UTILITIES NUMMER 04 - juni 2020 • TWINTIGSTE JAARGANG
cts
manufa
Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt
NoĂŠ van Hulst: Waterstof verovert plaats in energiesysteem Industriebeleid voor verduurzaming industrieclusters RWE-centrale weer volledig in productie www.utilities.nl
Utilities 4 - juni.indb 1
26-05-2020 15:47
Bij OMV GAS gaan flexibiliteit en exceptionele service samen met de internationale kennis en financiĂŤle kracht van de OMV Group. Wij leveren aardgasoplossingen op maat aan grote Europese klanten en distributeurs. Onze flexibele prijs- en leveringsconcepten evenals gedetailleerde kennis van de markt zorgen ervoor dat onze producten perfect aansluiten op uw specifieke behoeften. Neem contact met ons op als u wilt weten hoe onze aardgasoplossingen uw bedrijf kunnen ondersteunen: www.omv-gas.nl
210x297_omv_gas_nl_0219_rz.indd 1 Utilities 4 - juni.indb 2
27.02.19 13:11 26-05-2020 15:47
Inhoud
8
12
Waterstof verovert plaats in energiesysteem
Industriebeleid hoopgevend voor verduurzaming industrieclusters
Hoewel waterstof niet de silver bullit is die fossiele energie overbodig maakt, leveren de duurzame moleculen wel degelijk een belangrijke bijdrage aan de energietransitie. Waterstofgezant Noé van Hulst ziet dan ook zowel topdown als bottom up veelbelovende initiatieven. ‘ Er zijn momenteel tal van parallelle ontwikkelingen gaande die ervoor zorgen dat de komende vijf tot tien jaar echt grote sprongen kunnen worden gemaakt.’
De Visie verduurzaming basisindustrie die minister Eric Wiebes stuurde naar de Tweede kamer is hoopgevend voor de verduurzamingsplannen die de industrie heeft klaarliggen. Elektrificatie, schoon fossiel, groene waterstof, biologische en circulaire productie zijn de hoofdthema’s waar de Nederlandse industrie zich onderscheidt. De regering zal daarbij een regiefunctie vervullen in de uitrol voor de broodnodige infrastructuur.
20
16 Eilandbedrijf distributienetten verbetert betrouwbaarheid
RWE-centrale na zes jaar in productie
Met de opkomst van duurzaam decentraal vermogen, ontstaat ook een mogelijkheid om netuitval te voorkomen. Lokale duurzame bronnen of batterijen van auto’s zouden een onderbreking in een hoger liggend net tijdelijk kunnen opvangen. Daarmee neemt niet alleen de leveringszekerheid toe, maar ontstaat ook ruimte voor extra duurzame energiebronnen.
Toen de unieke Clauscentrale in het Limburgse Maasbracht buiten bedrijf werd gesteld, functioneerde deze pas twee jaar. Nu, bijna zes jaar later, brengt een inbedrijfsnameteam van RWE hem weer in gereedheid om elektriciteit te produceren. Vanaf deze herfst levert de centrale weer het maximale vermogen, ruim 1.300 megawatt, aan het net.
Commentaar ..........................................................................5 Trending nieuws ....................................................................7
Technologie & Innovatie ..................................................... 14 Projecten ............................................................................. 25
UTILITIES 3 nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 3
26-05-2020 15:48
Betrouwbare en veilige industriële datacommunicatie oplossingen vragen om samenwerken WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en produceren van betrouwbare industriële netwerkoplossingen met een bijzonder lange levensduur. In een steeds sneller veranderende omgeving, met meer connectiviteit, meer data en meer cyber dreiging zijn flexibiliteit en aanpassingsvermogen van het netwerk vereist. WESTERMO heeft een decennia terug WeOS geïntroduceerd, haar eigen robuuste besturingsplatform voor de gehele netwerk switch lijn. Toekomstgericht met periodiek functionele uitbreidingen om adequaat kwetsbaarheden te verhelpen, het productieproces 24/7/365 efficiënt en veilig te laten functioneren. En MODELEC helpt je daar graag bij.
MODELEC, waarmee kunnen wij je helpen? • • • • •
Industrieel Ethernet switch, compact voor laag 2 switching tot routing
Netwerk ontwerpen Configureren Afname testen FAT/SAT Ondersteuning op locatie Trainingen
Industrieel Ethernet extender switch, voor bestaande 2 draads bekabeling
Industrieel Ethernet routing switch, krachtig voor de meest robuuste vorm van ICT
www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl
19_adv_IndustrSwitch.indd 1 Utilities 4 - juni.indb 4
18-06-19 12:22 26-05-2020 15:48
6-19 12:22
NIEUWE FASE
De coronacrisis lijkt even onder controle, maar het evenwicht is nog wankel. Het effect van een wereldwijde pandemie op samenleving en economie voor de langere termijn is dan ook nog moeilijk te voorspellen. Toch gaan er nu al geluiden op om de aangekondigde herstelmaatregelen aan te grijpen om de energietransitie te versnellen. Geen vreemde gedachte aangezien er veel geld nodig is om de oude economie weer in het zadel te helpen. Waarom dan niet direct dat geld aanwenden om de nieuwe economie te ondersteunen? Voor een deel ga ik in die gedachte mee. Het heeft weinig zin om bedrijven te ondersteunen die hun volledige portfolio stoelen op langdurige fossiele productie terwijl een klimaatcrisis op de loer ligt. Tegelijkertijd moeten we ook zo reëel zijn dat de Nederlandse economie meer gebaat is bij een evolutie dan een revolutie. Gesprekken met een aantal deelnemers aan de Nederlandse industrietafels geven steeds weer hetzelfde beeld: Nederland loopt al voorop op het gebied van schone productie. Er is bijna geen land dat zo weinig CO2 uitstoot per ton geproduceerd product. De Visie verduurzaming basisindustrie die minister Eric Wiebes vorige maand naar de Tweede Kamer is gelukkig hoopgevend. De brief is voor mij ook een bewijs dat de minister naar de industrie heeft geluisterd. Zo zette de allocatie van scope 2 en 3 emissies jarenlang een rem op duurzame investeringen. Het zou toch raar zijn als een industriële leverancier van warmte of bijvoorbeeld CO2 zijn emissierechten ziet verdwijnen naar zijn afnemers. Wie wil er dan nog investeren in dergelijke complexe en onzekere projecten? Maar misschien net zo belangrijk is dat de minister min of meer het startsein
De alomvattende opdracht van de transitie naar een duurzame economie gaat verder dan water en energie alleen.
geeft voor een centrale energie-infrastructuur mét regie vanuit Den Haag. Ook deze stap zou een belangrijke barrière voor grootschalige duurzame investeringen wegnemen. Ik verwacht dat Nederland de komende zes jaar dan ook een nieuwe fase in gaat in de energietransitie. En daarmee leidt de minister impliciet ook een nieuwe fase in voor uw vakblad Utilities. De alomvattende opdracht van de transitie naar een duurzame economie gaat immers verder dan water en energie alleen. Het nieuwe magazine Industrielinqs, waarvan u de eerste overgangsfase in handen hebt, past veel beter bij de bredere scope. De industrie zal de komende jaren op zoek moeten naar biobased grondstoffen, product- en productieketens sluiten en tegelijkertijd de bijbehorende assets op een slimme manier in topconditie houden. Geen gemakkelijke opgave, maar wel een die wij graag willen volgen. We hopen dan ook dat u deze reis met ons wilt voortzetten.Mix-land-black--NL.pdf
1 27/02/2018 15:48:04
David van Baarle, David@industrielinqs.nl
Colofon Twintigste jaargang nummer 4 - juni 2020 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt
Uitgever Industrielinqs Energie & Water Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam T 06-51499670 info@industrielinqs.nl
Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670
Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl
Drukkerij
Opzeggen
PreVision Graphic Solutions
Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.
Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00
acts
manuf
Opzeggen kan via info@industrielinqs.nl Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2020 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385
MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL
WWW.PAPERWISE.EU
UTILITIES 5 nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 5
26-05-2020 15:48
Trending news op www.utilities.nl
1
Centrale energie-infrastructuur maakt klimaatakkoord haalbaar De Taskforce Industrie Klimaatakkoord Infrastructuur bood haar rapport aan minister Erik Wiebes aan. De taskforce raadt aan om een centrale energie-infrastructur te ontwikkelen en een gezamenlijk CCUS-netwerk aan te leggen. Daarnaast zou Nederland moeten investeren in een grensoverschrijdend waterstofnet. De kosten hiervoor zullen tot 2030 neerkomen op zo’n veertig tot vijftig miljard euro. De adviezen van de taskforce zijn samen te vatten in vier oplossingsrichtingen. Op de eerste plaats is de ontwikkeling van een integrale energiehoofdinfrastructuur nodig. Deze infrastructuur moet een oplossing bieden voor de toenemende vraag naar klimaatneutrale waterstof, elektrificatie en de afvang, opslag of hergebruik van CO2.
2
Shell wil elektrolyzer bouwen op Tweede Maasvlakte Shell wil op de Tweede Maasvlakte waterstof produceren met behulp van stroom uit windenergie. Deze windenergie komt bij voorkeur van het offshore windpark Hollandse Kust (noord). Via de joint venture CrossWind nemen Shell en Eneco deel aan de aanbesteding van dit windpark. Als het consortium de aanbieding wint, zou in 2023 een tweehonderd megawatt elektrolyzer dagelijks vijftig- tot zestigduizend kilo waterstof kunnen produceren. Shell en Eneco nemen met de joint venture CrossWind deel aan de aanbesteding voor Hollandse Kust (noord). Als het consortium de aanbesteding wint, verwachten zij het offshore windpark Hollandse Kust (noord) in 2023 in gebruik te kunnen nemen. Het windpark krijgt een geïnstalleerd vermogen van in totaal 759 megawatt en levert ten minste 3,3 terawattuur stroom per jaar.
