GO! - editie juni 2019

Donderdag 20 juni 2019

Foto: Mariiana Paiovic

Magazine voor ondernemers

Eilandelijke ENERGIETRANSITIE

Ook investeren in vernieuwing?

Ondernemen = vernieuwen. Heb je al plannen? We denken graag met je mee, met vernieuwende financieringsmogelijkheden.

Bekijk hoe op Rabobank.nl/groei

Rabobank Zuid-Hollandse Eilanden

VOORWOORD

Een noodzaak die kansen biedt Energietransitie: een mooi, actueel thema voor deze editie van GO! Energietransitie is onontkoombaar.

Een noodzaak om onze planeet toekomstbestendig te maken. We zeggen stroom uit fossiele brandstoffen vaarwel en stappen volledig over op duurzame, groene energie uit zon, wind, biomassa en water. Je ziet er al verscheidene staaltjes van op ons mooie eiland. In 2050 moet Nederland beschikken over een volledig duurzame energievoorziening. Dat is vastgelegd in het Energieakkoord.

Ambitieus zijn is goed. Op GoereeOverflakkee kunnen we erover meepraten. Ook als het om energie gaat.

Als Energy Island willen we in 2020 –

dat is volgend jaar al – energieneutraal zijn. Er gebeurt van alles. Denk ook aan het waterstofconvenant, de ontwikkelingen op het gebied van wind- en zonne-energie en de plannen voor een getijdencentrale in de Brouwersdam.

Veel eilandelijke bedrijven zijn aan het verduurzamen. Veelal met behulp van bedrijven uit de onmiddellijke omgeving. Want ondernemend GoereeOverflakkee heeft veel te bieden als het gaat om het vormgeven en uitvoeren van de energietransitie. Voor mij is één ding heel duidelijk: de overgang naar duurzame, groene energie is een noodzaak die kansen biedt. Lees de verhalen in dit nummer van GO! maar.

Een mooie zomer toegewenst!

Jeroen den Hollander Voorzitter VEERO

Ondernemersmagazine GO! Is een initiatief van:

Club voor ondernemers die werkzaam zijn, of zich betrokken voelen bij de recreatiesector op het eiland. De VEERO doet veel aan belangenbehartiging en is daarnaast ook een netwerkclub. Ruim 90 leden.

Vereniging voor ondernemers in de regio Ouddorp, Goedereede en Stellendam.

Netwerken en belangenbehartiging voor individuele leden. Regelt ook collectieve inkoopcontracten (o.a. van afvalverwerking en energie) voor de 185 leden.

Vereniging die ondernemers van het hele eiland bij elkaar wil brengen. Organiseert naast netwerkborrels, ook bedrijfsbezoeken en een ledenreis. Ruim 220 leden.

GO! |

pagina 3

Tieleman Keukens levert, monteert of renoveert ook uw bedrijfskeuken!

Bij WEA Deltaland laten we u groeien!

Ontzorgen, dat is wat WEA Deltaland voor u doet! Zo heeft u meer tijd om te ondernemen en te doen waar u goed in bent! Zo doen wij waar wij goed in zijn en wat wij leuk vinden.

www.tielemankeukens.nl

pagina 4

| GO!

www.weadeltaland.nl - T 088 133 73 00

“Dankzij WEA heeft u meer tijd voor leuke dingen.”

6

INHOUD

ENERGIETRANSITIE GreenHuus

6-7 en 9

Deltawind

10-11

Column VLDW Advocaten

10

17

De Klepperstee

18-19

Energieneutraal huis

20-21

Stad van het aardgas af

24-25

Pakketvervoer

28-29

FOGO: waterstof

32-33

Kievit Warmte

36-37

ABG Solar

38-39

24

Ondernemen op Goeree-Overflakkee Jubilea VBGO en OVG Kort nieuws Alternatief voor pulsvisserij CSG Prins Maurits

12-13 15 26-27 31

Coรถperatie Westvoorn

34-35

Column Visser & Visser

41

Foto-impressie ledenreis VBGO

42-43

34

Nieuws?

Heeft u nieuws dat interessant is voor andere ondernemers op Goeree-Overflakkee? Stuur dan een bericht naar de redactie van GO!. Wellicht kunnen we het plaatsen in de rubriek Kort Nieuws, of er op een andere manier aandacht aan besteden in het blad.

E-mail: vanrixoort@gmail.com.

GO! |

pagina 5

GREENHUUS

ENERGIETRANSITIE

Bedenkers GreenHuus al op weg naar volgende stap Tekst: Edwin Wendt | Fotografie: Mariiana Paiovic

Kees van Wuyckhuyse en Mike Dreisch zijn de ontwerpers en bedenkers van GreenHuus, een zelfvoorzienend ‘ecolodge’ hotel ontworpen volgens de cradle to cradle principes (afval is voedsel), en gemaakt van biobased materialen. De eerste GreenHuus’es staan op de Kabbelaarsbank halverwege de Brouwersdam. Terwijl grote partijen in de recreatiebranche de bedenkers prijzen om hun revolutionaire concept, gaan Kees en Mike alweer een stap verder.

Op een symposium vertelde Van Wuyckhuyse zijn gehoor onlangs over de haken en ogen aan dit soort projecten. “Je moet hier niet financieel van afhankelijk zijn, omdat je anders al snel je principes pagina 6

| GO!

opzij moet zetten.” Wat er nu op de Kabbelaarsbank wordt gerealiseerd, voldoet bijna, maar net niet helemaal aan wat de initiatiefnemers ooit voor ogen stond. “Er zijn partijen betrokken die

naar onze zin iets te veel de commercialisering toelaten.” Van Wuyckhuyse wilde veel sterker inzetten op maatschappelijk verantwoord ondernemen dan nu is gebeurd. “Geld blijkt dan toch een bepalend element te zijn. Dat is een mooi leerproces.” Op andere locaties in Nederland is men nu in de slag met partners die wel die laatste stap willen zetten.

Dit betekent nadrukkelijk niet dat Van Wuyckhuyse Kabbelaarsbank als een niet gelukt project beschouwt. “Van al

onze ambities is bij de Kabbelaarsbank 98 procent verwezenlijkt. Ik ben iemand die tot het uiterste gaat en liefst daar overheen. Andere recreatieondernemers vallen terecht bijna achterover als ze zien wat er bij Ouddorp allemaal gebeurt. Het is uniek dat we dat voor elkaar hebben gekregen.”

Leergeld Dat Dreisch en Van Wuyckhuyse net dat stapje extra zetten, komt volgens henzelf doordat zij van oorsprong geen recreatieondernemers zijn. “Ik kom uit

de architectuur/ontwerphoek, Mike Dreisch benadert het proces als business consultant vanuit people management.

Op dat symposium waar ik pas was, hoorde ik dat de voorlopers in de recreatiebranche vaak dat soort mensen zijn.

Tesla-oprichter Elon Musk had ook geen ervaring met het maken van auto’s. Die dacht: volgens mij kan het anders. Dat was ook onze insteek. Inderdaad, ook hij heeft heel wat leergeld moeten betalen.”

Het woord ‘leergeld’ moet wat GreenHuus betreft zeker letterlijk worden ge-

nomen. “Zoals gezegd kun je dit alleen maar doen als je er niet financieel van afhankelijk bent. Tegelijk zorg ik er ook wel voor dat dit niet mijn eigen financiële einde betekent. Voor Kabbelaarsbank blijven wij de bepalende partij en het aanspreekpunt. Er zijn echter wat partijen aangeschoven die financieel wat daadkrachtiger zijn.”

>> Lees verder op pagina 9.

GO! |

pagina 7

el o v Ik zo e m .. . s o lo r u e kl

Joh, laat je toch bedrukken!

ap Daar kn !! p o n a v je Langeweg 13 - 3245 KE Sommelsdijk 0187 471 026 - sommelsdijk@k-mm.nl Aartsdijkweg 2 - 2676 LE Maasdijk 0174 671 100 - maasdijk@k-mm.nl

www.k-mm.nl

GREENHUUS

Kees van Wuyckhuyse.

ENERGIETRANSITIE

‘Het héle verhaal moet kloppen,

niet alleen aan de oppervlakte’ Tegelijk hebben die partijen soms moeite het tempo van de voorlopers bij te houden. “Soms ga je te snel, waardoor de lat te hoog ligt voor de partijen die mee willen gaan. Af en toe moet je achterom kijken: kan iedereen nog met je mee? Op de Kabbelaarsbank was sprake van partners die moeite hadden met de snelheid waarmee wij aan duurzaamheid wilden werken.”

Peanuts Om het even wat concreet te houden: wat is dan die twee procent die Kabbelaarsbank volgens Van Wuyckhuyse mist? “Het klinkt misschien als peanuts, maar ik heb het over het interieur, het gebruikte linnen, de shampoos et cetera. Ik weet, dat gaat ver, maar alles was uitgezocht met het oog op (sociale) duurzaamheid en milieu. Uiteindelijk is er nu een partij betrokken die dat iets anders ziet. Ik zeg: als je het doet, doe het dan verdraaid goed. Dat ‘verdraaid goed’ is op het vlak van onder andere interieur net niet gelukt.”

In Limburg is GreenHuus nu bezig met een partij die gronden in bezit heeft. “Ik blijf

daar bewust nog een beetje vaag over.

Elders in Nederland zijn we bezig met een grote beheerder van natuurgebieden die het vooruitlopen wel als winstpunt ziet en wil verwezenlijken wat wij ook voor ogen hebben. Dat betekent op een heel mens- en milieuvriendelijke manier toch recreatie toestaan. Binnen nu en een halfjaar is dat wat zekerder en kan het naar buiten. Dit zijn wat grotere partijen die die duurzaamheidsslag juist willen maken en dat met behulp van ons willen doen.”

Waar heel veel mensen zich ervan bewust zijn dat het leven nu eenmaal van compromissen aan elkaar hangt en dat 98 procent best een aardige score is, kan Kees van Wuyckhuyse die resterende 2 procent niet loslaten. “Uiteraard ben ik hartstikke trots op wat we bij de Brouwersdam hebben gedaan. Wat er staat, is geweldig. Maar ik ga uit van die honderd, of liever nog honderd-een procent.

We zijn tot het gaatje gegaan, maar net niet tot het centrum van het gaatje. Het gaat echt om nuances, hoor. We hebben het nét niet gedaan zoals we wilden.”

Compromisloos Maar dat neemt de trots op wat al wel is bereikt niet weg. “Mensen van een grote landelijk opererende recreatieonderneming zeiden me: wat je met Kabbelaarsbank hebt gedaan, is niet alleen voor Nederland, maar voor heel West-Europa uniek. Je hebt iets gedaan wat eigenlijk helemaal niet had gekund.” Juist de grote partijen in de branche weten dat ‘de markt’ in toenemende mate verantwoording vraagt over duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. ,,We bedienen nu nog een niche. Terwijl het gros nog tevreden is met die 98 procent, gaan wij op zoek naar honderd-een procent. We moeten voorkomen dat iemand ergens een gaatje in kan prikken: jij práát wel over duurzaamheid, maar kijk eens naar het interieur. Je moet dit soort dingen compromisloos doen. Het héle verhaal moet kloppen, niet alleen aan de oppervlakte, maar tot in de nerf.”

GO! |

pagina 9

DELTAWIND

ENERGIETRANSITIE

Deltawind is al dertig jaar aan het verduurzamen Tekst: Kees van Rixoort | Foto’s: Deltawind, Dick van der Veer, Shutterstock

Energietransitie? De Coöperatie Deltawind is er al dertig jaar volop mee bezig.

Veel mensen associëren de coöperatie onmiddellijk met windmolens, maar een interview met directeur Monique Sweep maakt duidelijk dat Deltawind altijd al een veel bredere scoop heeft gehad. Dertig jaar geleden al, en nu de windopgave die aan Goeree-Overflakkee is opgelegd op het punt van afronding staat zeker. Want de inkomsten van de coöperatie zijn altijd bedoeld voor verduurzaming het eiland.

“Deltawind is ontstaan na de ramp in Tsjernobyl en het Rapport van de Club van Rome. De vraag was: hoe moeten we verder? Op deze manier gaat het niet goed”, vertelt Monique Sweep. “David Mol, de initiatiefnemer van Deltawind, werkte bij een turbineleverancier. Hij verkocht windmolens aan agrariërs.

Hij dacht: als een aantal mensen geld bij elkaar legt, kunnen we zelf ook zo’n windmolen neerzetten. Dat was de coöperatieve gedachte. Deltawind realiseerde windmolens, maar vanaf het begin was er bij de leden ook aandacht voor bijvoorbeeld biologische teelt, het isoleren van je huis en het beperken van vervoerskilometers.” pagina 10 | GO!

Omdat Deltawind, zeker ten opzichte van jongere coöperaties, wat vet op de botten kreeg, waren er mogelijkheden om nieuwe wegen te bewandelen en innovatief te zijn. Zo viel de keus al eens op turbines die nog niet mainstream waren: turbines zonder tandwielkast.

