DREIGENDE ANNEXATIE DOOR NIJMEGEN EN BESTUURLIJKE VERNIEUWING

Precies twee eeuwen nadat de Heerlijkheid Malden in 1769 aan Nijmegen werd verkocht en Malden gemeentelijk eigendom was geworden van de stad, stuurde Gedeputeerde Staten van de provincie Gelderland in 1969 een voorstel om het dorp Malden te herindelen bij Nijmegen, waardoor de bestuurlijke zelfstandigheid van het dorp voor de zoveelste keer in de geschiedenis ter discussie kwam te staan. Het herindelingsvoorstel werd besproken tijdens een druk bezochte “hearing” in Café de Molen in Malden met een forum waarin een aantal Tweede Kamerleden hadden zitting genomen en stuitte op zware kritiek van de randgemeenten.

In plaats van het middel herindeling werd ervoor gepleit om tussen of in plaats van gemeente en provincie een nieuwe bestuurlijke laag te ontwikkelen: “het stadsgewest Nijmegen”. Het doel van het stadsgewest was het streven naar een evenwichtige ontwikkeling van het gebied. Het gewest heeft gefunctioneerd van 1971-1977, waarna het wegens onenigheid over de verdeling van de bestuurlijke taken ter ziele is gegaan. Voor Heumen waren de afgevaardigden: Geert Jan Nillesen, destijds burgemeester van twee gemeenten Heumen en Overasselt en Jacques Pouwels, raadslid.

Het grote voordeel van het Stadsgewest was dat het herindelingsvoorstel van de provincie voorlopig werd afgeblazen en dat gemeenten zelfstandig gingen nadenken over bestuurlijke vernieuwing. De gemeenten Heumen en Overasselt besloten na samenvoeging van de ambtelijke organisatie eind jaren zeventig om ook bestuurlijk samen verder te gaan. De nieuwe gemeente ontstond in 1980. Er werd een beslissend referendum georganiseerd over de positie van Balgoy dat er voor koos om met Wijchen samen te gaan. De nieuwe gemeente bleef uiteindelijk na veel gekissebis gemeente Heumen heten en het gemeentehuis bleef gevestigd in Malden. Naast de oude dorpspartijen zagen zich nu ook de landelijke politieke partijen vanaf 1970 vertegenwoordigd in de gemeenteraad.

Overasselt en Heumen hadden weliswaar lang een eigen gemeentehuis, maar ze waren toch geen vreemden voor elkaar. Sinds 1953 hadden ze allebei dezelfde burgmeester; eerst Walraed Baron van Hugenpoth tot Aerdt, daarna Geert Jan Nillesen, Hein Aalders en tot slot als waarnemer Piet Cramwinckel. In 1980 werd Franz Grienberger de eerste burgemeester van de nieuwe gemeente. Hij ging wonen in Overasselt.

Het gemeentehuis dat sinds 1912 in Malden stond werd hierna nog eenmaal vernieuwd en uitgebouwd. Enkele jaren later werd besloten een geheel nieuw gemeentehuis te bouwen. De Bossche schoolarchitect Ton Senden van de Twee Snoeken uit Den Bosch maakte het ontwerp; de officiële ingebruikname was op 11 juni 1999. De bouw van het gemeentehuis werd gecombineerd met de bouw van een Sociaal Cultureel Centrum Maldensteijn gelegen (op de plaats van de vroegere curtis) in een bewust gekozen sobere moderne Bossche school stijl, waardoor naast het ensemble van de kerk een tweede architectonisch interessant ensemble ontstond.

Het gemeentehuis in Malden eind jaren vijftig van de vorige eeuw.

Gemeenteraad in de vijftiger jaren van de vorige eeuw.

Gemeentesecretaris van Hoorn met wethouders Koos Peters, Hent Kesseler de schoenmaker, wethouder Piet Sweerts, Hent Lucassen de Snor en Vullings.

