Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
2
23-03-10
11:09
Side 2
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
Paula Fox
DESPERATE PERSONAR Roman
Det Norske Samlaget Oslo 2010
3
11:09
Side 3
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
originaltittel: Desperate characters © 1970 by Paula Fox Published by agreement with Licht & Burr Literary Agency, Denmark © 2010 Det Norske Samlaget www.samlaget.no omslag: Johanne Hjorthol førtrykk: Samlaget skrift: Adobe Garamond/Helvetica Neue papir: 90 g Munken Print Cream 1.5 trykk og innbinding: AIT Otta AS Printed in Norway isbn 978-82-521-7348-2
4
11:09
Side 4
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
EIN Mr. og Mrs. Otto Bentwood trekte ut stolane sine på likt. Mens han sette seg, lét han blikket gli over brødkorga med oppskoren pariserloff, ei steingodsgryte med sautert kyllinglever, tomatane som låg flådde og i skiver på eit ovalt serveringsfat av pilemønstra porselen Sophie hadde funne hos ein antikvitetshandlar i Brooklyn Heights, og den grøne keramikkskåla med risotto à la Milanese. Eit sterkt lys, mildna litt av det farga glaset i Tiffany-skjermen, fall over måltidet. Litt bortanfor spisestovebordet låg eit kvitt rektangel innover golvet frå kjøkendøra, det var gjenskinet av lysrøyret over den stålblanke oppvaskkummen. Dei gamle skyvedørene som i si tid hadde skilt dei to opphaldsromma nede, var fjerna for lenge sidan, og Bentwood-paret trong berre snu litt på seg, så kunne dei sjå til enden av stova, der det på denne tida alltid var lys i den halvkuleforma skjermen på stålampa, eller dei kunne, om dei det ønskte, la auga gli over dei gamle golvborda av sedertre, eit bokskap med Goethes samla verk og to hyller med franske lyrikarar, mellom mangt anna, eller det blankpolerte hjørnet av eit viktoriansk skrivebord. Otto falda roleg og omhyggeleg ut den store linservietten. 5
Side 5
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
«Katten er her igjen,» sa Sophie. «Er det anna å vente?» spurde Otto. «Kva hadde du trudd?» Sophie gløtta forbi skuldra hans mot glasdøra ut til den vesle treverandaen som stakk ut over bakhagen som eit kråkereir. Katten stod og gneid den forkomne, utsvelta kroppen sin mot døra, mjukt og bestemt. I pelsen, på farge som tresopp, kunne ein ane matte striper i det grå. Hovudet var digert, eit graskar, kjevetungt og frekt og grotesk. «Slutt å sjå på den,» sa Otto. «Du skulle aldri begynt å gi den mat.» «Du har vel rett.» «No må vi ringe Dyrevernet òg.» «Stakkars dyr.» «Den klarer seg fint. Dei kattane der klarer seg alltid.» «Kanskje det er sånne som meg som gjer at dei overlever.» «Denne kyllinglevra var god,» sa han. «Kva har det å seie om dei overlever eller ikkje.» Katten kasta seg mot døra. «Lat som om du ikkje ser den,» sa Otto. «Vil du ha kvar villkatt i Brooklyn på verandaen vår og vente på føde? Og tenk på hagen! Her om dagen såg eg ein av dei ta ein fugl. Det er ikkje pusekattar dette her, veit du. Det er udyr.» «Sjå kor lenge det er lyst no!» «Ja, dagane blir lengre. Eg håper ikkje dei der borte set i gang med dei helvetes bongotrommene sine igjen. Kanskje vi får same regnet vi hadde i fjor vår.» «Vil du ha kaffi, trur du?» «Te. Regnet held dei iallfall inne.» 6
Side 6
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
«Otto, du har ikkje regnet på di side!» Han smilte. «Visst har eg så.» Ho smilte ikkje attende. Da ho gjekk ut på kjøkenet, vende Otto seg brått mot døra. Katten køyrde hovudet i glaset i det same. «Stygge jævel!» mumla Otto. Katten såg på han, så slo blikket bort. Huset kjendest sterkt og solid rundt han, som å ha ei fast hand nedst i ryggen. På andre sida av bakhagen, bortanfor dei hissige rørslene til katten, såg han vindauga på baksida av husa i slumgata. Framfor nokre av dei var det stifta opp tøyfiller, framfor andre store stykke klar plast. Eit blått ullteppe hang og slong frå ein av glaskarmane, det var rivna etter midten, og gjennom vifta kunne han sjå den falma, rosa mursteinsveggen. Den fillete teppeenden nådde like til dørkarmen under, og Otto skulle til å snu seg