Recent is de wens om te innoveren verder toegenomen. Dit onder invloed van de voltooide windopgave en hét urgente thema van deze tijd: energietransitie.

Monique Sweep: “Twee jaar geleden zijn we als bestuur, medewerkers en actieve vrijwilligers van Deltawind met elkaar in gesprek gegaan. We wilden een beeld krijgen van wat er speelt op het gebied

van energietransitie en welke rol de coöperatie daarin zou kunnen vervullen.

We bepaalden onze richting en benoemden een aantal projecten, waaruit we er vijf hebben gekozen om concreet mee aan de slag te gaan.”

Methaan uit zeewier “Ons zeewierproject past bij het eiland en bij het project Smart Water. In het laboratorium is bewezen dat er eiwit en methaan uit zeewier kan worden gehaald. Dat willen we op grotere schaal demonstreren. Ons doel is niet het voedsel, hoewel ook de eiwittransitie een opgave is, maar methaangas, dat zo het aardgasnet in kan. Deltawind heeft namens het samenwerkingsverband een vergunning aangevraagd voor een demofabriek op het Noordereiland bij Stellendam. Het is de bedoeling om daar het procedé te optimaliseren. Als dat lukt willen we na de testfase van twee jaar een grotere fabriek bouwen. Die kan de helft van het eiland voorzien van methaangas.” Monique Sweep voegt eraan toe dat het bouwen van de machines in

Monique Sweep en Deltawindbestuurslid Rudie Heintjes.

Energieproducent zeewier.

Zonnepark Klepperstee. de fabriek in handen is van lokale bedrijven.

Pakketvervoer “Dit project komt voort uit een pitch tijdens een bijeenkomst van Deltawind.

Charlene Hersman kwam met het idee om twee hubs voor pakketvervoer te creëren, één aan de westkant van het eiland en één aan de oostkant. We gaan beginnen met een test in Oude-Tonge.

Een hub beperkt het aantal rondrijdende bestelbusjes en dus het aantal vervoerskilometers. Vanaf de hubs is het vervoer elektrisch. We willen tot een coöperatie van bedrijven komen.” Elders in GO! is meer over dit project te lezen.

Leerwerkplek “Stad aan ‘t Haringvliet wil verduurzamen. Maar wie gaat dat uitvoeren? Aannemers hebben geen tijd, we missen de handjes. Deltawind wil ter plekke een huis kopen en samen met leerlingen van Bouwmensen verduurzamen. Daarna brengen we het weer op de markt. We denken aan een ploeg van pakweg zes

leerlingen, deels met een afstand tot de arbeidsmarkt, met begeleiding van Bouwmensen. Het is de bedoeling het eerste huis dit jaar te kopen en te verduurzamen.”

Waterstofturbine “Hoe moet Stad aan ‘t Haringvliet warmte krijgen als het van het aardgas is? We weten dat windmolens waterstof kunnen produceren. In Noord-Holland gaan vrachtwagens van een afvalbedrijf er op rijden. Dat zijn er 75. Als dat kan, kunnen we op die manier ook 550 woningen verwarmen. Stedin geeft aan dat het aardgasnet geschikt is voor het transporteren van waterstofgas. Wij zien dus kansen. Er zijn nog wat vraagstukken en onzekerheden, maar we willen het proces wel in gang zetten om op die manier oplossingen te vinden. Een beslissing hierover wordt samen met bewoners van Stad genomen. Een extra turbine bij Stad is niet nodig. Een verbinding met het waterstoftankstation in Oude-Tonge is mogelijk.”

Drijvend zonnepark “In aanvulling op Windpark Krammer denken we aan een drijvend zonnepark in de waterbekkens. Wind en zon zijn redelijk complementair: als het hard waait schijnt de zon minder en als de zon schijnt is er minder wind. We zijn nu in gesprek met Rijkswaterstaat, die de bekkens op termijn niet meer nodig heeft omdat er een andere systematiek komt voor de scheiding van zoet en zout water. Het zonnepark kan 45 Megawatt opwekken. Dat is ongelofelijk veel.”

Monique Sweep zegt ook dat Deltawind bedrijven kan ondersteunen die zonnepanelen willen, maar daar geen geld voor hebben.

“Deltawind wil met deze projecten een partij zijn in de energietransitie. We hopen bewoners en ondernemers te stimuleren na te denken en stappen te zetten.

Net als dertig jaar geleden, toen we al begonnen met verduurzamen.”

GO! | pagina 11

Adri Schipper (links) en Michaël de Nijs.

Jubilea De OVG vierde het 15-jarig bestaan eerder dit jaar met een optreden van Crazy Piano’s On Tour. Ook de zomerborrel is achter de rug. Op het programma staan een bedrijfsbezoek bij Manege De Dijkgraaf (2 juli) en de jaarlijkse zeildag (in september).

De 35-jarige VBGO, die het centrale thema ‘ondernemerschap vieren’ hanteert, had de algemene ledenvergadering in het jubileumjaar aangekleed met een inspirerende spreker: Aart Bontekoning.

Op 13 juni vond de ledenreis plaats (zie elders in dit magazine). Op 14 november houdt de VBGO in samenwerking met gemeente, provincie en de Rabobank een ondernemerscongres in De Staver. Diverse sprekers zoomen dan in op het ondernemen op Goeree-Overflakkee.

SAVE THE DATE:

VBGO congres 14 november 2019 pagina 12 | GO!

René Wissekerke.

ONDERNEMERSVERENIGINGEN

Jubilerende VBGO

en OVG brengen al vele jaren ondernemers samen Tekst: Kees van Rixoort | Fotografie: Kees van Rixoort, René Wissekerke

2019 is een jubileumjaar voor twee ondernemersverenigingen op GoereeOverflakkee. De Vereniging Bedrijven Goeree-Overflakkee (VBGO) bestaat 35 jaar en de Ondernemersvereniging Goedereede (OVG) viert dit jaar het 15-jarig bestaan. GO! blikte met oud-bestuurders terug.

35 jaar VBGO “Er waren wel middenstandsverenigingen in de dorpen en op bedrijfsterreinen.

Maar eilandbreed was er geen ondernemersvereniging. Omdat daar behoefte aan was, is de VBGO opgericht”, zegt oud-voorzitter Adri Schipper.

“Dat eilandbrede is niet direct van de grond gekomen, al was er later wel een zekere verruiming”, vult Michaël de Nijs aan, die eveneens enige jaren voorzitter was. “De VBGO was in de eerste plaats een gezelligheidsvereniging gericht op het midden en het oosten van GoereeOverflakkee. De algemene ledenvergadering ging altijd gepaard met een heerlijk diner en één keer per jaar was er een reisje voor de leden.” De vereniging had in de beginjaren vooral aantrekkingskracht op oudere ondernemers en oud-ondernemers.

Dat veranderde na de millenniumwisseling. De Nijs: “De VBGO ging verjongen en verbinding zoeken met de kop van het eiland én met de samenleving en de politiek. Het gevoel ontstond, dat er veel te doen was met het oog op de toekomst van Goeree-Overflakkee, bijvoorbeeld om de demografische krimp te voorkomen en om iets te doen aan de eenzijdige economie.”

“De bereikbaarheid was ook zo’n onderwerp. Vanaf de oprichting van de VBGO stond de N57 op de agenda”, zegt RienJan Benschop, die vele jaren bestuurslid van de ondernemersvereniging was.

“Verder ontstond er langzaam maar zeker een beter beeld van de bedrijven op het eiland. We gingen de boer op; bedrijfsbezoeken doen om bij ondernemers

op de werkvloer kijken.”

In 35 jaar tijd heeft de VBGO het nodige opgeleverd, vinden de bestuursleden van weleer. Een magazine en een website voor de eilandelijke ondernemers.

Verscheidene BedrijvenInvesteringsZones (BIZ). Gezelligheid – nog steeds – en bijeenkomsten met inspirerende sprekers. Ontmoeting en verbinding. Zakendoen met elkaar. Adri Schipper: “Er is steeds meer onderlinge chemie ontstaan.”

Een belangrijk wapenfeit is het realiseren van meer samenwerking. Met de OVG en de VEERO. Maar zeker ook door het oprichten van de FOGO, waarin alle ondernemers- en middenstandsverenigingen van het eiland federatief zijn verbonden. De Nijs: “De FOGO houdt zich bezig met eilandelijke thema’s en dossiers die al langer lopen. Het is goed dat die zijn ondergebracht bij een overkoepelende ‘club’, die meer belangen vertegenwoordigt dan alleen die van de VBGO.” Was de VBGO vroeger het aanspreekpunt voor bijvoorbeeld de gemeente, de provincie en Rijkswaterstaat, nu is de FOGO dat. “Een spreekbuis voor zaken die de grenzen van al die verenigingen overstijgen”, aldus Benschop.

15 jaar OVG Een bijeenkomst van de Rabobank in Stellendam was het zaadje, waaruit de OVG is ontsproten. Uitgenodigde ondernemers ontmoetten elkaar en kwamen tot de conclusie: “Dit moeten we vaker doen”, zoals René Wissekerke het omschrijft. Samen met Giel Lokker en Johan

van Nieuwenhuijzen stond hij aan de wieg van de OVG én was hij voorzitter van 2004 tot 2015.

Middenstandsverengingen waren er al op de kop van het eiland, maar daarnaast was een vereniging voor meer industriële ondernemers nodig, vonden zij. “Het industriegebied bij Stellendam groeide en er was grond vrijgemaakt voor bedrijventerrein Korteweg. Er kwam veel meer bedrijvigheid. En er lagen verschillende vraagstukken die te maken hebben met het ondernemersklimaat, zoals de beveiliging van de bedrijventerreinen”, aldus Wissekerke.

“Het hoofddoel van de OVG was ondernemers bij elkaar brengen en elkaar leren kennen. De insteek was en is: ondernemers aan elkaar binden. Ondernemers op de kop van het eiland, in de voormalige gemeente Goedereede. De VBGO was meer op Flakkee gericht. We kregen een startkapitaaltje van de gemeente en van de Rabobank. De OVG telde bij het begin al direct honderd leden.”

De OVG wist een BIZ te realiseren. “Een van de eerste in Nederland”, zegt Wissekerke trots. “En een zeer succesvolle.” Hij noemt ook de oprichting van de FOGO “voor vraagstukken die het hele eiland raken, een bundeling die nieuwe inzichten geeft en het nodige oplevert. Denk aan een project als Smart Water. De betrokkenheid met de omgeving waarin we werken en leven is enorm gegroeid.

Er zijn banen bijgekomen. Dat is mede een resultaat van de inspanningen van de FOGO. We zijn nu toe aan een volgende stap. Er is nog veel te realiseren, zoals het beter laten aansluiten van bedrijfsleven en scholing.”

De jubilerende OVG omschrijft René Wissekerke als een hechte en gezellige club, die mensen bij elkaar brengt. “Mensen bij elkaar brengen, dat is waar het altijd over gaat. Dan ontstaan er dynamiek.”

GO! | pagina 13

Deukje?

Welk deukje?

Bij ons is uw auto, bedrijfswagen of caravan in goede handen; wij herstellen de schade alsof het er nooit is geweest!

www.bosmanschadeherstel.nl

pagina 14 | GO!

0187 - 487 219

Foto: Wim van Vossen

KORT NIEUWS

Foto Hans Villerius

Windpark Krammer geopend Koning Willem-Alexander opende op 15 mei Windpark Krammer. Hij stak de symbolische stekker in het stopcontact. Het park, een initiatief van Deltawind en Zeeuwwind, bestaat uit 34 windmolens van 122 meter hoog en wieken van 55 meter lengte. Windpark Krammer kostte ruim 200 mil-

joen euro en heeft een vermogen van 102 Megawatt. Het levert stroom voor ruim 100.000 huishoudens.

De bouw van het park was een technische ingewikkelde klus, omdat Windpark Krammer het eerste windpark is op en rondom een primaire waterkering.

GO-Linked linkt ondernemers De eilandelijke netwerkorganisatie GO-Linked hield in mei een Open Coffee-bijeenkomst met WEA Deltaland Accountants en Adviseurs te Middelharnis als gastheer. Met zo’n vijftig aanwezigen bewees de Open Coffee weer in een behoefte te voorzien. De insteek van GO-Linked is ondernemerschap op Goeree-Overflakkee te bevorderen en ondernemers, bestuurders en maatschappelijke organisaties met elkaar in verbinding te brengen, te ‘linken’.

Er zijn vijf Open Coffee-bijeenkomsten per jaar.

De volgende zijn op 5 september bij de Boardroom Brouwersdam in Ouddorp, 29 oktober bij Poppies in Melissant en op 13 december bij Ondernemersdesk GO in Stellendam.

Jubileum AxxiAuto AxxiAuto vierde op 25 mei het twintigjarig bestaan op het bedrijventerrein Watertoren in Dirksland. Het autobedrijf ging daar in 1999 van start. “Ons pand was het eerste dat hier is gebouwd. Het bedrijventerrein is in 1998 ontwikkeld en toen wij ons meldden als geïnteresseerde voor een kavel, hadden we de eerste keus”, zegt Sjaak Melissant, die sinds 2001 eigenaar is van het jubilerende autobedrijf en al in 1987 startte aan de Spuikolk in Dirksland. In twintig jaar tijd is AxxiAuto uitgegroeid tot een exclusief full service autobedrijf met alles onder één dak.

