Slavyanka Dimova Vera Angelovska Marina Vasiç – Stefanovska
SEK Z YILLIK LKÖ RET M VIII. SINIFLAR Ç N
MÜZ K E T M
Haz rlayan: Slavyanka Dimova Vera Angelovska Marina Vasiç-Stefanovska Yap mc : Slavyanka Dimova Vera Angelovska Marina Vasiç-Stefanovska lustrasyon: Slavyanka Dimova Vera Angelovska Marina Vasiç-Stefanovska DĂźzenleyen: D-r viça Zoriç Frosina Tsvetkova - Muratovska Flurim ZĂźl ya LektĂśr: Tatyana Nankova Makedonca’dan TĂźrkçe’ye çeviri: Cengiz brahim Dil redaksiyonu: Dr. Aktan Ago LektĂśr: GĂźlser Mehmet - Klinçe Bilgisayar tasar m : Vesana Goryanska-K rjeva Yay nc : Makedonya Cumhuriyeti E itim ve bilim bakanl Bask : Dooel Gra k merkezi - ĂœskĂźp Tiraj: 700 Makedonya Cumhuriyeti E itim ve bilim bakanl ’n n 26.04.2010 tarihli 22-2434/1 say l karar yla bu kitab n kullan lmas na izin verilmi tir.
CIP - “ . � , 373.3.016:78 (075.2) = 163.3 !"# $%, # & VIII : ' / ! , $ % , # $ * + . - : # 9 # , 2010. - 121 . : . ; 28 ISBN 978-608-4575-79-5 1. % , $ [ ] 2. $ * + , # [ ] COBISS.MK-ID 84070922
Sevgili ö renci Bu okuma y l ilkö retiminin son y l olarak say l r. Bu y l daha iki gizemli yolu ke if edeceksin, onlarda: müzik çalg lar ve sahne müzik yap tlar . Böylece müzik gezin tamamlanacakt r. E er ö rendi in notalar, gamlar, müzik bölümleri ve müzi i dinlemekle senin müzik yarat c l n geli tirmi olursan, o zaman klasik müzi e kar ilgi uyand rma amac m za ula m oldu umuz demektir. Ö rendi in müzik bilgileri yard m yla, ileride yurdumuzda ve dünyada daha de i ik tür müzikleri kolayca izlemene yarayacakt r. Müzik insan n ruh g das d r. Sadece müzik yard m yla insan n duygular olan: gururu ve insanseverli i kolayca etkiler. E er imdiye kadar ö rendi iniz bilgiler senin e itim ve kültürün bir parças olmu sa, gururumuz sizinle bir kat daha artacak. Sadece böyle ki iler, müzi in ve genel kültürün geli mesi için katk da bulunacaklar. Böylece bu geli me yolu sizi daha büyük hede ere ula man za vesile olacakt r. Gizemli müzik ara t rma yolunda sana ba ar lar dileriz. Sizlerden ileride ünlü müzisyenler, besteciler, müzik ö retmenleri, ark c ve enstrumentalist olarak müzik sanat n de erlerini yükselteceksiniz.
Yazarlardan
3
Benim Yurdum (Kulaktan) Söz: Nada Zakmanova Müzik: Dragan >uplevski
Se-nin gi-bi sev-gi-li yur-dum
Gü
- ze - li yok dün-ya-da
Bu-ra-da do -dum, u-çu-yo-rum
Ku gi-bi yur-dum-da
Bü-yü, ge-li yur-dum be-nim
Gü-ne - -n -n saç
Bü-yü, ge-li ka-nat aç
Be-nim do- um ye-rim
Hikaye gibi çocuklu um Ne eyle geçiyor A k bizim, senin sevgin Benim güzel yurdum Nakarat: Büyü, geli ...... Seni korumam gerekirse Çok genç de olsam Çocuklu umu, oyunumu Senin için verece im Nakarat: Büyü, geli .......
4
Detstvoto moe kako v bajka minuva vo radost, poj qubov na{a - radost tvoja li~en kraju moj. Refren: Rasti, cuti .... Ako treba da te branam, zemjo i ako sum mlad detstvoto moe, igri moi za tebe bi gi dal. Refren: Rasti, cuti ....
Dur Ton Gamlar
An msayal m:
C- dur gam, gam n ilk notas olan C notas n n ad n ta r. Her dur gam nda yar m ve bir derecelerin yerleri bellidir.
bir derece i areti
yar m derece i areti
C- dur gam n V. taban olan g tonundan G –dur gam olu ur. Yar m ve bir derecelerin do ru yerleri için VII tabana dies i areti konulup f tonu Fis tona dönü ür. Yeni dur gam n olu mas için C- dur gam n dördüncü taban , yeni gam n birinci taban olur.
Yar m derecelerin do ru yerleri III.-IV. ve VII.-VIII. taban aras nda olmakla, IV taban n tonuna bemol i areti konur. Bemol i areti tonun sesini yar m derece için alçakla t r r (kal nla t r r). Bemolu tonlar es ekini al rlar. Örne in: c-ces, d- des, e- es, f- fes, g- ges, a- as, h- hes (b)
5
Bemol aretleri ile Dur Gamlar n Olu umu Yeni dur gam n C-dur gam n dördüncü tonundan ba layacak olu turduk (dört taban C-durdan yukar ya da be taban a a ya do ru). Bemol i aretiyle di er dur gamlar n otaya ç kmas ayn yöntemle olur.
IV tabandan yukar
V tabandan a a ya do ru
Unutma! 1. Bemolu olan yeni dur gamlar IV. taban yukar ya da V. taban a a ya do ru olu ur. 2. Dur gamlar n yar m dereceleri: III-IV ve VII-VIII taban aras nda bulunur. 6
F-dur Gam
Hat rl yal m: C-dur gam n IV. tonu ya da V. tonu a a ya do ru F tonu bulunur. Yukar ya do ru tonlar dizersek, F-dur gam meydana gelir. F-tonu yeni gam n birinci tonu olacak.
yeni gam
Verilen örnekte yar m derecelerin yerleri do ru de ildir. Dur gamlarda yar m derecelerin yerleri III.-IV. ve VII.-VIII. tabanlar aras nda olmal d r. Yar m derecelerin do ru yerleri için IV. tonu önünde (H tonun) bemol konur. Böylece Hes (B) tonuna dönü ür. F- dur gam
Müzik literatüründe portenin hemen ba nda sol anahtar ndan sonra üçüncü çizgide (B) HES i areti konur. F- dur gam
Unutma! 1. Gamlar n adlar birinci notan n Latince ad ndan gelir. F-dur gamda bir bemol i areti var o da B (Hes) IV. tabandad r. 7
F-durda Melodi Al t rmalar Melodi al t rmas no. 1
Melodi al t rmas no. 3
Melodi al t rmas no. 3
Melodi al t rmas no. 4
Ödevler: 1. Notalar adland rarak al t rmalar okuyun. 2. Melodi al t rmalar nda alçalanan notay bulun. 3. Melodi al t rmalar n ilk ve son tabanlar n belli et. 8
Çok Bilen Tav an (nota ile)
Söz: M. Simonovski Müzik: D. Masevski
Trak-tör gör-mü bi-zim tav- an
Bre de-mi ö-küz mü bu
O-va-y sü-rer-ken ses ç -ka-r -yor n-li-yor o-va, ça-y r, ba-y r.
Bi-zim tav- an tren de gör-dü
Bre de-mi bir y -lan gi-bi
Yü-rür-ken dur-ma-dan ses ç -ka-r -yor.
Bi-zim tav- an rad-yo gör-dü
Bre de -mi , bu na-s l çe-kir-ge
Ne ka-dar ka-l n ve u-zun
Ba-k -yor, din-li-yor bi-zim a-k l-l
n-san gi-bi ko-nu- u-yor.
Ödev: 1. Türkünün hangi gamda yaz ld n bulun. 9
Moll Ton Gamlar An msayal m: Mol gamlar dur gamlar n VI. (alt nc ) taban ndan olu urlar. G-dur gam n VI. taban e – tonu bulunur ve böylelikle e- moll gam olu ur. G-dur gam
e- moll gam
Üç türlü moll gamlar vard r: do al, harmonik ve melodik. Moll gamlar yar m ve bir derecelerin yerlerine göre farklan rlar. Do al tür moll gam :
Harmonik tür moll gam :
Melodik tür moll gam , yukar ya do ru: Melodik tür moll gam , a a ya do ru:
Dur gamlar n VI. taban birinci ton olunca, moll gam olu ur. F- dur gam n n VI. taban nda d tonu bulunur, böylelikle yeni moll gam n birinci tonu meydana gelir.
Unutma! 1. Dur gamlar n VI. (alt nc ) taban ndan ba layarak moll gamlar olu ur. 10
Do al Tür Moll Gam d-moll Gam F-dur gam n VI. taban nda d tonu bulunur, böylece d-moll gam olu ur.
F-dur gam
d-moll gam
vb. do al tür d-moll gam
Do al tür moll gamlarda yar m derece ve bir derecelerin yerleri yukar ya ya da a a ya do ru ayn d r.
Unutma! 1. Do al tür d-moll gam n bir alçalan tonu var B (hes).
Etkinlikler: 1. d- moll gam n a a ya ve yukar ya do ru oku. 2. d-moll do al tür gam n nota defterine yaz. 11
d- moll Do al Tür Melodik Al t rmalar
Melodi al t rmas no. 1
Melodi al t rmas no. 2
Melodi al t rmas no. 3
An t Çe me
Söz: M. Simonovski Müzik: G. Smokvarski
Da -da te-pe-de le-le Var be-yaz a-n t çe -me
Tek ba- -na or-man-lar-da
Sus-kun din-li-yor da -la-r
Ödev: 1. Türküyü nota metni ile okumaya çal . 2. Do al d-moll tür gam n n seslerini dinlemeye çal . 12
Harmonik Tür Moll Gam d-moll Gam An msayal m: Harmonik tür moll gamlar n yar m ve bir derecelerin yerleri öyledir:
Harmonik tür moll gamlar n do ru ekli için VII. taban yükseltilir. Böyle biçimde VI. ve VII. taban aras bir ve yar m derece olu uyor.
Harmonik Tür d-moll Gam Harmonik tür d-moll gam n n VII. taban yükseltilerek c notas cis olacakt r.
Tonlar n isimleri unlard r:
Unutma! 1. Harmonik tür d-moll gam n alçalt lm b ve yükseltilmi cis tonlar vard r.
Etkinlikler: 1. Harmonik tür d-moll gam n yukar ya ve a a ya do ru okumaya çal . 2. Harmonik tür d-moll gam n nota defterine yaz. 13
d- moll Harmonik TĂźr Melodi Al t rmas Melodi al t rmas no. 1
Melodi al t rmas no. 2
Melodi al t rmas no. 3
Melodi al t rmas no. 4
Ödevler: 1. Melodi al t rmalar n nota metni ile okumaya çal . 2. VII. tabanda Cis tonun sesini fark etmeye dene. 14
Ye il Da Büyümü (halk türküsü) Derleyen: V. H. Manov
Ge-li -mi ge-li -mi
Ye- il da -lar
Sa-de-ce tek bir
A- aç ge-li -me-mi
A aç alt nda genç yaral yat yor, Dokuz kur un yaras yaras . Dokuz kur un yaras yaras , Onuncu yara b çak yaras .
Pod drvo le`i mlad, ranet junak, so devet rani, rani, kur{umlii. So devet rani, rani, kur{umlii, deseta rana so no` probodena.
Ödevler: 1. Türküde yükseltilmi ve alçalt lm notalar adland r. 2. Türkü hangi gamda yaz lm t r, adland r? 15
Melodik Tür Moll Gam d-moll Gam An msayal m: Önceden yükselmi ya da alçalm notalar n seslerini yeniden eski haline çevirmek için bekar i areti kullan l r. Notalar n önünde ya da portenin ba nda yaz l r. Melodik türü moll gamlarda yar m ve bir dereceler s ralanmas öyledir:
Melodik moll gamlar nda yar m ve bir derecelerin do ru yerleri için VI. ve VII. tabanlar yükseltilir. Do al d-moll gam yukar ya do ru
d-moll gamda VI. ton geriye çevrilir, b notas ndan h notaya ve VII. ton c notas cis’e yükseltilir. d-moll melodik tür a a ya do ru do al gam gibi okunur. Bekar i aretin do ru kullan lmas ile yükseltilmi nota sesleri geri kendi eski seslerine dönecekler. Do al tür d- moll gam a a ya do ru
Unutma! 1. Melodik d-moll gam n bekar i areti b’den h’ya ve yükseltilmi ton c’den cis’e.
Etkinlikler: 1. Melodik tür d-moll gam n a a ya ve yukar ya do ru okumaya çal . 2. Melodik tür d-moll gam n a a ya ve yukar ya do ru nota defterine yaz. 16
d-moll Melodik TĂźr Melodi Al t rmalar Melodi al t rmas no. 1
Melodi al t rmas no. 2
Melodi al t rmas no. 3
Ödevler: 1. Melodik al t rmalar nota yaz s ile okumaya çal . 2. h (VI. taban) ve cis (VII. taban) seslerini ay rt etmeye dene. 17
F-dur ve d-moll Gam nda Melodik Al t rmalar Melodi al t rmas no. 1
Melodi al t rmas no. 2
Melodi al t rmas no. 3
Etkinlikler: 1. Melodik al t rmalar nota yaz s ile okumaya çal . 2. Hangi al t rma F-durda, hangi al t rma ise d-moll gam ndad r.
18
Ölçü Çe itleri An msayal m: ki ölçümlü ölçü 2/4 temel ölçü birimi dörtlük notad r. ki ölçü zamanl d r ve iki hareketle ölçülür. vurgulu ölçü zaman vurgusuz ölçü zaman Bir- ve iki- ve
bir- ve iki- ve
Birle ik ölçü 5/8 ölçünün temel ölçü birimi sekizlik yani yar m vuru tur. ki ölçü zamanl d r ve iki hareketle ölçülür. Birinci zamanda iki sekizlik, ikinci zamanda ise üç sekizlikten olu ur
Etkinlikler: 1. Verilen al t rmada sözlerin ritmik bak m na göre do ru söyle.
Bu-gün do- um gü-nü mü kut-lar Bü-yük e -len-ce ku-ra-ca- z Sev-dik-le-ri-mi ça- r-d k biz Be-ra-ber-ce kut-la-ya-ca- z Sözlerin vurgusu ölçülerin vurgulu zamanlar ile ba da yor. Kuvvetli ve ha f olarak zaman s ras na göre, sözlerin ritmi 3/4 ölçüyle yaz lm t r.
Unutma! 1. Üç zamanl 3/4 ölçülerde temel ölçü dörtlük notad r. Üç ölçü zamanl d r ve üç hareketle ölçülür. 19
Birle ik 7/8 Ölçü
Etkinlikler: 1. Verilen örnekte sözleri do ru vurguyla söylemeye çal .
Mü-zi- im dost-um be-nim Her-ke-se ne- e ver-din Her- ey-den ö-nem li- sin Ne- e-li ba-zan dert-li Sözler 7/8 ölçülü kal pta yaz lm t r. Sözleri üç vuru ta do ru vurgu ile söylemeye çal . Mü- zi- im
dost-um
Her- ey- den
ö- nem
Birinci zaman
ikinci
be- nim li- sin
üçüncü
Her- ke- se
ne- e
ver- din
Ne- e- li
ba- zan
dert- li
birinci
ikinci
üçüncü
Birle ik ölçünün ayn öyle üç ölçü zaman vard r, temel ölçü birimi olarak sekizlikler say l r. Birinci vuru ta üç sekizlik, di er zamanlarda iki er sekizlikten olu urlar.
ya da
Unutma! 1. Birle ik 7/8 ölçü temel ölçü birimi olarak sekizlik notalar say l r. Üç ölçü zamanl d r ve üç hareketle ölçülür. 20
7/8 Ölçülerle Melodik ve Ritmik Al t rmalar Melodi al t rmas no. 1
Melodi al t rmas no. 1
Melodi al t rmas no. 2
Melodi al t rmas no. 2
Ödev: 1. 1 ve 2 melodi ve ritim al t rmalar aras ndaki benzerlikle analizini yap.
Etkinlikler: 1. 1 ve 2 melodik - ritmik al t rmalar ha f hareketlerle ölç. 21
Annenin Marika’ya Sözleri (kulaktan) Makedon halk türküsü
An-ne-si Ma-ri-ka’-ya di-yor ki
Ma-ri-ka k -z m Ma-ri-ka
Al k -z m Gyor-gi’-yi
Gyor-gi be-ka-r .
Marika annesini dinledi. Gyorgi bekar ald Gyorgi Marika’ya diyor ki Marika sevgili Marika’m.
Poslu{a Marika majka si, zema go \or|i bekrija, \or|i na Marika duma{e Marike, libe Marike.
Yeni meyhane aç ld . Beni oraya davet ettiler, Sifta orda yapal m, Firmay da yazay m.
Nova se kr~ma otvara mene me kanat da idam, sefteto da im napravam, firmata da im napi{am.
te Gyorgi nereye gidiyor. Dokuz zurna çal yor, Dokuz zurna çal yor, On çift davul vuruyor.
Ene go \or|i kaj ide, devet mu zurli svirea, devet mu zurli svirea deset tapani ~ukaa.
Ödevler: 1. Türküyü söyleyerek ritim çe idini belirle. 2. Hangi ölçüde üç sekizlik yer al r? 22
Müzik Biçimlerinin Elemanlar
An msayal m: Müzik biçimlerinin elemanlar
parça
parça
parça
müzik tümcesi
parça
müzik tümcesi
periyot
Müzik besteleri küçük ve büyük müzik bölümlerinden olu ur. Verilen tabelada formalite müzik biçiminin motiften periyoda kadar olu umu gösterilmektedir. Motif: müzik bütünlü ünün en küçük parças d r. ki ölçülü parça: iki,motiften olu an müzik bütünlü üdür. Müzik tümcesi: iki, iki ölçüden olu an müzik bütünlü üdür. Periyot: Birbirlerini tamamlayan iki müzik tümcesinden periyot olu ur. Birinci periyot soru halindedir, ikincisi ise sorunun cevab d r.
23
ki Bölümlü Küçük ark
Etkinlikler: 1. Türkünün metnini ifadeli okumakla bütünlükleri ay rt et. Ha f güzel May s ak am Par ld yor y ld zlar Periyot yi geceler, iyi rüyalar her ey Sakin d ar da Periyot
Temiz ay, ha f yel zilli, tatl ku ötü leri (k ta) Dinle ku ça r lar n Uyu mart m benim (k ta)
2. Ard ndan verilen metni analiz yap ve müzik bütünlüklerine ay rmaya çal . Utre {tom niz prozor tvoj, son~ev yirne zrak, v igri, pesni, detski smev, boder, vesel }e si pak. Dobra no}, dobar son, se e tivko von, slu{aj zov, pti~ji poj, spi mi galebe moj.
Yar n senin pencerenden, girer güne nlar Oyunla ark yla gülü le, en olacaks n yine sen yi geceler, iyi geceler, her ey ha f d ar da Ku ötü lerini dinle, uyu mart m benim
Periyot
(k ta)
Periyot
(k ta)
Unutma! 1. >ark iki bölümden – periyottan olu mu tur, iki bölümlü küçük ark biçimindedir. Bölümleri a ve b ile i aret edilmektedir.
