Анорексија Анорексија е нарушување на нагонот за исхрана. Кај луѓето кои имаат анорексија постои голем страв од тоа дека ќе ја зголемат својата телесна тежина. Поради тоа, овие луѓе многу малку јадат и екстремно слабеат. Анорексијата е состојба која во исто време е физички и психички проблем. Таа често започнува како диета, меѓутоа тие диети стануваат екстремни и излегуваат од контрола. Луѓето во оваа состојба постојано мислат на исхраната, диета и на својата телесна тежина. На психолошко ниво, тие имаат искривена претстава за своето тело. Иако другите им викаат дека се слаби, тие кога ќе се погледнат во огледало, се гледаат себеси многу дебели. Анорексијата може да биде проблем којшто трае цел живот. Ако анорексијата соодветно не се третира, таа може да води до сериозни здравствени проблеми, како на пр. остеопороза, оштетување на бубрезите и проблеми со срцето. Некои луѓе дури и умираат како резултат на овие проблеми Поради вакви проблеми, мора итно да се побара помош, бидејќи со одложувањето на лекувањето, симптомите постепено стануваат сè поотпорни на лечење. Соодветен третман може да помогне личноста со анорексија да се чувствува подобро и да ја задржи здравата телесна тежина. Кои
се
причините
за
појавата
на
анорексија?
За жал, ваквите психички нарушувањата се мошне комплексни поради што вистинските причини за нивното појавување не се познати. Веројатно тие се мешавина од генетски фактори, социјални фактори и карактеристики на личност. Веројатноста е поголема некој да има анорексија ако: • Во вашето семејство имало некој кој имал проблеми со голема тежина, некој вид нарушување во исхраната или имал депресија или анксиозни нарушувања. • Имате работа во која е битна тежината и изгледот, како на пример, балет, модел или гимнастика. • Вашата личност е таква што имате тенденција да бидете постојано совршени, никогаш не сте задоволни од себе или премногу сте загрижени 1
• Поминувате низ стресни моменти во вашиот живот, како на пример развод, се селите во друг град или во друго училиште, или сте го изгубиле партнерот. Анорексијата е присутна кај помалку од еден процент од популацијата. Најчесто се појавува кај: • Адолесценти. Слично како и кај другите нарушувања во исхраната, анорексијата започнува да се појавува во тинејџерските години. Меѓутоа ова не море да биде правило, бидејќи забележани се случаи и кога симптомите се појавиле и порано и подоцна од овој период во животот. • Жените. Околу 9 од 10 поединци кои имаат анорексија се жени. Многу од луѓето кои имаат анорексија се од белата раса и потекнуваат од семејства кои се богати. Сепак оваа состојба може да се појави кај секого. Кои се симптомите? Луѓето коишто имаат анорексија одрекуваат дека имаат проблем. Не го согледуваат тоа и не веруваат во тоа. Вообичаено оние кои се нивни блиски се оние кои го воочуваат проблемот и се обидуваат да им помогнат. Ако сте загрижени за некој ваш близок, потребно се е да се запознаете со симптомите на анорексија невроза. Луѓето кои имаат анорексија: • Имаат тежина која е многу пониска од здравата, нормална тежина; • Многу се плашат од накачување на својата тежина; • Одбиваат да имаат нормална тежина • Мислат дека се поправени иако се всушност многу слаби. Нивните животи се фокусирани на контролирање на својата телесна тежина. Можно е да: • Се однесуваат опсесивно во однос на храната и диетите • Строго ја контролираат својата исхрана. На пример, тие можат да се контролираат во тоа колку калории внесуваат на ден или каков тип на храна внесуваат. • Вежбаат многу, дури и кога не се чувствуваат добро. 2
• Повраќаат или користат лаксативи или диуретици за да избегнат накачување на тежината. • Развиваат чудни однесувања во однос на храната, како на пример ја сечат храната на многу мали парчиња или го џвакаат секој залак по одреден број пати. • Тие обично се повлекуваат од пријателите и семејството и постануваат таинствени. Избегнуваат дружење, особено кога се јаде со другите луѓе и лажат за нивните навики во исхраната. Откако ќе почнат да гладуваат, почнуваат да развиваат сериозни проблеми кои се одразуваат во целиот организам. Тие можат да ги пројават следните симптоми: • Се чувствуваат слаби, уморни и имаат несвестици. • Косата им станува тенка, кожата им е сува и ноктите лесно им се кршат. • Се нарушува или целосно прекинува менструалниот циклус. • Постојано им студи. • Имаат низок крвен притисок и срцето бавно им чука • Поради слаба циркулација на крвта, имаат розов тен на кожата на рацете и на нозете. • Имаат потечени раце и нозе. • Им подраснуваат бебешки влакна по целото тело. Како се дијагностицира анорексија? Ако вашиот доктор мисли дека имате проблеми со исхраната, тој/таа ќе ја спореди вашата тежина со очекуваната тежина во однос на вашите години и пол. Исто така, потребно е да ја провери работата на срцето, крвниот притисок, белите дробови, кожата и косата. Можно е да треба да направите крвна слика и рентген снимки. Ќе ве праша за тоа како се чувствувате. Често пати и други психолошки проблеми, како депресија или анксиозни нарушувања, можат да играат улога во појавата на анорексијата.