3
Succesvolle turnaround Nedmag ondanks coronacrisis Op het moment dat de overheid de maatregelen aankondigde om de uitbraak van het covid-19 virus in te dammen, was Nedmag bezig met het uit bedrijf nemen van zijn assets. CEO Bert Jan Bruning: ‘Onze ovens werken normaal gesproken op een temperatuur van 2200 graden Celsius. Die moeten heel langzaam afkoelen voordat we er überhaupt bij kunnen. Zo’n proces kun je niet even afbreken. En dus kozen we er voor om dan maar door te gaan, maar wel met in achtneming van de RIVM-richtlijnen. Bruning kijkt terug op een geslaagde turnaround: ‘Hoewel we niet alles hebben uitgevoerd wat we oorspronkelijk van plan waren, doorstonden we in ieder geval een veilige stop. Uiteindelijk waren we een paar dagen later dan gepland klaar.’
6 UTILITIES nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 6
26-05-2020 15:48
4
Blauwe-waterstof in Den Helder Een onderzoek gaat
7 Groot CO -opslagproject 2
Shell, Equinor en Total
de haalbaarheid van
hebben een definitief
een waterstoffabriek
investeringsbesluit
in Den Helder vast-
genomen voor een
stellen. Het gaat om
CO2-opslagproject in
een fabriek die water-
Noorwegen. Equinor
stof maakt uit aardgas
leidt het Northern
en de CO2 die bij het
Lights project, dat moet zorgen voor de opslag van
proces vrijkomt, afvangt voor opslag. Deze blauwe water-
1,5 miljoen ton CO2 per jaar. Het project wordt in fases
stoffabriek is van strategisch belang voor een toekom-
opgestart. Fase 1 moet het mogelijk maken om CO2 te
stige waterstofeconomie, stellen de initiatiefnemers.
transporteren, injecteren en op te slaan in een leeg
Den Helder heeft een goede positie voor de productie
gasveld 2500 meter onder de zeebodem.
van blauwe waterstof. De bestaande gasinfrastructuur is beschikbaar voor het transport van waterstof. Bovendien is de nabijheid van de Noordzee gunstig voor de opslag van CO2 in lege gasvelden. En op termijn kan ook waterstofgas worden geproduceerd met groene energie van grote windmolenparken op zee. Deze worden in de komende decennia gebouwd.
en 8 Coronacrisis CO -heffing 2
Het kabinet houdt rekening met de coronacrisis bij de invoering van CO2-heffing voor de industrie. Dat blijkt uit
5 Neste krijgt elektrolyzer
De raffinaderij van Neste
een concept-wetsvoorstel dat aan de markt is voorgelegd. De Nederlandse CO2-heffing sluit nauw op elkaar ETS aan. Wordt het ETS strenger, dan wordt de nationale heffing automatisch minder streng.
in Rotterdam krijgt begin 2023 een primeur. Het project Multiplhy integreert een hoge-temperatuur elektrolyser met het bioraffinageproces op de Rotterdamse site. De
9 Subsidie afvalvergassing
Afvalverwerkingsbedrijf S4 GroNext krijgt 2,8 miljoen euro
elektrolyzer gaat groene waterstof produceren voor de
subsidie voor een nieuwe
productie van biobrandstoffen. Het gaat om ’s werelds
fabriek in de Eemshaven. Het
eerste multi-megawatt hoge-temperatuur elektrolyser
bedrijf gaat plastic afval dat
voor waterstofproductie.
niet recyclebaar is verwerken tot gas. Dit gas kan vervolgens in de chemische industrie gebruikt worden als duurzame grondstof.
daling 6 Grootste energievraag
De Covid-19-pandemie heeft de wereldeconomie massaal ontwricht.
10 Irrigatie met afvalwater Europarlementariër Jan
Het mondiale ener-
Huitema meldt dat het wets-
giesysteem kent de
voorstel over kwaliteitseisen
grootste schok sinds de
van hergebruikt afvalwater for-
Tweede Wereldoorlog,
meel is goedgekeurd in het
stelt het International Energy Agency (IEA). De daling van
Europees Parlement.
de mondiale energievraag zal dit jaar zeven keer zo groot
Daarmee kan de landbouwsector gezuiverd afvalwater
zijn als die na de financiële crisis van 2008. Dit leidt tot
gebruiken voor irrigatie. In het voorstel staan Europese
een recorddaling van de koolstofuitstoot met bijna acht
kwaliteitscriteria voor het hergebruikte water, die in alle lid-
procent, het laagste niveau in tien jaar.
staten voedselveiligheid en volksgezondheid waarborgen.
UTILITIES 7 nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 7
26-05-2020 15:48
INTERVIEW
Waterstof verovert plaats in energiesysteem Hoewel waterstof niet de silver bullet is die fossiele energie overbodig maakt, leveren de duurzame moleculen wel degelijk een belangrijke bijdrage aan de energietransitie. Waterstofgezant Noé van Hulst ziet dan ook zowel topdown als bottom up veelbelovende initiatieven. ‘ Er zijn momenteel tal van parallelle ontwikkelingen gaande die ervoor zorgen dat de komende vijf tot tien jaar echt grote sprongen kunnen worden gemaakt.’
8 UTILITIES nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 8
26-05-2020 15:48
D
e coronacrisis drukt veel ander
Het valt Van Hulst op dat de energie-
Kleuren De industrie produceert al
nieuws naar de achtergrond, maar
transitie tot nog toe vooral een elek-
jarenlang grijze waterstof uit aardgas via
goed nieuws is er zeker te melden.
triciteitstransitie is. ‘Dat het aandeel
steamreforming. Deze waterstof is met
Alleen al de Kamerbrief die minister
wind- en zonne-elektriciteit toeneemt, is
name bedoeld voor hydrogenerings-
Wiebes stuurde over de visie van het
goed nieuws. Maar tot nog toe is maar
processen, de productie van ammoniak
kabinet op de basisindustrie 2050
twintig procent van het energieverbruik
voor kunstmestproducten en de ont-
getuigt van lef. Want waar de industrie
elektrisch. De overige tachtig procent
zwaveling van fossiele brandstoffen.
de afgelopen jaren niet altijd direct
decarboniseren zal dan ook een veel
De bij de scheiding van het aardgas
op het netvlies van de politiek leek te
grotere opgave zijn. Nu zijn sommige
overgebleven kooldioxide afvangen en
staan, is de visie van de minister van
processen wel te elektrificeren, maar de
ondergronds opslaan kan een eerste
Economische Zaken en Klimaat zeer
realistische scenario’s laten zien dat je
stap zijn in decarbonisatie. Het voordeel
volledig en realistisch te noemen.
dan niet verder komt dan veertig a vijftig
van deze blauwe waterstofroute is dat
Ook zo’n over het hoofd gezien parel-
procent van het finale energieverbruik.
er snel grote volumes kunnen worden
tje is het rapport van de Taskforce
Dan moet je nog steeds een alternatief
geproduceerd. Wat betreft het afvan-
Infrastructuur Klimaatakkoord Industrie.
vinden voor de andere helft.
gen, transporteren en opslaan van CO2
Daarin geeft de taskforce inzicht in
Er zijn nu eenmaal sectoren die lastig
moet nog wel een infrastructuur wor-
de infrastructurele voorwaarden voor
afscheid kunnen nemen van fos-
den aangelegd.
decarbonisering van de industrie.
siele brandstoffen vanwege de grote
Een stapje verder zou zijn om de afge-
In beide visies speelt waterstof een
energiedichtheid van olie en aardgas.
vangen kooldioxide te gebruiken als
belangrijke, zo niet de hoofdrol. Al wor-
Het zware wegtransport, de scheep-
grondstof. Inmiddels onderzoeken meer-
den andere CO2-uitstoot beperkende
vaart en de luchtvaart zijn allemaal zo
dere partijen de mogelijkheid om aard-
oplossingen zeker niet overgeslagen. En wie het concreter wil, kan ook nog de aankondiging van Neste Oil over het hoofd hebben gezien. Dat investeert in ’s werelds eerste multi-megawatt hoge-
Er zijn nu eenmaal sectoren die lastig afscheid kunnen nemen van fossiele brandstoffen vanwege de grote energiedichtheid van olie en aardgas.
temperatuur elektrolyser voor waterstofproductie. Shell heeft vergelijkbare
energie-intensief dat ze lastig te elek-
gas via methaanpyrolyse te scheiden in
plannen en koppelt een investering in
trificeren zijn. Hetzelfde geldt voor de
waterstof en vaste koolstof. Omdat deze
een offshore windpark aan plannen
industrie, die nauwelijks alternatieven
variant tussen blauwe en groene water-
voor een tweehonderd megawatt elek-
heeft voor bepaalde hogetemperatuur-
stof in zit, wordt deze ook wel turquoise
trolyzer op de Tweede Maasvlakte.
processen. Een deel van de energie-
waterstof genoemd.
vraag zou kunnen worden vervangen
Groene waterstof is de enige echte
Elektriciteitstransitie Het
voor biogas. Daar zitten echter wel
fossielvrije variant van waterstof. Door
nieuws lijkt koren op de molen van Noé
volumebeperkingen aan omdat bio-
duurzaam opgewekte elektriciteit te
van Hulst. De econoom is geen onbe-
massa niet altijd in grote hoeveelheden
gebruiken voor het scheiden van water
kende in de energiewereld. Zo was hij
beschikbaar is.
in waterstof en zuurstof ontstaat groene
directeur generaal Energie bij EZ en
Met name voor die sectoren zou duur-
waterstof. Nadeel van deze variant is
zat hij een aantal jaren in de raad van
zame waterstof een hele belangrijke
dat ze sterk afhankelijk is van de elek-
bestuur van het Internationaal Energie
nieuwe systeemdrager kunnen wor-
triciteitsproductie van windturbines en
Agentschap (IEA). Sinds 2018 is Van
den. Bijkomend voordeel van groene
zonnepanelen. Behalve dat die niet altijd
Hulst waterstofgezant namens het
waterstof is dat het een oplossing
produceren, is het ook verstandiger
ministerie van Economische Zaken en
biedt voor de langdurige opslag van
om de opgewekte elektriciteit zoveel
Klimaat.