Ödev: 1. Bilgisayar kullanarak küçük iki bölümlü ark emas n çiz. 24
Ninni
Etkinlikler: 1. Yohanes Brams’tan “Ninni” adl ark y söyleyin. 2. ki bölümlü ark n n bölümlerini incele. Yohanes Brams
Ha- f gü-zel Ma-y s ak- a-m
Ha- f rüz-gar, net gö-zü-kür ay - -
Y l-d z-lar bir a-ra-da pa-r -ld -yor
Zil-li tat-l ku ö-tü -le-ri
-yi ge-ce-ler i-yi ge-ce-ler, her- ey ha- f d - a-r -da
Din-le ku se-si da-ve-ti-ni Yar n güne nler pencerenden yay l nca Oyun ve çocuk ark lar ile >en ve iyi olacaks n sen. yi geceler iyi geceler,her ey ha f d ar da Dinle ku sesi davetini Benim güzel mart m
Be-nim gü-zel mar-t m. Utre {tom niz prozor tvoj, son~ev yirne zrak, v igri, pesni, detski smev, boder, vesel }e si pak. Dobra no}, dobar son, se e tivko von, slu{aj zov, pti~ji poj, spi mi galebe moj.
Ödevler: 1. >ark n n birinci ve ikinci bölümünü belirle. 2. Di er ark lar n müzik biçimlerini incele. 25
Vah i Atbinici Robert uman Robert >uman XIX. yy’da ya ayan Alman bestecidir. Babas ndan edebiyat , annesinden ise müzik sevgisini kapm t r. Çocuk ya lar nda piyano dersleri almaya ba lam . Sa el parma sakatl ndan dolay derslere devam edememi . E i Klara >uman, bestecinin eserlerini haz rlay p çal yormu . Pedagoji, yap mc l k ve müzik ele tirmen i leriyle u ra maya ba lam . Besteledikleri eserler aras nda: piyano besteleri, piyano ve orkestra için eserler, keman ve orkestra, senfoniler, solo ark lar vb. ”Gençlere Albüm” ve “Çocuk Robert uman Sahneleri” adl beste da arc yarat c l n bir bölümü olarak genç dinleyiciler ve müzisyenlere adanm t r. >uman “Vahi i Atbinicisi” adl eserinde gururlu at yürüyü ünü ve ard ndan b rakan sesleri ifade etmi tir. Eser h zl tempolu ve en özelliklidir. Birinci bölümü moll gam ses ayar nda, enerjik, sa elin k sa akorlar çalarak gerçekle ir. kinci bölüm dur gamda, sol ele geçi yap l r. Üçüncü bölümde sa ele geçilir ve birinci bölümün tekrarlanmas d r. Beste üç bölümlüdür, her bölüm birer peryodu te kil eder.
birinci bölüm
ikinci bölüm üçüncü bölüm 26
Küçük Üç Bölümlü ark Küçük üç bölümlü ark üç bölümden olu ur. >ark n n bölümleri periyottan daha büyük de ildir. Üç bölümlü ark da birinci ve üçüncü bölümde tekrarlan rsa a b a i aret edilir. E er üç bölümü farkl ise, o zaman a b c diye i aret edilir.
Vahsi Atbinici
Beste: Robert >uman
Unutma! 1. Üç bölümü-periyodu olan bestelere küçük üç bölümlü ark denir.
Ödev: 1. Verilen örnekte bölümleri tespit etmeye çal n. 27
Üç Bölümlü ark emas
I. müzik tümcesi periyot
II. müzik tümcesi
I. müzik tümcesi periyot
II. müzik tümcesi
I. müzik tümcesi periyot
II. müzik tümcesi Küçük üç bölümlü ark emas :
Ödev: 1. Bilgisayar kullanarak yarat c ol ve küçük üç bölümlü ark emas n çiz. 28
Ölçü ve Ölçü Zamanlar An msayal m: Her ölçünün kuvvetli (vurgulu) ve ha f (vurgusuz) ölçü zamanlar vard r. Onlar u i aretlerle i aret edilir. Teza Arza
(kuvvetli ya da vurgulu ölçü zaman ) (ha f ya da vurgusuz ölçü zaman )
Kuvvetli ve ha f ölçü zamanlar ölçü birimini belli eder ve ölçü önünde yaz l r. >u i aret ile > her zaman vurgulu-kuvvetli zamanlar i aret edilir. 2/4 ölçüler bir kuvvetli, bir ha f ölçü zaman ndan olu ur. Vurgu her zaman kuvvetli ölçü zaman na dü er. 3/4 ölçülerde ise bir kuvvetli-vurgulu ve iki ha f ölçü zamandan olu ur. Vurgu her zaman kuvvetli ölçü zaman na dü er.
örnek 1
örnek 2
4/4 ölçülerde iki kuvvetli ve iki ha f ölçü zaman vard r. Vurgu her zaman kuvvetli zamanlara gelir.
örnek 3
Vurguyu her zaman müzik dinlerken al kanl k olarak kuvvetli zamanlara gelir. Fakat öyle eserler var ki vurgu ha f zamana da gelebilir. Öyle eserler farkl ritm özellikli diye adland r l r.
29
Senkop E er ikinci ha f ve üçüncü kuvvetli zamanlar ba i aret ile birle tirirsek (bir nota uzunlu unda), vurgu kuvvetliden ha fe geçecektir. Böylece beklenmeyen çok ilginç ritmik özellik ortaya ç k yor. Buna senkop denir. örnek:
ya da
Senkop ritmik özellikdir. Ha f ve kuvvetli zaman n ba lanmas yla olur. Böylece vurgu kuvvetliden ha f ölçü zaman na geçer. Ayn isimli ba lanan notalar, ayn ya da farkl de erde olabilirler. Örnekler:
Sinkopa
-kin-ci ve ü-çün-cü-ye bir ke -re vu-ru-lur
Ba i- a-re-ti i-le ba -la-n r sen-kop ol-sun di-ye.
Unutma! 1. Senkop, ritmik özelli i olarak ha f–kuvvetli ölçü zaman n ba lanmas yla olu ur. Vurgu ise kuvvetliden ha fe geçiyor.
30
Ritmik ve Melodik Al t rmalarda Senkop Ritmik รถzelli i Ritmik al t rma no. 1
Melodi al t rmas no. 1
Ritmik al t rma no. 2
Melodi al t rmas no. 2
31
Küçük eytan K z Halk türküsü
Ye- il da -lar
Kü-çük ey-tan k z
>ey-tan, ey-tan, ey-tan
Geçme kap m önünden, Geçme kap m önünden Kap m önünden, kap m önünden.
Ne mi minvaj pred dvori, ne mi minvaj pred dvori, pred dvori.
Verme bana dertleri Verme bana dertleri, dertleri.
Ne mi zadavaj jadovi, ne mi zadavaj jadovi, jadovi.
K z Uyumu
Halk türküsü
De-niz k -y -s n-da k z u-yu-mu
U-yu-mu a-nam u-yu-mu de-niz k -y -s n-da.
Rüzgar eser anam Rüzgar eser estikçe, K rd bir zeytin dal K z n yüzüne vurdu.
Poduvna vetre, povejna, mila mamo poduvna vetre, povejna. Odlomi gran~e, maslin~e... ta, udri mome po lice...
K z k z p dar ld , Kötü beddua etti, Neden rüzgar estin, Uykumdan da ettin, Uykumdan da ettin.
Mome se luto, razluti u{te poluto prokolna. ,,Zo{to mi vetre poduna, i sladok son mi odnese i sladok son mi odnese¬¬.
Ödev: 1. Türkü ve melodi al t rmalarda senkoplar adland r. 32
ENSTRUMENTAL MÜZIK An msayal m: Sunulu a göre müzik türleri
Vokal müzik
Enstrumental müzik
Vokal-enstrumental müzik lkel ça da kayalar üzerinde oymalar o zamanki insan hayat ve müzik geli imi hakk nda bilgi kayna olarak kullanmaktay z. O oymalardan ark ve dans n yan s ra, müzik çalg lar n da kullan ld belirtilmektedir lk çalg lar de i ik malzemelerden yap l yormu . Ard ndan çalg lar gittikçe geli ik bir biçimde ekil al yor.
M s r kültürü zaman dan müzik çalg lar
Unutma! Çalg larla gerçekle en müzi e enstrumental müzik denir. Olu turduklar seslere göre üç türlü çalg lar vard r.
33
Müzik Çalg Çe itleri
Vuru lu çalg lar
Ü emeli çalg lar
Çalg türleri
Telli çalg lar
Klaviyeli Enstrümanlar Klaviyeli enstrümanlar n bir bölümü telli grubuna girer, bir grup ise üJemelilere girer.
Etkinlikler: 1. Bilgisayar (informatik ileti im teknolojisini) kullanarak çalg lar ara t r ve yukar daki ayr mlara göre s n Jand rmalar n yap. 34
Seslerin Olu tu una Göre Çalg lar n Ayr l Telli çalg lar ilkel ça dan kaynaklan rlar. As rlarca geli erek ve ekil de i tirerek bugün çe itli telli çalg lara dönü mü türler. Tellilerde ses iki çe it olu ur: - M zrap ya da parmak yard m yla telleri çekerek; - Yay n teller üzerine sürmesi. Yayl çalg lar M zrapl çalg lar m zrap yard m yla çal nanlar
Yayl çalg lar, yay yard m yla çal nanlar
keman
viyolonsel
viyola
gitar
kontrbas
mandolin
harp
Unutma! Telli çalg lar öyle ayr l rlar: yayl lar grubuna ve m zrapl gruba. 35
Yayl çalg lar
Yayl çalg lar, telli çalg grubuna girerler. Bu ad çal n na göre al nm t r. Yay n teller üzerine sürülerek sesler meydana gelir. Tellerin yükseklikleri tellerin uzunlu u ve kal nl na ba l d r. Yayl çalg lar n ekilleri ayn , büyüklükleri ve çalarken tutulu lar farkl d r. çal n ekli Yayl çalg lar n bölümleri unlard r: Rezonans kutusu, sap , çivileri, telleri ve yay . Klasik müzikte u yayl çalg lar kullan l r: Keman, viyola, viyolonsel ve kontrbas.
keman
viola kontrbas
volonsel Ses kapasitesine göre (birkaç tonun ayn zamanda çalma imkan oldu u için) klasik müzikte dominant rolü oynarlar ve senfoni orkestras n n temelini olu turmaktad rlar. “Tartini” yayl dörtlü
Biliyor muydun ? Dünyada en ünlü yayl çalg lar ustalar : Amati, Gvarneri, Stadivari. Yap da özel malzeme ve teknik kullan yorlarm . Onlar n çalg lar çok büyük de erdendir. Müzelerde korunuyorlar. Baz lar büyük usta müzisyenlerin kullanmalar na verilmi tir. 36
Keman
lk kemanlar XVI. yy.’da Kuzey talya’da yap lm t rlar. “Viola di braço” ailesinden kaynaklan r. “Keman” ismi ilk kez 1538 y l nda talya’da belirmi tir. Keman 1520–1550 y llar aras nda son eklini talya’da al yor. O dönemde talya’n n Kremona kentinde en iyi ustalar aras nda: Amati, Stradivari ve Gvarneri ya yorlarm . 1596 y l nda Frans z kral IX. Karlo Amati’den 24 keman smarlam t r. O koleksiondan Kremona’da yap lm IX. Karlo keman hala antika olarak korunulmaktad r.
keman
Keman nazik ve parlak sese sahiptir. Teknik imkanlar ve ifade için solo çalg olarak çok kullan l r. Oda ansablolar nda, senfonilerde, yayl lar, e lence, caz ve halk müzik orkestralar nda kullan l r. Keman için çok say da besteciler eserler yazm t rlar. sak Perlman
talyan kemanc ve besteci Nikilo Paganini aralar nda en ünlü keman üstat d r. Onun eserlerini çalmak için büyük ustal klar gerekir. Keman için u besteciler eserler yazm t rlar: Vivaldi, Bah, Mozart, Betoven, Çaykovski vb. Dünyada ünlü keman üstatlar unlard r: Henrik Viyenyavski, Ya a Hayfets, Yozef Yoakim, Leonit Kogan, Frits Krazler, Gidon Kremer, Yehudi Menyuhin, David Oystrah, Nikolo Paganini, Yats k Perlman, Pablo de Sarasate, Jak Tibo, Vik- Nikolo Paganini tor Tretyakov, Pinkas Tsukerman, sak >tern, Stefan Milenkoviç ve di erleri. Ünlü Makedon kemanc lar : Blagoya Dimçevski, Lyubi a Kirovski, Oleg Kondratenko vb.
Biliyor muydun ? Müzisyen Filipe Kvint Gremi ödülünü kazan yor. Takside kaybetti i 4 milyon dolarl k 1923 y l ndan “Antonio Stradivari” keman n bulmu . Keman kaybetti i ak am taksi koltu unda unutulmu tu. 37
Viyola
Rönesan dönemi viyola için “alt n dönem” olarak say lmaktad r. De i ik tür viyolalar kullan l yormu : sopran alt, tenor, viyola da braço, viola da tamba. Seslere ya da çal n lara göre adland r l yormu . viyola d’amore
viyolan n bölümleri
Viyolan n olu umu hakk nda iki tahmin var. Bir tahmine göre viola XV. yy.’da “viyola da braço” ve “viyola da gamba”dan olu mu tur. O dönemden bir viyola daha var, o da viyola d’amore‘dir. Bu ismi yumu ak sesinden alm t r. En yeni ara t rmalara göre viyola lira da braço‘dan gelmektedir. Keman n daha büyü ü gibi.
Bugünkü viyola kemana benzer, fakat biraz daha büyüktür. Karakteristik, yumu ak ve bo uk sese sahiptir. Solist enstrüman gibi oda orkestralarda kullan l r. Solist çalg s olarak repertuar büyük de ildir.
viyola
Volfgang Amadeus Mozart viyola ve keman için senfoniler, Hektor Berlioz “ talya’da Harold” senfonisini yazm t rlar. Frederik Hendelden ve Yohan Kristiyan Bah viyola konserleri ve di er besteler. Ünlü viyola müzisyenleri: Tabea Tsimerman, Yuriy Ba met, Tatyana Masurenko, Yuliyan Rahlin vb. Makedon viyolac lardan: Lyupço Sokolov, Frosina Balova, Blerim Grubi vb.
Viktor Botene
viyolada solo sanatç
Müzik dinlemek için öneri: “>eherezad“ (giri ) - N. R. Korsakov 38
oda grubu – trio
Viyolonsel
Viyolonsel, “viyola da gamba” ailesinden gelmektedir. Yap ve biçimi keman ve viyolaya benzemektedir.Gövdesi viyoladan iki kez daha büyüktür, telleri daha kal n ve daha uzundur. Sesleri ve büyüklü ü yan s ra çal n ekli de farkl d r. Müzisyen oturarak, bacaklar aras nda tutarak viyolonseli çalar. Metal ayakl k yard m yla yere dik dayanarak çal n r. Yayl teller üzerine çekerek ses meydana gelir. Parmaklar n teller üzerine bast r larak seslerin yükseklikleri de i ir. Bu çalg y çalanlara viyolonselist ya da çelist denir. viyolonsel Büyüklü ü nedeniyle iirsel ve s cak sese sahiptir. Bu çalg oda orkestras nda, senfonilerde ve solo çalg olarak önem kazanm t r.
gövde
Pablo Kazals Mstislav Rostropoviç
Viyolonsel için besteler yazan besteciler unlard r: Kamiy Sen-Sans, Ludvig van Betoven, Karl Mariya Veber, Frants >ubert, Yohanes Brams, Antonin Dvorjak, Edvard Grig vb. Viyolonsel müzisyenleri ise: Andre Navara, Mctislav Rostropoviç, Pablo Kazals, Kseniya Yankoviç, Jo Jo Ma, Antonio Meneses, Alfredo Pyati, Covani Rikardi, Kanon Vake ima v.b. Makedon müzisiyenleri: Du ka Tasevska, Paskal Krapovski, Radoslav Stoyanov, Bojidar Peyiç vb.
Dinlemek için öneri parça: Kamiy Sen-Sans’tan “Ku u” 39
Kontrbas
Kontrbas (bas), ayr “viyola da gamba” ailesinden gelmektedir. Bugünkü yeni biçimi ve orkestradaki rölü XVIII. yy.’da alm t r. Kontrbas çalan müzisyen oturarak ya da ayakta dik durarak çalar. Gövdesi k sa metal ayakl kla yere dayan r.
çiviler
kontrbas n bölümleri
kontrbas
Kontrbas n gövdesi çok büyük oldu u için en kal n sesleri vermektedir. En uzun ve en kal n telleri var ve yayla çal n r. Tellerin titre mesi ile kal n ve titre imli ses meydana gelir. Farkl orkestralar ve oda gruplar nda çalar. Caz müzi inde solo enstrüman , klasik müzikte orkestra rolü vard r.
köprüsü
Dragan Traykovski
Ünlü yabanc kontrbas sanatç lar: Covani Botezini, Domeniko Dragoneti, Ludvig >trayher, Çarls Mingur, Sergey Kusevitskiy vb. Ünlü Makedon kontrbasç lar: Dragan Traykovski, Aleksandar Pop Hristov, Velko Todevski, Blagoya Morotov vb. Bir grup kontrbasç lar
Biliyor muydun ? Yayl çalg larda teller parmakla da çekilerek çal nabilir. Buna pisikato denir. Böyle ekilde Avusturya bestecisi Yohan >traus’un “Pisikato Polka” eseri çal nmaktad r. Müzik dinlemek için bir öneri: “Fil” - Kamiy Sen-Sans 40
Harp
Harp, eski kültürlerin tan d bir çalg d r. Bugünkü harp XIX yy.’da kendi son eklini alm t r. Biçimi üç yanl rama benzer. >u bölümlerden olu uyor: Postament bütün çalg n n yatt yer. Onun içinde tellerin akor edilmesi için gereken pedaller vard r. Vertikal biçimde sütün yerle ir. Onun içinden yukar ki telle- “Queen Mary harp” ri ayarlayan mekanizmaya ba lan r. Buna köprü ad verilir. Odundan içi bo rezonas kutuyu yana do ru tutularak çal n r. Boyun bölgesi S harfe benzer. Orada çiviler ve üzerinde teller yerle ir. Tellerin gev emesi ya da s kmas na akord edilmesi denir. Harp n 46-48 telleri vard r. ki elin parmaklar yla çekerek çal n r. Baz telleri k rm z , baz lar mavi renktedir, çalmada müzisiyene kolayl klar sa lar. harp
Harp çalan oturarak omuzu ve dizi üzerine tutarak çalar. lk harplar e lik edici çalg lar olarak kullan yormu . Geli mesiyle orkestra üyesi olmu tur.