3
Како се лечи?
На сите луѓе кои имаат анорексија им е потребен третман. Ако вие или некој ваш близок има само два симптоми на анорексија, веднаш побарајте медицинска помош. Раното откривање и терапија дава најдобри резултати во надминување на ова нарушување. Терапијата ќе ви помогне да се вратите на нормалната телесна тежина, ќе се научите на добра исхрана и ќе научите да се чувствувате добро со себе. Анорексијата е и физичко и психичко нарушување и поради тоа неопходно е да се консултирате со доктор, нутриционист и психотерапевт. Не постојат лекови со кои ќе се лечи анорексија. Меѓутоа, ако сте депресивни или анксиозни, вашиот лекар може да ви препише лекарства за да ги третирате тие состојби. Ако вашата телесна тежина премногу се намалила, неопходно ќе биде да се лечите во болница. Третирањето на анорексија е долг процес и често се случува луѓето со анорексија повторно да се врата на лошите навики на исхрана. Ако имате ваков проблем, немојте сами да се справувате со него, туку побарајте помош. Што да правите ако мислите дека некој има анорексија? Може да биде многу страшно да поверувате дека некој за кој се грижите има анорексија. Сепак можете да помогнете: • Разговарајте со таа личност. Кажете и/му дека сте загрижени и дека сакате да помогнете. • Поттикнете ја/го да разговара со некој кој може да помогне, како доктор или терапевт. Понудете се да отидете со него/неа на средбата. • Разговарајте со некој кој може исто така да ви помогне, како на пр. родител, наставник, доктор. Луѓето со анорексија можат да тврдат дека немаат проблем и дека не им треба помош, но тоа не е точно. Што поскоро добијат помош, тоа поуспешно ќе се излечат.
4
Луѓето со анорексија јадат исклучително ниска калорична исхрана и имаат преголем страв од стекнување тежина. Тие често се чувствуваат подобро кога губат телесна тежина. Анорексијата најчесто се дијагностицира кај адолесцентни жени, но е дијагностицирана кај постари и помлади жени и кај мажи. Луѓето со анорексија губат телесна тежина и ја одржуваат својата исклучително мала тежина на различни начини. Додека некои ставаат строги ограничувања на внесот на калории, други претеруваат во губењето килограми. Некои употребуваат метод на чистка сличен на оној што го користат оние со булимија. Други користат лаксативи, повраќање или диуретици за да се ослободат од калориите. СИМПТОМИ
неспособност за одржување нормална тежина; замор; несоница; жолта кожа, појава на дамки и влакна; коса која паѓа; запек; сува кожа; низок крвен притисок; Може исто така да се забележи однесувања како што се: прекумерно вежбање; одбивање храна или сечење минијатурни парчиња; раздразливост; асоцијалност; депресивно расположение; негирање на глад; употреба на диуретици, лаксативи; 5
Кои се причините за анорексија? Точната причина за анорексија не е позната. Луѓето кои развиваат анорексија може да имаат негативна слика за телото. Тие можеби се фокусирани на тоа да бидат „совршени“. Тие можеби бараат начини да ги контролираат своите животи. Се верува дека други фактори како генетиката, животната средина и психологијата играат улога. Генетика Генетиката и хормоните може да имаат влијание врз развојот на анорексија нервоза. Некои докази сугерираат врска помеѓу анорексијата и серотонинот, хемијата произведена во мозокот. Животна средина Притисокот од општеството да се биде слаб и згоден исто така, може да придонесе за развој на анорексија нервоза. Нереалните слики на совршено тело од медиумите како списанија и телевизија можат многу да влијаат на младите и да ја поттикнат желбата да бидат тенки. Психологија Некој со опсесивно-компулсивно нарушување (OCD) може да биде повеќе предиспониран за одржување на строга диета и режим на вежбање, за оние што често имаат анорексија нервоза. Тоа е затоа што луѓето со OCD се склони кон опсесии и принудувања. Кој третман се препорачува за анорексија? Една од најголемите пречки во третманот на анорексија нервоза е да сфатите дека ви е потребна помош. Многумина со анорексија нервоза не веруваат дека имаат проблем. Тоа може да го отежни третманот. Главната цел на третманот е да го врати телото во нормална тежина и да воспостави нормални навики во исхраната. Исто така, се препорачува вашето семејство да учествува во терапија со вас. За многу луѓе, анорексија нервоза е доживотен предизвик. Терапија Вие и вашето семејство мора да работите напорно за надминување на анорексија нервоза. Индивидуалните, семејните и групните терапии често се составен дел на третманот. Индивидуална терапија Форма на терапија наречена когнитивна бихевиорална терапија 6
