas na reservering krijg je te horen om welk hotel ’t gaat. Zo raken gerenommeerde ketens ‘ongezien’ hun laatste kamers kwijt. De goedkoopste en meest duurzame keus blijft een fietsvakantie, met tentje op de bagagedrager. Woningruil is een luxere variant: met je gezin bijvoorbeeld gratis een paar weken in een Californisch beach house, zij gratis in jullie hoofdstedelijke appartement. Via www.holidaylink.com regel je dat middels strike reglementen om

de kans op complicaties te verkleinen. Wat je ook plant, vergeet niet om je verzekeringen te checken: je zult niet de eerste zijn die ongemerkt al jaren een doorlopende reisverzekering heeft met een werelddekking, terwijl je nooit buiten Europa komt.

Top-5 smartphone savers

DE SLIMSTE APPS:

BEZUINIGINGS-

1. benzine-Jip (gratis, iPhone en Android) Komt dagelijks met een aangepast Nationaal Prijspeil van bezine, diezel, lpg en rekent uit hoeveel pompstations daarboven of onder zittenL zo zie je meteen waar je in je buurt het goedkoopst kunt tanken. 2. Supermarktwijngids 2012 (€4,99, iPhone) Geen Château Migraine en toch maar €1,99: de (budget) favorieten van Nicolaas Klei kun je nu ook met je telefoon opzoeken. Nog meer bezuinigen? Vraag de app cadeau. 3. Streepjescodescanner (gratis, iPhone en Android) Is die aanbieding voor die digitale camera wel zo scherp of kan ik ‘m beter online aanschaffen? Scan de streepjescode en deze app komt meteen met een lijstje van de beste online cd-, dvd-, hardware-, software- en elektronicadeals.

4. Supermarkt+ (€0,79, iPhone en Android) Van de scherpste waspoederactie tot de goedkoopste chocovlokken: in één keer de aanbiedingen van alle supermarktketens op een rijtje, zonder eerste en berg folders door te hoeven spitten. 5. Scoupy (gratis, iPhone en Android) Met zijn tweeën naar de kapper om de hoek voor de prijs van één, yoga-les met 70% korting, ontbijtje met een croissant, een eitje en verse jus voor €1. Dit is de smartphone-variant van Groupon.

COLUMN Carl Rohde

Eco-moe? Het begint net! Wat bent u liever? Deel van de oplossing of deel van het probleem?

‘K

ijk mij eens lekker politiek incorrect durven wezen.” Zo vrolijkpesterig wordt de groeiende ‘eco-moe’-trend vaak gepresenteerd. Steeds meer mensen zeggen de buik vol te hebben van de eco-trend of huilen mee met de klimaatsceptici, die zeggen dat het allemaal wel meevalt met de door mensenhand veroorzaakte opwarming van de aarde. Lekker brutaal misschien. Maar slaat het ook ergens op? Dat valt te bezien. Natuurlijk, het ís recessietijd en consumenten neigen er dan snel naar de eigen portemonnee te laten prevaleren boven onnodige eco-franje. Toch blijkt dat vrijwel iedereen die nu zegt af te zien van eco-voeding, aangeeft weer terug te veren zodra geld en tanende recessie dat toelaten. Eco is blijkbaar in ons collectieve DNA aan het verankeren, ook al gaat er nu een ongunstige economie overheen. Eco gaat door. En met goede redenen. Als er één les is die de falende banken ons hebben geleerd, is het dat je beter kunt leven van de rente op je kapitaal dan dat je de hoofdsom opsoupeert. Toch doen we dat niet in onze omgang met de aarde. We wéten dat minerale, fossiele en organische hulpbronnen opraken of in elk geval steeds moeilijker te winnen worden. Maar: we pareren de proble-