Mersiha ukrit
Çalma tarz
Zengin ses rengi ve lirik ses tonuyla harp için Hend l, Mozart, Vagner, Berlioz, Debisi, Ravel vb. besteciler besteler yazm t rlar. Ünlü yabanc harp müzisyenleri: Nikola Boksa, Marsel Granjani, Vera Dulova, Kseniya Erdeli, Olga Erdeli vb. Ünlü Makedon harp müzisyenler: Leyla Urmanova ve Mersiha >ukri’dir.
Müzik dinlemek için öneri: “Çiçekler Vals ” (giri bölüm) “Ceviz K ran” balesinden - P. . Çaykovskit 41
Gitar
Gitar en popüler çalg lar aras ndad r. Son eklini gitar spanya’da al r. Odundan gövdesi, sap , çivileri ve alt adet telleri vard r. Sap bölümünde tonlar n yerlerini belli eden perdeleri vard r. çiviler
Telleri parmaklar yard m yla ya da m zrapla çekilerek onlar n titre meleri ile ses meydana gelir. Sol elin parmaklar yard m yla teller s k l r ve öyle ses de i iklikleri meydana gelir. E lence ve popüler müzikte çok büyük röl oynasap maktad r. Klasik çalg gibi de kullan l yor. Akustik gitar n tellerini çekerek onlar n gövdede titre mesi ile ses olu ur. Elektrik gitarlar n rezonans kutusu yoktur. Ses, elektrik tekni i yard m yla meydana gelir. Birkaç çe it akustik ve elektrikli gitar vard r. elektrik gitar
akustik gitar
Bu çalg için beste yazan gitarist Manuel de Falya’d r. sim yapan gitarc lar aras nda: Andre Segovia, Pako de Lusiya, Tomi Emanuel, Skot Henderson, Yovan Yoviçik, Cimi Hendriks, Erik Klepton vb. Vlatko Stefanovski Makedon gitarist
Andre Segovia
Müzik dinlemek için öneri: “Gitar ve orkestra için konser”- ikinci bölüm, Yoakim Rodrigo. 42
Mandolin
Mandolina ( talyanca küçük badem) m zrapl çalg olarak XVI. yy.’da talya’da belirmi tir. K sa dönem için dünya folklor müzi inde popüler olmu tur. Mandolin lauta çalg s biçimindedir. Sap daha uzun ve yellerin ayar için çivileri vard r. Napolitan mandolinalar en kullan l olmu turlar. Onlar n dört çift telleri vard r. mandolin
Seslerin olu umu, m zrab n keskin ve h zl olarak a a ya, yukar ya do ru hareketlerle gerçekle ir. Metal teller net, temiz ve ho bir ses ç kar rlar. Bu çalg orkestra, oda ve solo çalg olabilir. Folklor müzi inden madda sanat müzi inde de kullan l r. Vivaldi: Mandolin için konser, yayl orkestras ve çembalo. Mozart: Don Juan, Betoven: Mandolin için sonatlar ve variyasyonlar. Halk ve okul orkestralar nda en çok kullan l r. Makedonya’da en ünlü mandolin orkestras Ramadan >ukri’nin yönetmenli i alt nda çal an orkestrad r. “Büyük ilgi ve sevgiyle sevilen ve ço u kez sahnelerde i idilen eserlerin düzenlemelerini yap yorum, arada falklor elemanlar n da kat yorum. Halk n sevdi i eserleri mandolin orkestras na uyguluyorum”. Öyle diyor Ramadan >ukri, Üsküp kent müzisyen ve orkestra yönetmeni. Uzun y llar n çal malar , konserlerde yerli ve yabanc solistlerin kat l bu tür müzi e kar büyük Ramadan ukri ilgi uyand rm t r. Onun ba ar l çal ma sonucu, ona çok say da ödül kazand rm t r. “En çok gururland m Belçika’da kazandi im iki gran pri ödülleridir. 1986 y l nda Polonya’da en iyi orkestra yönetmen ödülüne laik görülmü tüm”. mandolin orkestras
Müzik dinlemek için öneri: Volfgang Amadeus Mozart’tan “Küçük Gece Müzi i” 43
Ü emeli çalg lar
ÜJemeli çalg grubunda seslerin olu umu, havan n boru içinde titre mesiyle meydana gelir. Sesin yüksekli i borunun uzunlu una ba l d r. Bu fonksiyonu metal kapaklar ve pistonlar de i tirir. ÜJemeli çalg lar de i ik malzemelerden yap l rlar ve böylece iki gruba ayr l rlar: odun ve metal ü emeli çalg lar.
Odun ü emeli çalg lar
Metal ü emeli çalg lar
Odun ü emeli çalg lar odun ya da metalden yap m lard r. Ses borunun bo a zl ya da tek kam l veya çift kam l a zl na üJeyerek çal n r. Farkl çalg larda ise metal kapaklar n aç l p kapanmas yla ses yükseklikleri de i ir. Metal ü emeli çalg lar metalden yap kt rlar. Bugün bu metaller de erli metaller ya da legürler: “yeni gümü ”, koper, Alman çelik vb. E ri borusu ba ta daha dar, gittikçe geni lerler. Her çalg n n üç-dört pistonu vard r. A zl k içine üJeyerek ve pistonlara basarak ya da trombon çalg s nda gibi metal boruyu çekerek sesler meydana geliyor. 44
Flüt
Flüt en eski üJemeli çalg d r. Onun biçimi sürekli de i ip geli iyor. Metal kapaklar kazan nca Jüt son eklini alm t r. Bugün Jüt bak r, nikel, çinko ya da gümü gibi metallerden yap l r. Flütün birkaç birbirine geçirilir düz borudan (ses ayar n yapmak için) olu ur. Çalg yatay metal kapakl klar ekilde tutulup hava deliklerden ç karak sesler meydana gelir.
Flütün alçak seslerde üt kapal renkte, yükses sesleri ise temiz ve parlakt r. Orta sesleri yumu ak ve naziktir. Ta nmas kolay, sesleri dinamik, ho ve güzel oldu u için solist enstrüman , oda ve orkestra çalg s olarak kullan l r. çalma tarz
Dünyada isim yapan ütçüler: Volfgang Riter, Gustav >ek, Fransoa Born, Miodrag Azanyats, rena Grafenauer, Lyubi a Yovanoviç vb. Makedon ütçüler ise: Kiro Bojinovski, Nikola Atanasov, Stra o Temkov, liya Zimbo vb.
Pikolo
pikolo
Pikolonun yap s , biçimi ve çal n Jüte benzer. Flütün sesinden bir oktav için daha yüksektir. En yüksek sesleri ç karmak için kullan l r. Bazen bu çalg ya solo çal nan bölümler verilir. Örne in: P. . Çaykovski’nin “Pikova’n n Han m ” operas ndan “Çocuklar n Mar ” ad eserinde pikolo kullan l r.
Müzik dinlemek için bir öneri: Sergey Prokofyev’den ”Petre ve kurt” 45
Klarnet
Klarnet daha yeni çalg grubuna girer. Rönesans döneminde Orta ve Kuzey Avrupa’da kullan lan çalg lardan gelmektedir dersek yanl de ildir, örne in: Klarino ve >almo. XVIII yy.’da Alman çalg yap c s Yohan Dener klarnet mekanizmalar n geli tirmi . Bununla klarnetin teknik özelliklerini geli tirmi tir. Klarnet üstad Anton >tedler’in virtuoz çalmas ndan esinlenen Mozart A-durda, klarnet ve orkestra için konser bestelemi tir. Mozart’ n son “Rekviem” eserinde klarnetin önemli çalg oldu unun önemini göstermi tir. Senfoni orkestras klarnetsiz dü ünülemez oldu. Klarnet, teknik anlamda çok kullan l , ta n r, ses diyaspazonu zengin ve en önemlisi olan ses rengin her orkestrada kullan l oldu u ispat edilmi tir. Bugünkü klarnet abanos odunundan yap l r ve be bölümden olu mu tur: a zl k, f ç c k, yukar ki ve a a ki mekanizma ile gövde. Stoyan Dimov Mekanizma tipine göre bugün Alman (basit) ve Frans z (bem sistem) aralar nda B ve A sistem kullan l r. Klarnettin önemi orkestra ve oda müzi inde çok büyüktür. Solo çalg gibi sanat, halk, caz ve pop müzi inde kullan l r. Yarat c l k alan nda: Vivaldi, >tamits, Mozart, Betoven, Veber, Brams, >uman, Glinka, Korsakov, Ger vin vb. besteciler kullanm t rlar. Ünlü yabanc klarnetçiler: Karl Lister, Stenli Driker, Yosip Nohta, Aleksandro Karbonare, Mi el Arinyon, Sabine Meyer, >eron Kam, Beni Gudman, Arti >o, Milenko Stefanoviç vb. Ünlü Makedonya klarnetçileri: van Koçarov, Tale Ognenovski, Boris Tanaskov, Stoyan Dimov, Ferus Mustafov, Zoran Yovanoviç Lima, Zdravko Angelov vb. Klarnet ve basklarnet
Bas Klarnet
Klarnetin sesinden bir oktav için daha kal n sese sahiptir. Alçak ses ayar nda bas klarnetin sesi daha kapal d r. Bundan dolay besteciler gergin sahneler için bu çalg y kullanm t r. Çal n tekni i klarnettin ayn s d r. Müzik dinlemek için öneri: “Mavi Rapsodi” C. Ger vin W. A. Mozart - orkestra ve klarnet için konser 46
Saksafon
Saksafon metalden yap lm t r. Yap ve ses teknikler olu umu bak m ndan odun üJemeli çalg grubuna dü er. Onu in a eden Belçikal ’d r. Adolf Saks XIX yy.’ n ikinci yar m nda Pariz- Fransa’da Saksafon ya am . Çalg n n yap s çizimleri bugüne dek korunmu tur. Eski odun üJemeli çalg lar n ekil ve teknik özelliklerine çok benzer. Adolf Saks’a yeni çalg n n yap s nda büyük destek Hektor Berlioz’dan gelmi tir. Bundan dolay orkestralarda ve senfonilerde saksafon kullan l l oldu. Saksafon birkaç ses ayar nda yap l d r. htiyaçlara göre bunlar: alt, tenor, sopran ve bariton saksafon. Ço u saksafonlar n S har ne benzerler. Soprano ve sopranino borusu do rudur. Çok zengin sese sahip oldu u için, teknik artlar ve ses elveri li i yüzünden her müzik türüne elveri lidir. Sanat müzi i bestecileri kendi eserlerinde saksafona büyük önem vermektedirler. Dünyada farkl ülkeler saksafonu kendi türkülerinde sesin ho oldu u için onu kullanmaktad rlar. Pop Saksofon ça itleri ve caz müzikte kullan dominant olmu tur. Ünlü yabanc saksafon ustalar aras nda: Detlef Bensman, Sigur Ra er, Klod Delongl, Timoti Mek Alister, Çarli Parker, Co ua Redmen, Pakito Drivera, Keni Ci, Kendi Dolfer, Ceyms Karter vb. Ünlü Makedon saksafoncular : Petar Kargov, Gyorgi Mitsanov, Zoran Yovanoviç, Ninoslav Dimov, Bobi Kominovski, Stoyan Dimov, Ferus Mustafov, Toni Velkov, Vlatko vanov, Zoran Kraguevski, Vladimir Trayanovski vb. Ninoslav Dimov
Müzik dinlemek önerisi: Darius Miyo’dan “Skaramu ” (üçüncü bölüm). 47
Obua
Obua ortaça da kullan lan almay uzun borudan olu an odun üJemeli çalg s d r. XVII yy.’da Fransa’da çalg de i ikli ine u ram t r. XIX yy.’da mekanizma düzeni ile son halini alm t r. Biçim ve ekil olarak klarnete benzer. A zl k sa metal parças na çift kam l a zl yerle mi tir. Orta bölümünde aç kl klar ve metal kapaklar bulunur. Alt k s m ise top eklindedir. Keskin sese sahiptir. Ses ayar na göre ses nazik, duygulu ve hüzünlüdür. Yüksel ses ayar nda oryantal sese çok yak nd r. Orkestrada obuaya solo bölümlerin çal nmas verilir. Sesin keskinli i ve do ru sesleri verdi i için orkestran n di er çalg lar n akord ayar n yaparlar. Orkestra yan s ra, oda ve solistik müzi inde kullan l r. Birkaç çe it obualar vard r (farkl ses ayar nda olanlar): aralar nda en yayg n ngiliz kornosudur. çalma tarz obua
ngiliz Kornosu
ngiliz kornosu obu an n büyü üdür. Ona daha büyük obu a denir. Obuadan be ton daha kal n sesler verir. Besteciler bu çalg y pastoral, duygusal müzik için kullan rlar. A. Dvorjak’ n “Yeni Dünya” eserinde ngiliz kornosu ana temay çalmaktad r. Ünlü dünya obua müzisyenleri aras nda: Françesko Barsanti, Cuzepe Samartini, Albreht Mayer vb. Ünlü Makedonya obua çalanlar: Kiro Davidovski, Vasil Atanasov, Gordana Yosifova, Vladimir Lazarevski vb. Gordana Yosifova
Müzik dinleme önerisi: P. . Çaykovski’den “Ku u Gölü” 48
Fagot
Odun üJemeli çalg lar ndan en büyü ü fagot’tur. Ad yap s ndan gelmektedir (Frans zca fagotto). XVI yy.‘ n birinci yar s nda bombarda çalg s ndan geli mi tir. Son geli mi hali XIX yy.’da tamamlanm t r. Bu çalg n n odundan boru gövdesi, boyu ise 2,5 metre olarak bölümlere ayr l r. Yukar ki bölüme k sa metal boru tak larak, çift kam l a zl tak l d r. Fagot boyu üzere delikleri ve delikler üzerinde metal kapaklar yer al r. Kal n ve orta sesleri rahatl kça ortaya ç kar r. Kal n sesleri kuvvetli fakat keskin de ildir. Yüksek sesleri saksafonda gibi yumu ak ve melodiktir. Teknik bak m ndan fagot hareketlidir, bundan dolay h zl tempoda sesi güldürücüdür. O üJemeli çalg lar grubunda en kal n sesleri vermek için kullan l r. fagot Orkestralardan madda oda ansamblolar nda da çalar (ayr ca üJemeli be lilerde en kal n sesleri o çalar). Bazen konserlerde solo olarak ortaya ç kar.
Kontrafagot Biçim bak m ndan fagota benzer, fakat daha büyüktür. Fagottan bir oktav için daha kal n sesler verir. Kal n sesleri karakteristiktir. Orkestrada harmonik altyap olarak kullan l r. Dünyaca ünlü fagot müzisyenler aras nda: Klaus Tuneman, Milan Turkoviç, Valeriy Popov vb. Makedonya’da ünlü fagotistler ise: Sreten Teodosievski, Vasil Karaskakovski ve Daniel Apostolov’dur.
Kontrafagot
“Fagotisimo” dörtlüsü
Müzik dinlemek önerisi: S. Prokofyev’den ”Petre ve Kurt” 49
Trompet
Trompet eklinde ilk çalg lar de i ik ekilde ve ses ayar ndaym lar. Fanfar adl çalg uzun borulu, pistonsuz ve törenlerde, askeriyede i aret vermek için kullan l rm . Sordinolu trpompet Trompetin orta k sm bükük ve sonunda hinka eklinde borudur. Üç pistona bas larak çal n r. Trompet en yüksek sesleri verir. Aç k, temiz ve kuvvetli sesi vard r. Klasik müzikte ön planda olurken, caz müzi inde de çok kullan lmaya ba lanm t r. E lence ve halk müzi inde de kullan l r. Kendi ses özelli i için bazan susturucu tak l r, buna daha sordino denir. Trompeti u besteciler eserlerinde kullanm t r: Cuzepe Verdi, Ludvig van Betoven, Petar liç Çaykovski, Bedjih Smetana, Antonin Dvorjak vb. Ünlü trompetçiler aras nda: Luis Vaso Ristov sordina türleri Amstrong, Oliver King, Nini Roso, Vinton Marsalis, Blagoya Angelovski, Vaso Ristov, Lupço Koskarov vb.
Trombon Trombon (pozauna) ya da “büyük trompet” XV yy.’da belirmi tir. De i ik türde trombonlar ekil ve çal n bak m ndan farkl d rlar. Sürgülü - trombonun borular birbirine geçerek hareket edilebilir. >ekli U har ne benzer. Borular n birbirlerine girip Kiril Ribarski ç kmas yla ses yükseklikleri de de i ir. XIX yy.’da pistonlu trombonlar da yap lmaya ba lanm . Sesi parlak, dolgun ve orkestrada en sesli çalg d r. Ses bünyesi dört oktavdan ibarettir. Bu özellikleri orkestrada, oda müzi inde ve solist olarak kullan l bir çalg olmu tur. Sanat müzi i yan s ra caz ve di er müzik tarzlar nda yer al r. >u besteciler bu çalg y eserlerinde kullanm lar: Çaykovski, Musorgski, Ravel vb. Dünyada ünlü tromboncular: Cey Cey Conson, Glen Miler, Tom Dorsey vb. Makedonlar’dan ise: Kiril Ribarski’dir. Müzik dinleme için öneri: - Luis Armstrong’un gerçekle tirdi i müzik eserleri - Kiril Ribarski’den “Çarda ”- Monte, 50
Korno
Korno av boynuzundan gelmektedir. >ekli zamanla çok de i ikliklere u ram t r. Kornoya pistonlar ilave edilerek teknik imkanlar geli tirilmi tir. Kornonun borusu çember eklinde bükülerek birkaç ilave borusu ve üç-dört pistonu vard r. Yukariki bölümünde a zl , a a da ise geni leyen boru ve huni eklindedir. Sol elle çal nan tek üJemeli çalg d r. Kornonun sesi nazik, yumu ak ve iirseldir. >iirsel ve dinamik nüansl ses rengine sahiptir. Güzel sesinden ötürü sakin melodi çizgiler korno için bestelenir. Korno senfoni orkestras nda, oda müzi inde ve solist Aleksandar Go ev olarak ba ar l olmu tur. Bu çalg n n büyülü sesini u besteciler fark etmi ler: K. M. Veber, Ts. Frank, B. Smetana, A. Dvorjak vb. Dünyada ünlü korno müzisyenleri: Herman Bauman, Frank Loyd, Mi el Tomson, Vinsent de Rosa, Filip Farkas, Covani Punto, Stefan Dor, Radovan Vlatkoviç vb. “Makedonya’da ünlü korno müzisyenleri: Levçe Traykovski, Aleksandar Go ev vb.