често се користи за третирање на анорексија нервоза. КБТ помага да се променат нездравите мисли и однесувања. Нејзината цел е да ви помогне да научите да се справите со силни емоции и да изградите здрава самодоверба. Семејна терапија Семејната терапија ги вклучува членовите на семејството кои се вклучени во следењето со вашето здраво јадење и начин на живот. Семејната терапија, исто така, помага во решавањето на конфликтите во семејството. Групна терапија Група терапија им овозможува на луѓето со анорексија нервоза да комуницираат со другите кои го имаат истото нарушување. Лекови Додека во моментов нема лекови за кои се докажува дека ја третираат нервната анорексија, антидепресивите може да бидат препишани за да се справат со анксиозноста и депресијата вообичаени кај оние со анорексија. Ова може да ве натера да се чувствувате подобро. Но, антидепресивите не ја намалуваат желбата за слабеење.
Појава на анорексија и булимија кај мажите
Анорексијата и булимијата најчесто се поврзуваат со жените, меѓутоа најновите истражувања потврдија дека кај мажите, особено оние кои се опседнати со желбата за совршено тело, може да се јави нарушување во исхраната. Канадските истражувачи забележале дека околу 25% од пациентите се од машки пол, а бројката константно расте. Исто така забележано е дека голем дел од геј популацијата боледува од овие нарушувања, причината е во тоа што се преокупирани со својот изглед. Анорексијата обично се развива во младоста, на возраст меѓу 14-18 години . Анорексијата е плод на намерно гладување со цел да се изгубат вишокот килограми. Личностите кои боледуваат од анорексија имаат околу 15 килограми помалку од идеалната тежина и имаат константен страв од дебелина дури и кога се претерано слаби. 7
Терминот анорексија значи губење на апетитот, меѓутоа реалноста е дека лицата не го губат апетитот, туку константно се гладни и преокупирани со мислење на храна. Колку повеќе губат тежина, толку повеќе болеста напредува, а телото добива физички и психички последици, вклучувајќи депресија, недостаток на концентрација и раздразливост, кои се директни последици од гладот. Од друга страна, булимијата е застапена кај лица кои се во дваесеттите години од животот. Лицата кои боледуваат од булимија неконтролирано многу јадат, а потоа повраќаат, користат лаксативи и диуретици, со цел да го спречат дебелеењето. Лицата кои боледуваат од овие нарушувања се максимално незадоволни од својот изглед и тежина, поради тоа немаат самодоверба. Доколку некое лице повраќа најмалку два пати во текот на неделата, и сето тоа трае минимум три месеци, значи дека пати на нервна база од булимија. Анорексијата и булимијата се психички нарушувања, кои резултираат со физички проблеми. Последиците од анорексијата се многу сериозни, лицата освен што го губат апетитот, туку и драстично го намалуваат мускулното и коскеното ткиво, косата им опаѓа, имаат намален крвен притисок и споро им чука срцето, имаат анемија, сувата кожа, болките во абдоменот се само дел од последиците кои се јавуваат. Булимијата претставува сериозно, потенцијално животозагрозувачко нарушување во исхраната. Лицата кои страдаат од булимија редовно се прејадуваат, а потоа на нездрав начин се обидуваат да се ослободат од внесените калории, со цел да избегнат зголемување на телесната тежина. По епизодите на неконтролирано внесување на големо количество храна, лицата со булимија ја исфрлаат храната со форсирано повраќање или прекумерно користење на лаксативи и диуретици. Некои лица ги согоруваат дополнителните калории со екстремно вежбање. Лицата кои патат од булимија имаат зголемено лачење на жлездите, тоа се случува поради честото голтање на храна, имаат гребаници по рацете поради честото ставање на прстите во уста со цел да ја повратат храната (Руселов знак), потоа имаат аритмија на срцето, лошо работење на штитната жлезда, оштетување на хранопроводот и жолчката, испукани очни капилари и осетливи црева.