wind- en zonne-energie. Moleculen
mogelijk direct te gebruiken. Pas bij
‘Het is natuurlijk mooi dat de nationale
zijn nu eenmaal goedkoper en een-
productieoverschotten zouden de elek-
waterstofstrategie vorm begint te krij-
voudiger op te slaan dan elektronen.
trolyzers moeten worden ingezet voor
gen, maar we kunnen dit niet alleen’,
Nu moet je ook bij deze energiedrager
waterstofproductie. Door het mooie
is de overtuiging van Van Hulst. ‘De
geen onrealistisch hoge verwachtingen
zomerweer en een aantal voorjaarsstor-
waterstofketen is een brede, mondiaal
scheppen. Als er iets steeds duidelijker
men zijn er dit jaar al meerdere malen
georiënteerde markt met grote inter-
wordt bij de transitie van fossiel naar
dergelijke overschotten geweest. Met
nationale spelers. Nederland kan zeker
duurzaam, dan is het dat er geen silver
het toenemende opgesteld vermogen
een onderdeel worden van die keten en
bullet bestaat. We zullen dan ook alle
van met name offshore wind, verwacht
wij kunnen ook internationale bedrijven
wegen moeten bewandelen en nog
men dat deze situaties zich steeds meer
verleiden om zich hier te vestigen. Als
niet te veel op voorhand uitsluiten. En
zullen voordoen.
je ecologie en economie met elkaar ver-
dus zullen we ook op het gebied van
bindt, stimuleer je de lokale initiatieven
waterstof zowel ontwikkelingen zien in
Begin Ondanks de hoge verwach-
en snijdt het mes aan twee kanten.’
blauwe, turquoise en groene waterstof.’
tingen, bevinden de meeste concrete
UTILITIES 9 nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 9
26-05-2020 15:48
S
OOK TE VOLGEN VIA EEN INTERACTIEVE LIVESTREAM
DELTAVISIE 2020
IJF CHR
N
U IN
INNOVATIEKRACHT | SPIJKENISSE | 3 SEPTEMBER
OPEN DE POORT Industrie en samenleving worden vaak gezien als twee aparte werelden met daartussen een hek. Dat terwijl ze juist niet zonder elkaar kunnen om de grote uitdagingen op het gebied van klimaat, veiligheid en economische ontwikkeling aan te pakken. Zo heeft de industrie betrokken en goed opgeleide mensen nodig om te werken aan de energie- en grondstoffentransitie. De industrie wil iedere dag samen met andere partners innovatieve oplossingen ontwikkelen. Daarom is het van groot belang om in contact met elkaar te blijven, met elkaar te discussiĂŤren, elkaar te inspireren en ook samen nieuwe richtingen uit te zetten. Deltavisie 2020 zet daarom op 3 september de poort tussen samenleving en industrie wagenwijd open. Wij mogen maximaal honderd bezoekers in de zaal ontvangen. Via een livestream houden wij interactief contact met het publiek elders.
Verkiezing Plant Manager of the Year 2020 De Plant Manager of the Year-verkiezing draagt bij aan een positief imago van de Nederlandse procesindustrie. Dit doet zij door de inspanning en prestaties van plantmanagers te benoemen en te waarderen. De focus ligt hierbij op veiligheid, gezondheid, milieu, productiviteit, efficiĂŤntie en duurzaamheid. Om dit voor het voetlicht te brengen, verschijnen er interviews en films van de genomineerden in het blad en op de website.
2020
Denk en debatteer je met ons mee? Founding partners:
Partners:
www.deltavisie2020.nl Utilities 4 - juni.indb 10
26-05-2020 15:48
EAM
e.
waterstofprojecten in Nederland zich
Naarden kiest voor waterstof voor ver-
havens zijn nu nog vooral ingericht op
nog in de haalbaarheids- of planfase.
warming in de binnenstad helpt dat net
de in- en doorvoer van fossiele brand-
Zo nam Gasunie vorig jaar de eerste
zo goed als de plannen van havenbe-
stoffen. Als we deze transitie goed
elektrolyzer in gebruik en investeerde in
drijven voor een industriële waterstoflei-
gebruiken, kunnen ze die hub-functie
ondergrondse opslagcapaciteit. De aan-
ding. Ik denk juist dat de meer premium
houden, maar dan wel voor duurzame
gekondigde plannen van Neste en Shell
toepassingen zoals bijvoorbeeld water-
alternatieven zoals waterstof. De
zijn veelbelovend, maar moeten nog
stof voor zwaar transport de joint busi-
Rotterdamse haven is daar al zeer actief
worden uitgevoerd. Chloorchemiebedrijf
nesscase een stuk interessanter maakt.
mee bezig.
Nouryon onderzoekt de mogelijkheden
De rol van de overheid zal dan ook meer
Maar, net als bij de windturbines, kunnen
voor groene waterstofproductie. Ook
faciliterend zijn. Er zijn genoeg publiek
we ook samenwerken met buitenlandse
Vattenfall overweegt om waterstof in
private-samenwerkingen te bedenken
partijen. Er zijn in Europa al grote spelers
te zetten als brandstof in één van de
waarin overheden en semi-overheden
op het gebied van elektrolysers, dus is
turbines van de Magnumcentrale in de
een verbinding aangaan met private
het de vraag of we die slag gaan win-
Eemshaven. Dit zou overigens in eerste instantie blauwe waterstof zijn. Van Hulst: ‘De bijdrage van waterstof aan het energiesysteem is momenteel niet groot. Maar vergeet niet dat we aan het begin staan van een totaal nieuwe
Dit soort nieuwe technologieën zullen alleen van de grond komen als je bereid bent samen te leren door domweg projecten uit te voeren.
ontwikkeling. Om emissieloze water-
partijen. Dat werkt beter dan een over-
nen. Maar FME telde onlangs al 260
stof echt te laten vliegen, zijn ingrepen
heid die alleen iets neerzet en tegen de
Nederlandse bedrijven die op een of
nodig aan zowel de kant van productie,
markt zegt: “zoek het maar uit”. Dit soort
andere manier een bijdrage leveren aan
transport en opslag als aan de gebrui-
nieuwe technologieën zullen alleen
de waterstofwaardeketen. Het zou al
kerskant. Er zijn momenteel tal van
van de grond komen als je bereid bent
mooi zijn als we een grote bestaande
parallelle ontwikkelingen gaande die
samen te leren door domweg projecten
partij kunnen verleiden om zich in
ervoor zorgen dat de komende vijf tot
uit te voeren. Natuurlijk kan de overheid
Nederland te vestigen.
tien jaar echt grote sprongen kunnen
wel bepaalde risico’s beter alloceren
Deze transitie is zo groot dat je veel
worden gemaakt. De productieplannen
dan private partijen. Het feit dat zowel
ruimer moet kijken naar kansen. Japan
zijn hoopgevend. Maar ik denk ook dat
blauwe als groene waterstof is opgeno-
heeft ambitieuze plannen voor duur-
we blij mogen zijn dat Gasunie zich zo
men in de lijst van opties voor SDE++
zame waterstof. Maar ook minder voor
proactief opstelt. Daar staat ze overi-
subsidie geeft aan dat de overheid
de hand liggende landen zoals Brunei,
gens niet alleen in. In april verscheen
bereid is mee te betalen aan de extra
Marokko en Saoedi-Arabië kijken naar
nog het Gas for Climate-rapport van
operationele kosten die gepaard gaan
hun rol in een veranderende energie-
de Europese transmission system ope-
met nieuwe technologie in een nieuwe
wereld.’
rators (TSO’s, red.). Hierin staan een
markt.’
Prijsdaling Of de coronacrisis
drietal scenario’s naar een emissieloze energievoorziening in 2050. Biogas en
Internationaal De duidelijk keuze
nu gunstig of ongunstig is voor het
waterstofgas spelen in alle scenario’s
van het ministerie van Economische
opschalingstempo van de water-
een grote rol. De Europese gasnetten
Zaken en Klimaat voor een duurzame
stofmarkt durft Van Hulst nog niet
zijn redelijk eenvoudig aan te passen
en circulaire economie sterkt de
te zeggen. ‘Bedrijven als BP en Shell
aan de kleinere waterstofmoleculen. De
Nederlandse economie op meerdere
kijken ook serieus naar hun rol in de
opstellers van het rapport denken zelfs
vlakken. Van Hulst: ‘Natuurlijk helpt
waterstofmarkt. Ze zouden de huidige
dat duurzame moleculen de energie-
een gezond energiesysteem mee aan
coronacrisis en de val van de olieprijzen
voorziening in 2050 zo’n tweehonderd
een gezond vestigingsklimaat, maar de
kunnen aangrijpen om plannen naar
miljard dollar per jaar goedkoper maken
waterstofmarkt biedt ook kansen voor
voren te halen. Maar als de winst onder
dan andere decarbonisatiescenario’s.’
Nederlandse bedrijven. We kunnen wat
druk staat, kan dat juist ook vertragend
dat aangaat lessen trekken uit het ver-
werken. Ik weet in ieder geval zeker dat
Bottom up Aan de gebruikerskant
leden. Neem bijvoorbeeld de offshore
de transitie niet wegloopt, die gaat door.
ziet Van Hulst zowel top down als
windindustrie. Hoewel Nederland geen
Ik zie het als mijn taak om via beleid het
bottom up hoopgevende initiatieven
grote turbinebouwers meer heeft, zijn
goede spoor aan te houden. En voor de
ontstaan. ‘Bij de ontwikkeling van een
we zeer goed in het offshore bouwen
pessimisten die dachten dat verduur-
waterstofmarkt wordt al snel naar de
van de fundatie en pijlers. Ook in de
zaming energie alleen maar duurder
overheid gekeken. Maar ik denk dat
waterstofmarkt zijn kansen genoeg voor
zou maken: tot nog toe zijn de energie-
we realistisch moeten blijven en er van
Nederlandse bedrijven. Als de vracht-
prijzen alleen nog maar gedaald. Dat
uit gaan dat we niet alles vanuit een
wagens en bussen van VDL straks ook
schept ruimte voor verduurzamings-
kantoor in Den Haag kunnen of moeten
op waterstof kunnen rijden, opent dit
maatregelen die dan een wat geringere
sturen. Als een bewonerscollectief in
een wereldmarkt. De Nederlandse
energieprijsdaling impliceren.’