Tuba Tuba serpent çalg s ndan kaynaklan r. Güncel eklini Adolf Saks vermi tir. ÜJemelilerden en büyük çalg d r. Müzisyen çalg n n geni bölümünü yukar ya do ru çevrik ve vücude dayal çal n r. Üç ya da dört pistonu vard r. Tuban n sesi kal n ve derindir, bundan dolay senfoni orkestras nda bas çalg gibi kullan l r. Ço u kez solo bölümleri için kullan lm t r, örne in: Maler, Stravinski ve Musorgski bestelerinde yer ay rm t rlar. Senfoni ve ü emeli çalg orkestralar nda kullan l r. Caz ve e lence müzik türlerinde daha az kullan l r. Dünyaca ünlü tuba sanatç lar aras nda: Cefri Anderson, Ronald Bi op, Marti Erikson, Kris Tuba kvarteti Olka, Patrik >eridan vb. Müzik dinlemek için öneriler: -S.Prokofyev’den “Petre ve kurt” -“Bidlo” “Musorgski-Ravel” resim sergisinden -“Orkestra Rehberi” B. Britn (müzik çalg lar n tespit etmek) 51
Tu lu Çalg lar
Tu lu çalg lar ikiye ayr l rlar: - telli tu lu çalg lar - ü emeli tu lu çalg lar Tu lu çalg lar tu lu telli çalg lar
ü emeli tu lu çalg lar
Çembalo Çembalo ya da klaviçembalo ortaça n sonlar na do ru kullan l yormu . talya’da en eski klaviçembalolar hâla korunuyorlar. Ba ta bir s ra tu lar ve e lik etmek için kullan l yormu . Biçim bak m ndan piyanoya benzemektedir. Rezonans kutusu üzerinde teller ve telleri m zrapla çekerek çal n rm . XVII - XVIII yy.’da tellerin say s ço al nca bir s ra tu lar daha ilave edilmi . Çembalonun karakteristik zilli sesi vard r. XVI yy. ba layarak XVIII yy.’a kadar ba rolü orkestralarda, oda müzi inde ve opera eserlerinde almaktad r. Barok bestelerini Y. S. Bah ve G. F. Hendel çembalo için beskvaliçembalo telemi ler. Dünyaca ünlü çembalo ustalar : Kenet Gilbert, Trevor Pinok, Kristof Ruse, Andreas Stayer Makedonya’da ise: Svetanka Sazovska vb. klaviçembalo türü P. Virtaperko (çembalocu)
Müzik dinlemek için öneri: “Hromatik Fantezi ve Fuga”- Y. S. Bah 52
Piyano
Piyano çembalo ailesinden gelmektedir. XVIII yy.’da talya’da belirmi tir. Piyano ad n üzerinde çekiçler mekanizma bölümünün de i tirilme zaman ndan sonra alm t r. lk piyanolara piyano forte denilerek ( talyanca: ha f - kuvvetli) ses kuvvetleri de i ebiliyormu . Modern piyanolar XIX yy’da Piyano yap lm lar. Piyano u bölümlerden olu mu tur: üç ayakl kta duran, yatay harpa benzeyen odun gövde, yukar dan kapakla kapan r bölüm. Gövdede metal ram içinde gergin telleri bulunur, rezonans köprüsü ve çekiçlerle mekanizma. Pedallerin kullan lmas nda ifade gücün artmas na sebep oluyor. Piyano tu say s 88’dir (52 beyaz ve 36 siyah). ki elin parmaklar yla çal n r. U lara basarak çekiçler kalkar ve tellere vururlar ve sesler olu ur. Piyanonun ifade gücü hakk nda Frants List öyle demi tir: “Piyanoda akorlar harpta gibi çal nabilinir, ü emeli çalg da gibi ark söyleme, üzerinde binlerce pasajlar çal nabilir, geçmi te bunlar n gerçekle mesi için say s çok enstrümanlar gerekiyormu ”. Piyanonun geli mesiyle XVII yy.’da solistik çalg , oda müzi i ve orkestrada çok faydal olmu tur. Viyana klasikçileri olan Hayd n, Mozart ve Betoven büyük önem vermi lerdir piyanoya. Klasik müzik yan s ra popüler müzik ve caz müzikte kullan lmaya ba lanm t r. Dünyaca ünlü piyano sanatç lar : Sergey Rahmanyinov, Svyatoslav Rihter, Artur Rubin tayn, Aleksis Vaysenberg, Dyuk Elington vb. Makedonlar’dan ünlü piyano sanatç lar : Valeri Stefanovski, Militsa >peroviç, Stela Sleanska, Rita Trpçeva-Popoviç, Todor Svetiev, Mariya Gyo evska ve dünyada isim yapan Simon Trpçevski bulunmaktad r. Piyanino, piyano sesi gibidir. Ses hacmi daha küçüktür. Bundan ötürü konser müziklerinde kullan lmaz. Küçük olduklar için evlerde kullan lmas uygundur. Simon Trpçevski
Müzik dinlemek için öneri: Vals cis –moll, Frederik >open; “Eliza için” – Ludvig Van Betoven 53
Orglar
Orglar do u ülkelerde kullan lar eski çalg olan “Pan” Jütten gelmektedir. Orta Ça da orglar Bat Hristiyanl k, kliselerde ark lar söylenerek e lik edici olarak kullan l rm . Barok döneminde ise önemli çalg olarak enstrümantal müzikte kalmaya ba arm t r. Orglar en büyük ve en birle ik bir üJemeli çalg olarak birçok borulardan olu ur. Ses deposundan olu an hava borunun içine girerek sesler meydana gelir. Orglar n genelde üç s ra tu lar vard r (manualler). Onlar n üzerine iki elin parmaklar ile çal n r. A a daki tu lar ayaklarla çal n r (pedaller). Manuellerin yan s ra özel mekanizmayla ses renkleri de i ebilinir. Borular odun ya da metalden yap k olabilirler. Onlar de i ik büyüklük ve biçimde olabilirler. Her ses için orgun birer borusu olarak farkl ses rengi ve ayar vard r. Bundan dolay senfoni orkestras n n ses ayar da buna ba l d r. Bugün orglar konser çalg s olarak say l r. Klise, katedral ve konser salonlar nda kullan l r. Ça da orglar popüler müzikte kullan l r. Orgalar için Y. S. Bah en çok besteler yazm t r, fakat kendisi de çok ba ar l bu enstrüman çal yormu . Dünyaca ünlü org sanatç lar aras nda: Lorenzo Giyelmi, Daniel Brun, Vanes Vanderhoven, Dalibor Miklavçiç, Pavao Ma iç, Gorana Vidnyeviç-Fabiyaniç vb.
orglar
Müzik dinlemek için öneri: Y. S. Bah’tan “Tokata ve Fuga”, d-moll. 54
Akordeon
Akordeon fazla çalg n n ortak isimidir. Ses olu umu havan n metal dillerin titre mesiyle olu ur. M z ka ilk kez Almanya’da belirmi tir. S rad , m z ka sesiyle o dönemde yeni ses popüler bir çalg olmu tur. Odundan ya da metalden yap k olabilir. Kare eklinde iki s ra aç kl klarla havan n al n p verilmesiyle çal n r. M z kada solo ark yan s ra akorlar n çal nmas da yap labilir. Çalg avuçta tutulup onun sa a, sola kayd r lmas ile efektler olu ur. Böyle biçimde m z kadan çok güzel renkli sesler ç kar. Bu güzel sesli çalg bluz müzikte özel teknik kullanarak çalarlar. Bugün farkl müzik tarzlar çal nmak için kullan l r. Tu lu ya da dü meli akordeonun daha geli mi ekli ve çal n tekni i vard r. ki s ra odundan yap k tu alar vard r. Aralar nda hava deposuyla ba l d rlar. Sa tarafta melodi çal nan bölüm yer al r. Di er yanda ise bas klavye denilen e lik dü melerinden olu ur. Hava bo lu unu çekince hava içeriye pompalan r, bu tu lu akordeon s rada hava metal dilleri titre tirerek ses ç kar.
Akordeon - dü meli tu lar
Ünlü akordeon ustalar : Boban Kopunoviç, Mi a Miyatoviç, Boyan Yovanoviç, Lyubi a Petroviç, Gordan Ta iç. Makedonya topraklar nda ünlüler: Koço Petrovski, Milan Zavkov, Goran Alaçki, Zuitsa Lazova, lço Yovanovski, Zoritsa Karakutovska vb. Zoritsa Karakutovska
Müzik dinlemek için öneri: - Tango New York 55
Vuru lu Çalg lar
Vuru lu çalg lar ad ndan da belli oldu u gibi üzerlerine vurularak titre me ile sesler ç kar. De i ik ekillerde çal n rlar: elle vurularak, çomaklarla, metal çomakla, cismi cisme vurarak vb. Bu çalg lar çok eski ve yap bak m ndan basittirler. lkel ça da bu çalg lar n önemi hergünlük hayatta çok büyükmü . Daha sonralar halk müzi inde duygular ifade etmek için ve müzik sunumun geli tirmesi için kullan l yor. E lence ve klasik müzikte karakteristik ritm tüm orkestraya renk verir. Sesin olu umuna göre ikiye ayr l rlar: -Belirli ses veren vuru lular (melodik), -Belirsiz ses veren vuru lular (ritmik).
Belirli ses yükseklikleri ile
56
Belirsiz ses yükseklikleri ile
Belirli Ses Veren Vuru lu Çalg lar (Melodik Çalg lar) Grup çalg lar n bir ya da fazla sesin titre im neticesinden olu ursa, onlara melodik vuru lu çalg lar denir. Bunlar: odun ya da metal plaklar , borular ya da derinin kullan m ile olabilir. Bu gruba say s çok çalg lar dü er, aralar nda: ksilofon, vibrofon ve timpanlar girer.
Ksilofon Ad Yunanca’dan olan, ksilos – odun ve fonos – ses, ismini plaklar n yap ld malzemeleye göre alm t r. Ksilofon Asya kökenlidir, fakat Afrika ve Latin Amerika’da da görülmektedir. Avrupa’da ilk kez XVI. yy.’da belirmi tir. XIX. yy.’da Polonyal Guzikov de i iklikler yaparak plaklar dört s raya s ral yor. Bugünkü ksilofonlar odun plakl iki s rada s ral d rlar. Plaklar tu lu çalg larda gibi, her plak n alt nda borusu vard r. ki odun çubukla plaklar üzerine vuantik ksilfon rularak çal n r. Tonlar k sa süreli, s cak ve ho piyano kuvvetindedir. Orkestrada ilk kez ksilofon XIX. yy.’ n ortas nda kullan lmaya ba lam . Bugün senfoni orkestras nda (K. S. Sans, G. Maler, Stravinski, Ravel, C. Ger vin), oda orkestras nda (Bartok, Stravinski) kullan l yor ve çok nadir olarak solo enstrüman olarak görülmektedir: (ksilofon için sonat) ksilofon için profesiyonel Tomas Pit ld. çomaklar
büyük ksilofon
Müzik dinlemek için öneri: “Sidarta”- ksilofon caz 57
Vibrafon
Vibrafon un anlam : “vibra” – titre me ve “fone” - ses demektir. Vibrafon, eski vuru lu çalg gruplar Yava ve Bali adalar ndan gelmektedir. Ayn adl enstrüman ilk kez XX. yy.’da Amerika’da beliriyor. Vibrafonun plaklar metalden (aluminyumdan) yap l r. vibrafon ki s ra metal plaklar odun direkleri üzerine s ralanm t rlar. Her plak n alt nda borular rezonans kutusu olarak say l r. Vibrafonun piyanoda gibi pedalleri vard r. Sesleri bo mak için kullan l r. O zaman ses k sa ve bo uk oluyor. Borular dikey ekilde plaklar n alt nda dizilidirler. Elektromotor sayesinde vibrafonlu ses verir. Plaklara odun çomaklarla vurulur. Akord çal nmas için iki, üç ya da dört çomak kullan l r. Vibrafon genelde solist çalg s caz müzi inde kulçalma tarz lan l r, fakat klasik müzikte de orkestra çalg s olarak (B. Britn, . Stravinski), lm ve e lenceli müzikte (Bit ls, Madona, Pink Floyd) kullan l r. Ünlü vibrafon sanatç lar : Gari Barton, Milt Cekson, Bobi Hatçerson, Bo ko Petroviç vb. Bizde ise: Moyça Sedeu, Martin Vuçiç vb.
Nik Parnel
Müzik dinlemek için öneri: Vibrafon Solo - Gary Burton. 58
Gari Barton
Timpanlar
Bugünkü timpanlara benzerler, Avrupa’da XV. yy.’dan beri bu çalg lar biliniyormu . XVII. yy.’da orkestereye giriyorlar. Gövdesi, metalden ve üzerinde gergin derisi var. Derinin gerginli i pedal yard m yla gerilebilir, öyle ki sesi de de i ebilir. Odun çekiçlerle derinin üzerine vurularak çal n rlar. Kalitesine ba l timpanlar de i ik Timpanlar malzemeden yap l rlar. Timpanlar parlak ya da bo uk sesler ç kar rlar, çalg n n ekline ve vurulu una ba l d r. Çal n rken piyanodan forteye nüans de i iklikleri yap labilir.Orkestrada ritmi vermek ya da baz efektleri gerçekle tirmek için kullan l r (gürültü, top sesleri, elale vb.). Timpanlar farkl müzik tarzlar nda kullan l r. Klasik müzikte (B. Smetana, L. V. Betoven) e lence ve caz müzi inde. evde kullanlan timpanlar
timpan müzisyenleri
59
Belirsiz Ses Yüksekliklerini Veren Vuru lu Çalg lar (Ritmik Çalg lar) Belirsiz ses veren vuru lu çalg lara daha ritmik vuru lu çalg lar da denilir. Bu çalg lar genelde sadece müzikte ritmi sa larlar ya da efektlerin yarat lmas için kullan l r. Bu çalg grubuna u çalg lar dü er: küçük ve büyük timpanlar, gong, toplu ziller, çelik üçgen, marakas, dayre ve kastanyet. Ritmik çalg lar klasik müzikte en çok kullan l r, fakat e lence, halk ve caz müzi inde de kullan l r. Davul (büyük ve küçük) insan n hayat nda büyük röl oynam t r. Zamanla ekli de i erek bugünkü davul farkl büyüklüklerde bulunur. Derinin üzerine odun çomaklarla vurulunca deri titre erek ses ç kar. Çomaklar farkl odun ve eklinde yap kt rlar. Dünyaca ünlü davulcular aras nda: Fil Büyük davul Kolins, Tihomir File , Rod Gardner, Ringo Star vb. Ünlü Makedon davulcular : Martin Vuçiç, Garo Tavityan ve Davul gövdesi Tavityan karde leridir. Gong eski Çin enstrüman d r. Büyük metal taba a benzer ve ortas na büyük çomakla vurularak çal n r. Farkl büyüklükte gonglar vard r. Aralar nda en kullan lanlar : büyük ve küçük gonglard r. Orkestralarda efektlerin verilmesi için kullan l r. Gong
Toplu ziller yatay ekilde duran üzerlerine odun çomaklarla vurularak çal n r. En çok klasik müzikte kullan l r. E lence ve caz müzi inde pedalle kullan l r. E lence, caz, askeri ve senfoni orkestras nda kullan l r. toplu ziller
Müzik dinlemek için öneri: Buddy Rich - solo davullar. 60
Çelik üçgen metalden yap k üçgen eklindedir. Sol elle tutulup, metal çomkla yanlardan vurularak çal n r. Zil seslerini ç kar r ve ritm vermek için kullan l r. çelik üçgen
Marakas, karakteristik sesi ile vuru lu bir çalg d r. E lence ve caz müzi inde en çok kullan l r. Meksika folklorunda da kullan l r. marakas
Dayre ritmik çalg d r. Derini üzerine vurularak çal n r. Her tür müzikte ( caz, halk, e lence, klasik) kullan l r.
dayre
Kastenyet ritmik çalg d r. spanya folklorunda kullan l r. Di er müzik tarzlar nda da kullan l r. Üzerlerine vurularak sesler meydana gelir.
kastanyetler
di er vuru lu çalg lar
Müzik dinlemek için öneri: -“Bolero”- Moris Ravel -“Karadeniz Mar ” - M. Glinka - Neboy a Yovan Jivkoviç, 7 vuru lu, 12 marimba ve vibrafon 61
Noel (kulaktan) Söz: S. Kondovska - Sula Müzik: D. Kolarovski
Bu-gün No-el bu-gün,
Tan-r -n n do- um gü-nü
Ne-re-dey-sen, ne-re-ye gi-der-sen sen
Di-yor-lar No-el’-de ev-de ol
Y d z sen güzel! Tanr m, Sevgi ver, inanç kuvvetli, Süslesin bizi. Nakarat:
Zvezdo, ti mila! Bo`e, Gospode, dari mi qubov, verba silna, da ne krasat nas.
Neredeysen.....
Refren: Kaj i da si...
Ödevler: 1. Noel bayram n yurdumuzda ve dünyada nas l kutland na dair ara t rmalar yap. 62
SAHNE MÜZ K YAPITLARI
Opera
Bale
Operet
Müzikal
63
OPERA Müzik sanat ve tiyatro aras ndak ba l l klar eski Yunanl lar fark etmi tir (M.Ö. V. yy) ve Orta Ça ’da da bu dü ünce devam etmi tir. XVI. yy.’ n sonlar nda talya’da bir grup müzisyenler, felsefeciler, yazarlar ve sanatç lar kamerata üzerinde çal arak antik trajedide düzenlemeler yapm lar. Rönesansta yap lan yenilikler yeni bir sahne- müzik yarat c l na imza at lm . Ona da opera denilmi . Opera sahne müzik yap t d r. Sanatç lar drama olay n (konuyu) ark söylemekle sunarlar. Vokalleri, koro ve bale sanatç lar n orkestra e lik eder. Bundan dolay opera: müzik, dans, oyun, dram, dekor, giysiler ve resim sanat n birle mesinden olu uyor. Operalar bölümlerden olu ur, bölümler ise resimlerle gösterilir. Opera Latince sözünden gelir, opus - ark söylenen dram demektir. Bu sanat n kurulma ana kri Oktavio Rinuçini edebiyatç s ndan gelmektedir. O, “Dafne” ba l kl eserin sözlerini yazarak, Yakopo Peri müzi ini bestelemi tir. Böylelikle “Dafne” ba l kl ilk opera 1594 y l nda yarat lm t r.
Yakopo Peri’den “Dafne” operas ndan bir sahne
“Dafne” eserin sözleri kayboldu u için, birinci müzik dram için yazd ikinci eseri “Evridika” operas birinci opera gibi say l yor. Bu sahneye 1600 y l nda sahneye konulmu tru. talya’dan sonra di er devletler de Fransa, ngiltere, Almanya, Avusturya operalar kabul ediyor. Geçmi ten bugüne dek operalar ününü yitirmedi.
64
Klaudio Monteverdi Klaudio Monteverdi (1567-1643) talya’n n Karmela kentinde do mu . En ünlü opera bestecilerinden biri olarak say lmaktad r. “Orfey” adl opera 1607 y l nda ilk kez sunulmu müzik sahne eseridir. Besteci ve dram yazar olarak iki sanat iyi ba layan tek ki i olmu tur. Reçitativleri (söyleyi leri) aryayla (geli mi melodi çizgisiyle müzik bütünlü ü) ile de i tirmi . Opera orkestras n n temellerini atm t r. Klaudio Monteverdi
“Orfey” operas ndan bir sahne. Karl Orf’un ça da ekli ile sunulmaktad r.