GO! | pagina 15

Museum ‘STICHTING V/H ROTTERDAMSCHE TRAMWEG MAATSCHAPPIJ’ gevestigd te Ouddorp Bezoekadres: G.C. Schellingerweg 2

Museum 'STICHTING V/H ROTTERDAMSCHE TRAMWEG MAATSCH Bezoekadres: G.C.DeSchellingerweg Ouddorp, Punt West bij het2begin van de Brouwersdam Museum 'STICHTING V/H ROTTERDAMSCHE TRAMWEG MAATSCHAPPIJ' gevestigd te Ouddorp Museum Museum 'STICHTING 'STICHTING V/H V/H ROTTERDAMSCHE ROTTERDAMSCHE TRAMWEG TRAMWEG MAATSCHAPPIJ' MAATSCHAPPIJ' gevestigd gevestigd tete Ouddorp Ouddorp Ouddorp, De Punt West Bezoekadres: G.C. Schellingerweg Bezoekadres: Bezoekadres: G.C. G.C. Schellingerweg Schellingerweg 2bij 22 het begin van de Brouwersdam Ouddorp, De Punt West bij het begin van de Brouwersdam Ouddorp, Ouddorp, DeDe Punt Punt West West bijbij het het begin begin van van dede Brouwersdam Brouwersdam

Museum 'STICHTING V/H ROTTERDAMSCHE TRAMWEG MAATSCHAPPIJ' biedt ude de mogelijkheid om voor Museum Museum 'STICHTING 'STICHTING V/H V/H ROTTERDAMSCHE ROTTERDAMSCHE TRAMWEG TRAMWEG MAATSCHAPPIJ' MAATSCHAPPIJ' biedt biedt uu de mogelijkheid mogelijkheid om om voor voor uw medewerkers en/of gasten een dag arrangement teregelen. regelen.

Dit arrangement kan bestaan uit een uwuw medewerkers medewerkers en/of en/of gasten gasten een een dag dag arrangement arrangement tete regelen.

DitDit arrangement arrangement kan kan bestaan bestaan uituit een een ontvangst met koffie/thee met gebak, een tramrit met de dieselofstoomtram, stoomtram, een lunch en eventueel een ontvangst ontvangst met met koffie/thee koffie/thee met met gebak, gebak, een een tramrit tramrit met met dede dieseldieselofof stoomtram, een een lunch lunch enen eventueel eventueel een een rondvaart over de Grevelingen bovendien erde de mogelijkheid om ute telaten laten ophalen en telaten laten rondvaart rondvaart over over dede Grevelingen Grevelingen bovendien bovendien is er isiser de mogelijkheid mogelijkheid om om uu te laten ophalen ophalen enen tete laten terugbrengen met één van de oldtimer bussen van RTM. terugbrengen terugbrengen met met één één van van dede oldtimer oldtimer bussen bussen van van RTM. RTM. Museum ‘STICHTING ROTTERDAMSCHE TRAMWEG Dit arrangement mogelijk vanaf april tot aan de Kerst.

Nadere informatie verkrijgbaar door het DitDit arrangement arrangement is mogelijk isismogelijk vanaf vanaf 1 april 11april totV/H tot aan aan dede Kerst.

Kerst.

Nadere Nadere informatie informatie is verkrijgbaar isisverkrijgbaar door door het het invullen van een formulier op onze website, pagina ‘evenementen, telefonisch 06-13473183 ofvia via het einvullen invullen van van een een formulier formulier opop onze onze website, website, pagina pagina ‘evenementen, telefonisch telefonisch 06-13473183 06-13473183 het het e-eMAATSCHAPPIJ’ biedt u ‘evenementen, de mogelijkheid om voor ofofvia mailadres reserveringen@rtm-ouddorp.nl mailadres mailadres reserveringen@rtm-ouddorp.nl reserveringen@rtm-ouddorp.nl

Museum 'STICHTING V/H ROTTERDAMSCHE TRAMWEG MAATSCHAPPIJ' b uw medewerkers en/of gasten een dag arrangement te regelen. Dit arran ontvangst met koffie/thee met gebak, een tramrit met de diesel- of stoomtr uw medewerkers en/of gasten een dag isarrangement rondvaart over de Grevelingen bovendien er de mogelijkheid om u t te regelen. Dit arrangement kan een terugbrengen metbestaan één vanuitde oldtimer bussen van ontvangst met koffie/thee gebak, een tramrit Dit arrangement is mogelijk vanafmet 1 april tot aan de Kerst. Nadere inform meteen de dieselof stoomtram, een lunch en eventueel invullen van formulier op onze website, pagina ‘evenementen, telefon een rondvaart over de Grevelingen bovendien is er mailadres reserveringen@rtm-ouddorp.nl de mogelijkheid om u te laten ophalen en te laten terugbrengen met één van de oldtimer bussen van RTM.

Dit arrangement is mogelijk vanaf 1 april tot aan de Kerst. Nadere informatie is verkrijgbaar door het invullen van een formulier op onze website, pagina ‘evenementen, telefonisch 06-13473183 of via het e-mailadres reserveringen@rtm-ouddorp.nl

Werken in de echte economie

www.echteeconomie.nl Wij werken voor de ondernemers die de ruggengraat van onze economie vormen.

Die het geld verdienen. Die gewoon belasting betalen. En die voor het overgrote deel van onze werkgelegenheid zorgen. De ondernemers die zuinig zijn op hun bedrijf, op hun klanten en op hun mensen. Die beseffen dat je niets voor niets krijgt. Die zichzelf niet overschatten. Maar die ook durven dromen.

pagina 16 | GO!

DRV18133-advertenties WEE-v2.indd 2

Wij werken voor de ondernemers die erop staan dat je hun bedrijf net zo serieus neemt als zijzelf. Die zich niet met een kluitje in het riet laten sturen. Die geen ellenlange rapporten willen, maar heldere adviezen die het verschil maken.

Wij zijn de accountants en adviseurs van DRV. Wij werken in de echte economie.

24-08-18 10:32

COLUMN Commerciële content

Van wie is die zonne-energie?

ENERGIETRANSITIE

Jannine de Bonte en Cora Blaak, advocaat-partner bij VLDW Advocaten

Energietransitie: een thema dat op dit moment maatschappelijk enorm leeft. Maar, zult u denken, dat loopt juridisch toch nog niet zo’n vaart?

Wel dus! U bent vast bekend met de (juridische) problematiek rondom de komst van windmolenparken in het buitengebied. Menig bestuursrechtjurist is daarbij betrokken. In deze column gaat het echter niet over windmolens, maar over zonnepanelen. Want hoe zit het eigenlijk met de eigendom van de zonnepanelen die op een woning of op een bedrijfsloods worden geplaatst? Of kunt u als huurder van een pand zonnepanelen plaatsen? En wat denkt u van de (gigantische) zonneparken die worden gerealiseerd, zelfs bij de Plaet?

Een zonnepaneel, wat is dat juridisch nu eigenlijk; een roerende of een onroerende zaak? Een zonnepaneel is in principe een roerende zaak, maar kan door natrekking of bestanddeelvorming onroerend worden. Concreet betekent dit dat als een zonnepaneel wordt geplaatst op een woning, bedrijfspand of de grond, dit paneel als gevolg van bestanddeelvorming of natrekking onroerend kan worden. En belangrijker: daarmee ook eigendom kan worden van de eigenaar van de woning, het bedrijfspand of de grond waarop het zonnepaneel is geplaatst (en daarmee

onderdeel wordt van het onderpand voor de hypotheek). In de vorige column van Cora Blaak kwam dit al ter sprake, met het voorbeeld van de brandmeldinstallatie, weet u nog?

Het is voor de eigenaar van zonnepanelen die dit wil voorkomen belangrijk om een zogenaamd recht van opstal te vestigen. Met het vestigen van een recht van opstal wordt voorkomen dat de roerende zaak wordt nagetrokken door de onroerende zaak; het blijven dan dus twee aparte zaken. Dit is erg van belang als u een woning of een bedrijfspand huurt en zonnepanelen wilt plaatsen. Regelt u dit juridisch niet zorgvuldig, dan kunt u voor vervelende verrassingen komen te staan en ongewild de eigendom verliezen.

Sowieso moeten natuurlijk goede afspraken gemaakt worden met de verhuurder, die moet toestemming geven voor het plaatsen van de zonnepanelen, en spreek bijvoorbeeld af dat bij verhuizing de zonnepanelen niet weggehaald hoeven te worden maar dat u dan een restwaardevergoeding krijgt. Check ook of de zonnepanelen onder het huurdersbelang van uw inboedelverzekering vallen, aangezien u als huurder waarschijnlijk geen opstalverzekering hebt.

Wilt u als ondernemer niet zelf investeren in zonnepanelen maar bijvoorbeeld uw dak daarvoor verhuren (via een ESCo), zorg ook dan voor goede afspraken. Denk aan opbrengst/rendement (kwaliteit van de panelen/prestatiecontract), onderhoud, aansprakelijkheid (bijv. bij brand

of letselschade door een afwaaiend paneel), op wiens naam staat de eventuele SDE-subsidie, enz.

Laat u dus altijd goed juridisch adviseren als u overweegt zonnepanelen te plaatsen, om te voorkomen dat uw eigendom of rendement “als sneeuw voor de zon verdwijnt”.

Deze column is geschreven door Jannine en Cora, beiden met Flakkeese roots én beiden in de praktijk actief bezig met het opstellen en checken van contracten als deze.

VLDW Advocaten Stationspark 34 4462 DZ Goes www.vldwadvocaten.nl T: 0113-211 666 E: cblaak@vldwadvocaten.nl jdebonte@vldwadvocaten.nl GO! | pagina 17

ENERGIETRANSITIE

De nieuwbouw in aanbouw.

Klepperstee wil pilot in Waterstofconvenant zijn

Pionier met ‘full electric’ chalets en natuurlijke ventilatie in hoofdgebouw Tekst: Edwin Wendt | Fotografie: De Klepperstee en Wim van Vossen

Landelijke en Europese duurzaamheidsdeadlines? Vakantiepark De Klepperstee in Ouddorp wacht er niet op. Terwijl de vervanging van het oude hoofdgebouw voor een nieuw, klimaatneutraal onderkomen in volle gang is, wordt al een begin gemaakt met de vervanging van alle vaste stacaravans en chalets op de jaarplaatsen door ‘full electric’ exemplaren. pagina 18 | GO!

DE KLEPPERSTEE

Terwijl het oude hoofdgebouw al voor een deel werd gesloopt, werd begonnen met de bouw van het nieuwe. Daarin krijgen recepties, kantoren, horeca en een binnentuin een plek. Die binnentuin heeft veel groen en speelelementen. “Om een hip woord te gebruiken, een gebouw met een hoge belevingswaarde”, zegt Jeroen den Hollander.

Kas-achtig Het gebouw bestaat voor veertig procent uit glas, ook de daken. “Het geheel heeft dus een kas-achtig karakter. Het gebruik van veel hout vergroot de natuurlijke uitstraling. Door het vele glas is er een goede binnenbuitenervaring.”

Kijkend naar duurzaamheid en innovatie voldoet het gebouw aan de nieuwste normen. Ondanks alle glas heeft het een hoge isolatiewaarde.

Een gasaansluiting ontbreekt in dit ‘full electric’ gebouw. Ook horeca en keuken draaien volledig op elektriciteit.

De loods waar de technische dienst is gehuisvest, wordt vol gelegd met zonnepanelen. Het gebouw zelf neemt vanwege alle glas veel warmte op.

De uitdaging is de warmte buiten te houden. Met installateurs is bekeken hoe het verblijf in het gebouw in alle weersomstandigheden aangenaam te houden. “Omdat het energie vreet, wil je daarvoor zo min mogelijk installaties aan het werk zetten.” De slimme oplossing is gevonden in raampartijen in de nokken die automatisch open gaan bij bepaalde temperaturen. De positionering van de dakramen ten opzichte van de deuren is in de indeling meegenomen. “Dat alles leidt tot een goede natuurlijke doorloop van luchtstromen. Wat de installaties betreft, wordt gebruikgemaakt van warmtepomptechnieken. Zodra er een klein zonnetje is, kun je je gebouw al heel snel verwarmen. In de zomer gaat het erom die warmte zo goed mogelijk buiten te houden, ‘s winters wil je het binnenhouden.”

toepassen. Daar hoort bij dat als het buiten warm is het ook binnen wat warmer is. Als het mooi weer is, zijn onze gasten ook buiten, is ons uitgangspunt.