men met een na-ons-de-zondvloedmentaliteit. Of met: ‘de technologie zal het wel oplossen’. En anders Den Haag wel. Maar sinds wanneer komt Den Haag met oplossingen? Als de aarde ons natuurlijk kapitaal is, dan leven we nu niet van de rente, maar van de hoofdsom. Het is daarom de hoogste tijd dat we overstappen van een lineaire economie naar een circulaire. In de lineaire economie delven we grondstoffen, maken we producten en deponeren we die na gebruik op afvalbelten. We behandelen de planeet als een oneindige bron en als oneindig vuilnisvat. Maar dat is de aarde natuurlijk niet. Veel grondstoffen raken uitgeput, zeker nu opkomende economieën ze ook willen: van zilver tot cement, van katoen tot koper. Gelukkig zijn er ongelooflijke voorraden van al die grondstoffen aanwezig: en wel in de producten die nú in omloop zijn. Die moeten we dus niet naar de vuilnisbelt brengen, die moeten we terugwinnen. Ze worden steeds meer geld waard. De immense grondstofstromen die naar de urbane gebieden van deze wereld stromen moeten circulair worden. Resilience management, heet dat met een mooi woord. Een avant-garde van bedrijven is al circulair bezig. Philips bout de nieuwe Senseo bijvoorbeeld volledig recyclebaar:

voor de volgende generatie hoeven ze zo geen nieuwe grondstoffen in te kopen, omdat alles wordt teruggewonnen. Dat levert voordeel op: publicitair, financieel en moreel. Ander voorbeeld: Desso. Vroeger moest u maar zien hoe u na gebruik van uw oude tapijt afkwam. Tegenwoordig ‘least’ u uw tapijt: het grondmateriaal blijft van Desso. Slim, want dat materiaal wordt steeds meer waard en wordt zo steeds effectiever ingezet voor de volgende generatie tapijten. En passant onderhoudt Desso een langduriger en levendiger relatie met de klant. Ahrend maakt dezelfde transitie. Ooit verkocht het bedrijf kantoormeubilair. Nu ‘least’ het kantooromgevingen en regelt het de recycling. Van Gansewinkel ziet ons afval primair als nieuwe grondstoffen die steeds meer waard worden. Het afvalbedrijf haalt het dan ook graag op. Autofabrikanten zijn nog niet zo ver. Maar waarom zouden zij hun productieproces niet zo kunnen inrichten dat de auto die nu van de band rijdt de grondstof vormt voor een volgende productiecyclus? Kortom: in eco zit de winst van morgen. Je hebt er alleen optimisme, durf en verantwoordelijkheidsbesef voor nodig. Eco-moe is moreel, publicitair en financieel contraproductief. Stel uzelf dus de vraag: wat bent u liever? Deel van de oplossing of deel van het probleem? Dr. Carl C. Rohde leidt scienceofthetie. com, een wereldwijd netwerk van markt- en trendonderzoekers. De lector bij Fontys Hogescholen is Trendwatcher of the Year. carl.rohde@scienceofthetime.com

ECHT MOOI. STUKKEN OVER ECHTE MOOIE DINGEN EN DAT KUNNEN DE MEEST UITEENLOPENDE DINGEN ZIJN. ZOLANG ZE MAAR ECHT, EERLIJK EN VERANTWOORDELIJK ZIJN.

MET DEZE KEER:

• Return To Sender, de stichting van Katja Schuurman • Verzamelen, dit keer; zonnebrillen • Echt mooie inspiratie

Return to Sender geeft zelfstandigheid Katja is een bekende verschijning in Nederland: actrice, zangeres en presentatrice. Ze werd bekend door haar rol in Goede Tijden, Slechte Tijden en als VJ bij de muziekzender MTV. Naast haar vele televisie en filmwerk, heeft ze ook tijd gevonden om zich te wijden aan een bijzonder project: Return to Sender. We vragen haar naar haar motivatie. - door Manon Tromp

Wat maakt Return to Sender zo bijzonder?

doen van een donatie. Wij geloven dat handel de motor is achter economische ontwikkeling. En we gaan uit van kracht en zelfstandigheid van de mensen daar. Het zijn geen zielige mensen die hun hand op willen houden, het zijn mensen met talent,