Utilities 4 - juni.indb 11
•
UTILITIES 11 nr. 4 - juni 2020
26-05-2020 15:48
INDUSTRIEBRIEF
Industriebeleid versnelt verduurzaming clusters De Visie verduurzaming basisindustrie die minister Eric Wiebes stuurde naar de Tweede kamer is hoopgevend voor de verduurzamingsplannen die de industrie heeft klaarliggen. ElektriďŹ catie, schoon fossiel, groene waterstof, biologische en circulaire productie zijn de hoofdthema’s waar de Nederlandse industrie zich onderscheidt. De regering zal daarbij een regiefunctie vervullen in de uitrol voor de broodnodige infrastructuur.
12 UTILITIES nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 12
26-05-2020 15:48
U
it de uitgebreide industriebrief van
(warmte) op elkaar af te stemmen.
Eric Wiebes blijkt dat de minister
toewijzing van door derden gemaakte CO2 besparingen (scope 2 en 3) aan de
wel zeker luistert naar de bezwaren van
TIKI De minister lijkt een en ander ook
industrie is cruciaal voor groene water-
de industrie rondom verduurzaming
te laten afhangen van het rapport van de
stofprojecten en de uitkoppeling van
van het productieareaal. Tegenstrijdige
Taskforce Infrastructuur Klimaatakkoord
warmte. Uiteraard is het ook de vraag
regelgeving, gesteggel over scope 2
Industrie (TIKI). Die was ten tijde van
in hoeverre de overheid wil meebeta-
en 3 emissies, lastige procedures en
de publicatie van de industriebrief nog
len aan zowel de opwek als transport
de hoge investeringsrisico’s van inno-
niet overhandigd. Dat is inmiddels wel
van waterstof en het transporteren en
vatieve technologie zetten momenteel
gebeurd en in lijn met de koers van de
opslaan van CO2.
een rem op de zo gewenste vergroe-
minister ziet ook de TIKI een grote rol
De TIKI raamt de totale investeringskos-
ning van de industrie. Intussen zijn er
weggelegd voor de overheid als regis-
ten voor de publieke infrastructuur, inclu-
al vergevorderde plannen en haalbaar-
seur. Zij stelt een Meerjarenprogramma
sief een CO2-infrastructuur op veertig
heidsstudies uitgewerkt voor de pro-
Infrastructuur Energie en Klimaat (MIEK)
tot vijftig miljard euro. De industrie zal
ductie van groene en blauwe waterstof,
voor: een strategische visie van hoofd-
vervolgens ook zelf nog behoorlijk moe-
het afvangen en ondergronds opslaan
infrastructuur en systeemintegratie
ten investeren om aan te sluiten op de
van CO2 (CCS) en de uitwisseling van
met een periodiek afwegingskader in
publieke infrastructuur. Wiebes rekende
warmte. De businesscases zijn echter
samenspraak met industrie en infra-
uit dat de industrie alleen al tot 2030 zo’n
lastig rond te krijgen zonder duidelijkhe-
beheerders. En niet geheel verrassend
tien tot vijftien miljard euro moet investe-
den over de benodigde infrastructuur.
ziet TIKI de grootste kansen in de
ren in klimaatoplossingen.
Zoals Wiebes terecht opmerkt, acteert
aanleg van een waterstofbackbone en
Inmiddels zijn er meer instrumenten
de Nederlandse basisindustrie in een
het mogelijk maken van CO2 afvang,
beschikbaar om de onrendabele top af te vlakken. Via Stimulering Duurzame
Behalve financiering, vraagt aanleg en aanpassing van de infrastructuur aan de nieuwe eisen om een sterke regie.
Energie en Klimaat(SDE++), Energie Investeringsaftrek (EIA) en Versnelde Klimaatinvesteringen Industrie (VEKI) ondersteunt het kabinet de industrie.
mondiaal speelveld waar vooral de prijs
transport en opslag, dan wel utilisatie
Daarnaast hoopt Wiebes een graantje
dominant is. Prijsopdrijvende investerin-
(CCUS). Belangrijke aanvulling is dat de
mee te pikken van de Europese subsi-
gen met een lange terugverdientermijn,
commissie voorstelt om de modaliteiten
dieregelingen. Maar het mag duidelijk
zullen dan ook moeilijk te verdedigen
integraal te bekijken. Als partijen de
zijn dat er een forse bijdrage van de
zijn naar aandeelhouders of concern-
keuze moeten maken tussen moleculen
industrie zelf wordt verwacht.
management. Bovendien ligt carbon
en elektronen moeten ze naast de trans-
leakage op de loer als Nederland uit de
portkosten ook de kosten voor opwek,
Exploitatiesteun Meer concreet
pas loopt met andere landen binnen en
en conversie meenemen. Daarnaast
wil Wiebes in de komende vier jaar voor
buiten Europa.
zouden ze in hun overweging moeten
elke techniek minimaal één of twee
Hier vraagt de industrie om financiële
meenemen hoe de energie vervolgens
installaties hebben op commerciële
participatie van publieke partijen zoals
kan worden gebruikt in de industrie, de
schaal. Voor CCU, chemische recycling,
havenbedrijven, distributiebedrijven en
transportsector of gebouwen. Daarbij
elektrificatie en biobased grondstof-
andere staatsdeelnemingen. Behalve
zouden moleculen voorrang moeten
fen wil het kabinet flagship-projecten
financiering, vraagt aanleg en aan-
krijgen op elektronen: ofwel waterstof
realiseren waarmee nationaal ervaring
passing van de infrastructuur aan de
tenzij.
kan worden opgebouwd. Om ervoor
nieuwe eisen om een sterke regie. De
Als laatste adviseert de TIKI ook om
te zorgen dat (internationale) bedrijven
aanleg van een waterstof- of CO2-net
niet blind te staren op de Nederlandse
daartoe voor Nederland als locatie
vraagt meer ruimte in de fysieke leef-
ontwikkelingen rondom de energie-
kiezen, moet Nederland slagvaardiger
omgeving, terwijl deze in Nederland
infrastructuur. Duitsland en België
zijn en sneller grote opschaling kunnen
redelijk beperkt is. Dit kan dan ook
moeten dezelfde transitie doorgaan en
ondersteunen.
eigenlijk alleen door een publieke
samenwerking met onze buurlanden
Om opschaling mogelijk te maken, is
partij worden gedaan. Het kabinet
kan economische kansen bieden voor
naast investeringssteun ook een tijdelijke
werkt momenteel dan ook aan een
Nederland.
exploitatiesteun noodzakelijk als overgang tussen de demo- en de uitrolfase.
Programma Hoofdstructuur (PEH) om tijdig ruimte te kunnen bieden aan de
Forse investering De Industrie-
Het kabinet beoogt daarom, als eerste
nationale energiehoofdinfrastructuur.
brief van Wiebes is in die zin hoopge-
stap, opschaling te faciliteren door per
Hoewel de minister het niet expliciet
vend dat het de belemmeringen voor
2021 een deel van de bestaande kli-
noemt, lijkt het daarmee op dat TSO’s
emissiebeperkende projecten benoemt.
maatenveloppemiddelen voor tijdelijke
Gasunie en TenneT meer ruimte krijgen
Hoe slagvaardig de minister is om de
exploitatiesteun beschikbaar te stellen.
de regie te nemen en infrastructuur
belemmeringen weg te nemen, moet
Hiervoor zal het kabinet circa 35 miljoen
voor moleculen, elektronen en Joules
uiteraard nog blijken. Met name de
euro per jaar inzetten.
•
UTILITIES 13 nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 13
26-05-2020 15:48
Technologie & innovatie SUBSIDIE VOOR MEMBRAANONDERZOEK schappen van deze membranen op maat worden beïnvloed en gestuurd.
Chemici van de onderzoeksgroep Membrane Materials and Processes van de TU Eindhoven krijgen gezamenlijk bijna één miljoen euro aan onderzoekssubsidie. De gelukkigen ontwikkelen onder meer membranen op maat voor de zuivering van afvalwater en de productie van drinkwater. Maar ze onderzoeken ook hoe poreuze elektrodes met functionele coatings de werking van brandstofcellen kunnen verbeteren. Membranen op maat Het project Membranen op maat ontwikkelt een generieke methode om membranen te produceren voor specifieke toepassingen. Zo wil men membranen ontwikkelen voor de zuivering van industrieel afvalwater, het
terugwinnen van waardevolle stoffen uit waterige stromen of het produceren van schoon drinkwater. Door het aanbrengen van verschillende, zeer dunne selectieve lagen op een poreuze drager kunnen de eigen-
Poreuze elektrodes Om de transport- en energiesector koolstofarm te maken, zijn nieuwe energietechnologieën nodig, waarin elektrochemie een centrale rol zal spelen. Alle elektrochemische systemen vertrouwen op poreuze elektroden die een grote invloed hebben op de prestaties van brandstofcellen, batterijen en elektrolyzers. Met behulp van slimme keuzes van materialen en condities zal het project poreuze elektrodes met functionele coatings ontwikkelen. Deze kunnen eigenschappen van het elektrodeoppervlak zoals bevochtigbaarheid en ionengeleiding beïnvloeden.