Dan gaan we het binnen niet kouder maken dan het is. Als het buiten te warm is, trekken we stretchtenten over onze terrassen heen en kunnen onze gasten in de schaduw zitten. Als we per se een gebouw hadden gewild waar het altijd op negentien of twintig graden is, ook als het buiten 35 graden is, dan hadden we voor een ander concept gekozen. We willen alles zo comfortabel mogelijk te maken, maar waken ervoor de zaak te truttig te benaderen. Je komt voor het weer. Als het warm is, moet je juist blij zijn. Natuurlijk zijn er ook nog mensen die bij ons aan het werk zijn. Die kúnnen niet naar buiten. Ook daar is slim over nagedacht: de kantoren: zitten aan de noordkant.”

Tiny Terwijl het hoofdgebouw de voltooiing nadert, wordt druk gewerkt aan de vervanging van de traditionele accommodaties op de jaarplaatsen. Met inachtname van de maximale leeftijd van deze onderkomens wordt toegewerkt naar een nieuw type, gebaseerd op de tiny house-sector. Hoewel ‘tiny’ letterlijk ‘klein’ betekent, gaat het hier – om het overzichtelijk te houden – om grote ‘tiny houses’. “Oppervlaktes van veertig en tachtig vierkante meter zijn ook in de chaletwereld gebruikelijk.

Mooie verplaatsbare woningen die in

de mantelzorg worden gebruikt en in de steden om woningtekorten op te lossen. Deze woningen voldoen aan bouwbesluiten, zijn ruimtelijk slim ingedeeld en hebben een mooi design.”

Jeroen den Hollander heeft een stijlboek laten ontwikkelen en zes prototypen besteld, waarvan de eerste vier inmiddels zijn geplaatst. De eerste gasten hebben zelf ook zulke woningen aangeschaft. Ook hier is full electric de nieuwe norm.

“Dat van het gas af stappen, vraagt wel veel van het elektriciteitsnet”, weet Den Hollander. “We zijn bezig ons net te verzwaren. Daarnaast bestaat de hybride mogelijkheid: zonnepanelen en accupakketten in combinatie met de bestaande stroomvoorziening. Als de piekbelasting eventjes hoog is, pak je de stroom van het net. Daarop zetten we nu volop in. Komende winter willen we dat uitrollen.”

Gesprekken met de gemeente gingen te langzaam voor deze ontwikkeling. De Klepperstee heeft zich wel aangemeld als pilot in het Waterstofconvenant dat Goeree-Overflakkee tot proeftuin van de duurzame economie maakt. “Dat lijkt mij uiteindelijk de ideale situatie, dat iedereen een waterstofketel in zijn accommodatie heeft staan.”

Jeroen den Hollander.

Om niet zelf het wiel te hoeven uitvinden, heeft De Klepperstee tien projecten in het land bezocht waar zowel horeca als congrescentra zijn gehuisvest in kassen.

Met de exploitanten zijn ervaringen gedeeld. “We merkten dat als je op juiste plekken in je gebouw openingen creëert, je voor een natuurlijke trek zorgt. Daar hoeft geen machine aan te pas te komen. Wat wij helemaal níet willen, is een overgeconditioneerde ruimte, waar de deuren in de zomer potdicht zitten en het lekker koel wordt gemaakt. Het natuurlijke concept willen wij op de volle breedte van ons terrein GO! | pagina 19

ENERGIETRANSITIE Energieneutrale woning beantwoordt aan de verwachtingen

Taco van Dieren paste alle mogelijke energiezuinige

‘bouwstenen’ toe Tekst: Kees van Rixoort | Fotografie: Wim van Vossen

“Deze woning is bedoeld als leer- en stimuleerproject voor zowel het bouwteam als voor mensen die de bakens willen verzetten en willen bijdragen aan energiezuinig bouwen in de toekomst.” In 2014 liet Taco van Dieren een energieneutrale woning bouwen aan het Anna Bijnspad in Middelharnis.

Destijds iets unieks, vooral door de veelheid aan toegepaste ‘bouwstenen’.

Vrijwel alles wat op dat moment voorhanden was om het energieverbruik te reduceren, pasten de bouwers toe.

Vijf jaar later evalueert de eigenaar zijn huis. Wat valt er te leren? Wat werkt goed? Wat minder? Wat zou hij met de wetenschap van nu zo weer toepassen?

Wat niet? En de belangrijkste vraag: zijn de opwekking en het verbruik van energie in de praktijk van alledag inderdaad met elkaar in evenwicht?

Taco van Dieren, directeur van Bouwcenter Esselink, wilde een beeld krijgen van het bouwen in de toekomst.

“Ik heb alle beschikbare technieken en oplossingen toegepast. Welke goed zou werken en welke niet, dat wist ik niet.”

De menukaart met bouwstenen voor een energieneutrale woning bestond uit vier pagina 20 | GO!

onderdelen: zeer hoge isolatiewaarde (1), luchtdicht en toch ventileren (2), verwarming, warm water en koeling (3) en elektra (4).

Isoleren “De toegepaste RC-waarde, de isolatiewaarde, is 10, terwijl de eis 3,5 was. Dat is dus extreem. Tegenwoordig is een RC-waarde van 6 of 7 gebruikelijk.

Ik zou nu een lagere isolatiewaarde dan 10 toepassen. Ik heb geïsoleerd met cellulose, papierpulp. Dat is vijf jaar later niet zo ingeburgerd. Men gebruikt vooral steenwol of glaswol. De kozijnen met drie-laags glas in mijn huis zie je nu wel

heel veel. Door de hoge isolatiewaarde heeft het huis trouwens dikke muren, en daardoor ook diepe vensterbanken.”

Luchtdicht “Een duidelijke plus is dat er een houtskelet-casco is gebruikt. Toen was dat niet zo gangbaar, maar nu is het gemeengoed. Het grote voordeel is dat de bouwelementen zijn geprefabriceerd en zeer goed op elkaar aansluiten.

Nergens kan lucht doorheen. Daar komt nog bij dat alle naden met tape zijn afgedicht. Dat is de purist in mij: het moest helemaal perfect zijn. Maar het is ook erg kostbaar. Verder is er geen open haard. Met een kanaal naar buiten van 18 of 20 centimeter doorsnede zou het huis immers niet luchtdicht zijn. We hebben wel een hele mooie elektrische haard in de schouw, zonder echt vuur...

Een detail: in onze voordeur zit geen brievenbus. Tegenwoordig zijn er echter ook tochtdichte brievenbussen te koop.

Steeds meer aannemers weten wat luchtdichtheid is en de markt ontwikkelt

ENERGIENEUTRAAL

Taco van Dieren.

zich mee. Ventileren? Dat doen we met een warmte-terugwinsysteem, dat altijd frisse lucht levert: de warmte van de uitgeblazen lucht verwarmt de aangezogen koude lucht. Een systeem dat je nu steeds vaker ziet.”

Verwarming “Verwarmen gebeurt via een bodemwarmtepomp.

De leidingen gaan 140 meter de bodem in. Een gasaansluiting is er niet en die hebben huizen van de toekomst ook niet meer. De vraag is dan hoe je je huis moet verwarmen. Die discussie is nog niet afgerond. Zolang er aardgas is, kopen mensen cv-ketels, omdat die goedkoop zijn. Wel zie je steeds vaker warmtepompen. Een bijkomend voordeel is dat je met een warmtepomp in de zomer kunt koelen. Ons huis heeft twee zonneboilers voor de verwarming en warm water. Die zie je nu ook in seriematige woningbouw. De zon warmt het water op, beter kan het niet. Onze douches zijn voorzien van een speciale

WTW-afvoergoot; het gebruikte water warmt de aanvoerleiding op. Dat is best duur en de vraag is of het voldoende rendabel is.”

Elektra “Het aantal zonnepanelen op ons dak is beperkt. We konden er op de dakvlakken niet meer kwijt. Mede daardoor is het huis zoals het nu is uiteindelijk niet energieneutraal. We moeten nog betalen aan de energieleverancier, voor vastrecht, maar ook door de benodigde energie voor niet-gebouwgebonden apparaten als computers, servers, opladers en keukenapparatuur.

We zouden om de energiebehoefte helemaal af te dekken nog extra zonnepanelen in de tuin kunnen zetten, of een windmolentje dat niet uit de toon valt. Maar ach, als je comfortabel wilt wonen en lekker wilt douchen, mag je daar ook wel wat voor betalen. Het hele huis is voorzien van ledverlichting.

Dat is inmiddels gemeengoed. Over de hotfill, die warm water invoert in de

wasmachine en de vaatwasser, twijfel ik of die voldoende besparing oplevert.”

Na het plaatsen van plussen en minnen bij de verschillende bouwstenen voor de energieneutrale woning, oordeelt Taco van Dieren: “Het huis beantwoordt aan de verwachtingen. Het is heerlijk en comfortabel wonen hier. Dat we niet op nul uitkomen, vind ik niet erg. Ik kan aanwijzen waar het in zit. Als ik nu een nieuw huis zou laten bouwen, zou ik het weer zo doen. Met uitzondering van de afdichtingstape, de brievenbus, de douchegoot en de hotfill. Veel van de toegepaste ingrediënten zijn inmiddels gemeengoed. Andere bouwstenen, zoals isolatie met cellulose, zie je minder.

En weer andere, zoals het houtskeletcasco, zijn in ontwikkeling: betonnen vloeren in plaats van de houten vloeren die wij hebben. Voor traditionele bouwers liggen er nog veel innovaties voor het oprapen!”

GO! | pagina 21

Succesvolle Subsidie Trajecten

Energietransitie IMC is een full service adviesbureau en sinds jaren succesvol op het gebied van europese, nationale, provinciale subsidies en andere fiscale en financiĂŤle stimuleringsregelingen.

Locatie Sliedrecht Stationspark 625 3364 DA Sliedrecht Telefoon 0184 49 68 07 E-mail team@imcosa.nl

www.imcosa.nl

Locatie Barendrecht Tuindersweg 22 2991 LR Barendrecht

Energieke Regio Smart City Urban Innovative Actions

Cybercrime is veel meer dan alleen een IT-probleem VERZEKEREN Phishing, identiteitsdiefstal, DDoS-aanvallen, malware.

Twee op de drie ondernemers krijgen vroeg of laat te maken met cybercriminaliteit. Elke sector en elk bedrijf, van groot tot klein, loopt risico. Hoe goed bent u hier op voorbereid?

Kijk niet weg voor de risico’s. Ga er binnen uw bedrijf bewust mee om, praat erover met uw medewerkers en eventueel met deskundigen. Wat zijn de risico’s en welke maatregelen kunt u al op korte termijn nemen om de risico’s te beperken?

Wilt u meer informatie hierover? Neem dan contact op met Anouk van der Sluijs-Nagtegaal.

Anouk

van der Sluijs-Nagtegaal Adviseur zakelijke verzekeringen

0187 - 497 111 anouk@devogel.nl www.devogel.nl

HYPOTHEKEN PENSIOENEN

AARDGASVRIJ

Jonathan Reitsma.

Wie weet komt er weer een gashouder in Stad. De afgebeelde gashouder stond in Den Bommel (foto Streekarchief Goeree-Overflakkee).

Piet Diepenhorst.

ENERGIETRANSITIE pagina 24 | GO!

Van aardgas naar waterstof – maar alléén als Stad het wil

Draagvlak staat voorop in

onderzoek naar dorpsbrede energietransitie Tekst en fotografie: Edwin Wendt

Stapje voor stapje bereidt Nederland zich voor op een aardgasvrije toekomst.

Goeree-Overflakkee wil niet achterlopen op de landelijke planning en onderzoekt om te beginnen de mogelijkheden om één kern volledig van het aardgas los te koppelen. Dat dat Stad aan ’t Haringvliet zou moeten worden, lijkt Piet Diepenhorst niet meer dan logisch.

“We zijn ons gaan organiseren toen hier in 2007 de leefbaarheid serieus in het geding kwam,” blikt Piet terug op de start van de Dorpsraad. Anno 2019 is het aantal inwoners daadwerkelijk onder de toen gevreesde 1.300 gedaald. De nieuwbouw die volgens de Dorpsraad hard nodig was, werd eerst uitgesteld vanwege de crisis. Toen de economie weer was aangetrokken, werd de gemeente het niet eens met de ontwikkelaar die op het project zat. Uiteindelijk werd met een nieuwe ontwikkelaar een begin gemaakt met de nieuwe wijk Havenstadt. De Dorpsraad had toen al lijsten met mensen die serieuze belangstelling hadden.

Voor de duidelijkheid: de nieuwe wijk, die wel voorop loopt met de voor alle wijkbewoners beschikbare elektrische ‘deelauto’, wordt nog niet aardgasvrij.

“Dat is wel jammer, maar dat bleek praktisch nog niet haalbaar.”