Konu bak m ndan opera türleri SER A operas , ciddi, trajedi konulu operad r
“Aida”, operas ndan bir sahne
BUFFA operas günlük ya amdan konular ele alan komik operad r
“Sevilya Berberi” operas ndan bir sahne
Biliyor musun? Covani Batista Pergolezi’nin “Hizmetçi Bayan Hükümdar” operas (1733 y l nda sunulan) Buffa operalalar ndan ilkidir. 65
Operalar n Geli me Etaplar Metin ve müzi in ba l l k aras nda opera üç etaptan geçmi tir:
Monodik opera
Numaral opera
metin ön plana gelir
müzik ön plana gelir
Müzik Dram müzik ve metnin ayn de erde olu u
“Aida” operas ndan bir sahne
66
besteci
libretist
Operan n yarat lmas , haz rlanmas ve sunulmas
haz rl k
sunulu
giysi tasar m
orkestra
koregraf
balet
rejisรถr
solistler
korepetisyon
koro
orkestra yรถnetmeni
sunulu
67
Libreto Operan n metin haz rl na libreto denir. Metin haz rl ve uygulamalar libretist yapmaktad r. Tarihi konular, a k konular , halk konulu ya da hergünlük ya amdan konular i lenebilinir. Libreto özel bir opera için yaz l olabilir ya da dram eserinden uygulama yap labilinir. Örne in: Viktor Hügo’dan –“Kral E leniyor”-, Anton Panov’dan- “Gurbetçiler”- “Ayr l k” Libretosu” vb.
Besteci Besteci, yaz lm konulara dayanarak müzi i yazan ki idir. Do rusu kullan lan sözlere libreto deniliyor. Bestecinin dü üncesine göre metin ve müzik aras nda ba kurulmal d r. Ba ar l bir operan n sonucunda libretist ve besteci aras nda iyi bir diyalog kurulmal d r.
Ünlü opera bestecileri
68
R. Vagner
C. Verdi
C. Rosini
C. Puçini
J. Bize
V. Belini
Vokal Sunucular Operan n ark bölümünü sunan vokal sunucular d r. Vokal ansamblonun üyeleridir. Solist, tek ya da çift olarak ba röl ya da yan rölü söyleyebilir. >ark söylemede farkl üslupler kullan r. Solistler bel kanto (güzel ark söyleme) stilini kulan rlar. Bel kanto sadece özel ve daha zor bölümlerde kullan l r. Örne in: “Norma” operas nda “Kasta Diva”, Sevilya Berberinden- Figaro aryas nda v.b.
Mariya Kalas
Luçiyano Pavaroti
Sahneye birden fazla solist ç kabilir. Solistlerin say s na göre ikili-düet, üç ki i- trio, dört ki i-kvartet vb. Solistler diyaloglar n anlat m göreviyle üstlenirler.
“Rigoleto” operas nda solist gruplar 69
Koro Operada koro ansamblolar büyük sahnelerde kullan l r. Besteci dram olay yard m yla daha fazla ki ilerle olay aç klamak için koroyu kullan r. Örne in: köylüler, askerler, i çiler vb. Koro, kad n, erkek, karma ya da çocuklardan olu abilir. Koro aryalar n en ba ar l s : Cuzepe Verdi’nin “Nabuko” operas n n “Yahudilerin Korosu” aryas d r.
Nabuko operas ndan bir sahne
C. Verdi’nin – “Nabuko” opers ndan bir bölüm
Dü- ün-ce-le-rim u-çun ken-di ka-nat-la-r -n z-la
Rüz-ga-r n üf-le-di- i yan-dan Do- um ye-rin-de gü-ne- in
Ba-y r-la-r a- n ve a -r -n din-dir
Do -du- u yer-den
Müzik dinlemek için öneri: C. Verdi’nin “Nabuko” operas ndan “Yahudilerin Korosu”. 70
Operada Orkestra Operada orkestran n yeri seyirci ve sahne aras ndad r. Bu sistem, eski Yunan tiyatrolar nda da böyleymi . Konu ya da zamana ba l besteciler farkl orkestralar kullan yormu lar. Eski Yunan tiyatrosu- am tiyatro
Orkestra Yönetmeni Orkestra yönetmeni operan n müzik bölümünü yönetir. O bestecinin dü üncelerini yans t r. Operay yöneltirken orkestre yönetmeni kendi duygular na göre ana dü ünceden sapmadan serbest davran r.
Zubin Mehta
Rikardo Muti
Oskar Danon
Korepetitör (Yönetmen Yard mc s ) Operan n ba ar s için yönetmen sürekli koro ve solistlerle çal an yard mc s yla i birli i içindedir. Onun yard m ile piyanoda solistlerin ve koronun ark lar n önceden haz rlan r.
Rejisör Sahne sunulu u için rejisör görevlendirilmi tir. O, bütün ekiple i birli i içindedir: sahne tasar mc s , koregraf, kostüm tasar mc s ve di er ki ilerle koro- solistlere sahnede davran lar hakk nda yard mc olur. 71
Sahne Tasar mc s Sahne tasar mc s ressam sanatç s d r, sahne tasar m n konuya ve döneme göre düzenleyendir. Ça da imkanlar kullanarak opera sunulmas na sahne tasar mc s sahne düzenlemesinde yüksek de erli yöntemleri kullanabilir. sahne dekoru
Koregraf Koregraf bale sanatç s d r. Sahnede bale sanatç s n n konuya göre hareketlerinin nas l olaca n düzenler. bale gürü
Giysi tasar mc s De i ik üsluplerin ve de i ik dönemleri çok iyi tan yan ressam sanatç s . Solistlerin, koronun ve bale orkestras nda rol alanlara dram etkinli ine uyumlu olarak elbiselerin çizimlerini yapmaktad r. modern kostüm
Rönesans döneminden kostüm
Biliyor musun? Operan n nalinde sü ör de kat l r (solistler sözleri unutunca, onlara yard mc olan ki i) ve konduvit (ispisiyent) zaman nda giri ç k lar planlayan ki idir. 72
Opera Evleri Daha büyük kültür merkezlerinde – Avrupa kentlerinde ve dünyada kültür geli imini ve opera sanat na kar ilgi ve sevgiyi geli tirmek amac yla opera evleri yap lm st r. Böyle evlerde ünlü ki iler ve opera sanatç lar sahne alm lard r. Böyle büyük opera evi Fransa’da 1669 y l nda bugüne dek korunmu olan –“Büyük Opera” adl binas d r.
Paris’te opera
“La Skala” operas
Opera”La Skala”(iç k sm )
Milano’nun “La Skala” binas onun görkemlili i nedeniyle ona “ulu müzik binas ” ad n vermi ler. D görünümü sözde çok büyük de ildir, fakat onun iç güzelli ini sakl yor. O binada operalar n sunulu u büyülü masallar gibidir. Bundan dolay bu binada dünyaca ünlü opera solistleri sahne alma iste indedir.
Biliyor musun ? Milano’nun “La Skala” binas n n onar m yap ld ktan sonra aç l “Az. Ambroziy” gününde yap lm t r (Milano’nun koruyucusu). Bundan dolay Rikardo Muti besteci Saliyeri’nin “Tan nm Avrupa” adl operas n seçerek bu eserlre 1778 y l nda “La Skala” operas aç l a verilmi tir.
73
Daha yeni dönemde görkemli opera evlerinden Metropoliten binas say l r. Buna daha Met binas da denilir. 1883 y l nda müzik severlerinin yard mlar ile kurulmu tur. Metropoliten - New York
Biliyor musun? Pavaroti 1991 y l nda Hyde Park’ta konserinde 250.000 ki iye konser düzenlemi tir. Bu ba ar dan sonra konser 1993 y l nda Metropoliten salonunda tekrarlanm ve bu konsere yar m miliyona yak n hayranlar kat lm t r.
Bol iyot Tiyatrosu, Moskova’n n en eski tiyatrolar ndand r. 1824 y llar nda kurulmu tur. Bu tiyatro, ünlü Rus ve yabanc bestecilerin sahne ald klar binad r. Seyirci bak m ndan en büyük kapasitesi olan bir salondur. Bol iyot tiyatrosu
Sidney Operas – kentin sembolüdür. 1973 y l nda yap lm t r. Limanda kuruldu u için çok fonksiyonel bina olarak say l r. Muhte em akusti i olan Konser salonu, Opera salonu ve tiyatro salonundan olu mu tur. Sidney’de opera binas
Ödevler: 1. Avrupa ve dünyada di er ünlü opera binalar n ara t r. 2. Senin seçimine göre bilgisayar teknolojisini kullanarak bir opera binas n n Power point’te sunum olarak haz rla. 74
Cuzepe Verdi (1813-1901) Cuzepe Verdi (Giuseppe Fortunino Francesco Verdi) talyan bestecisi, yarat c s , bel canto (güzel ark söyleme) döneminde ya ay p eserler yaratm t r. talya’n n Le Ronkole kentinde do mu tur. Fakirlik nedeniyle 11 ya nda klisede org çalmaya ba lam . Onun koruyucusu, tüccar ve müzik sever olan Antonio, Milano’da müzik e itimini ba lamas na yard mc olmu tur. Ya s n rlamas dolay s yla Konzervatoriuma kay d n Cuzepe Verdi yapamamas ndan dolay opera yönetmeni Lavinye yan nda çal maya ba lam . Buset’te orgcu Provesi’nin ölümünden sonra onun yerine çal maya ba l yor. ki y l sonra onun koruyuculu unu yapan ki inin karde i ile evleniyor. E inin ölümünden sonra iki çocu u ile yaln z kal yor. O dönemde Verdi opera bestecisi olarak çal maya ba l yor. Bu tür çal ma ya am , ya ama yerinin de i tirmesine sebep oluyor. Milano’ya ta nm . Böylece Verdi’nin operalar meydana gelmeye ba l yor: “Rigoleto”, “Traviyata”, “Otelo”, “Trubadur”, “Maske Alt nda Balo”, “Kaderin Gücü”, “Don Karlos”, “Nabuko” ve Suvey kanal n n aç l onuruna “Aida” operas yaz lm t r. Verdi uzun y llar ya am ve ün kazanm . Mezar Milano’da “Verdi” Müzik Enstitüsü’nde bulunumaktad r.
“Aida” operas ndan bir sahne
“Trubadur” operas ndan bir sahne
“Rigoleto” operas ndan bir sahne “Don Karlos” operas ndan bir sahne 75
Traviyata Traviyata ( talyanca-La Traviata) talya bestecisi Cuzepe Verdi’nin üç bölümlü operas d r. Operan n libretosunu Françesko Mariya Pyave yazm t r. Sözler Aleksandar Dima-o lunun, “Kameliyal Bayan” dramas ndan al nm t r. 1853 y l n 6 Mart gününde Venedik’te premiyörü yap ld . Olay 1700 y llar aras nda Paris’te Traviyata opera sunulu plakat gerçekle mi tir, ondan sonra XIX. yüzy lda ço u zaman Verdi’nin kirlerine göre oynanm t r.
Cuzepe Verdi- Ariya ( arap ark s ) “Traviyata”
Bir bar-dak i-çe-lim kar-de -ler
>ar-k y-la ses-ler ç n-la-s n
A-te -len-sin kalp-le-ri-miz
Git-me-yin git-me-yin tan-r mi-sa- r-le-ri
Birinci perde Olay, Paris’te Violeta Valeri’nin evinde olagelmi . K sa dönem hastal ndan sonra Violeta arkada lar na tekrar geri dönü ü sebebiye e lence düzenliyor. Konuklar önünde, uzun y llar arkada olan Gaston, aralar nda erefe sahnesi Alfred Jermon’un da bulundu u haberini veriyor. O uzun y llar Violeta’n n hayran ym . Alfred a k ad na Violeta’yla kadehlerini kald r r, Violeta ise onun için en önemlidir. Violeta kadehini kald rarak a k, sadece ne e ve e lencedir diyor. Violeta, halsiz ve kötü sa l ile di er odaya çekilerek konuklar na e lenmeye devam etmelerini rica etmi . Alfred Violeta’n n sa l için kayg l d r. Onun sa l yla ilgili kayg Violeta’ya olan sevgisini ortaya ç kar yor. Te ekkür olarak Violeta Alfred’i ertesi gün onu ziyaret etmesi için evine davet etmi . Alfred mutlu olarak oradan ayr l yor, e lence ise kalan misa rlerin evlerine dönmesiyle bitiyor. Violeta yeni a k ve hayallerle Alfred’le yeni hayat n dü ünerek yaln z kal yor. 76
kinci perde, birinci resim Üç aydan beri Alfred ve Violeta Paris yak nl ndaki Violeta’n n evinde ya yorlar. Alfred, onlar n güzel ya amas için Violeta topraklar n n satt n ö reniyor. Bunun için Alfred Paris’e gidiyor. Arkada Flora’n n göndermi oldu u balo davetiyesini memnuniyetle okurken odac bayan Jorj Jerman, Alfred’in babas geldi ini bildiriyor. ayr l k mektubu O, Violeta’dan ili kilerinin bitirmesini istiyor. Çünkü bu beraberlik, ailesinin ad n n kötü ç karca n söylemi . Violeta ondan bu fedakarl istememesini, gerçek a k söz konusu oldu unu anlatmaya çal m . Violeta’n n iyili i ve dürüstlü ü Jarmon’da olan ku kuyu azalt yor, fakat o yine isteklerinden caym yor. Violeta sevdi i u runa k r k kalbiyle raz oluyor ve Jarmon gidiyor. Violeta Alfred’e üzgün ayr l k mektubu yaz yor. O gelince, Paris’e dönece ini söylüyor. Asl nda Violeta Alfred’e do ruyu söylemiyor. Jorj Jermon geri dönüyor ve Alfred’i do du u yeri Provansa’ya geri dönmesi için kand r yor. Alfred Violeta’ya olan balo davetiyesini okur ve a k n, çaresiz olarak Paris’e gidiyor.
kinci perde, birinci resim Flora’n n e lencesinde Violeta ve Alfred’in ayr l çok konu ulan konudur. E lenceye ilk olarak Alfred, ondan sonra Baron Dufal e li inde Violeta geliyor. Violeta Alfred’i konu maya ça r yor ve oradan iskambil oynama sahnesinden ayr lmas na rica etmi . Alfred’in k skançl yüzünden Violeta’y sözlerine dikkat etmeden suçluyor. Misa rler önünde onun vermi oldu u hizmetlerinden te ekkür olarak onun önüne paralar f rlat yor. Onun hareketlerinden k zan Baron Dufal Alfred’i duelloya davet ediyor. Alfred’in babas Jorj Jermon o lunu “k zg nl k an nda bayana hakaret eden herkes sayg s zd r” ifadesiyle uyar yor.
77
Üçüncü perde Violeta’n n hayat ndan daha bir sabah. A r hasta kendi odas nda yat yor. Yan ba nda sadece Anina duruyor. Doktor gelip onun kötü durumunu tasd kl yor. Violeta’ya Jarmon’dan gelen mektupta duellodan haberleri ö reniyor. Alfred’in rarda oldu unu baronun da ha f yaral oldu unu ö reniyor. Violeta’ya yapt haks zl n fark nda oldu unu üçüncü perdeden dahne ve o luna gerçekleri söyleyece ine söz veriyor. Hemen sonra odaya Alfred giriyor. Sonsuz sevgisiyle, çaresizlik içinde Violeta’y kollar na al p iyile ece ini ve yeniden hayatlar na devam edeceklerini söylüyor. Violeta çok sevinçlidir. Sevgilisi önünde güzel görünmek için son hareketleri yap yor. Maalesef sa l çok kötü ve o Alfred’in ellerinde can veriyor.
Alfred ve Violeta’n n düeti
Müzik dinlemek için öneri: Cuzepe Verdi - “Traviyata” operas ndan arya ( arap ark s ) 78
Makedonya’da Opera Makedon operas 1947 y l nda Makedon Halk Tiyatrosu (MHT) bünyesinde kurulmu tur. lk kez 9 May s MHT’nda Petro Maskanyi’nin “Kavaleriya Rustikana” operas sunulmu tur. Orkestra yönetmenli ini Todor Skalovski yapm . “Kavaleriya Rustikana”dan bir sahne
Makedon Halk Tiyatrosu
24 May s 1954 y l nda, Makedon bestecisi Kiril Makedonski’nin besteledi i “Gotse” ilk Makedon operas n n galas sunulmu tur. Operan n rejisini Petre Prliçko yapm t r. Opera solistleri ise: Danço Mitrovski, Zina Krelya ve Kalina Milo evska’ym . 1927 y l nda in a edilen büyük ve çok fonksyonel yap da MOB, MHT binas nda çal yormu . Ayn s , 26. 07. 1963 y l nda depremde y k lm .
1982 y l na kadar Makedon Halk Tiyatrosu’nun yeni yap s n n in aat edilinceye kadar MHT depremden sonra geçici olarak Merkez Tiyatrosunda çal yor. 10. 02. 1983 y l nda Makedon Opera ve Bale’nin yeni mekan yap lm t r. Bu tür tiyatro organizasyonu (tiyatro - opera – bale) 2004 y l nda de i mi . MHT tiyatroyu kalm , Bale ve Opera ayr larak özel örgüt Makedon Opera ve Bale (MOB) olarak birlikte çal maya devam ediyor. MOB’nin yeni binas
Makedon Opera ve Balesi (MOB) Makedonya’n n en eski devlet kültür kurumudur.
79
Makedonya Opera Sanatç lar
Boris Trayanov
Vesna Ginovska- lkova
Slavitsa Petrova-Galiç
gor Durlovski
Nikola Gagov
Milka Eftimova
Tsvetan Stoyanovski
Gabriela Georgieva
Ana Durlovski
Blagoy Natsovski
Ödev: 1. Di er Makedon opera sanatç lar için ve onlar n operaya vermi olduklar katk lar n ara t r ve albüm yap. 80
Makedon Opera Yönetmenleri Makedon operas n n repertuvar nda yeni opera eserlerinin gerçekle mesi yap lm , bu eserler birkaç opera yönetmeni taraf ndan gerçekle mektedir.
Tomislav opov
Sa a Nikolovski - Gyumar
Oliver Balaburski
Boryan Tsanev
Aleksandar Lekovski
Bisera Çadlovska
Etkinlikler: 1. Kendi seçiminle bir opera temsilini ziyaret et ve duygular n yaz l olarak ifade et. 2. Orkestra yönetmeni rolünde ol ve çal ma için arkada lar n seçerek çal ma plan n kur. 81
Ünlü Makedon Bestecileri ve Eserleri
Kiril Makedonski: “Gotse” ”Çar Samoil” ” linden”
Trayko Prokopiev
Kiril Makedonski
Trayko Prokopiev: ”Ayr l k” ”Kuzman Kapidan”
Toma Pro ev: ”Örümcek A ” ”Küçük Prens” Toma Pro ev Risto Avramovski
Risto Avramovski: ”Hasta Doyçin” ”Makedonyal Lidiya” Dimitriye Bujarovski: ”>ekerli Hikaye” ”Despina ve Mister Doks” Dimitriye Bujarovski
Ödev: 1. Verilen bestecilerin hayat ve eserleri hakk nda bilgiler toplay p Power Point’ta sunum haz rlay n. 82
Kiril Makedonski Kiril Makedonski (1925-1984) Makedon bestecisidir, ilk Makedon operas ”Gotse”nin bestecisidir. Müzik e itimini Zagrep, Saraybosna ve Lyublyana’da görmü . Çal malar yla “bestekar uzman ” ünvan na sahip olmu . Yüksek lisans tezi ”Çar Samiol’dir”, Lublana Müzik akademisi heyetinden en yüksek notu kazanm t r. Uzun ve verimli bestecilik hayat nda çok say da eser bestelemi tir. En ünlüleri: “Gotse”, “Çar Samoil” ve “ linden”, senfonik poemi: “Dansç K z”, Dört Kiril Makedonski senfoni: “Eski Yunan Konseri”, sonatlar, kantatalar, koro müzikleri ve solo ark lar. Radyo dramalar için müzik yazm , sahne müzikleri - k sa metrajl lmler ve “Makedon Kanl Dü ünü” lmi için müzikleri yazm t r. Bestecinin esas yolu Makedon milli melosu özelliklerinden kurulan Makedon milli üslubunu kurmakm .
