Zipperkrant

ZIPPERKRANT EXTRA DRUK BEVRIJDINGSEDITIE

ONZE BEVRIJDERS te:

s no

or Edit

e befor ays er ew d p f p i a ter Z aken f t a o s t in our Pho illed y. H en k m D-Da on. o i stat n tw ratio men m O Libe near ush amb

5.1 - 11.1 °C

DEZE MANNEN HEBBEN DEN HAM BEVRIJD

explosie hier op de Brink staat

ons dorp bevrijd. Ze kwamen

A, B, C, en D. en een stafeskadron.

van vrede ingeluid. Den Ham is

we de laatste jaren gewend zijn.

gepantserde staghounds en Lynx

Belgische grens overschreden

vreugde heeft een nieuw tijdperk weer vrij. Wij zijn vrij….de vijand is verslagen. Leve de Koningin.

Honderden Hammenaren zijn naar de Brink gestroomd om

verwelkomen en te bedanken. Het wordt een groot feest hier. Grote militaire voertuigen nemen hun plaats in op de Brink. Bedankt

mannen van het D-squadron van

het 18th Armoured Car Regiment,

vrijdag 6 APRIL 1945 10:23

vrijdag 6 april - 1946

Een spontane explosie van

onze Canadese bevrijders te

SPONTAAN & UITBUNDIG FEEST OP DE BRINK

GRATIS

oftewel het XII Manitoba

Dragoons Regiment. Jullie hebben ons bevrijd van de terreur van de bezetter. Bevrijd van de angst.

Bevrijd na 1792 lange dagen.

Eén duizend, zeven honderd en twee en negentig dagen sinds

de oorlogsverklaring op 10 mei 1940 en het bombardement op Rotterdam enkele dagen

later. De ongekende vreugde

in schrille tegenstelling met wat Geen avondklok meer. Geen

invallen meer door de bezetter.

Geen dagen meer van wantrouw,

leugens en angst. De Canadezen hebben ons een grote gift

gegeven, namelijk onze vrijheid.

Maar laten we niet vergeten dat

grote delen van ons land nog niet zijn bevrijd en zijn nog steeds bezet. De opmars van onze

bevrijders, onze Liberators, gaat

weer verder. Het Duitse leger trekt zich steeds meer terug en de

bevrijders zitten hen op de hielen.

Het kan niet lang meer duren of ons gehele land is weer vrij. De

zesde april van 1945 zal voor altijd gegrift staan in het geheugen van de Hammenaren die dit lijfelijk

hebben meegemaakt. De mannen op bijgaande unieke zeldzame

foto van het D squadron hebben

als helden binnenrijden met hun

voertuigen. Precies tien maanden eerder staken de Canadese

bevrijders Het Kanaal over om

deel te nemen aan de historische

invasie in Normandië. Ze kwamen aan land op Juno Beach. Ze

waren een verkenningseenheid, zodat ze over 72 Staghound

verkenningsvoertuigen konden

beschikken. Tijdens hun opmars door Europa zouden ze 30

van deze voertuigen verliezen.

Op hun pad van Normandië naar Den Ham hebben ze

deelgenomen aan de grote slag bij Caen. In Noord-Frankrijk en door België, bijv. in de buurt

van Brugge werd veel van deze gevechtseenheid gevraagd en

er vielen de nodige slachtoffers.

Het regiment bestond uit vier

gevechtseenheden n.l. squadron

Op 7 september was de Fransen op 1 november waren ze

op Nederlands grondgebied bij Rucphen in de buurt van Roosendaal. Het regiment

werkte nauw samen met de 1st PolishArmouredDivision en de 104th United

StatesInfantryDivision. Het regiment was in Winnipeg

Manitoba gemobiliseerd op 5 juni 1941 en op 19 augustus 1942 werd te Halifix Nova

Scotia ingescheept op het

schip Letitia met bestemming het Schotse Glasgow. De XII

Manitoba Dragoons verloren

64 manschappen . Twaalf ervan

.

zijn begraven op het Canadian WarCemetery in Holten

Beste lezers,

weer hoe belangrijk vrijheid is. De

aanmeldde als vrijwilliger, speler of

In de krant informatie over het

Voor u ligt de Zipper bevrijdingskrant.

77 jaar geleden terug gewonnen is.

De voorstelling is niet alleen maar

kopen of bestellen: overweldigend. Maar

voorkomen en ook nog niet vertelde

voorstelling herdenkt onze vrijheid die

Eén van de weinige kranten die bewust

te laat verschijnt. Dit was gepland 75 jaar na dato. Hier is door de pandemie nog eens 2 jaar bij gekomen. Maar hier is

de krant dan toch, over meer dan 75 jaar bevrijding die we mogen vieren.