Ambtsperiodes van burgemeesters van Heumen

1813-1814 J.J. Craan

1814-1852 G. Mos

1852-1855 J.J. Vermeulen

1855-1879 F.W. van den Broek

1879-1910 A.A.J. van den Broek

1910-1920 J.A.H. Steinweg

1921-1923 J.M. Wynia

1923-1953 W.G.F.G. van ’t Hullenaar

1953-1968 W.J.F.M. baron van Hugepoth tot Aerdt

1968-1977 G.J Nillesen

1978-1980 H.J.J. Aalders

1980 P.J. Cramwinckel waarnemend

1980-2003 F.C.W. Grienberger

2003-2011 J. van Zomeren

2011-2016 P. Mengde

2017-2021 G.M. Mittendorff

202 2- J. Minses heden

Gemeentehuis Malden 2021

Het nieuwe gemeentehuis van de gemeente Heumen werd in 1999 in gebruik genomen. De architect was Ton Senden van het architectenbureau “De Twee Snoeken” uit Den Bosch. Het werd tegelijkertijd als een ensemble gebouwd met het Sociaal Cultureel Centrum Maldensteijn in een sobere Bossche school stijl. Jammer dat een aantal adviezen van de architect destijds niet zijn overgenomen zoals bijvoorbeeld het ” keimen” van de twee gebouwen of een zinken in plaats van een pannendak. Wat niet is kan misschien ooit nog komen. De deurklinken van beide gebouwen bevatten het logo van de twee snoeken.

Huidige wapen

Het wapen van de nieuwe gemeente Heumen is een combinatie van een deel van het wapen van de oude gemeente van Heumen en van de oude gemeente Overasselt. De beschrijving van het wapenschild luidt in de bewoording van de officiële heraldiek: “Gedeeld: I geschaakt van goud en azuur in 7 rijen elk van 3 vakken, de beide bovenste rijen bedekt door een schildhoofd van zilver beladen met 5 hermelijnstaartjes van sabel, geplaatst 3 en 2, II in azuur, bezaaid met leliën, een kromstaf, alles van goud. Het schild gedekt door een gouden kroon van 3 bladeren en 2 parels.”

De lintbebouwing die het dorp kenmerkte sinds de Middeleeuwen heeft zich vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw gewijzigd in een “ klavertje vier”: centrumbebouwing in de kern van het dorp met daarom heen de vier woonwijken Jachthuis, Molenwijk/Kroonwijk, Maldensveld en Hoogenhof.

Nieuwe wijk -en

Centrumontwikkeling

Na 1960 zou het aanzien van de oude kern van Malden drastisch veranderen. Om de bevolkingsdruk vanuit Nijmegen en de te verwachten bevolkingsgroei op te kunnen vangen, volgde een forse uitbreiding in bewoonde oppervlakte. Rondom het centrum ontstond als ware “een klavertje vier” van nieuwe woonwijken: Kroonwijk/ Molenwijk, Jachthuis, Maldensveld en Hoogenhof, steeds stedenbouwkundig uitgevoerd volgens de in de tijd van aanleg geldende planologische gebruiken van laagbouw in dichte eenheden, stratenpatroon, woonerven e.d..

Het aantal inwoners van het dorp steeg hierdoor snel tot ongeveer 13.000 inwoners eind 2021. Ook het voorzieningenniveau nam met de bouw van een nieuw winkelcentrum in 1975 (fase 1) en een zwembad met sporthal aanzienlijk toe. Vooral de bouw van het nieuwe winkelcentrum had grote sociale gevolgen voor de zittende middenstanders aan de Rijksweg, die voor de keuze stonden om ofwel over te gaan naar het nieuwe winkelcentrum of om te blijven zitten op de oude plek. Na de eeuwwisseling kwam de tweede uitbreidingsfase van het winkelcentrum tot stand, waardoor het dorp een sub-regionale uitstraling kreeg, onder meer met de komst van twee grote supermarkten, waaronder Plus Visser Malden.

Nadat in 1960 het nieuwe kerkgebouw was voltooid, werd vanaf begin jaren 70 van de vorige eeuw, de aandacht van het gemeentebestuur verschoven naar de aanleg van het nieuwe winkelcentrum. De foto toont de maagdelijkheid van het terrein waarop het centrum zou verschijnen. Toch schijn bedriegt, omdat er veel woningen en bedrijven moesten worden afgebroken voordat met de eerste fase, begin jaren 60, kon worden aangevangen.

De meest in het oog springende afbraak was misschien wel de afbraak van de boerderij van de gebroeders Rijntjes naast Hotel Hof van Holland, dat trouwens ook weg moest voor de centrumplannen. De boerderij van Rijntjes is voor veel kunstenaars inspiratiebron geweest voor het maken van etsen die het oude Malden representeerden. Zelfs in de afbraak periode blijft het gebouw iets magisch behouden. Trouwens ook de gebroeders zelf hebben zich lang verzet tegen de komst van het winkelcentrum.