Bewustwording Sinds 2017 is het ‘Stadsoverleg’ bezig om bewustwording bij de bewoners te creëren over de energietransitie. Een kernteam van de Dorpsraad, gemeente, Stedin, woningcorporatie Woongoed GO, energiecoöperatie Deltawind en bedrijfsleven ging aan de slag en diende in 2018 een verzoek om subsidie in met het plan ‘Stad Aardgasvrij’. Dat dit subsidieverzoek werd afgewezen, was een harde klap. Gesprekken met de gemeente gaven de bewoners moed verder te gaan en het enthousiasme te behouden. Met “tafels” van actieve bewoners naast het kernteam wordt verder aan het plan gewerkt. “We zijn nog niet zover dat we zeggen: waterstof, dat wordt het. Nadat die eerste subsidie niet is doorgegaan, wordt inmiddels al bekeken of we kans maken op een volgende subsidieregeling.” Om de kans

daarop zo groot mogelijk te maken, is voor 12 juli al een gesprek georganiseerd van een Stadse delegatie met het ministerie van EZK en BZK. Dit bezoek aan Stad wordt ambtelijk en door de tafels voorbereid.

Wat in Stad het alternatief wordt voor aardgas zal de komende tijd in overleg met de bewoners bepaald worden.

Er zijn in theorie drie mogelijkheden: een warmtenet met een duurzame warmtebron, overstappen naar allelectric en een vorm van duurzaam gas (zoals waterstof), bij voorkeur door de bestaande leidingen.

Goed alternatief Vóór alles wil de gemeente voorkomen dat de bewoners van Stad het gevoel krijgen dat hen iets wordt opgelegd.

Draagvlak creëren staat ook hoog in het vaandel van de Dorpsraad. Mede om die reden is onlangs een onafhankelijk projectleider aangesteld die de inwoners gaat begeleiden in hun keuze voor de nieuwe duurzame energiedrager Jonathan Reitsma kwam als beste uit negen kandidaten en praat sinds dit voorjaar met de inwoners met vier ontwikkeltafels: Techniek, Financieren, Communicatie en Proefprojecten. “Ik persoonlijk denk dat waterstof een goed alternatief is,” zegt Reitsma. “Maar het gaat erom wat de bewoners vinden.

Zij moeten zelf de voor- nadelen van de alternatieven van aardgas naast elkaar kunnen leggen.” Zoals vrijwel elke dorp in Nederland heeft ook Stad wijken en buurten van verschillende leeftijd. Dat betekent dat de oplossing die in de ene straat ideaal is, in een andere straat tot praktische (en daarmee financiële) problemen leidt. In de periode voorafgaand aan de komst van Reitsma had de Dorpsraad zich samen met de

gemeente al over dit vraagstuk gebogen.

“Zeker bij de bestaande en vaak al wat oudere woningen was de vraag hoe we die van het gas konden halen of in ieder geval duurzaam konden maken,” blikt Piet Diepenhorst terug. “Waterstof bleef over als een van de opties die ook in oudere en minder goed geïsoleerde woningen is toe te passen.”

Verkiezing Reitsma stapt ‘open’ in de door hem geleide bijeenkomsten, die uiteindelijk moeten leiden tot een heuse stemming.

In die stemming krijgen zowel huurders als woningeigenaren een stem. “Als de bewoners zeggen: ja, waterstof is een goed alternatief dan willen we dat daar concrete stappen in worden gemaakt. Als waterstof geen draagvlak krijgt, moet de vervolgvraag zijn: wat dan? De uitkomst van het stemproces kan ik loslaten.

Waar het mij wel om gaat, is te zorgen voor een hoge opkomst zodat iedereen zijn stem gebruikt. Leg me niet vast op exacte percentages, maar stel dat maar dertig procent van de inwoners een stem uitbrengt, dan vind ik dat wij er met de tafels niet in geslaagd zijn de urgentie van het vraagstuk over te brengen.”

Voor die eindconclusie is het nog lang geen tijd. De komende maanden vinden regelmatig gesprekken plaats met de Tafels. Voorlopig is Reitsma nog niet klaar. Piet Diepenhorst gaat er zondermeer van uit dat hij doorgaat na de voorlopig vastgestelde einddatum van de overeenkomst in september.

Omdat Reitma vooralsnog ‘maar’ voor een halfjaar is ingehuurd, heeft hij zijn ‘horizon’ bewust op dat punt gericht. “Stel dat ik iets meer tijd krijg dan september dan wil ik ernaar streven dat er bij iedere bewoner een klein rapportje in de kast ligt waarin staat wat aan die woning gedaan kan worden om beter voorbereid te zijn op het verlies van aardgas. Als je naar aardgasvrij wilt toewerken, kan je dan op natuurlijke momenten (verhuizen, onderhoud, woningverbetering) alvast zaken uitvoeren.”

GO! | pagina 25

NIEUWS

Jaczon werkt met Stellendamse bedrijven aan alternatief voor pulsvisserij Bruinisse (NL) Stellendam (NL) Kilmore Quay (IRL)

Officieel Dealer Mitsubishi Dieselmotoren

Bezoek/correspondentieadres: Deltahaven 18, Postbus 23, 3250 AA Stellendam (NL) +31 (0)187 49 80 20 @ info@padmos.nl www.padmos.nl

☎

INSTALLATIES & CONSTRUCTIES

Viskottertuigage

Engineering machinebouw Provincialeweg 10 | 3252 LR Goedereede T 0187 - 49 22 24 | F 0187 - 49 33 90 E info@vanwijkbv.nl | www.vanwijkbv.nl

pagina 26 | GO!

Tekst: Martijn de Bonte, foto: Jaczon

Wie denkt dat de visserijsector na het verbod op pulsvisserij bij de pakken neerzit, heeft het mis. Er wordt hard gewerkt een aan nieuwe methode om tong te vangen. In plaats van elektrische schokjes wordt de vis met waterstralen opgeschrikt uit de bodem, waardoor het de netten in zwemt. Het is een spannend project, met een hoofdrol voor Stellendamse bedrijven.

Anton Dekker: “Dit kan het verschil maken voor de toekomst van de pulsvissers. Iedereen volgt dit met grote belangstelling.”

waterdruk en hoe zorg je ervoor dat de schol door de waterstraal niet alleen schrikt, maar ook in het visnet wordt gejaagd?

Anton Dekker is vlootmanager van Jaczon, de vloot bestond voor het pulsvisverbod uit zeven pulskotters.

Toen duidelijk werd dat de pulsvisserij verboden zou worden, is er door Jaczon gezocht naar alternatieven. In Zeeland zijn er proeven gedaan in een grote bak met tongen. Er is gekeken of de platvis uit de bodem kan worden verjaagd met luchtbellen, een trilnaad of een waterstraal. Van luchtbellen en een trilnaald waren de vissen niet onder de indruk. De waterstraal bleef over als alternatief voor het pulstuig. Dus is er vol ingezet op het ontwikkelen van deze techniek. Dekker: “Dat ging met vallen en opstaan.” Want wat is de optimale

Vooruitgang De stand van zaken is dat er momenteel één kotter is die aan de ene kant is uitgerust met de pulstechniek en aan de andere kant met waterdruk. Zo kunnen de technieken nauwkeurig worden vergeleken. De opbrengst van het visnet met waterdruk is momenteel zeventig procent ten opzichte van het pulsvistuig. Aan boord worden de resultaten nauwkeurig gemonitord om het systeem aan de hand daarvan te verbeteren. Dekker: “We zijn hier echt dag en nacht mee bezig.” Gevraagd naar de kinderziektes, antwoordt hij gevat: “Heb je een uurtje of drie.” Ondanks alle obstakels wordt er vooruitgang geboekt.

Er zijn gesprekken gaande om na de zomer nog een aantal kotters uit te rusten met de nieuwe techniek.

Stellendamse bedrijven Jaczon houdt de kennis over de nieuwe techniek niet voor zichzelf. Dekker: “Hoe meer vissers hiermee aan de slag gaan, hoe beter, want dan gaan we sneller vooruit. Daarom steken we regelmatig de koppen bij elkaar om de vissers bij te praten en samen na te denken over het

verbeteren van de techniek.” Jaczon is van origine een Schevenings bedrijf, dat is ook de thuishaven voor deel van de vloot.

In Stellendam meren op vrijdag twee of drie kotters aan van Jaczon. De nieuwe techniek is ontwikkeld met Stellendamse bedrijven. Dekker: “We werken samen met Coöperatie Westvoorn, Padmos, Wetec en Van Wijk. Rondom de Stellendamse haven zijn er veel meer toeleveranciers voor de visserij dan in Scheveningen.”

Geleerd van pulsverbod Het verbod op de pulsvisserij komt voor een deel doordat natuurorganisaties zich tegen de techniek keerden. De vlootmanager zegt dat ze daarvan hebben geleerd. “De nieuwe techniek past niet alleen binnen de regelgeving, maar kan ook de toets van de ngo’s doorstaan.”

Terug naar de boomkortechniek (zie kader) is voor de bevlogen vlootmanager van Jaczon geen optie. “Dat kost echt teveel gasolie. Kotters geschikt maken voor het vissen met waterdruk vergt een flinke investering, maar dat verdien je binnen een paar jaar weer terug door de brandstofbesparing.” De vlootmanager heeft in het begin weleens wakker gelegen van het project, maar na maanden van onderzoek is hij positief gestemd. “We zitten absoluut op de goede weg. Ik ben ervan overtuigd dat dit gaat lukken.”

COÖPERATIE WESTVOORN

Totaalleverancier voor ondernemers en particulieren op het gebied van: Werkkleding • Kleding bedrukken • Verf Antifouling • Touw • Gereedschap • Tuigage

BEKIJK EN BESTEL ONS P R O D U C TA S S O R T I M E N T NU OOK ONLINE!

GO! | pagina 27

ENERGIETRANSITIE

Jaap Nagtegaal.

pagina 28 | GO!

PAKKETVERVOER

Goederenhub GO bundelt goederenstromen

‘Het moet een spinnenweb worden’ Tekst en fotografie: Mirjam van der Boom

Als het aan de nieuw op te richten coöperatie Goederenhub GO ligt, rijden er binnenkort geen ontelbaar aantal voertuigen met goederen en pakketten meer over Goeree-Overflakkee. Die vervoersstromen kunnen beter, is Jaap Nagtegaal van NagtVlugt Transport BV en VCM Totaal BV van mening. Samen met Jan van Dongen en Martijn Heestermans van VDH Company BV, Monique Sweep van Deltawind, de gemeente en Eco2city buigt hij zich over één sluitend pakket voor goederenvervoer over ons eiland. Het doel is via twee zogenoemde goederenhubs de im- en export van goederen en pakketten te centraliseren, om zo te zorgen voor CO2-reductie, een energieneutraal eiland én natuurlijk het terugdringen van het verkeer over Goeree-Overflakkee.

Het idee is niet van het viertal zelf, maar kwam bij hen terecht via een wedstrijd van Deltawind, waarbij een deelnemer aan deze wedstrijd een centrale afhandeling van goederen opperde. Dat vond een aantal ondernemers op het eiland zo’n goed idee dat ze de handschoen oppakten en het idee concreet handen en voeten gaven. Eco2city bleek daarin een goede partij voor de begeleiding te zijn.

Ervaring op dit vlak heeft dat bedrijf tien jaar geleden als eerste in Nijmegen opgedaan. Dat vloeide als een olievlek door heel Nederland. “De clustering van business-to-business goederenvervoer is een bewezen succes”, vertelt Jaap. “Er hoeven niet tientallen voertuigen meer rond te rijden. Zo kunnen we allerlei goederen clusteren en in één keer afleveren bij een ontvanger in plaats van dat deze alles los met een separate vervoerder krijgt aangeleverd. Hiermee reduceren we de uitstoot van CO2, kunnen we bijdragen aan een energieneutraal eiland en temperen we de grote hoeveelheid verkeer.”

Elektrische auto’s En dat zijn belangrijke winstpunten. “Bij bedrijven op Goeree-Overflakkee wordt nu soms tien keer per dag iets afgeleverd. Als wij die goederen clusteren, wordt alles in één keer afgeleverd en eventueel te verzenden goederen weer meegenomen. Hierdoor hebben deze bedrijven de hele dag geen last meer van auto’s. Het idee is dat we dit op twee locaties – Oude-Tonge en Stellendam – integreren in een goederenhub, daar de goederen verdelen en met elektrische auto’s de vervoersstroom op het eiland meer reguleren.”

Een mooi uitgangspunt, waarmee ook de vraag rijst in welk model dit gegoten moet worden. Het viertal kwam na enig onderzoek tot de conclusie dat het oprichten van een coöperatie zou kunnen voorzien in de behoefte. Leden van de coöperatie kunnen een soort obligaties kopen en hebben op de ledenvergadering hun inbreng.

“Een coöperatie geeft betrokkenheid en genereert kapitaal”, zegt Jaap. “Als het goed rendeert, komt er ook geld uit vrij.

Als je aan de onderkant investeert door klant te zijn van de goederenhub, draag je bij aan je eigen succes en heb je als ondernemer invloed op beleidszaken. Hiermee creëer je draagvlak en zijn de leden van de coöperatie direct ambassadeurs.”

Het idee is om het lidmaatschap van de coöperatie laagdrempelig te houden en hiervoor verschillende pakketten aan te bieden. Het risico hiervan mag ook niet te groot zijn.