ELEKTRICITEIT OPWEKKEN UIT AFVALWATER
Anammox-bacteriën kunnen verleid worden tot het maken van elektriciteit uit afvalwater, door ze te laten groeien op elektroden in afwezigheid van nitriet. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van microbiologen aan de Radboud Universiteit samen met collega’s uit de Verenigde Staten en Saudi-Arabië. Het is het laatste puzzelstukje in een lange wetenschappelijke zoektocht van hoofdonderzoeker Mike Jetten,
hoogleraar Ecologische Microbiologie naar ‘onmogelijke reacties’. Inmiddels worden anammox-bacteriën op wereldwijde schaal toegepast in waterzuiveringsinstallaties om het schadelijke ammonium uit afvalwater te halen. Deze methode waarbij veel minder zuurstof nodig is, is zeer energiezuinig en dus duurzamer dan de reguliere methode van waterzuivering. Daarnaast leek er wellicht een andere
interessante toepassing mogelijk met de bacterie. 'Bij de omzetting van de ene stof in de andere kunnen bacteriën elektronen vrijmaken, en die kun je gebruiken voor het produceren van elektriciteit. Wij vroegen ons daarom af: kunnen we anammox-bacteriën ook verleiden tot het maken van stroom uit afvalwater?', vertelt Jetten. Dat blijkt mogelijk te zijn. Normaal gesproken komen er bij de afbraak van ammonium elektronen vrij, die de bacteriën vervolgens gebruiken om nitriet mee af te breken. Door langzaam de hoeveelheid nitriet te verminderen, dwongen de onderzoekers de anammox-bacteriën de elektronen uit ammonium op een andere manier kwijt te raken. 'We konden met speciale metalen elektrodes de vrijgekomen elektronen opvangen in een minireactor, en die vervolgens door een stroomdraad laten lopen. En inderdaad: we zagen de stroommeter op een gegeven moment uitschieten', zegt Jetten.
14 UTILITIES
nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 14
26-05-2020 15:48
DYSON’S MYSTERIEUZE BATTERIJ VERKLAARD De stofzuigerfabrikant met een hoog Willy Wortel-gehalte James Dyson werkte al een aantal jaren aan een elektrische auto. Helaas moest de uitvinder de handdoek onlangs in de ring gooien vanwege de hoge ontwikkelingskosten. Toch waren de specs van de auto zeer interessant met een topsnelheid van tweehonderd kilometer per uur. De N526, de codenaam die de auto meekreeg, spurtte bovendien in 4,8 seconden van nul naar honderd kilometer per uur. Maar het meest opvallende van de auto is de actieradius van 965 kilometer op één enkele lading. Hoewel het patent geheim is, heeft men wel een vermoeden hoe de batterij aan zo’n vermogen komt. Dyson gebruikt geen standaard lithium ion-batterijen, maar een zogenaamde solid state batterij. Om te weten hoe een solid state batterij afwijkt van een lithium-ion batterij is het handig eerst de werking van de laatste uit te leggen. Lithium-ion cellen gebruiken positieve en negatieve elektroden met een scheiding ertussen, die in een waterige elektrolyt worden gedompeld. Bij het ontladen stromen de lithium-ionen van de positieve, lithium elektrode naar de negatieve, koolstof elektrode. Daardoor ontstaat een potentiaalverschil en dus een elektrische stroom. Een paar jaar geleden nam Dyson de Amerikaanse batterijenproducent Sakti3 over. De solid-state batterij van Sakti3 werkt min of meer op dezelfde manier als een lithium-ion batterij, alleen gebruikt het een vaste elektrolyt. Het bedrijf laat weinig los over welke elektrode en substraat het gebruikt. Maar vermoedelijk produceren de wetenschappers de batterijen via het procedé van
dunne-filmdepositie. De batterijen worden laagje voor laagje opgebouwd door elektrodemateriaal op te dampen in een hoog vacuüm. Door deze productiemethode ontstaan zeer homogene en lichte batterijen die ook nog eens goedkoper te produceren zijn. Sakti3 zegt dat de voordelen van zijn solid-state accu's verder gaan: de verpakking is ook verbeterd. De accucellen zijn stapelbaar en presteren iets beter bij hogere temperaturen. Dat betekent dat ze dicht op elkaar kunnen worden ingepakt en geen zware koelsystemen nodig hebben. Het ontbreken van een vloeibare elektrolyt heeft bovendien als voordeel dat de batterijen minder snel degraderen en nagenoeg niet in brand kunnen vliegen. Dyson stopt weliswaar met de ontwikkeling van de Teslakiller, maar gaat wel door met de ontwikkeling van de batterijen.
VASTE STOF BATTERIJ VERBETERD Nu we toch in de solid state batterijen duiken: wetenschappers van de de Chalmers University of Technology en Xi'an Jiaotong University vonden een verbetering. Een tussenlaag, gemaakt van een smeerbaar, 'boterachtig' materiaal, helpt de stroomdichtheid van de batterij te vertienvoudigen en verhoogt tegelijkertijd de prestaties en veiligheid. De tussenlaag maakt de batterijcel aanzienlijk stabieler en daardoor bestand tegen een veel hogere stroomdichtheid. Wat ook belangrijk is, is dat het zeer eenvoudig is om de zachte massa op de lithium-metaalanode in de batterij aan te brengen. onderzoeker Shizhao Xiong vergelijkt het met het smeren van boter op een boterham. Simpel gezegd kan een solid-state accu worden vergeleken met een
droge sandwich. Een laagje lithium fungeert als een sneetje brood waar een keramische substantie op wordt gelegd als vulling. Deze harde stof is de vaste elektrolyt van de accu. Maar het 'broodje' is zo droog, dat het moeilijk is om het bij elkaar te houden. Het materiaal waar de onderzoekers in Göteborg en Xi'an nu mee werken is een zachte, smeerbare, 'boter-
achtige' substantie, gemaakt van nanodeeltjes van de keramische elektrolyt, LAGP, gemengd met een ionische vloeistof. De vloeistof kapselt de LAGP-deeltjes in en maakt de tussenlaag zacht en beschermend. Het materiaal, dat een soortgelijke textuur heeft als boter uit de koelkast, vult verschillende functies en kan gemakkelijk worden uitgespreid.
Utilities 4 - juni.indb 15
UTILITIES 15 nr. 4 - juni 2020
26-05-2020 15:48
INTERVIEW
Eilandbedrijf distributienetten verbetert betrouwbaarheid Met de opkomst van duurzaam decentraal vermogen, ontstaat ook een mogelijkheid om netuitval te voorkomen. Lokale duurzame bronnen of batterijen van auto’s zouden een onderbreking in een hoger liggend net tijdelijk kunnen opvangen. Daarmee neemt niet alleen de leveringszekerheid toe, maar ontstaat ook ruimte voor extra duurzame energiebronnen.
Tekst: Ir. M.H. Roos, Dr.ir. J. Morren, Prof.dr.ir. J.G. Slootweg Electrical Energy Systems, TU Eindhoven
16 UTILITIES nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 16
26-05-2020 15:48
O
m klimaatverandering tegen
ficant deel wordt veroorzaakt door
tie eilandbedrijf van distributienetten
te gaan, vervangen duurzame
graafwerkzaamheden. En ondanks
mogelijk.
energiebronnen zoals zon, wind en
alle inspanningen om dit te voorko-
Eilandbedrijf maakt het mogelijk om
biomassa steeds vaker elektriciteits-
men lukt het terugbrengen van het
wanneer een bovenliggend hoog- of
opwekking uit fossiele brandstoffen.
aantal graafschades maar beperkt.
middenspanningsnet faalt, het onder-
Daarnaast elektrificeren toepassingen
Netcomponenten kunnen ook spon-
liggende midden- of laagspannings-
als verwarming en personenmobiliteit.
taan defect raken, bijvoorbeeld door
net in bedrijf te houden. Daardoor
Technologieën die gebruik maken
vochtindringing, montagefouten of
verhoogt de betrouwbaarheid van de
van elektriciteit als energiebron, zoals
veroudering. Dit is nooit helemaal te
voorziening en bespaart de netbe-
warmtepompen en elektrische auto’s,
voorkomen, maar de impact van het
heerder op redundantie. En als minder
zijn namelijk efficiënter dan systemen
falen van netcomponenten kan wel
redundantie nodig is, ontstaat extra
die via verbrandingsprocessen in ketels
worden beperkt door het introduceren
netcapaciteit voor het aansluiten van
of motoren van energie worden voor-
van redundantie.
decentrale energiebronnen. Daardoor
zien. Verder maakt elektrificatie van de
In een redundant net kunnen compo-
groeit de ruimte voor verdergaande
energievraag de weg vrij voor toepas-
nenten falen zonder dat de elektriciteits-
elektrificatie zonder investeringen
sing van duurzame elektriciteit.
voorziening aan afnemers wordt onder-
in extra netcapaciteit. Een andere
Het enige nadeel van duurzame ener-
broken. Er zijn tenslotte alternatieve
mogelijkheid is het uitvoeren van een
giebronnen is dat de energiedichtheid
routes beschikbaar om de klanten te
bottom-up black-start in het geval van
veel lager is dan dat van fossiele brand-
bedienen. Midden- en laagspannings-
grote (nationale) storingen. In deze
stoffen. Doordoor hebben duurzame
distributienetten zijn echter niet volledig
situatie zouden distributienetten als
energiesystemen meer ruimte nodig.
redundant uitgelegd en daarnaast moet
eiland kunnen opstarten om daarna via
De opwekking van elektrische energie
in deze netten als zij wel redundant zijn,
het bovenliggende net met elkaar te
kan hierdoor niet langer gecentrali-
de alternatieve route naar de klanten
worden verbonden en zo de normale
seerd plaatsvinden in een beperkt
vaak via schakelhandelingen in bedrijf
bedrijfssituatie te herstellen.
aantal grote elektriciteitscentrales. In
worden gesteld. Dit kost de nodige tijd.
Transitie naar eilandbedrijf
Eilandbedrijf verhoogt de betrouwbaarheid van de voorziening en bespaart de netbeheerder op redundantie.