igjen da døra gjekk opp. Ei feit, eldre kvinne i morgonkåpe baska seg ut med ein stor papirsekk ho tømde rett på bakken. Ho vart ståande og sjå litt på søpla, før ho subba inn i huset att. Sophie kom frå kjøkenet med koppar og skåler. «Eg støytte på Bullin borti gata,» sa Otto. «Han fortalde at to hus til der borte er selde.» Han gjorde ei rørsle mot bakvindauga med handa. I augekroken såg han katten gjere eit byks som om han hadde tilbydd den noko. «Kva hender med dei som bur der når nokon kjøper husa? Kor gjer dei av seg? Det lurer eg alltid på.» «Eg veit ikkje. Det er for mykje folk overalt.» «Og kven har kjøpt husa?» «Ein modig mann frå Wall Street. Og den andre trur eg var ein målar som var kasta ut av loftet han hadde på Lower Broadway.» «Du treng ikkje mot for det. Berre pengar.» 7
Side 7
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
«Risottoen er nydeleg, Sophie.» «Nei sjå! No har han krøkt seg i hop på den smale gesimsen. Korleis kan han få plass på ein så liten flekk?» «Dei er som slangar.» «Otto, eg tar og gir han litt mjølk, berre. Eg veit at eg ikkje skulle begynt å mate han. Men no er han her. Og i juni drar vi til Flynders. Han har sikkert funne seg nokon andre til vi er heime att.» «Må du halde på? Det er jo for din eigen del du gjer det. Du bryr deg null og niks så lenge du slepp å sjå at katten ser ut som den svelt. No nettopp tømde ei kjerring faen meg ut dagens søppel der borte. Korfor går ikkje katten dit og et?» «Eg er ikkje interessert i korfor eg gjer det,» sa Sophie. «Poenget er at eg ser at dyret svelt.» «Når skulle vi vere hos Holsteins?» «Rundt ni,» sa ho mens ho var på veg mot døra med ei skål med mjølk. Ho strekte seg opp og stakk ein liten nøkkel i låsen, som sat over karmen. Så vreid ho om messinghandtaket. Katten skreik i og tok straks til å lepje i seg mjølk. Frå andre hus kom den svake skramlinga av tallerkar og panner, mumling frå fjernsyn og radioapparat – men lydane var så mange at det var vanskeleg å skilje den eine frå den andre. Det svære kattehovudet hang over den vesle skåla av Meissen-porselen. Sophie bøygde seg fram og lét handa gli langsetter ryggen på katten, den skalv under fingrane hennar. «Kom inn, og få att den døra!» bar Otto seg. «Før det blir kaldt her inne.» 8
Side 8
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
Eit skremt kvin frå ein hund skar plutseleg opp gjennom yta av kveldsleg surr. «Men herre min gud!» utbraut Otto. «Kva gjer dei med dyret!» «Katolikkar trur at dyr har sjel,» sa Sophie. «Dei der er ikkje katolikkar. Kva er det du snakkar om! Dei går i den Pinse-iglesiaen oppi gata, heile bunten.» Katten hadde gitt seg til å reinse vêrhåra. Sophie klappa katteryggen igjen, lét fingrane gli bakover heilt til dei trefte den kvasse kroken av pels der halen lyfte seg. Ryggen skaut opp og pressa seg mot handa hennar. Ho smilte mens ho lurte på kor ofte, om nokon gong, denne katten hadde hatt vennlegsinna nærkontakt med menneskehand, og ho smilte framleis da katten reiste seg på bakbeina, også da den slo etter henne med klørne ute, smilte like til det sekundet den sette tennene i venstre handbaken hennar og hang i kjøtet på henne så ho nære på fall framover, lamma og forfærd, men likevel klar nok over Ottos nærvær til å kvele skriket som ville opp strupen hennar idet ho rykte handa til seg, ut av piggtrådkjeften. Ho skubba frå seg med den andre, og mens sveitten braut ut i panna og ho gyste så alt i henne stramma seg, sa ho «Nei, nei, nok no!» til katten, som om alt den hadde gjort, var å tigge om meir, og midt i smerta og sjokket vart ho forundra over kor roleg og stø røysta hennar var. Og så plutseleg sleppte klørne taket og fór attover som for å hogge på ny, men i same rørsla vrengde katten seg rundt – i lause lufta, verka det som – og i eitt sprang var den ute av verandaen og forsvann inn i skuggane der nede. «Sophie? Kva står på?» «Ingenting,» sa ho. «No skal eg hente teen.» Ho skyvde 9
Side 9
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