De Spar

Jaap Poelen van de Spar was de eerste Maldense middenstander die in 1974 de sprong waagde van de winkel aan de vertrouwde Rijksweg naar het winkelcentrum. Nadat in de jaren zestig de zelfbediening op gang kwam wilde Jaap met de trend meegaan. In afwachting van de definitieve vestiging van de supermarkt betrok men met 30 personeelsleden de noodsupermarkt in 1975. In 1978 was inmiddels de supermarkt in het nieuwe winkelcentrum gevestigd, de zaak liep uitstekend en Jaap stond altijd open voor nieuwe ideeën. In 1980 vond Jaap het welletjes geworden en ging tijd besteden aan een andere uitdaging.

Op de foto is goed te zien dat de uitvoering van het winkelcentrum halverwege is. Het huis van de gebroeders Rijntjes is al verdwenen, maar Hof van Holland staat er nog. De tweede fase ligt er braak bij. Ook de huizen van Piet Geurts, van Jan van Wees de fietsenmaker, Piet Spaan, Jan Dennissen, Jan Broekman en Theunissen zijn al verdwenen. Het is al met al toch een grote kaalslag geweest om een “ klavertje vier te willen worden”. Maar je ziet ook al de nieuwe 14 klassige school van de Kroonwijk die in 2021 al weer vervangen is. Hoe snel gaat de tijd.

Vanuit de Plus een mooi zicht op de overkant van het dorpscentrum.

Hema

Het dorp Malden bezit ook een vestiging van de Hema. De Rabobank is uit het dorpsbeeld verdwenen. Hiervoor is sinds kort een succesvolle invulling met appartementen gekomen.

De eerste uitbreidingen van het dorp vonden plaats langs de Broekkant, Kloosterstraat en later de Kroonwijk. De foto toont de uitbreiding in de Kloosterstraat eind jaren zestig van de vorige eeuw. Seriebouw haaks op de Kloosterstraat. Het beleid was erop gericht vooral jonge mensen van de universiteit, ziekenhuis e.d. naar het dorp in opbouw te lokken.

De eerste uitbreidingen van het dorp vonden plaats langs de Broekkant met naoorlogse sociale woningbouw. De foto laat zien dat ook zelfbouw plaats vond in een lintbebouwing. In de jaren zeventig en later ontstonden eerst de wijk Jachthuis 1 en daarna 2, waarmee een blad van ” het klavertje vier” gevuld was.

De Molenwijk werd gebouwd vanaf begin jaren zeventig. De foto laat zien dat de Molensingel perfect verloopt via het klassieke stegenpatroon naar het Heumensoord. Behalve villa’s, vrije sectorwoningen en twee onder een kappers was begin jaren zeventig heel gewoon om door projectontwikkelaars grote contingenten van meer dan 240 identieke woningen te bouwen, zonder enige variatie. Soms moest er strijd worden gevoerd om de groene uitstraling van de wijk te behouden, zoals ook op de linkerkant van de foto is te zien.

De ligging van de Boterdijk was structurerend voor de aanleg van de jongste wijk van Malden Hoogenhof. De kortste weg van Malden naar Heumen verliep voor de aanleg van het Maas-Waalkanaal via de Boterdijk. Veel wegen in Hoogenhof hebben hierdoor dezelfde ruimtelijke oriëntatie gekregen. Ooit was er sprake om een zijkanaal te graven dat zou lopen via het Grind dat uit zou komen in het dorpscentrum.

Hoofdentree van de meest recente wijk van Malden: de Hoogenhof. De weg is genoemd naar een belangrijke historische persoon uit de Maldense geschiedenis “De Grote Loef”.

Sinds 2017 staan er 18 Tiny Houses aan de Droogsehof te Malden. Dit is een nieuwe woonvorm met een duidelijke filosofie. Kleine volwaardige vrijstaande woningen van maximaal 50 m2 vloeroppervlak met een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk. Ze staan vaak op een (tijdelijke) fundering.

Groesbeekseweg als de traditionele verbinding tussen Malden en Groesbeek over de stuwwal. Heel vroeger was dit een steeg verbinding.

De foto laat duidelijk de ronde ontwerpstructuur zien zowel in het ontsluitingspatroon (Veldsingel) als in de groeperingen van de woonhuizen. Kenmerkend verder is de gescheiden fietspadenstructuur door de wijk met veel openbaar groen. Niet te zien, is dat de heldere structuur van de Veldsingel, ter hoogte van de beide scholen en het tennispark, geknipt is en in de bebouwing overloopt. Links aan de voorkant is een gebouw in aanbouw gebaseerd op het CPO principe van Collectief Particulier Opdrachtgeverschap. De gemeente Heumen was hiermee, begin jaren ‘80 van de vorige eeuw, pionier.