X yy.’ n ba ndan XI. yy.’ n sonunda olagelen kader olaylar anlatan “Çar Samoil” operas n n libretosunu Makedonski kendisi yazm t r. Besteci Kiril Makedonski, basit ses çözümlerle dram geli melerini sunmaya çaba gösteriyormu . Bizansl lar ve yerliler aras nda olagelen sahnelerde ba l la maya srar ediyormu .
Çar Samoil
83
Çar Samoil Kiril Makedonski (özeti) Birinci bölüm Prespa’daki Çar Samoil’in saray nda herkes Bizans zaferini kutluyorlmu . Çar Samoil zaferi hissedemiyor, çünkü içinde s k nt varm . Samoil devletinde huzur ve beraberlik korunmas için kendi karde i Aron’u öldürmek zorundaym . Devletteki dengesizli i “Çar Samoil” operas ndan sahne esir al nan Yunanl rena’ya a k olan kendi o lu Gavril Radomir de tasdiklemi tir. Ayn öyle, Vladislav’ n e i Mariya, Aron’un o lu olan, kay n pederinden intikam almak istiyormu . Samoili zehirleyerek taht almak istiyormu . Bu arada, Bizans çar n n saray nda, kinci Vasiliy, Sperhey nehrinde Samoil’in ordusunun yenilgisinden sonra, sessizlik hüküm sürüyormu . Bizans ispiyonu Tsrnolyub, ayn zamanda Samoil’in i birlikçisiymi . O kinci Vasiliy’e Samoil’in Ohri kentinde kendini Çar ilan edildi inin haberini vermi . Bu haberi Vasiliy be enmiyor ve onda intikam duygular uyand rm .
kinci bölüm Ohri kalesindeki saray da Samoil kendi voyvodalar ile kinci Vasili’yle hesapla ma plan yap yormu . Tsrnolyub Çar olma iste ine kap lm ve galibiyet elde etmek istiyormu . Galibiyeti sava la de il, kurnazl kla elde etmek istiyormu . Mariya ve Vladislav aras nda kavga kopuyor. E i Samoil’i zehirlemek dü üncesine kar geliyor. “Çar Samoil” operas nda bir sahne
84
Üçüncü bölüm Kurnaz Ts rnolyub Samoil’in intikam plan n ö renerek hemen kinci Vasiliy’e haber göndermi . Belasitsa da nda Samoil ve Vasiliy ordular aras nda sava yürütülüyormu . Samoil’in ordusu yenilgiye u ram . kinci Vasiliy galibiyetin vermi oldu u sarho luktan 14 bin ki ilik esir edilen askerlerin tek gözlerinin ç kar lmas n emretmi . Çünkü tek gözlüler Samoil’e geri dönebiliyorlarm .
Belasitsa Sava ’ndan Ortaça resimi
Epilog 14 bin askerin halini görünce, hüzüntü ve kahr ndan Samoil ölüyor. Çar Samoil’in ölümünden Ortaça tablosu
Çar Samoil operas nda bir fragman
Be-nim genç o- ul-la-r m
Be-nim o- ul-la-r m genç-tir
Genç-ti.......fa-kat kör-ler
Kör-ler........
Ödev: 1. Çar Samil operas n n yaz l sebebi nedir? 2. Opera eseri sizde nas l duygular uyand r yor: hayranl k, vatana sevgi, üzüntü, sevinç ? 3. Müzik eserini dinlerken konkre olarak hangi duygular hissetti ini belirle. Müzik dinlemek için öneri: “Çar Samil Monologu”- operadan. 85
Gotse’nin Makedonyas (notalara göre) Söz: P. Milenkov Müzik: K. Makedonski
D al-ga-lan, dal-ga-lan
Ma - ke - don- ya ’ - m n ba y- r a -
Y ük - se k yük- se k- le - r e
>a r- k söy- le n- sin
K alp - le r- de ge - ni ge - ni
Kutluyor halk, Bay rda ku lar bile tatl ötüyor, H zl bu day yeti iyor, Yüzümüzde gülü ler. Ad n Makedonya’d r topra m, Karanl k as rlar geçtirdi, Goçe voyvodan n annesi Güne li sabahlarda yürüyorsun.
Praznuva narod, narod presre}en, zemjo, pomilo peat v gora pticite, pobrzo rastat `itjata, v nasmev ni cutat licata. Imeto ti e Makedonija, zemjo, razgori temni, mra~ni vekovi, majka na Goce vojvoda, v son~evo utro ~ekori{.
Ödev: 1. >ark hangi tonalitede yaz lm t r? 86
OPERET Operet, en, mizah ve e lence içerikli müzik - sahne eseridir. Dram olay ark söyleyerek, çalg çalarak, rol yapmak ve sözlü diyaloglardan olu ur. Operet, Opera Comique eser grubuna dahil olan kontrast olarak, k sa, ha f eserlerin ihtiyaçlar n kapatmak için Frans z Opera Comique (komik opera) XIX. yy.’da beliren k sa, ha f ve mizah dolu yap tt r. Jak Ofenbah ilk operetleri yazm sanatç olarak say lmaktad r. Besteledi i operetler aras nda bir bölümlü: “ ki Kör nsan”, “Ba-ta-klan” ve büyük ba ar elde eden ilk bütün operet “Yeralt Dünyas n n Orfeyi”. Operetler Fransa’n n da s n rlar ndan ç karak ngiltere, Almanya, Avusturya’ya yay lm t r. Avusturya’da Alman dilinde en ünlü operet bestecisi Yohan >traus’tur, onun en ünlü opereti “Yarasa”d r. Viyana gelene ini Frants Lehar, Oskar >traus, Karl Tseler, Leo Fal ve di erleri devam etmi tir. Berlin, Alman operetin merkezi olmu tur. Birinci Dünya Sava ’ndan sonra kendi üslubuyla tan nm t r. Bu üslup caz unsurleri, di er senkop dans ritmleri ve regtaym mar melodileri de mevcuttur. lk operet Leon Yesel’in “Kara Orman K z ”d r. Di er operet bestecileri: Pol Linke, Eduard Kuneke, Jan Gilbert vb. Gilbert’in libret yazar olarak ortaya ç kmas yla ve Salivan Viliyam’ n müzik bestecisi olarak ngilizce dilinde operetler zirveye t rman yor. Operetlerin geli mesi XX. yy.’da Edvard German, Layonel Monkton ve Harold F. Simson bestecileri ile devam etmi .
Yarasa operetinden bir sahne
Ödev: 1. Opera ve operet aras nda farklar ve benzerlikleri yaz n. 87
Jak Ofenbah Jak Ofenbah (Zak Ofenbah, 1819-1880) Alman kökenli Frans z besteci ve viyolonsel Frans z operetini yaratm ve onun yay lmas na eme i geçen sanatç d r. 100’e yak n eser yazm , en ünlüleri ise unlard r: “Yeralt l Orfey”, “Güzel Elena”, “Hofman’ n Hikayeleri”. Ofenbah’ n operetlerinin özelli i hayat grotest biçimde satirayla ha f ve e lence müzi idir. Operetin gerçekle mesinde hür dü ünceleri ile ünlüdür sanatç . Jak Ofenbah
Yeralt l Orfey (iki bölümlü operet) “Yeralt l Orfey” Jak Ofenbah’ n operetidir. Frans z metni Ludvig Alevi yazm t r, daha sonralar Hektor Kremio taraf ndan düzenlenmi tir. Bu eserin ilk sunulu u 21 Ekim 1858 y l nda Paris’te yap lm t r. Daha sonralar dört bölümlü verziyonu orjinal verziyonundan olan daha az dinlenmi tir.
Evridika
Birinci bölüm, 1. sahne Olay melodramayla ba l yor. Ahlaki aç klayan ki iyle aleni dü ünce temsil edilmekte ve hikaye anlat lacakt r. Orfey ve Evridika operetin moralize karakterindedir. Orfey ve Evridika evlidirler. O yan evde oturan çoban Aristeus’a, Orfey ise Kloe – kad n çobana a k. Evridika’n n ayr lmak srarlar na ra men, Orfey evlili i korumak ve konu malar n dedikodular ndan sak nmak için elinden geleni yap yor. Pluton ve Orfey Evridika’y öldürmek için planlar yap yorlar. Ölüm onun için o kadar kötü de ilmi , çünkü yeralt tanr s ona a km . Evridika Orfey’e kendi iste iyle oradan uzakla t na dair mesaj b rak yor. Orfey’in sakin görünen hayat n etraf ndakiler bozuyor ve kendi kar s n kurtarmak zorundad r.
88
2. Sahne Olay Olimp’te geçmektedir ve orada tanr lar için e lence yoktur. Diyana’n n a k Akteon onu ceylana dönü türdü ünü söylentiler e lence yarat yor. Jüpiter, Diyana’n n namus ve temizlik Tanriçesini temsil etmesini gerekti i için hareketlerinden hayret kalm t r. Plüton yeti iyor ve di er tanr lara cehennemin “iyiliklerini” aç kl yor ve Olimp’teki s k c hayata kar ayaklanmalar n n öncüllü ünü yap yor. Jüpiter mitoloji söylentileri yüzünden herkes onunla dalga geçiyormu . Orfey’in içeriye gelmesiyle durum sakinle iyor. Kendi monologuyla, Evridika’y geri getirmesi gerekti ini anlatarak tanr lar a lat yor. Jüpiter ve di er tanr lar yard m etmek istiyor ve gerekirse onlar da cehenneme gidecekler. Kutlamalar yap l yor. kinci bölüm, 1. sahne Pluton Evridika’y yeralt dünyas nda kilitli tutuyor. Onun can s k nt s Con Stik’i Yunanistan’ n bölümü olan Beotiye’ye kral gibi hükümdarl k y llar n anlatmaya devam ediyor. Pluton Evridika’n n nerede oldu unu söylüyor. Alt n sine e dönü üp kap anahtar n n deli inden içeri girerek Evridika’yla görü üyor. S rada a k düeti var. Kendi yüzünü göstererek fakat ahsi hislerini gizliyerek Evridika’y kurtaraca na dair söz veriyor.
Evridika ve Orfey
2. Sahne Evridika’n n da kat lmaya ba ard cehennemde tanr lar n e lencesi düzenleniyor. Jüpiterin dans n tanr lar s k c buluyorlar. Bu bölümde tüm oyuncular kat l yor ve bu bölüm operetin en ünlü bölümüdür, dört nal ko mak - kan kan dans olarak biliniyor. Orfey ve aleni dü ünce ki ili i sahneye girer. Jüpiter Evridika’y ondan uzak tutaca na dair söz veriyor. Mitolojiye göre, Orfey her zaman için Evridika’y kaybetmek istemiyorsa geriye dönemez. Orfey’in geri bakmas için Jüpiter im ek yarat yor. Sahne yeniden ünlü kan kan oyununun danslar yla bitiyor.
Müzik dinleme önerisi: Jan Ofenbah “Yeralt Orfeyi’nin” operetinden “Kan Kan” danslar 89
Yohan traus Opereti tiyatro türü olarak Viyana seyircileri de çok çabucak kabul etmi . Yohan >traus operetlerde yerini bulmu ve operetilerin en ünlü temsilcisidir. Bu türden olan onun ilk eseri “ ndigo ve 40 Haramiler” (1871). Fakat onun en ba ar l opereti “Yarasalar”d r, 1874 y l nda dünyada en çok sunulan operet olmu ve bugüne kadar en popüler sahne eseri olmu tur. Bu eserin gerçekle mesi için, kabiliyetli ve güçlü ses sanatç lar n n, tiyatro sanatç lar n n, tecrübelü komediyenlerin, hareketli bale sanatç lar n n, iyi ve keyiJi Yohan traus koronun ve kaliteli orkestra gerekmektedir. “Yarasa” k sa zaman için, Saray operas n n, ondan sonra da Viyana Devlet Operas ’n n repertuvar na konulmu tur. Daha sonralar operet Avrupa ve Avrupa d nda olan sayg n opera evleri taraf ndan kabul edilmi tir.
Yarasa (üç bölümlü operet) “Yarasa” opereti Yohan >traus taraf ndan bestelenmi , libretosunu Karl Hafner ve Riçard Gene’nindir. “Yarasa”n n orjinal kayna Yuliya Roderik Benediks taraf ndan yaz lm t r. Eserin ad “Hapishane”ymi . kinci kaynak Anri Melyak ve Ludvig Alevi’nin “Gece Yar s Ak am Yeme i”dir. Frans z adetlerinin var olu undan dolay Riçard Gene Viyana balolar tarz nda Yohan >traus dram sözlerinin adaptsyonunu yapm t r. Operetin premiyörü 5 Nisan 1874 y l nda Viyana’da sunulmu tur. O y ldan bu yana operet Viyana operas n n bir bölümüdür.
90
Birinci bölüm Gabriel fon Ayzen taun avukat Dr Blind Adela’n n suçuyla ve devlet memuruna hakaret etti i için dört gün hapis cezas alm t r. Ayzen taun’un hizmetçisi Adela, k zkarde inden Prens Orlovski’nin balosuna davetiye alm t r. Gerçekleri söylemeyerek, ba ka bir sebep söyleyerek Adela serbest günler ar yor. Baloya Alzen ayn de davetlidir. Evden ç karken e i Rozalinda’ya hapishaneye gidece ini söylüyor. O evden ayr ld ktan sonra Rozalinda’y sevgilisi müzik hocas Alfred ziyaret ediyor. Hapishane müdürü Frank, Ayzen tayner’i götürmeye gelir, fakat orada Ayzen tayner’in yerine geçen Alfed’e rastlar. kinci bölüm Presn Orlovskini’nin vilas nda e lence düzenleniyor. Orlovski’nin müsadesiyle orkestra yönetmenli ini Falke yap yor. Onun amac , ona yap lanlar , yani sarho ken soka n ortas nda yarasa gibi giyinmi olarak b rakan Azen tayn’dan intikam n almakm . Plan n bir bölümü Frank, Adela ve Rozalinda’n n da orada olmalar d r. Prens, konuklar kar layarak aralar nda Macaristan Kontesas rolünde olan Rozalinda, Ayzen tayn Markiz Renard ad alt nda, Frank-kavaler (binici) >agrin ve Adela da sanatç rolündedir. Konuklar aralar nda konu uyor, sayg gösteriyor, biribirlerini tan m yorlar. Rozalinda kocas n n cebinden de erli saati çalmaya ba ar yor, ondan sonra da bunu kötü davran olarak delil gibi gösterecek. Alzen tayn dikkatsiz bir anda, Yarasayla olan an s n anlat rken gerçek yüzünü ortaya ç kar yor. Hapishane müdürü ve Frank sarho halde dost oluyor, e lenceden ayr larak hapishanenin yolunu tutuyorlar. Üçüncü bölüm Ertesi sabah herkes kendini hapisanede buluyor. Müdürün orada olmamas , hapishane bekçisi Frosi’nin sarho halinden de herkes a k n. Rozalinda e inden ayr l k karar n al yor. Adela ve k zkarde i da’y hapishaneye götürüyorlar. Bu a k nl Falke’nin bu karga an n Yarasa’n n intikam oldu unu anlatmas d r.
Müzik dinlemek için öneri: “Yarasa” operetin üvertürü- Y. >traus 91
BALE Bale ( talyanca ballet-oyun, dans) sahne gösterisi olarak müzik vücut hareketleri, oyun ve pantomim e li inde dram etkinli idir. lk bale biçimleri eski Yunan trajedi ve komedi sahnelerinde ilkel büyülü oyunlarda, kültür adetlerinde, komedi sahnelerinde ayn zamanda Orta Ça ’da sokak sanatç lar n ve ark c lar n gösteri s ralar nda hareketleri çok kullanm lard r. Rönesans döneminde Kuzey Avrupa’da bale tiyatro biçimi olarak kullan l yormu (1300–1600). Törenli Frans z göstrilerinde, saray balesi oyun, müzik ve sözlerin birle mesiyle meydana gelirmi . 1661 y l nda bale okullar n aç l yla klasik balenin tarihçesi ba l yor. Bu sanatta belli hareketler, ifade, pantomim ve duygular sunulur.
Sanat Biçimi Olarak Balenin Geli imi XVII.-XVIII. yy.’da bale operan n ayr lmaz parças olmu tur. Bundan sonra balenin teknik standardlar n n geli tirme dönemi ba l yor. XIX. yy.’da bale ciddi, dramatik ve kendi ba na sanat biçimi olarak operayla ayn dercededir. Bu sanata en büyük eme i Jan-Corc Nuvr vermi tir. Duygular n vücut hareketleri ve yüz ifadeleri ile aç a ç kar yormu .
1872 y l n Edgar Dega bale oyuncular
92
Klasik bale geleneksel bale tekni ine kat lan en çok uygulanan bale eklidir. Klasik bale: Rusya, talya, Fransa ve ngiltere ülkeleri kökeni gösterilmektedir. Sahnede oyun hareketleri bellidir, çok gerilmeler, görkemli hareketler ve çok geli mi teknik hareketleri ile tan mlan r. Balede hareketler
Romantik balet hikayeler ve efsanelerden esinlenerek klasik bale teknikleri ve halk dans hareketleri uygulanarak yap l r. XX. yy.2da Sergey Dyagilyev, küçük bir grup genç koregraJar ve müzisyenlerle modern bale kurmu lar. O dans ve müzi in bereberli ine e ilim göstermektedir. Ç plak ayakla bale yapan balerin
Modern bale hikaye ve efsanelerden esinlenerek, klasik-bale tekniklerini kullanarak, fakat hareketli halk oyunlar n unsurlar mevcuttur.
Modern dans sidora Dankan kurmu tur. Yal nayak oynayan ilk bale sanatç lar ndand r.
Modern baleden bir görüntü
sidora Dankan
Ünlü bale eserleri: Petar liç Çaykovski’den “Ku u Gölü”, “Cevizk ran”, “Uyuyan Güzel”; Adolf Adam’dan “Jizel”, Boris Glazunov’dan “Raymonda”, gor Stravinski’den “Ate li Ku ” ve “Petru ka”, Sergey Prokofyev’den “Romeo ve Jüliyet” ve “Kul Kedisi”, Çezare Punyi’den “Esmeralda”, Ludvig Minkus’tan “Don Ki ot”, Lio Delib’den “Kopeliya”, Stevan Hristiç’ten “Ohri Efsanesi” vb.