Return to Sender is een stichting die staat voor mooie bijzondere producten met een goed verhaal, gemaakt in de armste gebieden van de wereld. Deze producten verkopen we in Nederland, met onze partner HEMA, en binnenkort ook in onze eigen webwinkel. Zo creëren we een Ik ben dit economische imgestart om een puls voor de probijdrage te kunducenten aldaar en hopen we bij nen leveren aan te kunnen dragen de bestrijding aan een betere van wereldartoekomst voor hen en hun families. moede. Bovendien gaat de in Nederland gemaakte winst terug naar de lokale producenten en naar educatieve projecten in de passie en ambitie, die net als jij en ik regio’s van herkomst: Return to Seniets willen maken van hun leven. der! We zijn dus wel een stichting, maar vragen mensen onze te gekke producten te kopen in plaats van het

Hoe ben je tot dit initiatief gekomen? Vijf jaar geleden ben ik samen met Tessa Vos en Maarten van Huijstee

Return to Sender gestart. Voor mijn werk en ook privé heb ik altijd veel gereisd. En dan vaak naar plekken waar mensen dagelijks moesten vechten om te overleven. Return to Sender ontstond nadat ik in India voor BNN een aantal dagen had meegelopen met onaanraakbaren, mensen uit de laagste kaste die alleen maar poep uit de latrines in de huizen daar mogen opruimen. Ze worden niet aangekeken, geslagen en bespuugd. Het was verschrikkelijk. Toen ik weer thuis was, wilde ik meer doen dan alleen maar een keertje wat geld geven. Uitgangspunt van Return to Sender waren de prachtige producten die ik op mijn vele reizen tegen kwam, gemaakt door bijzondere mensen met een verrassend verhaal. We zagen kans voor deze producten op de Nederlandse markt en daarmee ook kans voor de

Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: LLiNK

producenten. Dit heeft gezorgd voor de start van Return to Sender.

spullen die ze maken af te nemen en te verkopen. Ik zie dat het werkt!

Wat motiveert jou vooral om hier aan mee te werken?

Ben je door de geboorte van jouw kind ook weer anders gaan kijken naar de wereld met betrekking tot Return to Sender?

Ik ben dit gestart om een bijdrage te kunnen leveren aan de bestrijding van wereldarmoede. De positieve gedachte van waaruit Return to Sender is opgericht; Mensen in de armste regioâ&#x20AC;&#x2122;s van de wereld positief benaderen en uitgaan van hun zelfredzaamheid. We stimuleren hun ondernemerschap door de prachtige

Ik geloof niet dat ik als persoon wezenlijk veranderd ben door het moederschap. Maar ik merk wel dat ik nog emotioneler ben als het over kinderen gaat. Ik was voor Return to Sender twee jaar geleden in Kenia.

Daar zag ik hoe grootouders hun vijftien kleinkinderen opvoedden, omdat de ouders waren overleden aan aids. Vijf van hun zeven kinderen waren al overleden, de zesde lag op sterven. Een hele generatie dertigers is door de ziekte weggevaagd. Het was vreselijk om te zien. Huilen deed ik pas achteraf, alleen. Nu ik zelf moeder ben komt het nog dieper binnen. En ja, ik zie alles wat ik mijn dochter kan geven en leren, en wat dat betekent voor haar ontwikkeling en geluk. Ik vind dat elk kind recht heeft op een

Decoratief papier uit Nepal, €6,95, HEMA

Armbanden uit Kenia, €9,95, HEMA

Hanger uit Brazilië, €5,95, HEMA

Doosje uit India, €6,95, HEMA

Etui voor iPad uit Bangladesh, €14,00, HEMA

Ketting uit India, €12,00, HEMA

Mand uit Bangladesh, €12,50, HEMA

Bedels uit India, €6,95, HEMA

Figuren van hout uit Vietnam, €8,95, HEMA

Blikje uit India, €6,95, HEMA

Armbanden uit India, €12,50, HEMA

Sjaal uit Peru, €39,95, HEMA

kans iets van zijn of haar leven te maken. Dat soort dingen voel ik nu nog heftiger. Wat vind je zelf het beste resultaat dat Return to Sender heeft behaald? Om te zien dat het model werkt; dat we een heleboel mensen en organisaties hebben kunnen ondersteunen en inspireren. Sinds de eerste col-