8
Лицата кои боледуваат од овие нарушувања се максимално незадоволни од својот изглед и тежина, поради тоа немаат самодоверба. Доколку некое лице повраќа најмалку два пати во текот на неделата, и сето тоа трае минимум три месеци, значи дека пати на нервна база од булимија. Анорексијата и булимијата се психички нарушувања, кои резултираат со физички проблеми. Последиците од анорексијата се многу сериозни, лицата освен што го губат апетитот, туку и драстично го намалуваат мускулното и коскеното ткиво, косата им опаѓа, имаат намален крвен притисок и споро им чука срцето, имаат анемија, сувата кожа, болките во абдоменот се само дел од последиците кои се јавуваат. Лицата кои патат од булимија имаат зголемено лачење на жлездите, тоа се случува поради честото голтање на храна, имаат гребаници по рацете поради честото ставање на прстите во уста со цел да ја повратат храната (Руселов знак), потоа имаат аритмија на срцето, лошо работење на штитната жлезда, оштетување на хранопроводот и жолчката, испукани очни капилари и осетливи црева.
Булимија Булимијата често е самодоверба и анксиозност.
проследена
со
депресија,
ниска
Адолесцентите се најпогодена возрасна група. Всушност, кај околу 75% од луѓето кои страдаат од булимија болеста се манифестирала пред 22-годишна возраст, најчесто околу 15 и 16-годишна возраст. Жените почесто завршуваат во канџите на булимијата отколку мажите. СИМПТОМИ И ПРЕДУПРЕДУВАЧКИ ЗНАЦИ Како да познаете дали страдате од булимија?
Живеете во страв од здебелување и сте преокупирани со тежината и внесените калории;
Чувствувате дека немате контрола при јадењето и се прејадувате; 9
Јадете додека не почувствувате болка во стомакот или нагон за повраќање;
По прејадувањето чувствувате вина и срам или сте депресивни;
Прекумерно употребувате лаксативи и диуретици;
Прекумерно користите суплементи или чаеви за слабеење;
Екстремно вежбате;
Форсирано повраќате;
Имате болно и воспалено грло како резултат на честото повраќање; Страдате од болки во стомакот и подуеност. Како да познаете личност која страда од булимија? Бидејќи најголем дел од луѓето со булимија се со нормална телесна тежина, дури во одредени случаи и прекумерна тежина, тешко може да се увиди дека имаат здравствен проблем. Треба да бидете загрижени доколку личноста:
Постојано зборува негативно за изгледот на своето тело; Редовно се жали за тежината и покажува страв од здебелување;
Го посетува тоалетот по секој оброк;
По посетата на тоалет има крвави очи и отечени образи;
На прстите на рацете има лузни или рани предизвикани од ставање на прстите длабоко во усната шуплина со цел провокација на повраќање;
Прекумерно и форсирано вежба; Има оштетување на бојата и квалитетот на забите како резултат на форсираното повраќање; 10
Има тенка и ретка коса. Покрај горенаведените симптоми и знаци, лицата со булимија често страдаат од депресија, ниска самодоверба, анксиозност и злоупотреба на алкохол и лекови. КОМПЛИКАЦИИ Како резултат на намалениот внес на хранливи материи во организмот, кај луѓето кои страдаат од булимија постои реална опасност да биде засегнат секој орган од телото. Најчесто се јавуваат следниве компликации:
Губење на свест;
Дехидратација;
Хемороиди;
Ладни раце и нозе како резултат на слаба циркулација;
Нарушување на нивото на електролити;
Проблеми со бубрезите;
Хормонални нарушувања (задоцнување на пубертет, нередовен менструален циклус, ановулација и др.);
Заостанување во растот;
Руптура на хранопровод;
Намалување на коскената густина;
Аритмии.
11
Подготвила, Мила Перинска VIII1
12