93
Balede Kullan lan Terimler Önceden bestelenmi müzi e göre bale hareketleri yap l r. Bunlar n üzerine ise libreto yaz l r. Koregraf bale hareketlerini kuran en önemli ki idir. Koregrafya oyuncular n verilen hareketlerin sunulu una denir. Divertisman konser program olarak üç k s mdan olu ur. Oyuncular n giysilerini ba ar l bir ekilde çizme ve dikme görevi giysi tasar mc s na aittir.. Erkek ya da bayan k yafetleri oyuncunun vücudunu ön plana getirir. Arada oyuncunun rahat hareket yapmas n engellemeyecek durumda Bale patikleri olmal .
“Uyumu Güzel” balesinden bir görüntü
Biliyor musun? “Uyumu Güzel” ilk kez 1829 y l nda Paris’te sunulmu tur. Koregrafyay Frans z Jan Omer yapm t r. Koregrafya çok ba ar l oldu undan dolay oyunu tüm tiyatrolar repertuvara alm lar.
Bale Sanatç lar Primabalerin asoluta klasik bale oyuncular n en yüksek mertebeye ula lan ünvand r. Birkaç kez bale tarihinde bu ünvan verilmi tir. Primabalerina en iyi bayan bale oyuncusuna verilen ünvand r. Klasik bale sanat sanatç lar na bu ünvan verilir. Solistler bale sanatç lard r (kad n ya da erkek), ilk ve ikinci solist rollerini oynayanlard r. Ansamblo oyuncular n büyük grubuna verilen isimdir. Solo oyuncu kat l mlar yoktur. 94
Ünlü Bale Sanatç lar
Matilda K esinskaya
Galina Ulyanova
Ana Pavlova
Margo Fonteyn
Maya Plisetska
Larisa Ponomaranko
Yuri Yanovski
Rudolf Nureev
Gabor Kapin
Ödevler: 1.Di er ünlü bale sanatç lar n ve onlar n oyunlar n ara t r. 2. Modern bale oyunculardan olu an albüm yap. 95
Petar liç Çaykovski Petar liç Çaykovski (1840-1893) Rus bestecidir. XIX. yy.’ n ikinci yar s nda ya am ve eserler yaratm t r. Daha küçük ya ta Rus halk müzi ine kar ilgi göstermi tir. Müzük yetene i olmas na ra men ebeveynlerin arzusu üzerine hukuk okuyormu . 23 ya nda Petrovgrad Konzervatuar ’nda müzik teorisi ve beste bölümüne kayd n yapt rm . Onun orjinal müzik dili ilk eserlerinde belirmeye ba lam (1866-1877). Birinci senfonisi, “Romeo ve Jüliyet” üvertürü ve P. . Çaykovski “Ku u Gölü” balesi. Nadejda fon Mek Rus zengin besteci hayran sayesinde Çaykovski maddi s k nt ya u ramam t r. Rusya’da kendi eserlerinin yönetmenli ini yaparak ün kazanm t r. Bestecinin eserlerinde halk müzi i motivleri hissedilmektedir. Alt senfonisi ünlüdür, operalar “Evgeniy Onegin” ve “Pikin Bayan ”. Balelerden: “Ku u Gölü”, “Uyumu Güzel” ve “Cevizk ran”.
Biliyor muydun? -Baz muzikologlar Çaykovski’nin alt nc senfonisini rekviyem gibi bestelemi tir. -Nadejda fon Mek ve Çaykovski diyalogu sadece mektupla mayla gerçekle mi (birbirlerine 1200 mektüp göndermi ler). Birbirlerini hiçbir zaman görmemi ler.
“Uyumu Güzel”balesinden bir sahne
96
Cevizk ran “Cevizk ran” klasik bale oyunudur ki, Marius Petipa’n n libretosuna müzi i P. . Çaykovski bestelemi tir. 1892 y l nda ilk kez Sankt Petersburg’ta Marin tiyatrosunda sunulmu tur.
çeriklik: Olay XIX. yy.‘da eski Alman kentinde olagelmi .
Cevizk ran kuklas yla Klara
Birinci bölüm: Noel gecesi sokaklarda hareketlilik ve bayram havas ndaym . >talybaum’un misa r odas nda süslenmi çam a ac bulunuyormu . talbaumun evi
E lenceye oyuncaklar ustas olan Dresermayer ve çocuklar gelmi . Herkes çam a ac etraf na toplanm lar. Dresermayer, çocuklara hediyelerini da t yor. Kukla oyunu Miji tatara oynanmaya ba l yor. Oyuna Dresermayer de kat l yor. Ba l gözlerle ilk kez Klara ad nda >talybaum’un k z n tutuyor. Oyundan sonra dans ba l yor.
konuklar n geli i
97
Dresermayer’in sihirbas elbiselerin giyinmesiyle oyun daha ilginç oluyor. Sihirbas oyunlar ile oyuna ba l yor. Fareler kral prensesi çalmak istiyor. Fakat cesur >çelkunçik kukla ya da Cevizk ran kukla onu öldürmü . Oyunlar devam ediyor. Dresermayer sihirbas
De i ik kuklalar Klara’ya gösterilir, fakat Klara Cevizk ran istiyor. Frans o kuklay çalmak isteyince elinde sadece kuklan n ba kal yor. Dresermayer hemen kuklay tamir ediyor ve oyun devam ediyor. Klara imdi memnun, kuklay seviyor. E lence bitiyor, herkes evine gidiyor. I klar sönünce Klara odas na çekiliyor. Rüyas nda Klara farelerin misa r odas na girip korkuturken >çelkunçik oyuncak askerleri ile korumay ele al r. Klara korkmadan ayakkab n askerle üzerine atarak >çelkunçik’i kurtar r. Farelerin kral sava kaybedip odadan uzakla r. Dresermayer büyü ile Klara’y güzel prensese ve >çelkunçik’i prense dönü türüyor. Ba l yor hikayeler gezisi. Fareler dans
kinci bölüm: Klara ve >çelkunçik büyülü adada bulunuyorlar. Güzel ortamda Klara ve >çelkunçik bulunuyorlar. Di er konuklarla e lenip dans ediyorlar. Sabah olunca Klara uykudan uyan p e lence bitmi tir. Kar tanelerin dans
Müzik dinleme önerisi: “Çiçekler Dans ”, “Cevizk ran” P. . Çaykovski. 98
Makedon Opera ve Balesi 1948 y l nda operan n kurulmas yla MHT da bale çal maya ba lam t r. Makedon koregraf Gyorgi Makedonski Analize Asman’la (Alman bale hocas ) birlikte ilk bale studyosunu kurmu lard r. 25 ki iyle oyuna ba lam t r. Bir zaman MHT binas
lk bale temsili >arl Gunon’un yazd Valpurg gecesiymi , 1949 y l nda Trayko Prokopiev yönetmenl i alt nda sunulmu tur. Gyorgi Makedonski koregrafyay yapm t r. 1950 y l nda studyo bale okuluna dönü üyor. Daha sonralar orta bale okuluna. Bugün ise müzik bale okulu olarak çal maktad r. 1945 y l nda “ liya Nikolovski-Luy” Müzik Bale Okulu kurulmu tur. Bu okulda nesiller yeti mektedir. Bu okul sayesinde yar n n müzisiyenleri, bale sanatç lar , pedagoglar yeti iyor.
Bugünkü MOBM binas
Biliyor musun? Gligor Smokvarski’nin “Makedonska Povest” ilk Makedon balesiymi .
Bale eserlerini u besteciler yazm lar: Trayko Prokopiev, Toma Pro ev, Tomislav Zografski, Aleksandar Lekovski vb.
99
Makedonya Bale ve Koregraf Sanatç lar
Elpida Pakovska
Vera Brancolitsa
Olga Milosavleva
Zoran Velevski
100
Natka Penu linska
Zoitsa P. Veleva
Ekrem HĂźsein
Goran Bojinov, MB En iyi sanatç
Katerina Kiprovska, MB primabalerina
Kire Pavlov, MB solist
Risima Risimkin 20’ye yak n proje yaratm t r. O, “Dans Fest” festivalin kurucusudur. Makedonya modern bale sanatç lar grubundan say l r. Risima Risimkin
Aleksandra Miyalkova MB en iyi sanatç
“Raymonda” balesinden bir görüntü
Ödev: 1. Makedonya’da bale sanatç lar n ara t r ve albüm düzenle. 101
Trayko Prokopiev Trayko Prokopiev (1909-1979) Kumanova’da do an Makedon bestecisidir. Orta müzik okulunu Belgrad’ta bütünlemi . 1946 y l nda e itimine devam ettimek için Praga Konzervatoriuma yaz l yor. Makedonya’ya dönünce Üsküp Radyosu’nda verimli müzik çal malar yapm t r. Daha sonralar senfonide orkestra yönetmeni olarak çal yor. Üsküp operas ve “Tanets” ansamblosunun ba na geçiyor. Onun çok zengin yarat c l vard r. Eserlerinde Kumanova halk Trayko Prokopiev motivlerini kullanmaktad r. Sahne müzik yap tlar aras nda bale: “Labin ve Doyrana”, operalar : “Ayr l k” ve “Kuzman Kapidan”. lk Makedon lmi için müzik yazm t r . “Frosina” ad ndaki lm 1952 y l nda çekilmi tir.
“Labin
ve Doyrana”
“Labin ve Doyrana” mitoloji konulu eserdir ve Doyran Gölü’nde olagelmi tir. Mitolojiye göre perilerin gücü büyüktür ve insan müdahale edemez onlara. Uygulanm sözlere Trayko Prokopiev müzi ini bestelemi tir. 11.06.1958 y l nda Makedon halk tiyatrosunda premiyörü sunulmu tur. Doyran Gölü’nün olu umu ve Doyran kenti için öyle denilmektedir: Polin kentinde güzel, yüksek boylu, esmer güzeli Doyrana ad nda bir k z ya yormu . Doyrana arkada lar ile her gün su doldurmak için kentten uzakta bulunan çe meye gidiyormu lar. Bir gece k za gönül veren Labin gelmi . Aralar nda güzel konu malardan zaman n nas l akt n farketmeden arkada lar testileri suyla doldurup evlerine dönmü ler. Doyrana testileri suyla doldurup çe meyi aç k unutup eve dömü . Çe me bütün gece ak p vadiyi suyla doldurmu . Güzel çimenli vadi göle dönü mü . K z n güzelli inden göle Doyrana, kente de Doyran ad verilmi .
102
Labin ve Doyrana Balenin çerikli i Doyran Gölü k y s nda Labin ve arkada Ognen görü mü ler. Gölün güzelli inden ilham alan Labin kaval çalmaya ba lar. Kaval n büyülü sesi, üç k zkarde i gölden ç kmas ve perili dans oynamas için aldat yor. Labin onlar n güzelliklerini görünce onlar çok be enmi . Mitolojiye göre Labin gömleklerin alt ndaki büyüyü biliyormu . Doyrana’n n güzelli ine hayran kal p gömle ini alm . Doyrana Labin’le ya amaya mecbur kalm . Zaman geçtikçe onlar sevgi ve a k içinde hayatlar n sürdürmü ler. Ognen kendi dü ünü için haz rl klar yap yormu . Dü üne Labin ve Doyrana da davetliymi ler. Herkes Doyrana’n n perili dans n oynamas n rica etmi ler. Labin’den ald sihirli gömle i geri istemi çünkü sadece o gömlekle dans edebilir. ste ini yerine getirmek için gömle i Labin vermi . Büyülü müzik ile Doyrana dans ederek ortadan kaybolmu . Herkes a k n a k n bak larla Labin’e do ru bak yormu lar.
Labin ve Doyrana balesinden bir sahne
Biliyor musun? “Labin ve Doyrana” bizim tek bale lmimizdir ve Doyran Gölü’nde çekilmi tir. Müzi i Trayko Prokopiev bestelemi tir, senaryo ise Branko Gapo, Vlado Çuçkov ve Lubomir Brancolitsa’n nd r. Yap m Branko Gapo’ya aittir.
Ödev: 1. Bilgisayar kullanarak Makedon mitolojisinden müzik sahne yap tlar ndan farkl eserler ara t r . Müzik dinlemek için öneri: “Labin ve Doyrana” – Trayko Prokopiev 103
MÜZ KAL Müzikal sahne müzik yap t olarak e lence karakterli, diyaloglarla dolu, müzik ve dans noktalar ile zengin bir yap tt r. Ço u kez iki bölümden olu ur. 1900 y l nda Amerika e lence dünyas n n Broadway, New York’ta meydana gelmi tir. Ba ta burleska, pantomima, bale ve operadan olu mu . >ark lar n sunulu u e lenceli ark lar “Saç” müzikalinden sahne ve caz müzi i stilini ta yormu . Bilinen yaz n yap tlar ndan libretolar ç k yormu . Tüm sayd klar m z müzikalin ba ar l bir sahne yap t olmas na sebeptir. 1930 y l nda Avrupa’ya da ula m , ilkönce ngiltere, ard ndan Fransa ve Almanya. Ço u o dönemin ark lar evergrin olmu lard r. Örne in “Mariya”, “Bat dan Gelen Hikaye” ve “Evita”dan “A lama Benim için Arjantin”. 1920-1960 y llar aras nda müzikalin geli me ça d r. Bu dönemde müzik, söz ve dans n ba l l artm . Ünlü müzikal bestecileri: Jerom Kiri ile “ ou Gemisi”, Leonard Beri tayn’ n “Bat dan Hikayesi”, Riçard Rocers’in “Oklahoma” vb. O dönemde müzikale çok büyük ilgi varm . Rok müzi in etkisi alt nda eserler olu mu tur: “Hz. sa, Super Y d z” ve “Saç”. XX. yy.’ n en ünlü bestecisi: Endru Loyd Veber: “Kediler”, “Evita” ve “Operadan Fantom”.
“Kedi” müzikalinden bir sahne
104
“Çikago” müzikalinden bir sahne
Bat dan Gelen Hikaye “West Side Story” “Bat dan Gelen Hikaye” Amerikan müzikalidir. Müzi i Leonard Bern tayn yazm t r. Libreto Stefan Sondeim’ind r. Artur Laurente’nin eserinden adapte edilmi tir. Müzikal >ekspir’in Romeo Ve Jüliyetin’den de konu al nt lar vard r. Sahne kurumu XX. yy.’ n 50‘li y llar nda yaz lm t r.
Bu müzikal yeti kin olmayan iki sokak grubun aralar nda rekabeti ni anlatmaktad r. Etnik ve kültürleri farkl gruplar n hükmünü kimler alacak kavgas ndad rlar. Dansla yap lan rekabet
Karanl k konu, ça da müzik, dans eden farkl sosyal etnik gruplar n danslar Amerikan Tiyatrosu’nda yenilikler yarat yor.
Ayn s n n turuna organize edilmesinden önce müzikal 732 temsil oynam . 1961 y l nda lm için uygulama yap larak Robert Vays yönetmenli inde 11 Oskar adayl ndan 10 Oskar odülüne sahip olmu tur.
“Bat dan Gelen Hikaye ”müzikalinden bir sahne
105
çerilik: Birince sahne: “The Sharks” (Köpekbal ) grubu üyeleri Porto Riko’dan ilk Amerikanl nesillerindendir. Onlar beyaz rk ki ileri taraf ndan hesapla ma daveti alm lar. E lencede Toni ve Mariya aras nda a k uyan yor. Mariya di er grubun lideri olan Bernardo’nun k zkarde idir. Mariya ve Toni
K zlar e lenirken arada erkekler sokak kavgas na haz rl k yap yorlar. Toni ve Mariya aras nda a k büyüyerek dü ünü dü ünüyorlar. Kavgada Bernardo Toni’yi b çakla yaral yor. Raf ise kendini kontrol edemeyerek Bernardo’yu öldürüyor. Dansla rekabet görüntüsü
kinci sahne:
Toni ve Mariya’n n kaç sahnesi
Bernardo’nun ölüm haberini Mariya ö reniyor. Duygular a k ve nefretle kar yor. Buna ra men Toni ile kaçmay karar veriyor. Raf arkada l k ad na Toni’yi koruma alt na al yor. Hesapla malar devam ederken yalandan Mariya’n n ölüm haberi geliyor. Toni kar ki gruba giderek Mariya’y istiyor. Yolda o yaral d r ve ölüyor. Mariya üzgün üzgün gerçek a k n n gitti ini seyrediyor.
Ödev: 1. Power Point’te konu hakk nda sunum haz rla. Seçim serbet olsun. Müzik dinlemek için öneri: “Bat dan Gelen Hikaye” - Cim Mambo 106
Operadaki Fantom “The phantom of Opera” “Operadaki Fantom”, Gaston Leru’nun Frans z eseridir. XX. yy.’da (1910) bu hikaye halinde yay nlanm t r. Halk aras nda pek ilgi uyand rmam t r. Daha sonralar tiyatro ve lm eserine adapte edilince büyük ilgi uyand rm t r. Loyd Veber’in çal t müzikal büyük ba ar ya ula m . Bugün Broadway’de “Operadan Fantom” müzikali en seyredilen eser olmu tur. Kristin ve Fantom
çerilik: K zca z Kristin Dae çok erken annesiz kal yor. Annesinin ölümünden sonra ona babas bak yor. Babas sveçli dü ün sanatç s d r. Onlar n yolculuk esnas nda babas k z na hikayeler anlat yormu . Aralar nda en çok bahsedilen müzik mele iymi . K z n arkada Raul da hikayeyi severek dinliyormu . Babas n n ölümünden sonra Kristin Paris Opera Korosu’nda ark söylemeye ba lam . Kristin’in sahne ç k
Birdenbire babas n n anlat hikayelerden müzik mele ini duyma a ba lam . Asl nda o ses Erik- Fantomdur, podrumlarda gizlenen biriymi .
107
Kristin ses güzeli iyle ba ar dan ba ar ya ula yor. Erik ve Raul aras nda rekabet yarat l yor, çünkü ikisi de Kristin’e a km lar. Eri e ac yarak Kristin Raul’la gidemiyor, Kraul ise onu Erik’ten uzakla t rmak istiyor. Kristin ve Erik
Erik konu may duyunca, Faust opera esnas nda Kristin’i kaç r yor. Onunla evlenmesini teklif ediyor, aksine operay bozacak diyerek ona tehdit ediyor. podrum alanlar ndan
Raul ve “Persilyal ” (Erik’in geçmi inden bir ah s) Kristin’i kurtarmaya gelirken “azap odas na” giriyor. Kurtarmay denerken, Kristin, Raul’la evlenmeyi kabul ediyor. Kristin göz ya lar n tutam yor, üç hafta sonra Erik’in ölüm haberi geliyor.