De vraag wordt gesteld mogen we dit

wel vieren , gezien de gebeurtenissen die op steenworps afstand van ons gaande zijn, met alle leed vandien?

Ja, we hebben gemeend van wel. De

situatie rond Oekraine leert ons juist

vrolijkheid , maar een voorstelling met een lach en een traan. De herwonnen vrijheid ging immers niet vanzelf!

Over de voorstelling:

Wij zijn als stichting Hej ’t al Eheurd

figurant of hoe u allen begon kaarten te

ook het grote aantal sponsoren, u vindt

ze verderop in deze krant, die met elkaar bereid zijn om dit project financieel te

realiseren.

Graag tot ziens bij Codename Zipper.

het begin niet altijd vanzelfsprekend

alles op schema lag kwam er een kink in

kwam er toch steeds meer structuur

in de voorbereiding en werden we ook gesteund door u allen. Dit heeft ons

goed gedaan; De manier waarop u zich

verhalencafé mochten opschrijven.

Zoals gezegd: voor u de krant.

een steun voor ons om dit project te

Op het moment dat eigenlijk alles zo

dat dit ook zou lukken. Gaandeweg

verhalen die we in het georganiseerde

steunen. Gewoonweg geweldig , wat

hier eind 2018 mee begonnen om dit

proberen te realiseren, het was zeker in

theaterspel en de verhaallijnen die hierin

goed als geregeld was, spelers, muziek, de kabel. Door de corona-maatregelen

Gerrit Kleinjan

Voorzitter stichting Hej’t al eheurd

kwam het niet tot de voorstellingen

zelf. Nu twee jaar later gaat het straks

toch gebeuren , de voorstellingen van Codename Zipper komen er aan!

Wie schrijft, die blijft Wie schrijft, die blijft is een

Hij besteedde tientallen jaren aan

zijn geschreven en vooral wat

van waardering ontving van de

nauwkeurig vastleggen van

geschiedenis van onze bevrijders,

zijn archief zijn geworden.

We willen zijn zoon Chris Stegeman

oud Nederlands gezegde. Het gebeurtenissen kan van grote hulp en belang zijn voor toekomstige

Colofon Zipper Krant

Deze Zipper Krant is mogelijk gemaakt door Stichting Hej ‘t al eheurd in samenwerking met sponsoren,

plaatselijke bedrijven en fondsen.

het schrijven en bestuderen van de de XII Manitoba Dragoons.

generaties.

Herman is een van de grote

Veel van de inhoud van deze krant

aantekeningen maakte van de

komt uit het uitgebreide archief van Herman Stegeman HFzn.

Herman, geboren in Vriezenveen en jarenlang woonachtig in Den Ham.

Hammer-historici die nauwgezet interviews die hij had met maar liefst 25 van onze dappere Canadese bevrijders. We

publiceren verhalen die door hem

historische en belangrijke foto’s uit Deze unieke beelden van de

bevrijding van Den Ham zijn een

echte schat voor de gemeenschap.

Hij maakt levendige verslagen van de dagelijkse activiteiten

van de Manitoba Dragoons. Zijn totaal unieke levenswerk werd

zelfs erkend door het regiment

Dragoons.

bedanken om ons toegang te

geven tot het werk van zijn vader ... dat inderdaad een enorm en

belangrijk record is geworden voor

nu en toekomstige generaties. Wat gewoon het oude gezegde bewijst ...wie schrijft, die blijft.

toen hij in 1997 een certificaat

Stichting Hej ‘t al eheurd

Adres: Molenstraat 21, 7683 VD Den Ham Website: http://www.hejtaleheurd.nl

Email: stichtinghejtaleheurd@gmail.com KVK: 74673688 RSIN: 859988338 IBAN: NL36RBRB0709975074 BESTUUR:

Voorzitter Gerrit Kleinjan Secretaris: Ineke Kuiper

Penningmeester: Erik Bijker

Bestuurslid: Dinie Noeverman

Bestuurslid: Melvin Chambers ONTWERP:

Daan Reinders (VILLA5) en Melvin

Originele War diary bevrijding den ham

Chambers

GRAFISCHE VORMGEVING:

REDACTIE:

Cor Boom, Hans Dekker, Melvin Chambers CODENAME ZIPPER MEDIA & PR GROEP: Dinie Noeverman, Erik Bijlstra, Stijn Braakman, Marcel van Dijk, Melvin

originele stafkaart in bezit van het Historisch Museum Vriezenveen

Website: codenamezipper.nl

Deze kaart is gebruikt door de XII Manitoba Dragoons tijdens

Facebook: CodenameZipper

voor Den Ham en omliggende dorpen is duidelijk met rode

Chambers

Email: info@codenamezipper.nl

MET DANK AAN:

Chris Stegeman, Tim ter Haar, VILLA5, Ron Hemmink, Janneke BakkenesBouwhuis, Hester den Boer

de bevrijding van Twente en Salland. De codenaam Zipper inkt geschreven. De originele kaart is tijdens het 40-jarig

jubileum van de bevrijding aan de inwoners van Vriezenveen overhandigd. Het origineel wordt tentoongesteld in het Historisch Museum Vriezenveen.