Ambassadeurs Die ambassadeurs zijn van grote toegevoegde waarde. Inmiddels zijn ook al gesprekken gaande met verschillende afzenders en webshops die goederen en pakketten versturen. Zij hebben immers invloed op de stroom goederen die ons eiland op en af gaan. “Er zijn diverse opties. Zo kunnen pakketten via de hub bij mensen thuis worden bezorgd. Dat kan per dorpskern, via agentschappen of bijvoorbeeld in pakketautomaten.

Klanten ontvangen een mailtje, pakketnummer en een code en ze halen het ‘s avonds op. ”Zendingen voor bedrijven, zoals pallets, rolkarren en overige kunnen ook via de goederenhub. “Een aanvullende dienst voor winkeliers kan ook

zijn dat ze bijvoorbeeld voorraadpallets in het centrale magazijn neerzetten en van daaruit een x-aantal dozen per dag laten bezorgen. Een omgekeerde route is ook mogelijk. Daarbij kun je denken aan ‘schoon’ afval, zoals karton en plastic.

Het laten plaatsen van een container kost geld. En wij leggen dagelijks toch die route af, dus dan kan dat bij ons op het depot in een grote container.”

Goed voor Goed Feitelijk kan de dienst dus breed worden toegepast. Zo is de werkgroep ook in gesprek met verschillende grote vervoerspartijen die goederen op het eiland afleveren. Uiteraard is het ook mogelijk goederen binnen het eiland te vervoeren, een zending die bijvoorbeeld van Ouddorp naar Ooltgensplaat moet kan via de goederenhub worden afgehandeld.Ook wil de coöperatie maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zo is het de bedoeling te starten in Oude-Tonge, vlak naast kringloopbedrijf Goed voor Goed. “Binnen de goederenhub kunnen de mensen van Goed voor Goed ook hun steentje bijdragen. En als het op Goeree-Overflakkee slaagt, waarom het concept dan niet verder uitrollen naar de omliggende eilanden?”

Om een en ander vaste voeten op de grond te laten krijgen, vindt op GoereeOverflakkee kort na de zomer een informatiebijeenkomst voor geïnteresseerden plaats. “Zelf zag ik er gelijk iets in. We hopen dat mensen nieuwsgierig worden en dat de goederenstroom op gang komt. En dat kan ook in beginsel met een klein aantal klanten en slechts enkele zendingen per dag.”

Van ons allemaal De keuze voor een coöperatie ligt voor de hand volgens Jaap: “dan is het van ons allemaal. Er ontstaat draagvlak en ook is de continuïteit gegarandeerd. Het is voor iedereen toegankelijk en omdat we op een eiland ondernemen, is het een afgebakend geheel. Het moet een spinnenweb worden: wie wil, kan aansluiten.”

Voor meer informatie: www.ghgo.nl.

GO! | pagina 29

vernieuwde website nu online!

Schavicast levert een totaaloplossing voor uw schilderwerk.

Schavicast heeft meerdere specialismen, maar de belangrijkste is vakmanschap. En dat vakmanschap ziet u terug in onze uiteenlopende projecten.

Van kunstwerken tot complete kotters en van tranformatorhuisjes tot incourante stalen objecten van 30 meter lang.

Schavicast bv. - Meester Snijderweg 14 - 3251 LJ Stellendam 0187 493 460 - info@schavicast.nl - www.schavicast.nl

NULENERGIEHUIS MODULE NLT-HAVO Leerlingen havo-4 moeten in de eindopdracht een willekeurige woning vanuit een bestaande situatie zoveel mogelijk energie neutraal maken. Daar zit veel rekenwerk aan vast en het vraagt best veel inzicht welke mogelijkheden er zijn om bestaande woningen te verbeteren. Om hiervoor goede ideeën op te doen wordt samengewerkt met het bedrijf Saman Groep in Zierikzee.

Realistisch Om een huis vanuit een bestaande situatie zo energieneutraal mogelijk te maken, begint met besparingsopties, maar ook met het opwekken en gebruik van nieuwe vormen van energie. Naast zonnepanelen en zonneboilers zijn tegenwoordig ook warmtepompen in trek. Deze kunnen hybride zijn of zelfs helemaal zonder gas-aansluiting.

Na een presentatie konden de havisten één en ander bekijken en fotograferen in de demonstratieruimte. Deze groep was zeer geïnteresseerd in de verschillende technische snufjes en hoe één en ander wordt ingeregeld in een huis. Aan het eind van de excursie bleven er nog een aantal leerlingen "nabomen" over elektrisch vervoer, waar Saman ook oplossingen voor biedt.

We zien uit naar de creatieve oplossingen en innovaties die gepresenteerd gaan worden.

Een mooi voorbeeld van samenwerking tussen ondernemers en onderwijs voor toekomstig technisch personeel.

NLT Natuur, Leven en Technologie (NLT) is een vak voor de bovenbouw havo en vwo. NLT laat zien op welke manier de vakken aardrijkskunde (aardwetenschappen), biologie, natuurkunde, scheikunde en wiskunde samenkomen: hoe een combinatie van verschillende disciplines nodig is om complexe vraagstukken uit de wereld van bèta en technologie op te lossen.

Het vak is bedoeld als afronding van de natuurprofielen en als voorbereiding op de keuze voor een studie op het gebied van bèta/ technologie.

Onderwijs in realistische context, is mogelijk door betrokken partners. Benieuwd naar uw mogelijkheden en bijdrage?

Laat het ons weten. #maakhetookmee

GO! | pagina 31

FOGO

ENERGIETRANSITIE

Waterstof is dé toepassing voor een groen Goeree-Overflakkee Tekst: Mirjam van der Boom | Fotografie: Sietske Raaijmakers

Het terugdringen van de CO2-footprint is een opdracht die ondernemend Goeree-Overflakkee in zijn totaliteit aangaat. Doel is immers dat ons eiland in 2026 energieneutraal is. Volgens Hans de Man, directeur van ingenieursen automatiseringsbureau Soltegro, is de rol van de FOGO hierin uitermate belangrijk. “De focus ligt nu op de toepassing van waterstof. Aan de techniek ontbreekt het niet, wel aan de slagvaardigheid. Daarvoor moet er nog wel wat water door Goeree-Overflakkee stromen.”

Er valt ook geld te verdienen met waterstof, meent Hans. ‘Waterstof wérkt’, daar ligt de focus op. Maar het is vooralsnog te duur om waterstof op GoereeOverflakkee te maken. Terwijl alle windmolens die er nu staan zo veel energie leveren dat er genoeg overblijft om deze energie met behulp van een elektrolyser om te zetten in waterstof.

Enkel een club ondernemers kan dat niet realiseren, daarbij is de hulp van de overheid nodig. Daarnaast moet er ook vraag zijn naar waterstof. Eilandelijke ondernemers die het product af willen nemen, en tot op heden zijn die er nog niet. Hierbij moet wel de kanttekening gemaakt worden dat er geluiden klinken dat ondernemers en wellicht ook de gemeente zouden willen investeren in auto’s die rijden op waterstof. Maar er moet dan wel op het eiland waterstof getankt kunnen worden. Alleen wordt er geen tankstation gebouwd zolang men niet de zekerheid heeft dat er waterstof wordt afgenomen.

Hans omschrijft het als het ‘kip of het ei’-verhaal.

Het jaar 2026 is een heel eind weg, meent de ondernemer. “Veel te ver weg. Waarom niet over twee jaar? Goeree-Overflakkee wil zich profileren als groen eiland, dan moeten we dit zeker oppakken. Het gasnet is geschikt, net zoals de molens die ernaast staan. De ketels om de waterstof in op te slaan, zijn er ook al. En ook de bepagina 32 | GO!

wustwording bij de bevolking dat we van het gas af moeten, zou door een goede voorlichting vanuit de gemeente tussen de oren moeten gaan zitten. Daar wordt veel te weinig aandacht aan besteed.”

Als het algehele bewustzijn ontstaat dat het noodzakelijk is om de CO2-uitstoot te verminderen, dan ontstaat de wil vanzelf. “En die wil is dan ook snel wet. Al is het maar een pilot op beperkte schaal.

Dan kun je laten zien wat het doet. Als ondernemer wil je immers zien dat het zich terugverdient.”

Continuïteit leveren Waterstof neerzetten is één ding. Continuïteit leveren is de volgende stap. “Tech-

Nogmaals: de overheid heeft een belangrijke rol.”

Het is feitelijk hetzelfde als met windmolens, poneert Hans. “Het begin is eng, men moet wennen. Maar de vervuiling wordt alleen maar groter, de CO2-productie gaat zijn tol eisen. We krijgen steeds vaker te maken met extreme droogte en natte periodes. Met de investeringen op het gebied van waterstof kan op termijn veel geld bespaard worden en kunnen we vooral het welbevinden voor iedereen bestendigen.”

Ideeën zijn er zat, er worden bijvoorbeeld gesprekken gevoerd met Deltawind en de provincie. “Men moet niet vergeten dat de wetgeving in sommige gevallen moet worden aangepast. Om in mogelijkheden te blijven denken, zijn er twee voorbeelden die omschreven kunnen worden als laaghangend fruit. De gemeente zou haar bijdrage kunnen leveren door auto’s aan te schaffen die op waterstof rijden. Maar ook in de landbouwsector liggen kansen op het gebied van het toepassen van waterstof. Daar is echter nog steeds een

Hans de Man: ‘Slagkracht mag wel omhoog’ nisch gezien heeft het wel impact, het is niet zo dat je waterstof in de leidingen laat lopen en klaar bent. De systemen die de beschikbaarheid en betrouwbaarheid garanderen, zijn ontwikkeld en bestaan.

Met de ingebruikname van die systemen moet wel vroegtijdig begonnen worden.

Het jaar 2023 is realistischer dan 2026.

elektrolyser voor nodig en elektrolysers zijn peperduur. Men praat dan over bedragen die boven de miljoen euro liggen.

Investeringen van deze hoogte betreft serieuze zaken. Maar het risico dat je achter de muziek aan loopt, is snel genomen”, meent Hans. Daarom wordt ook gekeken naar toepassingen op heel kleinschalig

Artikelserie over de FOGO (11) In deze artikelserie wordt uitleg gegeven over het ontstaan, de doelen, strategie en resultaten van de FOGO. Die afkorting staat voor Federatie Ondernemersverenigingen Goeree-Overflakkee.

De koepelorganisatie vertegenwoordigt alle ondernemersverenigigenop het eiland en behartigt de belangen van ondernemers bij de gemeente, provincie en andere relevante organisaties.

Hans de Man.

niveau, of om waterstof te genereren vanuit een andere plek. Dit laatste heeft als nadeel dat de waterstof dan een stuk minder ‘groen’ is, omdat het vervoerd moet worden.

Het sleutelwoord Samenwerking is ook in deze opgave een sleutelwoord. Alle ontwikkelingen en initiatieven die met waterstof te maken hebben, passen perfect binnen de eilandelijke visie Smart Water. Smart Water kan op haar beurt de verbindingen leggen, mensen met elkaar in contact brengen en belangrijke informatie ophalen, omdat haar netwerk enorm groot is. Dit netwerk wordt alleen maar groter dankzij de samenwerking van de zogenoemde Triple Helix. De Triple Helix houdt in dat de drie O’s, Ondernemers, Onderwijs en Overheid, met elkaar samenwerken. Een goed voorbeeld van samenwerking is te zien in Stad aan ‘t Haringvliet, waar ze streven naar een overstap op waterstof vóór 2020. Ondernemers, overheid, onderwijs en de bewoners zijn allemaal betrokken bij dit project.

De FOGO is op haar beurt een belangenbehartiger voor alle ondernemers van

het eiland. Omdat het terugdringen van de CO2-uitstoot een eilandelijke opgave is, wordt de FOGO geïnformeerd en kan zij – waar nodig – optreden als belangenbehartiger. Omdat de FOGO direct vergadert met de wethouders is zij een belangrijke spil in het web, zij kan de overheid informeren, enthousiasmeren en laten bewegen.

Daarom pleit de FOGO als belangenbehartiger van de ondernemers voor een subsidiepot van de provincie. “Dan zijn er zeker voldoende ondernemers die waterstof kunnen toepassen. GoereeOverflakkee pretendeert CO2-neutraal te zijn. Hoe makkelijk is dit dan? Ons eiland is ook een stap verder in de vergroening dan andere gemeenten. Daarin heeft Goeree-Overflakkee zich geprofileerd en is de volgende stap makkelijker te zetten.”

Met een beperkte financiële injectie gaat het vliegwiel volgens Hans wel draaien.

“Een station kost twee miljoen euro, dat is peanuts als je ziet wat de overheid aan geld reserveert voor de energietransitie.

Het grote voordeel van waterstof is dat je het kunt opslaan. En het is heel schoon, je hebt er geen afval van. Alleen maar water. Een ander voordeel is dat je er met

een auto wel duizend kilometer mee kunt rijden.”