døra att bak seg og gjekk fort mot kjøkenet, passa på å ha ryggen til Otto. Hjartet dundra. Ho prøvde å puste djupt så ho fekk dempa dei høge dunka, og undra seg i forbifarten over den skamma ho kjende – som om ho var gripen i å gjere noko pinleg. Ho stod framfor oppvaskkummen og knytte nevane hardt og sa til seg sjølv at det ikkje var noko å bry seg om. Det pipla så vidt blod ut av eit langt risp i tommelfestet, men bitet, det blødde, fossblødde. Ho skrudde på vatnet. Hendene hadde mist all farge; dei små frekneaktige flekkene som hadde begynt å komme den vinteren, var med eitt blygrå. Ho halla seg mot vasken og tenkte at ho kanskje kom til å svime av. Så vaska ho hendene med gul kjøkensåpe. Ho sleikte på huda og kjende smaken av såpe og blod, reiv av litt kjøkenrullpapir og la over bitet. Da ho kom inn med teen, sat Otto og bladde gjennom nokre blå permar med juridiske dokument. Han kika opp, og ho møtte blikket tilsynelatande roleg, gjekk og sette teen framfor han med høgrehanda, den andre heldt ho langs sida, ute av syne. Men han såg likevel litt forundra ut, som om han hadde høyrt ein lyd han ikkje kunne plassere. Ho skunda seg å komme eventuelle spørsmål i forkjøpet med å spørje om han ikkje ville ha litt frukt. Han takka nei, og augneblinken var over. «Du gjekk frå døra open. Du må låse, Sophie, elles opnar den seg berre.» Ho lukka døra ein gong til og vreid om nøkkelen. Gjennom glaset fekk ho auge på skåla. Det hadde alt lagt seg små oskeflak der. Ho som hadde kutta ut sigarettane hausten før, det var visst ikkje stor vits i. Eg kan ikkje låse opp døra igjen no, sa ho til seg sjølv. 10
Side 10
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
«Så var det gjort,» sa Otto. Han sukka. «Endeleg er det gjort.» «Kva er gjort?» «Døvhøyrde Sophie. Du høyrer ikkje på kva eg seier lenger. Charlie flytte ut i dag, til det nye kontoret sitt. Det var ikkje før i dag tidleg han fortalde meg at han faktisk hadde funne seg noko. Nei, han ville at det skulle vere eit tvert og reint brot, som han sa. ’Om eg treng saker frå arkivet, er det greitt at eg kontaktar deg?’ Tenk, det spør han meg om. Og sjølv i eit slikt spørsmål lèt han det skine gjennom at det ville likne meg å gjere meg vrang.» Ho sette seg og la venstrehanda i fanget. «Det er ikkje stort du har sagt om det heller,» sa ho. «Det var ikkje stort å seie. Det siste året har vi ikkje vore einige om nokon ting, faktisk ikkje éin ting. Sa eg at det såg ut til å bli regn, drog Charlie seg i underleppa og sa nei da, regn kom det ikkje til å bli. Etter å ha lese vêrmeldingane nøye, vurderte han det slik at vi hadde ein fin dag i vente, og skyfri himmel. Eg burde for lenge sidan innsett at mennesket ikkje forandrar sin grunnleggande karakter. På overflata har eg strekt meg det eg kunne.» «De som har halde i lag så lenge. Korfor skulle det komme til brot no?» «Eg er ikkje begeistra for dei klientane han har begynt å dra inn. Ja, eg veit jo korleis ting har vore på kontoret. Frå første dag var det eg som gjorde det sure arbeidet, mens Charlie sette på seg partyhattane og fekk folk til å falle for seg med personleg sjarm. Heile spelet hans har gått ut på å hevde at jus ikkje er anna enn ein ironisk spøk, og slikt får ein jo mange med seg på.» «Det skal ikkje bli lett å omgåast dei no. Det trur vel 11
Side 11
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
ikkje du heller? Ikkje fordi Ruth og eg har vore nære venner, men vi kom da overeins. Det går vel ikkje an å slutte å treffe folk plutseleg? Og kva med båten?» «Ein berre sluttar, så enkelt. Vinteren har vore forferdeleg. Du kan ikkje forestille deg kva vi har hatt på venterommet. Reine tiggarhæren. I dag fekk han seg til å seie at han hadde klientar som vart ille til mote fordi kontoret vårt var så flott, at dei ville slappe meir av i dei nye lokala hans. Og at eg kom til å tørke inn og forsvinne om eg ikkje snart tilpassa meg denne verden. Det sa han. Herre min gud! Du skulle høyrt, han snakkar som om han var vigsla til helgen, plutseleg! Ein av klientane hans kalla resepsjonsdama rasist fordi ho bad han bruke oskebeger heller enn å trakke sigarettsneipen ned i golvteppet. Og dei to karane i dag, som han