lectie in november 2007 zijn er meer dan 500.000 producten verkocht in HEMA, afkomstig uit 20 verschillende landen. Daarmee hebben naar schatting meer dan 3000 producenten een inkomen gekregen. In de afgelopen jaren zijn er 26 return projecten opgestart. Robert Kennedy zei ooit: “Each time a man stands for an ideal, or acts to

improve the lot of others, or strikes out against injustice, he sends a tiny ripple of hope, and crossing eachother from a million different centers of energy and daring, those ripples build a current which can sweep down the mightiest walls of oppression and resistance”. Dat inspireert mij zeer.

www.returntosender.nl

DEZE PAGINA IS EXPRES VRIJGEHOUDEN VOOR DE BETROKKEN FLUX-LEZER

JOUW STUK HIER? FLUXLEZER@STATE-OF-FLUX.NL

Verzamelen Verslaving is het toppunt van consumeren, maar wat is verzamelen? Verzamelen is ook een soort van verslaving, kun je zeggen. Deze keer is de verzamelaar Brenda Zebregs aan het woord. En zij verzamelt: Zonnebrillen! Tekst: Brenda Zebregs, Fotografie: Brenda Zebregs

‘Z

onnebrillen zijn een soort obsessie geworden voor mij. Ik kan niet meer precies zeggen vanaf wanneer ik ze ben gaan verzamelen. Ik denk dat een van mijn eerste een oranje pilotenbril is van de H&M. Heel veel zonnebrillen die ik heb, komen van de H&M. Ze hebben meestal mooie vormen en zijn natuurlijk erg goedkoop. Verder bestel ik vaak zonnebrillen via www.bleudame.com, dat is een Amerikaanse site met honderden zonnebrillen in alle soorten en maten. Via deze site heb ik ook een aantal nepbrillen gekocht met transparante glazen. Erg leuk voor carnaval bijvoorbeeld! De reden dat ik er zoveel wilde, was in de eerste instantie omdat vriendinnen altijd tegen mij zeggen dat heel veel monturen bij mij staan. Een zonnebril kan ook echt wat toevoegen aan je outfit, alleen jammer dat niet altijd de zon schijnt. Maar bepaalde brillen hebben echt karakter, waardoor een simpel, beetje saai jurkje ineens heel brutaal of apart kan worden met een hele look en een aparte zonnebril. Dat vind ik het leuke eraan; het geeft iets extra’s, het voegt iets toe. Bovendien ben ik niet de slankste, en moet ik erg opletten met wat voor kleding ik koop. Ik wil er gewoon netjes bij lopen, maar wel met

karakter. Zonnebrillen passen me vrijwel altijd, en misschien is het daardoor wel een soort van obsessie geworden. En het klinkt misschien vreemd, maar als ik een aparte zonnebril op heb en ik zie of voel dat mensen vreemd naar me kijken, voelt dat als een kick. Dat betekent dat ik opval en iets aparts doe. Op een slechte dag word ik er natuurlijk super onzeker van, maar meestal doe ik het dan ook niet. Het heeft wel echt met mijn ‘mood’ te maken, welke bril ik op zet, maar ook deels met hoe ik over wil komen. Als ik weet dat ik ergens naar toe moet, ben ik daar vrijwel altijd mee bezig. Echte juweeltjes die ik nog wil hebben in mijn verzameling, kan ik zo niet meteen noemen. Als ik een leuk of apart montuur zie waarvan ik het gevoel krijg dat ik die graag zou willen hebben en ik heb het geld er op het moment voor, koop ik ‘m gewoon. Nou is het natuurlijk wel zo dat alle monturen die ik heb erg goedkoop zijn of erg oud, maar niet veel waard. Ik heb geen Tom Ford-bril of een echte RayBan in mijn la liggen, en dat zou ik op zich nog wel willen. Maar die tijd komt nog wel, als ik een leuke baan weet te bemachtigen met een leuk salaris. Maar voorlopig loop ik nog wel even rond met mijn goedkope monturen. Vintage is ‘in’ op het moment, toch?‘