Onder normale bedrijfsomstandigheden zijn middenspanningsnetten aangesloten aan het bovenliggende hoogspanningsnet zoals weergegeven
plaats daarvan ontstaan decentrale
Distributienetten kunnen ook uitvallen
in figuur 1. In deze situatie wordt het
systemen in de vorm van zonnepane-
door problemen in het bovenliggende
door de decentrale energiebronnen
len, windturbines en met biomassa
(hoogspannings)net.
geïnjecteerde vermogen bepaald door
gestookt warmte-kracht installaties.
de beschikbaarheid van de primaire
Deze ontwikkelingen maken economie
Eilandbedrijf De Nederlandse
energiebron, veelal zon of wind.
en samenleving nog afhankelijker van
netbeheerders automatiseren in toe-
Om een distributienet in eilandbedrijf
de elektriciteitsvoorziening. En neemt
nemende mate hun distributienetten.
te brengen, wordt wanneer er proble-
het belang van de betrouwbaarheid
Dit doen zij door op afstand bedien-
men zijn in het bovenliggende net de
dus verder toe. Dit vormt een stimulans
bare schakelinstallaties en meet- en
vermogensschakelaar bij de transfor-
voor wetenschappelijk onderzoek naar
observatiesystemen te integreren in
mator geopend; daardoor komt het
nieuwe netconcepten en componen-
het distributienet. In combinatie met
middenspanningsnet in eilandbedrijf
ten en optimalisatie van asset manage-
de decentralisatie van de elektriciteits-
(zie figuur 2). De vermogenselektroni-
ment concepten, zoals de onderzoeks-
productie, dat ertoe leidt dat invoeding
sche omzetters kunnen snel detecte-
groep Electrical Energy Systems dat
in toenemende mate plaatsvindt op
ren dat eilandbedrijf is ingetreden wat
uitvoert bij de TU Eindhoven.
distributieniveau, maakt dit in poten-
de trigger is voor het actief regelen van
Kortsluiting
Onderbrekingen van
de elektriciteitsvoorziening worden
Figuur 1. Midden- en aangesloten
vaak ingeleid door een kortsluiting
laagspanningsnetten in de normale
in een netcomponent. Vervolgens
bedrijfssituatie, gekoppeld met het
schakelen netbeveiligingen de kort-
hoogspanningsnet via een vermo-
sluiting af. Deze schakelactie leidt
genstransformator. De decentrale
tot een onderbreking van de elek-
energiebronnen regelen het inge-
triciteitsvoorziening van klanten die
voede actief (P) en reactief (Q)
achter de afgeschakelde schakelaar
vermogen.
zitten. Kortsluitingen zijn helaas nooit helemaal te voorkomen. Een signi-
UTILITIES 17 nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 17
26-05-2020 15:48
MAAK KENNIS MET SIDUNN® CONNECTED
???
Monitoring en beheer op afstand van uw vermogensschakelaars.
WEET U PRECIES WAT DE STATUS VAN UW INSTALLATIE IS?
Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com
www.santoncbs.com
LEIDINGRENOVATIE TERWIJL UW BEDRIJFSVOERING GEWOON DOORGAAT
UTILITIES.NL geeft nog meer waarde voor uw geld
cts
manufa
GMB is marktleider in naadloze leidingrenovaties met sleufloze technieken. We renoveren riool-, drink-, pers-, blus-, proces- en koelwaterleidingen. Met aandacht voor uw bedrijfsvoering brengen we een glasvezel- of naadviltliner aan die we uitharden met uv-licht, water of stoom. Meer weten? Kijk op www.gmb.eu
www.gmb.eu
Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor
A6_adv_www_uilities.indd 43
Utilities 4 - juni.indb 18
26-05-2020 11:56
26-05-2020 15:48
de netspanning en -frequentie in het eiland, zodat gewaarborgd is dat de
Figuur 2. Midden- en aangesloten
netspanning en de -frequentie binnen
laagspanningsnetten in eilandbedrijf
de normale en toegestande band-
na een kortsluiting in het hoogspan-
breedte blijven.
ningsnet. De decentrale energiebronnen regelen nu de netspanning (V)
Netstabiliteit Onder normale
en de netfrequentie (f) en regelen
omstandigheden bepaalt het bovenlig-
daartoe de invoeding van actief en
gende hoogspanningsnet grotendeels
reactief vermogen.
de spanning en frequentie in een middenspanningsnet. Het hoogspanningsnet absorbeert of compenseert elektriciteitsoverschotten of -tekorten
van de toegestane bandbreedte van de
hogen van de leveringszekerheid door
in het middenspanningsnet. Bij het
spanning en de frequentie waarbinnen
de mogelijkheid om distributienetten
overschakelen op eilandbedrijf vervalt
decentrale energiebronnen operati-
in autonoom eilandbedrijf te brengen.
de koppeling met het bovenliggende
oneel blijven. Dit maakt de kans dat
Daarnaast is er aandacht voor praktijk-
net en moet de handhaving van de
deze uitschakelen tijdens de transitie
demonstaties van deze technieken in
balans tussen productie en verbruik en
naar eilandbedrijf kleiner. Daarnaast
het veld. Ook zullen de onderzoekers
de regeling van de netspanning binnen
kan tijdens de normale bedrijfsvoering
aanbevelingen doen voor de beno-
het autonome eiland plaatsvinden.
de kans op stabiel eilandbedrijf worden
digde veranderingen in de netcode
Tijdens en na de omschakeling naar
geoptimaliseerd door de uitwisseling
elektriciteit om een betrouwbaar
eilandbedrijf kunnen stabiliteitsproble-
van elektriciteit met het bovenliggende
eilandbedrijf mogelijk te maken. Tot
men optreden waardoor de balans tus-
net te beperken. Bijvoorbeeld door
slot is het van groot belang dat uitvoe-
sen productie en verbruik in het eiland
het opladen van energieopslag of
rend personeel geen veiligheidsrisico’s
niet wordt bereikt en stabiel eilandbedrijf niet wordt gerealiseerd. Ten eerste kan de opwek van de decentrale energiebronnen onvoldoende zijn om de vraag in het eiland te bedienen. Ten tweede kunnen de problemen in het
Tijdens de normale bedrijfsvoering kan de kans op stabiel eilandbedrijf worden geoptimaliseerd door uitwisseling van elektriciteit met het bovenliggende net te beperken.
bovenliggende net leiden tot grote ver-
elektrische auto’s uit te stellen. Op het
loopt wanneer eilandbedrijf de praktijk
storingen van de netspanning en -fre-
moment dat dan moet worden overge-
zou worden.
quentie in het eiland. Daardoor kunnen
schakeld op eilandbedrijf ten gevolge
Het in eilandbedrijf kunnen brengen
productie-installaties afschakelen en
van een probleem in het bovenlig-
van distributienetten kan voordelen
dus niet de netspanning en -frequentie
gende net, is de onbalans tussen pro-
hebben, zoals het verhogen van de
in het te vormen eiland gaan regelen.
ductie en verbruik kleiner. En de kans
betrouwbaarheid van de elektrici-
Ten derde kan er een situatie ontstaan
op het realiseren van stabiel eilandbe-
teitsvoorziening en het vrijmaken van
waarin de decentrale bronnen er niet
drijf dus navenant groter.
netcapaciteit door het accepteren van
in slagen om gezamenlijk de netspan-
Om de bijdrage van verschillende
minder redundantie. De randvoor-
ning en -frequentie in het eiland te
netontwerpen en regelacties te kun-
waarden om eilandbedrijf mogelijk te
stabiliseren, waardoor apparatuur van
nen afwegen tegen andere factoren,
maken worden mettertijd steeds ver-
verbruikers niet goed kan functioneren
moet de kans op stabiel eilandbedrijf
der ingevuld, als gevolg van de decen-
en zelfs beschadigd kan raken.
onder verschillende omstandigheden
tralisatie van de elektriciteitsproductie
worden gekwantificeerd. Tijdens een
en de automatisering van distributie-
Uitdagingen Er zijn verschillende
promotieonderzoek aan de Technische
netten. Of deze optie in de nabije toe-
mogelijkheden om de kans op en de
Universiteit Eindhoven ontwikkelen de
komst in Nederland ook wordt ingezet,
mogelijkheden voor stabiel eiland-
auteurs van dit artikel een methode
kan gezien de hoge betrouwbaarheid
bedrijf te verbeteren. Aangezien de
voor probabilistische stabiliteitsanalyse
van de Nederlandse elektricititsvoor-
opwek van duurzame decentrale ener-
die kan worden gebruikt om de kans
ziening van meer dan 99,99 procent
giebronnen vaak sterk afhankelijk is
op stabiel eilandbedrijf te bepalen en
de vraag zijn. Maar in gebieden waar
van de weersomstandigheden, kan de
te optimaliseren.
de elektriciteitsvoorziening niet zo
integratie van lokale energieopslag de
Naast de stabiliteitsproblematiek
betrouwbaar is als in ons land, kan
kans op stabiel eilandbedrijf aanzienlijk
van eilandbedrijf besteden de onder-
dit een serieuze optie zijn. Waarna op
vergroten. Door de aanwezigheid van
zoekers ook aandacht aan verwante
langere termijn Nederland misschien
lokale energieopslag is er altijd een
onderwerpen. Zoals de beveiliging
zal volgen. Het onderzoek dat in deze
regelbare energiebron aanwezig. Een
van netten in eilandbedrijf. Maar ook
bijdrage wordt beschreven, is daartoe
andere mogelijkheid is het verruimen
de kosten-baten analyse van het ver-
essentieel.
•
UTILITIES 19 nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 19
26-05-2020 15:48
Uitgelicht project
Clauscentrale komt na zes jaar stilstand weer volledig in productie Toen de unieke Clauscentrale in het Limburgse Maasbracht buiten bedrijf werd gesteld, functioneerde deze pas twee jaar. Nu, bijna zes jaar later, brengt een inbedrijfsnameteam van RWE hem weer in gereedheid om elektriciteit te produceren. Vanaf deze herfst levert de centrale weer het maximale vermogen, ruim 1.300 megawatt, aan het net.