hadde med seg til å pakke dei jævla kartongane, såg ut som spionar i ein teikneserie. Nei, vi kjem ikkje til å ha omgang med dei, og båten kan han berre ta. Eg har aldri vore noko interessert i den uansett. Nei, faktisk var den mest til plage.» Sophie rykte til, av ei kvass, hoggande smerte. Han såg morskt opp, trudde tydelegvis det var det han hadde sagt, ho reagerte på. Så fekk ho heller fortelje det med katten. Like godt. Ei tåpeleg lita hending. No ein halvtime etterpå kunne ho ikkje skjøne at ho vart så redd, og skamfull. «Katten klorte meg,» sa ho. Straks reiste han seg og kom rundt bordet til henne. «Få sjå.» Ho heldt opp handa. Den var vond. Han rørte varleg ved den, med bekymra fjes. I eit glimt streifa det henne at denne plutselege omsorga kom fordi katten hadde gitt Otto rett i åtvaringane. 12
Side 12
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
«Har du vaska det? Har du hatt noko på det?» «Ja da,» sa ho utolmodig og såg blodet trekke gjennom papiret og tenkte at berre det slutta å blø snart, så ho kunne vere ferdig med det. «Ja, det var jo leitt, kjære. Men det var ikkje særleg lurt å begynne å mate på dyret.» «Nei. Det var ikkje det.» «Gjer det vondt?» «Litt. Som eit insektstikk.» «Ta det med ro litt. Les avisa.» Han tok av bordet, fylte i oppvaskmaskinen, skrapa resten av levra ned i ei skål og sette gryta i bløyt. Mens han gjorde unna kjøkenarbeidet, fekk han små glimt av Sophie, ho sat aldeles rak, med avisa i fanget. Han vart besynderleg gripen av å sjå henne så urørleg, uvanleg til henne å vere. Ho såg ut som ho sat og lytta etter noko og venta. Sophie sat i stova og stirde på førstesida i avisa. Det hadde begynt å banke i handa. Det er berre handa, sa ho til seg sjølv, og likevel var resten av kroppen også med, på ein uforståeleg måte. Som om ho var livsfarleg såra. Otto kom inn. «Kva skal du ha på deg?» spurde han muntert. «Pucci-kjolen,» sa ho, «eg har eigentleg lagt for mykje på meg for den, men.» Ho reiste seg. «Otto, korfor beit katten meg? Eg klappa den jo.» «Eg syntest du sa den klorte deg.» «Eller noko … men korfor måtte han angripe meg på den måten?» Dei gjekk mot trappa. Mahognigelenderet glødde i det mjuke, smørgule skjæret frå den viktorianske bobleglaskuppelen som hang ned frå taket. Ei veke hadde 13
Side 13
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
det tatt henne og Otto å få den svarte målinga av gelenderet. Det var det første dei hadde gjort saman, her, etter at huset var kjøpt. «Fordi det er ein villkatt,» sa han. «Fordi den ville ha mat av deg, og ikkje noko meir.» Han sette foten på det første trinnet og sa, liksom til seg sjølv: «Eg får det betre på eiga hand.» «Du har da støtt hatt dine eigne klientar,» sa ho ampert, mens ho knytte og opna den skadde handa. «Eg skjøner ikkje korfor de ikkje kan fortsette i lag.» «Det vart melodrama av alt … Det kan eg ikkje leve med. Og han kunne ikkje la vere. Viss eg ikkje var med han, var eg imot han. Ikkje fordi eg ikkje meiner det finst saker verde å slåst for. Ikkje fordi eg meiner det finst noko som kan kallast rettferd her i verden. Men eg kjenner Charlie. Han utnyttar dei folka og sakene deira. Han toler rett og slett ikkje å stå utanfor. Mens eg ønskjer å stå utanfor. Åh … det var på tide det gjekk som det gjekk. Vi hadde ikkje meir å gi kvarandre. Sant å seie liker eg han ikkje lenger.» «Skal tru korleis han tar det?» «Som ein Paul Muni, forsvarar av enker og farlause. Men slike advokatar har aldri eksistert. Hugsar du? Alle dei trettitalsfilmane? Med unge legar og juristar som skulle ut i audaste audemarka og lære opp bondetampen?» «Paul Muni! Charlie har rett,» sa ho. «Du lever ikkje i vårt hundreår.» «Sant nok.» «Men Charlie er ikkje noko dårleg menneske!» utbraut ho. «Det har eg heller ikkje sagt. Han er uansvarleg og 14
Side 14
Desperate personar-ferdig.qxd:Desperate personar
23-03-10
11:09
forfengeleg og hysterisk. Det vil ikkje seie at han er eit dårleg menneske.» «Men uansvarleg! Korleis kan du kalle han det!» «Hald no kjeft!» sa Otto. Han la armane om henne. «Pass deg!» sa ho. «Eg får blod på deg!»
Side 15