Ecosysteem Kortom, wat Hans betreft mag het ambitieniveau flink omhoog. “En vergeet ook de kleinere ondernemers niet! Ook zij moeten erbij betrokken worden. Het MKB moet de kar trekken omdat daar veel ambitie zit. Het is ook een relatief eenvoudig project. Het mooi gesloten eiland dat Goeree-Overflakkee is, leent zich uitstekend voor een ecosysteem als dit.”

M.: 0634488870 F.: www.facebook.com/stichtingfogo T.: https://twitter.com/SFO_GO W.: www.fo-go.nl E.: secretariaat@fo-go.nl) GO! | pagina 33

Coöperatie Westvoorn Mr. Snijderweg 7a (Buitenhaven) 3251 LJ Stellendam 0187 492 183 www.coopwv.nl

Coöperatie Westvoorn biedt werk op maat

Team staat dag en nacht gereed, 6 dagen per week Tekst: Mirjam van der Boom | Fotografie: Wim van Vossen

De grote kracht van Coöperatie Westvoorn, gevestigd in Stellendam en opgericht in 1984, is de 24-uursservice en het uitgebreide assortiment. Dat assortiment beperkt zich niet tot een vast assortiment, het bedrijf levert werk op maat en is totaalleverancier voor de visserij. Vanuit de vestiging in Stellendam en nevenvestiging in Vlissingen levert Coöperatie Westvoorn alle benodigdheden voor vissersschepen: van keukengerei tot staaldraad en netwerk. Hierin werkt de coöperatie samen met tien andere visserijcoöperaties, die verenigd zijn in de Verenigde Europese Visserij Coöperaties (VEVC).

Deze samenwerking zorgt ervoor dat Coöperatie Westvoorn scherpere inkoopprijzen kan realiseren. Zodoende kan de coöperatie ook producten leveren aan klanten in Frankrijk, Suriname en Nigeria. “De daar nieuw gebouwde schepen komen ook weer voor materialen bij ons terecht”, vertelt Teun Both, die samen met Arie Lokker met de oprichting in 1984 in dienst is genomen door het toenmalige bestuur. Voor die tijd was er al bedrijvigheid, maar vooral alleen op papier.

Het inmiddels financieel zeer gezonde pagina 34 | GO!

bedrijf floreert. De input daarvoor komt voor een groot deel van de 105 leden van de coöperatie, zelf eigenaren van visserijschepen. Zij hebben een aandeel in de coöperatie. Zodoende staat het 15-koppige team in Stellendam en het 5-koppige team in Vlissingen dag en nacht klaar voor de visserijschippers.

Netwerk Dit onder meer ook door goede en scherpe prijzen overeen te komen met leveranciers, ómdat de coöperatie grootscha-

liger kan inkopen. Die inkoop gebeurt vooral op Hollandse bodem en is ook kenmerkend voor het typisch Hollandse bedrijf dat Coöperatie Westvoorn is. Naast de corebusiness visserijschepen, biedt het bedrijf ook diensten aan bedrijven in de Botlek. Daar worden onder andere veiligheidsnetten geleverd en gemonteerd.

Ook levert en monteert Coöperatie Westvoorn diverse sportnetten. “In principe kun je met netwerk alles doen. We zijn dan ook heel breed gespecialiseerd in wat we doen”, zegt Roel Wendel, allround assistent-bedrijfsleider. “Zo hebben we ook een winkel, die niet alleen toegankelijk is voor onze leden, maar zeker ook voor particulieren.”

Sinds een jaar is Coöperatie Westvoorn gecertificeerd keuringsstation voor BESTO reddingvesten en is daarmee van alle markten thuis, ook voor de maritieme sector. Verder komen lokale bedrijven voor werkkleding, kledingbedrukking,

BEDRIJF IN BEELD Commerciële content

ENERGIETRANSITIE

verlichting, verf, gereedschap en meer.

Tevens is Coöperatie Westvoorn een VCA gecertificeerd én erkend leerbedrijf.

Het deel Westvoorn in de naam van het bedrijf is ontleend aan het gebied Westvoorn, dat deze naam droeg voor het de naam Goeree-Overflakkee kreeg.De vestiging in Vlissingen is in 2014 overgenomen door Coöperatie Westvoorn en was tot die tijd een Zeeuwse coöperatie op Colijnsplaat. Het mooie is dat indien producten niet voorradig zijn op locatie Stellendam, hiermee kan worden uitgewisseld met Vlissingen en andersom.

Het leveren van nieuwe visnetten én het repareren van gebruikte visnetten is een van de hoofdtaken binnen de coöperatie.

Ook het intuigen van schepen, ook op locatie in onder meer Scheveningen, IJmuiden, Harlingen én Boulogne in Frankrijk, is dagelijks werk voor het team, dat overal inzetbaar is. Verschillende werknemers staan paraat om dit op locatie te doen.

Zij werken tevens in de werkplaats. “Nie-

mand is gericht op één taak.” In dat opzicht is Coöperatie Westvoorn onder te verdelen in meerdere afdelingen: winkel, werkplaats en nettenzolder. “We hebben onze eigen pers, wat toegepast kan worden om onder andere ogen in staaldraad te kunnen persen”, licht Roel toe.

“En twee masten waarin verschillende soorten netten kunnen worden opgehangen waarmee we de netten gebruiksklaar kunnen overzetten aan boord van de schepen”, voegt Teun toe. “De ene mast dateert uit 1990 en is 15 meter hoog, de andere is in 2013 geplaatst en is 27 meter hoog. Deze laatste is met subsidie van de EEG gerealiseerd in het kader van de pulsvisserij.” De netten kunnen door het personeel van Coöperatie Westvoorn worden voorzien van allerlei toebehoren, zodat er een kant-en-klaar pakket geleverd wordt voor de visserman.

Constante innovatie “We zijn ook constant met innovatie be-

zig”, vertellen Roel en Teun. “Er dienen zich steeds weer nieuwe uitdagingen aan, zeker nu de pulsvisserij is verboden door de Europese Unie. Daarom zijn we weer op zoek naar een nieuwe methode en verkeren we in een testpilot met een methode met waterstralen, de zogenoemde waterjet-methode. In de oude methode werd de vis opgeschrikt door kettingen die over de bodem sleepten. Dat was veel zwaarder. En de waterjet-methode vermindert het brandstofverbruik, waarmee de CO2-uitstoot ook omlaag gaat. Daarnaast is er minder bodemberoering.”

De netten en vistuigen worden voor ze in gebruik worden genomen, eerst op schaalmodel getest in een testbassin gevestigd naast Coöperatie Westvoorn.

Hiermee is de klant daadwerkelijk koning, maatwerk is immers het motto van Coöperatie Westvoorn.

GO! | pagina 35

BEDRIJF IN BEELD

Verplichte energiebesparing

Commerciële content

ENERGIETRANSITIE

‘Dit is al onze derde energietransitie’

Bedrijven die meer dan 50.000 kilowattuur of 25.000 kuub gas per jaar verbruiken moeten tegenwoordig energiebesparende maatregelen toepassen én deze aantoonbaar maken. “Dat is een verplichting vanuit de overheid. Veel bedrijven zullen aan de slag moeten met de verduurzaming van bijvoorbeeld hun verwarming en ventilatie.

Ze kunnen bij ons aankloppen, wij denken graag mee over een oplossing op maat. De mogelijkheden zijn legio, zowel voor nieuwe als bestaande bedrijfspanden.”

Tekst: Kees van Rixoort | Fotografie: Wim van Vossen

Opa Cornelis Kievit maakte de overgang van kolen naar olie mee. Toen vader Ser aan het roer van Kievit Warmte stond, schakelde iedereen over van olie naar aardgas. En nu, onder Leo en Cees Kievit, is het einde van het aardgastijdperk in zicht en staat het bedrijf vooraan bij het installeren en onderhouden van warmtepompen.

“Dit is al onze derde energietransitie”, lacht Cees Kievit.

Kievit Warmte is een professioneel installatiebedrijf met veel particuliere klanten en grote zakelijke klanten. Het familiebedrijf bestaat al ruim zestig jaar en is gevestigd op het bedrijventerrein Oostplaat in Middelharnis. Maar van oorsprong is Kievit Warmte een Sommelsdijks bedrijf.

Cornelis Kievit werkte vanaf de jaren veertig in de smederij van de gebroeders De Mooy aan de Oostdijk in Sommelsdijk.

Hij hield zich onder andere bezig met het schoonmaken van kolenkachels en, na de realisering van de gasleiding op het eiland, met het onderhoud van gaskachels. In 1956 kocht hij het bedrijf van de gebroeders De Mooy en startte samen met zijn zoon Ser ‘C. Kievit & Zn v/h gebr. De Mooy’.

Dat was de geboorte van Kievit Warmte. Al snel veranderde de smederij in een installatiebedrijf en kwam de huidige naam op de gevel te staan. Die naam sloot beter aan bij de werkzaamheden die Kievit Warmte voornamelijk uitvoerde: de aanleg van cv-, water- en gasinstallaties. In 1964 namen vader en zoon Kievit een nieuw pand aan de Oostdijk in gebruik. Daar was ook witgoed te koop.

Visitekaartje Net na de millenniumwisseling, in 2004, pagina 36 | GO!

volgde een belangrijke nieuwe stap voor Kievit Warmte. Leo en Cees Kievit, die de zaak in 1998 hadden overgenomen, vonden dat het tijd was voor een nieuw pand. De groei van het bedrijf, zowel wat betreft de werkzaamheden als het aantal medewerkers, zorgde voor krapte aan de Oostdijk. Het nieuwe pand aan de Industrieweg in Middelharnis was qua ruimte en comfort een hele verbetering. Maar het was ook direct een fraai visitekaartje.

“Dit was in 2004 een van de eerste duurzame bedrijfspanden”, legt Cees Kievit uit. “Een gasaansluiting was er niet.

Met een warmtepompinstallatie liepen we voorop. Voor het grote publiek leefde dat soort technieken nog niet echt, maar wij waren er al volop mee bezig.

Daardoor hebben we er inmiddels heel veel ervaring mee opgedaan. Het is natuurlijk ook mooi om als installateur de nieuwste technieken in je eigen pand toe te passen.”

Kievit laat de energieheipaal zien die beneden in het pand boven de vloer uit steekt. Hij vertelt dat er zeker veertig van deze palen in de grond zitten en dat ze de energie naar boven halen.

“Tegenwoordig gebruikt men vaak gesloten bodemwisselaars die veel dieper gaan. Met het systeem dat wij hebben, is het ook mogelijk om met de bodem-

temperatuur direct te koelen. Dan kun je de warmtepomp omzeilen en heb je maar weinig elektriciteit nodig.”

Kievit Warmte is actief op het gebied van onderhoud, restauratie en nieuwbouw voor particulieren, woningcorporaties, gemeenten en ondernemingen.

“We hebben 12.000 toestellen in onderhoud: cv-ketels, ventilatie, WTW-units en steeds meer warmtepompen”, aldus Kievit. “We zien een duidelijke groei, al verkopen we ook nog veel cv-ketels, en er is veel vraag naar informatie.”

Het bedrijf heeft gemiddeld veertig man aan het werk. Doorgaans in de provincie Zuid-Holland – vooral het zuidelijk deel met nieuwbouwprojecten in bijvoorbeeld Den Haag, Maassluis en Hellevoetsluis – maar ook wel daarbuiten. Op Goeree-Overflakkee was Kievit Warmte recent betrokken bij bijvoorbeeld nieuwbouw in Ouddorp en Dirksland (47 Nul Op de Meter-woningen voor FidesWonen). Op het programma staat de bouw van 93 woningen in de Molenpolder bij Oude-Tonge en 5 woningen in Achthuizen.

Uiteraard met warmtepompen. “Echt maatwerk, afhankelijke van de woning”, zeg Kievit. “Heb je in de Molenpolder bijvoorbeeld een woning met een uitbouw en een tweede badkamer, dan

Cees Kievit.

moet je daar rekening mee houden als je een warmtepomp installeert. Wij hebben daar de kennis, kunde en ervaring voor.�

Binnen enkele maanden heeft Kievit Warmte het BRL 6000-21 certificaat in huis. Dat heeft tot gevolg dat het installeren van warmtepompen met bodembron niet langer onder verantwoordelijkheid van de fabrikant of de leverancier plaatsvindt, maar onder eigen regie. De bouwprojecten in Oude-Tonge en Achthuizen vormen voor Kievit Warmte de aftrap van deze werkwijze.

Kievit Warmte Industrieweg 44 3241 MA Middelharnis 0187 482 609 www.kievitwarmte.nl

GO! | pagina 37

eij.

dew rjo Vroegin

BEDRIJF IN BEELD

en A aart (links) ij o o M s a B

Commerciële content

Agrarisch bedrijf Van der Spek.

ENERGIETRANSITIE

pagina 38 | GO!