Tekst: Broer de Boer Foto: RWE
20 UTILITIES nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 20
26-05-2020 15:49
De langdurige uitbedrijfname vanaf 2014 werd grondig
ven, met het risico op corrosie en schade. Bij ‘urgentie’ zijn
voorbereid, want daarbij komt meer kijken dan de turbines
we uitgegaan van het worst-case scenario op falen door
en generatoren uit bedrijf nemen. ‘Conserveren’ noemt Jens
onjuiste conservering. Zo hebben we op basis van het risico/
Fuhrmann dat. Hij leidde vanaf 1 januari 2019 het proces om
urgentie-profiel alle urgente en hoog-risico onderdelen eerst
het blok C van de Clauscentrale, zoals hij dat noemt, opnieuw
aangepakt. Op turbines, generatoren en de grote aggrega-
in gebruik te stellen: ‘Bij dat conserveren is het primaire koel-
ten van de primaire processen ligt van nature veel focus.
watersysteem en de primaire cyclus helemaal leeg- en droog-
Maar de minder prominente onderdelen zoals aggregaten
gemaakt. Het secundaire koelwatersysteem bleef echter op
van secundaire systemen, secundair koelwater en kleinere
een laag niveau altijd in bedrijf. Overal in het stoom- en water-
pompjes zijn ook belangrijk aandachtspunten. Want zon-
systeem werden kleppen verwijderd, pompen gedemonteerd
der die systemen neem je een centrale ook niet in bedrijf.’
en schoon en droog weggezet of weggezet in demiwater.
Daarvoor huurde RWE uiteraard ook gespecialiseerd perso-
Luchtdrogers werden gemonteerd met een permanente
neel in van contractors. Net als overigens voor steigerbouw,
bewaking op functioneren. Ook sommige andere systemen,
montagewerkzaamheden, de controle van appendages en
zoals aggregaten en het persluchtsysteem bleven in functie.
isolaties en certificering voor de hogedruksystemen. Op de
Een maintenance-team van zeven man bleef achter. Zij zorg-
drukst bezette dagen werkten er circa 260 techneuten aan
den voor de borging van de onderhoudsstatus gedurende de
het project. Deze aanpak van herstel op basis van het risico
vijf jaar dat de centrale ‘gemottenbald’ was.’
en urgentie-profiel heeft volgens Fuhrmann goed gewerkt: ‘Eenheden van de centrale werden zo stap voor stap in volg-
Twee uitdagingen
Een grote uitdaging bestond er
orde opgestart, soms voerden we nieuwe inzichten in het
volgens Fuhrmann uit om vanaf 1 januari 2019 voor deze
ontwerp door, totdat we uiteindelijk warmte in de installaties
centrale weer een stabiele onderhoudsorganisatie op peil en
konden brengen’, vertelt Fuhrmann. ‘Het primaire koelwa-
kennisniveau te krijgen. Een tweede uitdaging vormde het
tersysteem was in juni 2019 het eerste in bedrijf genomen
feit dat er nog nauwelijks onderhoudshistorie geschreven
systeem, tussenkoelwater en secundair koelwater volgden.
was, omdat de eenheid pas twee jaar in bedrijf was geweest.
Toen ten slotte alle systemen functioneerden en op veilig-
Daarnaast ontbrak door het relatief korte tijd in bedrijf zijn
heid waren getest, werd het tijd zowel de drie gasturbines
een duidelijke onderhoudsscope. Fuhrmann: ‘De kennis over
als de stoomturbine in bedrijf te brengen. Al in oktober
en de ervaring met de Clauscentrale was weggevloeid, soms
2019 werd de eerste gasturbine weer in (proef)bedrijf gezet.
naar andere RWE-onderdelen en deels door pensionering
In november volgde de stoomturbine, en nog in dezelfde
van medewerkers. Wel had iedereen bij de uitbedrijfname in
maand werd er vollast gedraaid met de Clauscentrale.’ Jens
2014 een terugkeergarantie gekregen.’ Gelukkig konden ze
Fuhrmann, die sinds begin dit jaar bijkomend productiema-
hiervoor een groot deel van de vacatures rekruteren vanuit
nager is geworden van het cluster RWE-centrales (zie kader,
het RWE-personeel en kwamen specialisten terug die eerder
red.) kijkt daar met gepaste trots op terug: ‘Alle systemen
aan deze centrale – hun kindje – werkten. Ongeveer één
functioneerden nog aan deze feitelijk gloednieuwe centrale,
derde van de vacatures werd extern ingevuld. Fuhrmann:
één van de grootste en meest efficiënte, maar zeker de
‘We slaagden erin met een veelbelovend team te starten met
mooiste gascentrale van Nederland. Vooral de opstart van
dit bijzondere project. In de gegeven situatie weet je nooit
de gasturbine en de stoomturbine, zoals die uit bedrijf waren
precies hoe iets is weggezet ten tijde van het mottenballen.
gegaan, verliep bijna vlekkeloos en zonder problemen.’
Eigenlijk konden we nergens op terugvallen, de exacte status van veel onderdelen was onbekend. Daar komt bij dat je
Verandering
na vijf jaar stilstand niet alles kunt en wilt losmaken om erin
was het noodzakelijk de pompen in het voedingswatersy-
te kijken: dat zou een vermogen kosten.’
steem te modificeren. Dat had een reden. Al voordat de
Los van de perikelen rond de heropstart
Clauscentrale in 2014 stil kwam te liggen, bleek dat deze
Risicoprofiel
In plaats van elk onderdeel bij de ‘recom-
pompen niet goed functioneerden in de start/stop-modus
missioning’ afzonderlijk kritisch te bekijken liet Fuhrmann
die deze STEG-centrale heeft. ‘Deze pompen zijn daarbij een
van diverse onderdelen een risico-matrix opstellen. Daarbij
essentieel onderdeel; zonder water in de ketel geen stoom’,
is eerst gekeken naar het toestandsrisico na conservering en
verduidelijkt Fuhrmann. ‘En dan was er nog het koelwater-
daarna naar de urgentie om iets aan te pakken. Fuhrmann:
circuit, met zijn manshoge leidingen, waar per seconde 25
‘We hebben dit heel pragmatisch uitgevoerd. Soms is totaal
kubieke meter water doorheen stroomt. Daarvan hebben
onbekend wat de conserveringsstatus van een onderdeel
we alle coatings, beton, onderdelen, kleppen en filters uit-
is. Soms kun je zoiets checken door er droge lucht in te
gebreid geïnspecteerd. Eén probleem deed zich voor toen
voeren en te beoordelen of de lucht er vochtiger uitkomt.
de centrale 48 uur achter elkaar draaide: de dijken van de
Zoiets vormt een aanwijzing dat er vocht is achtergeble-
koelwateruitlaat vertoonden lekkages. Dit werd veroorzaakt
UTILITIES 21 nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 21
26-05-2020 15:49
Partners Utilities Platform
Expertpanel Utilities Platform
Ad van Wijk Professor Sustainable Energy TU Delft
Teus van Eck Teus van Eck Energie en Milieu
AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland
Marcel Galjee Director Energy AkzoNobel
Rob Kreiter Directeur TKI Energie en Industrie
Sophie Dingenen Corporate & Projectspartner Bird & Bird
Cyril van Widdershoven Expert in energie-(geo) politiek, -investeringen en -zekerheid
Frank Tielens CEO HeatMatrix Group
Han Slootweg Directeur asset management Enexis en hoogleraar smart grids aan de TU Eindhoven
Hans vd Spek Programmadirecteur CleanTech FME
Martijn de Graaf Senior Business Development Manager VoltaChem/TNO
Fokko Mulder Professor faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft
Leden Utilities Platform
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrielinqs.nl - 06 514 99 670
UTI_platformpagina_enkel.indd 14 Utilities 4 - juni.indb 22
10:14 26-05-2020 15:49
rm
rtner
door ongedierte dat de dijken verzwakte.’ En er deed zich tijdens de vooraf gaande inspecties nog een onverwachte
DE CLAUSCENTRALE
situatie voor. De 21 kV spanning vanaf de drie generatoren
De centrale die een elektriciteitsvermogen levert
wordt via luchtgekoelde aluminium buizen naar de transfor-
van ruim 1.300 megawatt, maakt onderdeel uit van
matoren geleid. Zij verhogen de spanning naar 380 kV. ‘Je
een cluster van drie Limburgse RWE-centrales bij
staat er niet zo gauw bij stil dat die 380 kV-transformatoren
Linne staat een 11 megawatt waterkrachtcentrale
een verbindingskabel naar het netwerk hebben’, glimlacht
in de Maas. Bij Swentibold staat een 235 megawatt
Fuhrmann. ‘De bijna customized connectoren, die natuurlijk
STEG-centrale die elektriciteit en stoom met verschil-
geen standaard slijtage-onderdeel zijn, waren al na twee jaar
lende drukken en temperaturen stoom levert aan
in bedrijf onverwacht beschadigd. Het gaat om vrij zeldzame
Chemiepark Geleen. De organisatie van het gehele
onderdelen, die je niet op afroep bestelt. Dit leverden ons
cluster telt circa 60 mannen én vrouwen. Ongeveer de
enig oponthoud op, maar de oplossing van deze situatie
helft hiervan werkt bij Engineering & Maintenance en
paste binnen de planning.’
de andere helft bij bedrijfsvoering. De Clauscentrale beschikt over drie GT26 Alstom-gasturbines. Daarin
De derde uitdaging Ogenschijnlijk ‘draait’ de
wordt hoogcalorisch gas verbrand. De drie turbines
Clauscentrale nu dus alweer. Toch produceert ze nog niet
drijven elk een TOPAIR air-cooled turbogenerator aan,
commercieel elektriciteit voor het net. Hoe zit dat? Fuhrmann
met elk een maximale output van 285 megawatt elek-
glimlacht en zegt: ‘We werken nog steeds aan onze derde
trisch. De tot 650 graden hete uitlaatgassen zetten in
uitdaging, het testen en optimaliseren. De centrale was bij
drie rookgasketels water om in oververhitte stoom.
uitbedrijfname in 2014 nog niet helemaal geoptimaliseerd.