“Operadaki Fantom” sahnesi
Müzik dinlemek için öneri: “Operadaki Fantom”, Jak Ofenbah’tan Sara Braytman’ n ve Antonio Bandaras’ n sunumuyla. 108
CAZ MÜZ K (jazz) Caz XX. yy.’ n özelli ini ta yan müzik türüdür. Güney Amerika’ya ta nan Afrikal lar n müzi i olarak say lmaktad r. Afrika’dan adetleri ve geleneksel müzi i birlikte ta m lar. Yeni yurtlar nda halk müzi i, klise müzi i ve di er türlerle zenciler tan yor. Müzik yetene i çok geli mi , Afrika zencilerin adeti do açlama ve ritm bak m ndan kabiliyetli, yeni ortamda yayg n olan müzik türlerini iyi kabul eden ve kendi Afrika müzi i ile orta dil bulmu turlar. Caz müzi inde çalg lar çok çe ittir. Vuru lulardan (timpan ve di erleri), daha sonralar piyano, kontrbas ve gitar ilave edilmi tir. Melodik çalg lar aras nda: trompet, trombon ve klarnet sesleri, saksafon ve vibrafon çalg lar ile zenginle tirilmi tir. Caz müziki sanatç lar
Caz müzi inde vokal solistler ve ansamblolar kat labilir. Vokal sanatç lar aras nda: Luis Amstrong, Bing Krozbi, Frenk Sinatra, Rey Çarls, Sara Von Fitscerald, Mahaliya Cekson, Bili Holidey, Barbara Streysend vb. Frenk Sinatra
Ki isel olarak geli ir ve her gösterisi galad r, müzi inde do açlamalar çok önem ta r. Eserin ba nda konu çal n r, ard ndan melodik ve ritmik variyasyonlar ile tek tek çalg lar melodiyi çalar. Do açlamalar ritmikle zengindir. Melodi çizgisine senkop yap l r. Böyle müzik yapmada kat l m ve yetenek çok önemlidir.
109
Caz n Geli imi lk dönem lk etap 1895 y l ndan XX. yy.’ n 20 y llar aras nda New Orleans’ta ya da “s cak” caz diye adland r l r. O dönemde regtaym ve bluz karakteristik stiller kullan l rm . Do açlamal melodileri u Avrupa çalg lar ile gerçekle ir: tromet, trombon, klarnet ve vuru lu çalg lar kullan l yor.
Dixieland Jaz Bend
Amerikan beyazlar bu stili kabul ederek çalmaya ba lam lar. Öyle dixilend tarz olu mu tur ve sadece beyazlar n müzi i olarak kalmam t r. Solistlerin do açlamalar ve gruplar n kat l m ile devam ediyorlar. kinci dönem
King ve Karter orkestralar
Caz n geli im merkezi olarak Çikago say lmaktad r. 1920-1930 y llar aras nda Çikago’da sving stili meydana geliyor. Çikago stilinde saksafon çalg s çok önemli çalg olarak say l r. Birinci Dünya Sava ’ndan sonra caz müzi i bütün Amerika ve Avrupa’ya yay l yor. Daha çok caz gruplar olu uyor (big band). O dönemden önemli grublar aras nda: Cozef „King„ Oliver ve Dyuk Elington vb.
Biliyor musun? Dyuk Elington (1899-1974) Amerikan 25 sent paras nda ilk zenci yüzü bas lm t r. Big Band - büyük orkestra, 20 ki ilik ekipten gruplara ayr lm solistler.
Dyuk Elington
O dönemde senfonik caz da kuruluyor. Büyük senfonik caz gruplar konser salonlar nda çalarlar. Dönemin ünlü eserler aras nda “Mavi Rapsodi”ymi , besteci: Corc Ger vin. Müzik dinlemek için öneri: “Mavi Rapsodi”- Corc Ger vin. 110
Üçüncü Dönem XX. yy.’ n 30’lu y llar aras nda sving adl yeni stil ortaya ç k yor. Daha sonra dans oyunlar için popüler müzik olmu tur. Büyük gruplarda do açlama beraberce çal nmayarak solistlere ayr lm . O dönemin isimleri aras nda: Luis Amstrong (trompet ve vokal), Beni Gudman (klarnet ve orkestre e ) Kaunt Beyzi (piyanis ve besteci) Layonel Hempton (vibrafonist).
“Caz Kral ” “Saçmo” adland r lan Luis Amstrong iki yönlü sanatç d r. Trompetçi ve vokal solist olarak biliniyor. Luis öyle diyor: “Her müzik halk müzi idir.” Luis Amstrong
Biliyor muydun? Beni Gudman’ n: “Sing, sing, sing” Amerikan Radyosu diliyle 100 ark aras nda en iyisiymi . Beni Gudman
Dördüncü Dönem 40’l y llar aras nda bi bebop stili ortaya ç k yor. H zl tempoda dans için de il dinlemek için kullan lan müziktir. O dönemin müzisyenleri: Çarli Parker (saksafon), Dizi Gilepsi (trompon ve orkestra e ). 40-50 y llar aras nda yeni stiller de otaya ç k yor, aralar nda: cool –jazz, ha f sesli, sakin melodik do açlamalar ve tempoda agresiJik kullan lmayarak, bi bop stilinin harmonisi al narak çal n r. Bi bop devam hard bop geliyor. Hareketli do açlamalar geriye geliyor. Modal cazz‘da klise melodi do açlamalar kullan l r. 50’li y llar n sonlar na do ru free- jazz beliriyor. Serbest do açlamayla bilinir. Temsilcileri: Mayls Deyvis, Con Koltreyn, Herbi Henkok, Ornet Koulman.
111
Be inci Dönem XX. yy.’ n 60-70’li y llar aras nda yeni stiller beliriyor cazda. Latino caz Amerikan ve latino Amerikan ritmlerinden geliyor. Ard ndan post-bop, soul-caz, caz fyujn, caz fank ve di erleri. Bu dönemim temsilcileri: Sten Ges, Toni Viliyams, Çik Korea, Al Di Meola, Stenli Klark, Con MeklaJin, Kit Ceret. Çik Koreya
Al Di Meola
Kit Ceret
Alt nc Dönem 80’li y llardan bugüne dek caz türlü de i ikliklere u ruyor. Teknoloji geli meler müzi in ileriye gitmesine vesile olmu . Caz müzik stillerinden kalanlar unlard r: Smooth Jazz, Acid Cazz, Nu Cazz, Jazz Rap, Punk Caz, Cazzcore vb.Ünlü sanatç lar aras nda: >ade, Diyana Kral, >aka Kan, Co ua Redman, Keni Ci, Ceyms Karter. Ceyms Karter
Müzik dinleme önerisi: “Blue Bossa” – Keni Dorhan. 112
Blue Bossa
Makedonya’da Caz Dragan Gyakonovski – pato (1931-1987) besteci, aranjör ve orkestra yönetmeni olarak Makedon caz ve e lence müzi in önemli ki isidir. Hayat süresince Makedonya’da kaliteli caz müzik çal malar yapm t r. Makedonya’da ilk profesiyonel orkestralar kurarak D. Gy. pato onlar çal t r p MRT big bandini kuruyor. 3000 aranjmanlar ve 500 e lenceli ve caz müzik eserlerini bestelemi tir. Vokal bestelerinden: “Leni”, “Sonu Geldi mi”, “Ayr l n Son An ”, “Müzik gibi Güzelsin” vb. Orkestra müziklerinden: “ granka“, Makedonya’da ilk caz eser olarak say l r.
liya Peyovski caz besteci, aranjör ve yönetmendir. Caz-beste ve aranje e itimini Boston’nun Berkli Koleji’nde, Amerika’da okumu tur. 70 bestesi ve 300 aranjeler yazm t r. Dünyada düzenlenen ünlü festivallere gitmi tir. Kendi bilgisini “Caz Müzi inde Harmoni” adl kitab nda yazm t r. liya Peyovski
Kire Kostov
Kire Kostov, Makedon besteci ve yönetmendir. 19701988 y llar aras nda Radyo Üsküp dans müzik orkestras nda ilk trompetçi olarak tan l yor. 1988 y l ndan bugüne dek o orkestran n yönetmenidir. Orkestra eserlerin bestecisi, caz müzi ini çal an ve popüler müzik bestecisidir. Aralar nda en tan nm : “Benim s rr m”d r, ve gün bugün de söylenmektedir.
MRT Dans orkestras n n üyeleri
113
Üsküp Caz Festivali 1982 y l ndan bu yana aktif olarak çal maktad r. lk bak ta Makedon müzi inden uzak bir müzik türü olsa da seyircilerin ilgisini çok çekmi tir. sim yapan festivaller aras ndad r, Balkanlar’da ve Avrupa’da bile ad yapm t r.
Üsküp Caz Festivali’nde Rahib Abu Kalil orkestras
Makedon caz sanatç lar
Toni Kitanovski
Gyorgi arevski
Vladimir Çetkar
Toni Kitanovski Daragan Gyakonovski->pato’nun ö rencisidir ve Berkli’de (Boston) diplomas n alm t r. Onun müzik ifadesi, ara t rma ve modern caz çal malar ön plana geliyor. Gyorgi arevski Amerika, Berkli‘de caz okumu tur. >arevski ad yapan dünya müzisyenlerle çal malar yap yor ve onlarla iki albümü vard r. Vladimir Çetkar Ohri kentinden gitarc d r. New York, Menheten‘de çal p ya yor. Kendisi kuran kvartetin lideridir.
Ödevler: 1. Caz festivallerinden solist ve gruplar çal malar n ara t r ve albüm yap. 2. Oliver Belopeta kimli ini ara t r. 114
POPÜLER MÜZ K Müzik severlerin taraf ndan en sevilen ve tutulan müzik türüne Popüler müzik ad verilir. Genelde pop müzik deniliyor, asl nda popüler müzi in bir dal d r. XX. yy.’ n 50‘nci y llar aras nda belirmi tir. Her müzik türlerinden esinlenir, örne in bluz, soul, rege, kantri, elektronik müzik vb. Gündemi takip eder ve zamanla de i ikliklere u rar. Genç nesil takipçisidir.
Popüler Müzik Stilleri XX. yy.’ n 50‘nci y llar aras nda pop müzi in kökeni rock’en’roll‘a dayan r. Dans etmek için yaz lan müziktir. E lenceli karakterli olarak ba lad ve bugüne kadar öyle kalm t r. Temsilciler: Beatles(Bitls), Rolling Stones (Roling Stons), Elvis Prisli, U2, Leni Kravits, King of Leon... Makedonya temsilcilerinden: Leb i Sol, Beni >akiri, D.N.O., Area... Elvis Prisli
Metal müzik 60-70 y llar aras nda Amerika ve lgiltere’de belirmi tir. Memnun olmayanlar müzi i olarak tan n r. Bu tür müzik rok ve bluz müzi in devam d r. Temsilciler: ron Maiden, Led Zeppelin, Black Sabbath, deep Purple, Metallica vb. Metallica
Rap müzik Afro-Amerikan az nl ndan ve hip-hop müzikten gelmektedir. lk kez New York, Bronks kentinde ortaya ç k yor. Sanatç müzik alt yap l sözleri hece hece söylemesinden olu ur. Temsilcileri: Dr. Dre, Tupac Shakur, Snoop Dog, Eminem, Jay-Z, 50 Cent, P. Diddy, Makedon temsilcileri: Toni Zen, Slatkaristika...
Toni Zen
115
Elektronik müzik 70-80 y llar aras nda Detroit’te ilk kez popüler elektronik müzi i olarak ortaya ç km t r. Belirli ve devaml ritm üzere, distorze ve sintetik seslerle olu am müzik türüdür. Bugün kulüp müzi i olarak tan n r. Gençler aras nda çok sevilen müziktir. Temsilcileri: Derrick May, Kevin Sounderson, Kraftwerk... Kiril Caykovski
Pop müzik rok müzi in alternativi olarak 50 y llar aras nda ortaya ç km t r. Ticari müzik olarak say l r. Gençlere yöneliktir. Temel elemanlar de i memi , ayn kalm t r. Y llar boyunca di er pop müzik türlerin etkiler hissedilir (rok, rap vb.). Temsilciler: Michael Jackson, Backstreet Boys, Take That, Madona... Makedon temsilcileri: Kaliopi, To e Proevski, Elena Ristevska, Tamara Todevska.... Tamara Todevska
R’n’B müzik, tercümede ritm ve blus demektir. Günümüzde bu stil Afro Amerikan müzik stilin 80’li y llar n sürdüren müzik türüdür. Onun olu umundan bugüne kadar sürekli di er müzik stilleri olan elektron müzi i, caz vb. elemanlar kullan l p geli mektedir. Bu stil gençler taraf ndan çok dinlenilir. Temsilciler: Alicia Keys, Mary J. Blige, Beyonce, Usher, justin Timberlake... Makedon temsilcileri: Yovan Yovanov, Adriyan Gaca vb. Alicia Keys
Müzik dinleme önerisi: “Hello”, Beyonce “Rehab“, Rihanna “K rm z Ya murlar”, Dani 116
Sar Saçlar nda Güne Müzik :Gligor Koprov Söz: Ognen Nedelkovski
Se-nin a-d n-dan dört harf Se-nin bu -day, a-rap göz-le-rin
Be-nim dün-ya-m n dört kö- e-si On-la-r sen-de gö-rü-yo-rum
Gü-zel u-yur-ken
Söz-ler a-r -yo-rum- söz-ler yok
An-la-d m en gü-zel çi-çek-sin sen Se-nin gi-bi de- il
Söz-le an-la-t -la-maz-s n
A -k ge-ti-ren me-lek
Y l-d z-la-r giz-ler se-nin göz-le-rin-de
Al-t -n m be-nim
Se-nin gel-me-ni bek-li-yo-rum.
117
Müzik Teorisi Bilgilerin Belirlenmesi BULMACA
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Portenin üçüncü çizgisinde yaz lan notan n ad . Bizim popüler bale grubumuz. En ince erkek ses. ki notay ayn anda ba layan i aretin ad . Dram olay n solitler taraf ndan gerçekle en sahne müzik yap t . En ince kad n sesi. Ha f ya da vurgusuz ölçü zaman .
REBUS (RES ML B LMECE)
ve
KR PTOGRAM
G___GY
A____B
118
GY____J
S___J
GY____J
J_____L
J____S
____B
P____S
ÇER K: Yurdum Benim ........................................................................................................... 4 Dur Ton Gamlar ................................................................................................................. 5 Bemollu Dur Gamar n Olu umu ......................................................................................... 6 F-dur Gam .......................................................................................................................... 7 F-durda Melodi Al t rmalar .............................................................................................. 8 Çok Bilen Tav an ....................................................................................................... 9 Moll ton Gamlar ............................................................................................................... 10 d- moll Do al Tür Gamlar ............................................................................................... 11 d- moll Do al Tür Melodik Al t rmalar .......................................................................... 12 d-moll Harmonik Gam ..................................................................................................... 13 d- moll Harmonik Melodi Al t rmalar ............................................................................ 14 Ye il Çay rlar ........................................................................................................... 15 Melodik d- moll Gam ...................................................................................................... 16 d- moll Melodik Türü Melodik Al t rmalar .................................................................... 17 F- dur ve d-moll Gamda Al t rmalar................................................................................ 18 Ölçü Çe itleri .................................................................................................................... 19 Birle ik 7/8 Ölçü ............................................................................................................... 20 7/8 Ölçülerde Melodik ve Ritmik Al t rmalar ................................................................. 21 Marika’ya Annesinin Sözleri ................................................................................... 22 Müzik Biçimleri Elemanlar ............................................................................................. 23 ki Bölümlü Küçük >ark .................................................................................................. 24 Ninni ................................................................................................................................. 25 Vah i At Sürücüsü. Robert >uman .................................................................................... 26 Üç Bölümlü Küçük >ark .................................................................................................. 27 Üç Bölümlü Küçük >ark >emas ..................................................................................... 28 Ölçü ve Ölçü Birimleri...................................................................................................... 29 Senkop............................................................................................................................... 30 Senkop Kullanarak Ritmik ve Melodik Al t rmalar ........................................................ 31 eytan Küçük K z ..................................................................................................... 32 ENSTRUMENTAL MÜZ K .......................................................................................... 33 Müzik Çalg Türleri ...................................................................................................... 34 Seslerin Olu umuna göre Müzik Çalg lar n Ayr l .................................................... 35 Yayl Çalg lar ............................................................................................................... 36 Keman...................................................................................................................... 37 Viyola ...................................................................................................................... 38 Viyolonsel ................................................................................................................ 39 Kontrbas .................................................................................................................. 40 Harp ......................................................................................................................... 41
Gitar .........................................................................................................................42 Mandolin..................................................................................................................43 Ü emeli Çalg lar ..........................................................................................................44 Flüt...........................................................................................................................45 Klarnet .....................................................................................................................46 Saksafon ..................................................................................................................47 Obua ........................................................................................................................48 Fagot ........................................................................................................................49 Trompet ...................................................................................................................50 Trombon ..................................................................................................................50 Korno .......................................................................................................................51 Tuba .........................................................................................................................52 Tu lu Çalg lar...............................................................................................................52 Piyano ......................................................................................................................53 Org ...........................................................................................................................54 Akordeon .................................................................................................................55 Vuru lu Çalg lar ...........................................................................................................56 Vibrafon ...................................................................................................................58 Timpanlar.................................................................................................................59 Belirsiz Ses Yüksekliklerini Veren Vuru lu Çalg lar (Ritmik Çalg lar) ..................60 Noel..........................................................................................................................62 Sahne Müzik Yap tlar ......................................................................................................63 OPERA.............................................................................................................................64 Klaudio Monteverdi .....................................................................................................65 Libreto ..........................................................................................................................68 Besteci .........................................................................................................................68 Vokak Ses Sanatç lar ...................................................................................................69 Koro..............................................................................................................................70 Operada Orkestra .........................................................................................................71 Orkestra Yönetmeni............................................................................... ......................71 Korepetitör ...................................................................................................................71 Rejisör ..........................................................................................................................71 Set Tasar mc s .............................................................................................................72 Koregraf ...................................................................................................................... 72 Giysi Tasar m ..............................................................................................................72 Opera Evleri .................................................................................................................73 Cuzepe Verdi ................................................................................................................75 Traviyata.......................................................................................................................76 Makedonya’da Opera ...................................................................................................79 Makedon Opera Sanatç lar ..........................................................................................80 Ünlü Makedon Yönetmenleri .......................................................................................81 Ünlü Makedon Bestecileri............................................................................................82
Kiril Makedonski ......................................................................................................... 83 Çar Samoil Kiril Makedonski ......................................................................................................... 84 Gotse Makedonyas ................................................................................................. 86 OPERET .......................................................................................................................... 87 Jak Ofenbah .................................................................................................................. 88 Yohan >traus................................................................................................................. 90 BALE................................................................................................................................ 92 Bale Terminleri ............................................................................................................. 94 Ünlü Bale Sanatç lar ................................................................................................... 95 Petar liç Çaykovski ..................................................................................................... 96 Cevizk ran .................................................................................................................... 97 Makedon Opera ve Balesi ............................................................................................ 99 Makedonya Bale ve KoregraJar ............................................................................... 100 Trayko Prokopiev ....................................................................................................... 102 MYUZ KL ..................................................................................................................... 104 Bat dan Gelen Hikaye ................................................................................................ 105 Operan n Fantomu ...................................................................................................... 107 CAZ MÜZ K ................................................................................................................. 109 Caz Müzik Geli imi ................................................................................................... 110 Makedonya’da Caz..................................................................................................... 113 POPÜLER MÜZ K ...................................................................................................... 115 Sar n Saçlar nda Güne ...................................................................................... 117 Müzik Teorisi Bilgilerin Tekrarlanmas ..................................................................... 118
122