ABG Solar Van der Waalsweg 1 3241 ME Middelharnis 0187 669 724 www.abgsolar.nl

Fleuren

ABG Solar: Zonnepanelen turn key én nog een stapje verder

Tekst: Kees van Rixoort | Fotografie: ABG Solar

Zonnepanelen plaatsen is zeer interessant voor ondernemers. Een investering verdient zich in zes tot acht jaar terug. Maar het is wel zaak om het goed te regelen, want er komt meer bij kijken dan je zou denken. “Het is veel meer dan een aantal panelen op het dak leggen”, zegt Arjo Vroegindeweij van ABG Solar in Middelharnis. Alles goed regelen voor de klant, zodat die er geen omkijken naar heeft – dat is lang niet altijd vanzelfsprekend op de drukke markt voor zonne-energie, maar voor ABG Solar wel.

ABG Solar timmert nu ruim zes jaar aan de weg. Het bedrijf ging in januari 2013 van start als initiatief van Arjo Vroegindeweij (A), Bas Mooijaart (B) en Gijsbert-Jan Vogelaar (G). De laatste is sinds 2015 niet langer zakelijk betrokken, maar nog wel ‘ambassadeur’.

Hoe ontstaat zo’n initiatief? Vroegindeweij vertelt dat zijn vader zonnepanelen op zijn dak wilde en, omdat hij echt voor kwaliteit ging, moeite had om een goede installateur te vinden. “Toen ben ik het zelf gaan regelen. De zonnepanelen zijn gelegd en ze doen het nog steeds prima.

Daarna kwamen vrienden en kennissen, die ook panelen wilden. En op een gegeven moment hadden we een paar projecten in de maand. We namen een elektrotechnisch installateur in de arm en richtten ABG Solar op. En we gingen de boer op. Letterlijk. Langs alle grote daken. Halverwege 2014 voerden we de eerste grote zakelijke SDE-projecten uit.

Vanwege de langlopende subsidies is de kwaliteit van dergelijke projecten heel belangrijk. Is de kwaliteit niet in orde en leveren de zonnepanelen onvoldoende energie op, dan loop je subsidie mis. Kortom: goedkoop is duurkoop.”

Het is goed om dat te beseffen. Niet voor niets kiezen steeds meer ondernemers voor de kwaliteit waar ABG Solar om bekend staat. Het bedrijf is in een paar jaar tijd gegroeid naar 10.000 panelen per jaar. Vooral op Goeree-Overflakkee, maar ook wel daarbuiten en zelf in Ede en Veenendaal. Het bedrijf is gegroeid naar 10.000 panelen per jaar. Vooral grootzakelijke projecten op en rond Goeree Overflakkee zoals dit voorjaar bij Fleuren Middelharnis waar 1596 panelen zijn geplaatst en zelfs bij een Toyota dealer in Ede waar 1496 panelen zijn geplaatst.

Ontzorgen Kwaliteit leveren en hoogwaardige ma-

terialen van bekende merken gebruiken – daarmee scoort het bedrijf van Vroegindeweij en Mooijaart. Maar dat is niet het enige. Arjo Vroegindeweij noemt ook de persoonlijke service, de professionele montage – door één multidisciplinair team – zonder rommel achter te laten en zonder enige concessie aan de veiligheid en de Arbonormen, naast het volledige ontzorgen van de klant.

“Turn key én nog een stapje verder. Wij ondersteunen van het begin tot het eind.

Besef dat projecten algauw een jaar tot anderhalf jaar duren, van de subsidieaanvraag tot en met de oplevering. In het voortraject brengen we tijdens het intakegesprek de mogelijkheden voor de klant in kaart. Dan volgt het voorontwerp met daarbij de investeringen en rendementen van het project. De volgende stap is de SDE-subsidieaanvraag.

Dan het offertetraject, waarbij de nen-normen, de constructie van het pand en de eisen van verzekeraars centraal staan. Als er een verzwaring van de netaansluiting of een nieuwe aansluiting nodig is, adviseren en helpen we bij aanvragen. Na de realisering van het project komt de oplevering met de opleverkeuring door een externe keuringsinstantie en de afhandeling van de subsidie.

Dan is het voor ABG Solar niet voorbij: in het natraject monitoren we het systeem en lossen we proactief storingen op. Vijf jaar lang, zonder bijkomende kosten of abonnementen. De klant hoeft dus niet zelf van alles te regelen als er een storing is. Dat doen wij. Bij ons ook geen bijbetalingen voor allerlei meerwerk.”

Het is nogal wat: veel meer dan je zou denken als je overweegt zonnepanelen op je dak te laten leggen. En zeker veel meer dan de meeste installateurs doen voor hun klanten. Vroegindeweij: “De klant wordt volledig ontzorgd, ondernemers hebben het immers al druk genoeg.”

Klein- en grootverbruikers Ondernemers kunnen gebruikmaken van verschillende regelingen.

Voor kleinverbruikers met aansluitingen tot en met 3x80 Ampère is er de mogelijkheid om, net als thuis, te salderen. Zij krijgen voor de opgewekte stroom dezelfde prijs als die zij ervoor moeten betalen. Meer opwekken dan voor het eigen verbruik is niet echt rendabel. Wie vanaf circa 90 panelen aanschaft, kan gebruikmaken van de energieinvesteringsaftrek (45 procent over de gehele investering).

Voor grootverbruikers met aansluitingen groter dan 3x80 Ampère gelden andere regelingen.

Zij kunnen gebruikmaken van de SDE+-subsidie, waarbij de overheid een bepaald bedrag per kWh garandeert voor een periode van 15 jaar.

De SDE-subsidie wordt per project aangevraagd. Dit kan meestal in het voorjaar en het najaar. In september 2019 start de laatste inschrijving van de reguliere SDE+-subsidie. Per 2020 komt er een SDE++-subsidie, die ook geldt voor andere technieken, zoals waterstof. Het budget blijft echter gelijk. Kortom: september 2019 is nog een mooie kans om subsidie aan te vragen voor zonnepanelen.

Is de subsidie toegekend, dan heeft de aanvrager 18 maanden de tijd om het project te realiseren. Lukt dat niet, dan vervalt de subsidie zonder verdere kosten. Wie wel investeert krijgt gedurende 15 jaar circa € 0,10 per kWh voor de opgewekte energie. De panelen zijn dan in circa 7 jaar terugverdiend.

GO! | pagina 39

pagina 40 | GO!

COLUMN Commerciële content

Bijtellingsregels volledig elektrische auto Harold van den Berge

In een themanummer over energietransitie kan de auto uiteraard niet onbesproken blijven.

Wat lange tijd onmogelijk bleek, is dan toch gelukt; een auto die niet op fossiele brandstof rijdt.

En inmiddels is de elektrische auto niet meer weg te denken uit het huidige straatbeeld. Dit mede onder aanvoering van de nodige fiscale stimuleringsmaatregelen.

Denk aan de vrijstelling BPM, vrijstelling motorrijtuigenbelasting, de milieu-investeringsaftrek, de willekeurige afschrijving en natuurlijk de bijtelling. Voor dit laatste onderwerp, de bijtelling voor volledig elektrische auto’s, vraag ik even uw aandacht. De bijtelling is immers een belangrijke drijfveer tot het al dan niet aanschaffen van een bepaalde auto. En juist de regels rondom de bijtelling wijzigen zo’n beetje jaarlijks met ook nog vele overgangsregelingen. Hoe zit het ook alweer medio 2019?

De elektrische auto is begonnen met een bijtelling van 0%. Dat tarief geldt nu nog voor auto’s die in 2016 of eerder zijn aangeschaft.

Het overgangsrecht van de bijtelling van 0% geldt nog tot 60 maanden na de eerste ingebruikname.

Voor elektrische auto’s die zijn aangeschaft in 2017 en 2018 geldt een bijtelling van 4%. Ook voor die auto’s is sprake is van overgangsrecht van 60 maanden.

Voor elektrische auto’s die dit jaar

zijn aangeschaft, geldt een bijtelling van 4% tot een cataloguswaarde van de auto van € 50.000.

Daarboven geldt het standaardtarief van 22%.

De verwachting is dat vanaf 2021 geen bijzondere bijtellingsregels meer zullen gelden en dat voor auto’s die vanaf dat moment nieuw worden gekocht de normale bijtelling (2019: 22%) zal gaan gelden.

Van belang is dus vooral om te letten op (de afloop van) de overgangsregelingen. De eerst aangeschafte auto’s lopen dit jaar uit de overgangsmaatregel. Daardoor zal voor die auto’s een bijtelling gaan gelden. Als u bijvoorbeeld in juli 2014 een Tesla heeft aangeschaft, moet u vanaf volgende maand ineens het privégebruik bij uw inkomen gaan bijtellen. Dat leidt tot een forse belastingdruk. Door daarop tijdig te anticiperen kan extra belastingheffing worden voorkomen.

Zo kunt u besluiten de auto in privé over te nemen of in te ruilen voor een auto met een gunstiger bijtelling. Een alternatief is om niet langer meer privé te rijden met de auto. Let er echter op dat dat voor 2019 mogelijk niet tot het gewenste resultaat leidt. Als de auto de eerste maanden van 2019 al (voor meer dan 500 km) privé is gebruikt, voorkomt u de laatste maanden van 2019 de bijtelling niet door vanaf juli niet meer privé te rijden.

Houd dus goed de geldende fiscale (overgangs-)regelingen in de gaten en voorkom onverwachtse bijtelling achteraf!

Koningin Julianaweg 56 3241 XC Middelharnis T: 0187 617 300 E: jkieviet@visser-visser.nl

GO! | pagina 41

IN BEELD

Maritiem VBGO-uitje Tekst: Kees van Rixoort Fotografie: Bartha Moerkerk en Harold Sturm De ledenreis van de VBGO, op donderdag 13 juni, had veel met het water te maken. Het uitje startte op de Menheerse werf, waar de VBGO-leden een rondleiding kregen. Dit was inclusief uitleg over de functie van deze bijzondere locatie, die hard op weg is een plek van beleving te worden, waar het visserijverleden van Middelharnis herleeft.

Van de werf vertrokken de deelnemers over het water naar Stellendam, waar een bedrijfsbezoek bij Damen / Maaskant Shipyards op het programma stond. Na de borrel ging het gezelschap terug naar Middelharnis, waar de culinaire afsluiting van het VBGO-uitje plaatsvond.

De ledenreis was een onderdeel van het jubileumprogramma van de 35-jarige VBGO. Meer hierover – en het jubileum van de OVG – vindt u elders in dit magazine.

pagina 42 | GO!

Colofon Vereniging van Bedrijven Goeree-Overflakkee (VBGO) Ondernemersvereniging Goedereede (OVG) VEERO Oplage: 3.000 exemplaren Verspreiding: Onder alle ondernemers op Goeree-Overflakkee.

Beschikbaar op diverse afgiftepunten.

Vormgeving: Manon de Vos-Thijssen en Klazina Tanis Redactie: Kees van Rixoort, Edwin Wendt, Mirjam van der Boom en Martijn de Bonte Acquisitie: Gert Verweij, Harold Sturm, Marie Sophie van Velzen en Carola Tanis-Wisse

Tel. 0187 74 54 50 Info@eilandennieuws.nl www.eilanden-nieuws.nl

Onbezorgd genieten als het goed geregeld is Wij staan voor je klaar om de

als je een huis wilt kopen, bij de oprichting

belangrijkste momenten van je

van je eigen bedrijf of om de huwelijkse

leven goed te regelen. We geven

voorwaarden goed te regelen. Ook op minder

graag gedegen advies en we wijzen je graag

vrolijke momenten zoals het maken van een

op juridische valkuilen die je zelf nooit had

testament of het regelen van een scheiding

ontdekt. We kunnen je onder andere helpen

kun je op ons rekenen.

van begin tot eind betrokken

Middelharnis Raadhuisstraat 3, 3241 CP Goedereede Noordzijde Haven 15, 3252 BH Tel. (0187) 47 61 11 info@notarissenGO.nl www.notarissengo.nl

Notarissen Rien-Jan Benschop & Bastiaan Sterling

GO! | pagina 43

Let’s save lives together

You can be a

HERO Jorien redde dankzij de training van BeCare het leven van de 32-jarige Suzan nadat zij onwel geworden was bij de supermarkt.

Jorien bediende de AED en startte de reanimatie tot het ambulancepersoneel arriveerden.

Om goed voorbereid te zijn op dit soort situaties organiseert BeCare trainingen op maat op het gebied van levensreddend handelen: AED en reanimatie, (kinder)EHBO en bedrijfshulpverlening.

Om levensreddend te handelen is niet alleen een training nodig, maar ook materialen om te kunnen handelen.

BHV

AED

EHBO

WEBSHOP

BHV

AED

EHBO

WEBSHOP

BHV

AED

EHBO

WEBSHOP

BHV

AED

EHBO

WEBSHOP

BeCare levert alle materialen op het gebied van EHBO, AED en BHV.

Wordt ook een BeCare livesaver en leer reanimeren.

Hoofdkantoor Zernikeweg 37 3241 MG Middelharnis info@becare.nl www.becare.nl

Telefoonnummer T +31 (0)187 89 21 77 Webshop www.hulpverleningswinkel.nl

Trainingslocaties Zernikeweg 37 3241 MG Middelharnis Fagotweg 2P 4337 RC Middelburg