De geproduceerde stoom drijft een eerder geheel
Dat had, zoals ik al zei, vooral met de voedingswaterpompen
gereviseerde stoomturbine en generator aan. Die zijn
te maken, die we in het kader van de recommissioning heb-
afkomstig uit een eerdere unit (B) van de centrale.
ben aangepast. Verder wordt deze ‘gloednieuwe’ centrale
Deze generator produceert 450 megawatt elektrisch
aangepast aan de eisen van de huidige tijd. Want gedurende
en voorziet het 150 kV netwerk van stroom. Deze
de periode van stilstand zijn aan de gasturbines en gene-
moderne gascentrale, die in 2012 in gebruik werd
ratoren de modificaties op basis van de ervaringen van de
genomen, behaalde hiermee een totaalrendement van
OEM’s niet doorgevoerd. En juist dat brengen we nu up to
ruim 58 procent. De centrale werd in 2014 onder meer
date. Bijkomend feit is dat ook de wereld bij de OEM niet
vanwege de toenmalig lage elektriciteitsprijzen en
stil stond. De gasturbines werden toen door Alstom gele-
hoge gasprijzen stilgelegd en daarna geconserveerd.
verd, als opvolger van dit bedrijf hebben we nu met GE en
Sinds januari 2019 werkt stroomproducent RWE, van-
Ansaldo te maken.
wege de veranderende marktsituatie aan de recommissioning, de heropstart, van de centrale.
Besturingen Meestal bereikt de bovenlaag van de besturingen in zo’n centrale na zeven jaar zijn einde levensduur. Zo ook bij de Clauscentrale. Volgens Fuhrmann vormde de vervanging hiervan een project in een project. Zoals bijvoorbeeld de Human Machine Interface (HMI), die alle gegevens op de schermen in de controlekamer visualiseert en weergeeft: ‘De HMI bestond toen en bestaat nu weer uit drie onderdelen van drie leveranciers. We hebben alle drie geüpdatet en problemen die in 2014 nog bestonden nu opgelost.’ Op het moment van schrijven lijkt de piek van het coronavirus in ons land over zijn hoogtepunt te zijn. Leverde dit bij de Clauscentrale nog problemen op? Fuhrmann reageert: ‘De piek van het uitvoerende werk lag in de vorige zomer. Eigenlijk werken we sinds oktober 2019 al met behoorlijk veel minder mankracht aan het project, want hot commissioning doe je met een kleinere hoeveelheid experts. We houden alle richtlijnen en afspraken die gemaakt zijn over werken in corona-tijd heel goed in de gaten en volgen deze ook op. In die zin zorgde het coronavirus dus nauwelijks voor stagnaties in onze werkzaamheden voor de herinbedrijfname.’
•
nische TU
2020 10:14
Utilities 4 - juni.indb 23
UTILITIES 23 nr. 4 - juni 2020
26-05-2020 15:49
SLIMME DRIEHOEK … GOED VOOR UW KASBOEK U wilt uw (afval)water hergebruiken of uw ‘water-footprint’ verkleinen? U streeft naar een verlaging van chemische en biologische verontreinigingen? U wenst, ondanks de strengere lozingseisen, een lagere TCO? En u zoekt een (semi)permanente, mobiele of pilot-oplossing voor koop, lease, huur of volledige outsourcing? Logisticon: al 30 jaar uw bewezen partner voor heldere oplossingen. Bel of mail voor een antwoord op al uw watervragen, een TCO-berekening of een vrijblijvende waterscan. U wordt direct geholpen.
Logisticon Water Treatment b.v. Energieweg 2 2964 LE Groot-Ammers, Nederland
Utilities 4 - juni.indb 24
T +31 (0)184 60 82 60 E water@logisticon.com W www.logisticon.com
26-05-2020 15:49
Projecten Water Opdrachtgever: Evides Industriewater
De Botlek krijgt een centrale afvalwaterzuivering. Huntsman, Emerald
Start:
2019
Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring voor het
Waar:
Botlek
project getekend. Evides Industriewater is projectontwikkelaar en
Capaciteit: 140.000 vervuilingseenheden
bedrijfsvoerder van de afvalwaterzuivering.
Stoom en warmte Opdrachtgever: Shell
Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aard-
Waar:
warmte in de regio Rotterdam. Als de vergunning aan Shell wordt ver-
Rotterdam
leend, zal het bedrijf het aardwarmtepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna. Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro
LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbran-
Waar:
Maasvlakte
dingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval
Investering:
150 miljoen euro
wordt behandeld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een
Afronding:
2020
energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.
Opdrachtgever: Ecluse
Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere
Waar:
chemiebedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van
Antwerpen
ongeveer vijf kilometer lengte. Opdrachtgever: o.a. Shell
Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan rest-
Waar:
Rotterdam
warmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de
Investering:
16 miljoen euro
regio Rotterdam.
Capaciteit: warmte voor 16.000 huishoudens
Gas Opdrachtgever: Gasunie en Nouryon
Een consortium van Nouryon, Gasunie en vier partners ontvangt elf
Waar:
Eemshaven
miljoen Europese subsidie voor het groene waterstofproject ‘Djewels’. De
Afronding:
Onbekend
partners installeren een twintig megawatt elektrolyser in Delfzijl voor de productie van waterstof als basis voor groene methanol. Het project krijgt ook vijf miljoen euro subsidie van het Waddenfonds.
Opdrachtgever: Photanol
Photanol heeft de bouw van zijn proeffabriek op het Chemie Park Delfzijl
Waar:
Chemiepark Delfzijl
gegund aan Stork. De demoplant komt in de noordwesthoek van de loca-
Afronding:
zomer 2020
tie te staan en moet voor de zomer van 2020 gereed zijn.
Opdrachtgever: SkyNRG
SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol hebben plannen om Europa’s eerste
Waar:
productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof te bouwen in Delfzijl.
Delfzijl
Capaciteit: 20-60 MW (9000 ton waterstof) Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam Waar:
Tata Steel IJmuiden
Capaciteit:
100 MW
Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid. Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden.
Utilities 4 - juni.indb 25
UTILITIES 25 nr. 4 - juni 2020
26-05-2020 15:49
Projecten Opdrachtgever: SterCore
Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen
Waar:
Emmtec, Emmen
gas en kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produ-
Capaciteit:
20 miljoen kuub groen gas
ceren.
Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie
De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om bio-
Waar:
Investa Alkmaar
massa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het
Capaciteit:
13,5 miljoen kuub groen gas
hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd.
Opdrachtgever: Gasunie Transport Services
GTS breidt de stikstofinstallatie in Zuidbroek uit. Het project omvat ook
Waar: Zuidbroek
een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidin-
Afronding:
2022
gen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden
Investering:
500 miljoen
met de stikstofcaverne in Heiligerlee.
Opdrachtgever: Noord-Nederlandse bedrijven
Bedrijven en overheden in Noord-Nederland willen de komende 12 jaar
Waar:
Noord-Nederland
2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof. Het Integraal water-
Investering:
2,8 miljard
stofplan Noord-Nederland behelst een portefeuille van ruim dertig projec-
Afronding:
2031
ten om productie, gebruik en transport van waterstof op te schalen.
Opdrachtgever: Oiltanking Antwerp Gas
Oiltanking Antwerp Gas Terminal heeft het EPC-contract voor de bouw
Terminal
van een grote, gekoelde opslagtank in Antwerpen toegekend aan een
Capaciteit:
145.000 kuub
consortium van Engicon (Geldof) en BAM Contractors.
Afronding:
Eind 2021
Opdrachtgever: NAM
Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in
Waar:
Emmen komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat
Emmtec, Emmen
met verschillende partners deze optie nader onderzoeken.
Elektriciteit Opdrachtgever: NeuConnect
NeuConnect is een voorgestelde onderzeese hoogspanningsverbinding
Waar: tussen Isle of Grain en
op basis van gelijkstroom tussen de elektriciteitsnetwerken van Groot-
Fedderwarden Investering:
1,6 miljard euro
Afronding:
2023
Brittannië en Duitsland.
Opdrachtgever: Enexis
Enexis Netbeheer investeert 250 miljoen euro extra in haar energienet. De
Waar: Noordoost en zuidoost
netbeheerder verwacht de komende jaren flinke hoeveelheden duurzame
Investering:
Nederland
energie uit zon en wind aan te sluiten op haar netwerk. Tot 2021 gaat het
250 miljoen euro
om bijna 2200 megawatt. In de jaren daarna verwacht de DSO nog eens
Afronding: 2021-2030
ruim 3300 megawatt aan te kunnen sluiten.
Opdrachtgever: TenneT
TenneT laat het modulaire hoogspanningsstation van de toekomst bouwen
Waar:
Hengelo en Nederweert
door Croonwolter&dros. Deze zal als basis dienen voor een tien jaar durend
Start:
medio 2022
vervangingsprogramma van circa 150 stuks 110kV en 150kV stations.
Biomassa Opdrachtgever: Sparkling Biomass
Sparkling Biomass bouwt een vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De
Waar:
Innofase, Duiven
stoom wordt direct geleverd aan een verwerker van aardappelresten die er
Afronding:
2020
zijn drooginstallaties mee voedt.
Capaciteit:
12.500 MWh elektriciteit en 87.600 MWh warmte
Mist u nog een project in ons overzicht? Mail het ons: info@industrielinqs.nl
26 UTILITIES
nr. 4 - juni 2020
Utilities 4 - juni.indb 26
26-05-2020 15:49