échtmooie

etro-fiets Eco

Een lust voor het oog, de fietsen van Roetz-bikes. De retro-stadsfietsen hebben nog een verhaal ook. De spatborden zijn van FSC hout, de handvaten van kurk, het zadel is gemaakt van plantaardig gelooid leer en de frames zijn afkomstig van tweedehandsfietsen. De fietsen worden in Nederland gemaakt in samenwerking met sociale werkplaatsen. Met recht een fiets met een missie. roetz-bikes.nl

Beauty with Heart Looking good, feeling good and doing good, dat is de missie van de nieuwe campagne Beauty with Heart die The Body Shop onlangs heeft gelanceerd. ‘We doen meer dan mensen mooi maken’, aldus de directeur van The Body Shop, Sophie Gasperment. ‘Onze producten hebben echt een hart.’ Actrice en model Lily Cole is het gezicht van deze nieuwe beauty-movement en

ze draagt positieve verandering een warm hart toe. ‘Ik ben er heel erg voor als bedrijven en consument hun kracht gebruiken om positieve verandering te bewerkstellingen. The Body Shop neemt als jaren verantwoordelijkheid voor mensen en het milieu. Ik vind het geweldig om me in te zetten voor een merk dat pioniert op dat gebied.’ thebodyshop.nl

slapen Change the world sleeping, is het aanstekelijke motto van Yumeko. Het bedrijf produceert duurzaam slaapgoed dat is gemaakt zonder gif, zonder dierenleed en zonder kinderarbeid. Want wist je dat er voor een eenpersoons katoenen dekbedovertrek, maar liefst 1 kilo chemicaliën nodig is? Of dat ganzen levend (!) levend geplukt worden voor het dons in sommige dekbedden en kussens? De makers van Yumeko willen laten zien dat slapen verantwoord kan, op een stijlvolle, kwalitatieve manier. En de naam? Yumeko is een Japanse meisjesnaam die zoiets betekent als ‘droomkind’. Toepasselijk voor een bedrijf dat ervan droomt de wereld te veranderen. yumeko.nl

inspiratie Aan tafel! De meerwaarde van minder vlees, het verhaal achter al die keurmerken, wat is nou eigen fairtrade en de kracht van streekgebonden voeding… In het kookboek van De Groene Garde vind je meer dan louter seizoensrecepten. Dankzij interviews met duurzame pioniers en achtergrondver-

halen over de impact van voeding krijg je een heel goed beeld wat (h)eerlijk eten nou eigen is. Zo zet je meer op tafel dan alleen een verrukkelijk gerecht. De Groene Garde, Ellen Vereijken en Anouk Wentink, Keff & Dessing Publishing i.s.m. Prometheus, €24,95

Schoenen in bloei

Versleten schoenen gooi je weg. Maar de exemplaren van OAT-Shoes bloeien juist op. OAT-Shoes is de eerste volledig afbreekbare sneaker. Wanneer de schoen wordt begraven in de grond en afgebroken wordt, komt er een zaadje uit de afbreekbare zool vrij en wordt het een plantje. Verder laat de schoen geen enkel giftig spoor na in de natuur. Verkrijgbaar in heel Nederland of via www.oatshoes.com

Volg je hart Een sieraad als daily reminder om je hart te volgen – dat is de boodschap van de sieradenlijn Follow Your Bliss. Het thema van de zomercollectie is ‘a celebration of life’ en dat zie je vooral terug in de levendige kleuren als mint, honeydew en peach. followyourbliss.nl

Mad about the bag Een ‘Joan’ of ‘Betty’ aan je arm? Deze personages ui de tv-hit Mad Men hebben nu hun eigen tas. Freitag, het label dat bekend werd door zijn tassen van gerecyclede materialen, heeft emancipatie hoog in het vaandel. Het Freitag-team, dat voor 47 procent uit vrouwen bestaat en een vrouw aan het roer heeft, wil graag met Joan en Betty vrouwenpower een extra duwtje geven. freitag.ch