WAAROM ZIPPER? Den Ham Viert Vrijheid

vrijheid. Veel dorpelingen hebben

een keuze om hun dappere daden

individuele verhalen mogen nooit

Canadese leger aan Den Ham had

mensen in nood te helpen. Ze

naaste familieleden te vertellen.

hun verhalen doorgeven aan de

Zipper was de codenaam die het

toegewezen tijdens de geallieerde opmars door Europa om naziDuitsland te vernietigen.

De oorlog heeft miljoenen mensen over de hele wereld het leven

gekost. De oorlog had ook een

grote impact op het dorpsleven.

Ook hier kwamen Hammenaren

om het leven, vechtend voor onze

op veel manieren geholpen om

deden dit met een groot risico voor zichzelf en hun families.

De verhalen van veel dappere

dorpelingen zijn bekend en goed gedocumenteerd. We zijn ervan

overtuigd dat er nog steeds veel

dorpelingen zijn die dapper verzet hebben gepleegd, maar besloten te zwijgen. Deze mensen maken

Een klein dorp met een groot

stuurde haar regelmatig brieven

werden meerdere jonge mannen

In het theaterspektakel

moesten na lezing vernietigd

nooit teruggekomen.

verhaal

CodenameZipper komen Hammer verhalen uit de oorlog tot leven door de ogen van de jonge,

nieuwsgierige Daan. Als zijn opa

overlijdt, blijft hij met veel vragen

achter. Hij besluit zelf op onderzoek uit te gaan en bezoekt het dorp waar zijn opa niet over wilde

spreken: Den Ham. Daar hoort hij

met tekeningetjes. Deze brieven worden, maar dokter Kohly

verstopte ze in een blikken doosje

Zorg dat u uiterlijk een kwartier voor

Na de oorlog verhuisde ze naar

bent zodat u het begin van de

onder een appelboom in de tuin.

Israël. In 2009 is haar periode in Den Ham beschreven en uitgegeven in boekvorm, met de titel: “Voortaan heet je Lieneke.”

de verhalen uit de oorlog. Zoals het

Leslie Gordon Knight

Dambuster Les Knight, net buiten

brandende Lancaster neer, in een

neerstorten van de Australische het dorp. En het Joodse meisje

‘Lieneke’ dat zat ondergedoken bij een huisarts. Daan hoort ook dat

het Hammer verzet is verraden. Hoe is het met hen afgelopen? En wat had zijn opa hiermee te maken?

Den Ham 75 jaar bevrijd

Op 6 april 1945 werd Brinkdorp Den Ham (Zipper volgens de Canadese codenaam) bevrijdt door de

Canadese XII Manitoba Dragoons.

Dat ging niet zonder slag of stoot.

Op verschillende plekken werd flink gevochten, dorpsbewoners lieten

het leven, er brandden boerderijen af en er werden Duitse soldaten krijgsgevangenen gemaakt.

Lieneke

Een aanzienlijk aantal mensen vond in de omgeving van Den Ham en

Vroomshoop een onderduikadres.

De bekendste onderduikster in deze streek was de Utrechtse Jacqueline van der Hoeden. Het joodse meisje verbleef vanaf 1943 bij de familie Kohly in het doktershuis aan de

Dorpsstraat en kreeg in Den Ham

Net buiten Den Ham stort een

weiland aan de Janmansweg. In het stoffelijk overschot van de beroemde Dambuster Leslie

voorstelling niet mist.

De voorstellingen starten om 19.30

Deze krant is een eerbetoon aan alle Hammenaren die terugvechten op

de manier die ze zochten. Het is ook

Den Ham samen te brengen, en

onze vrijheid.

We mogen deze mannen, vrouwen en kinderen nooit vergeten. Hun

ver weg, leren de leerlingen van de oorlog dichtbij.

In zes lessen gaan leerlingen op zoek naar sporen van oorlog en

vrede in hun eigen stad, dorp of

buurt, die ze klassikaal ordenen op een grote expeditieposter.

de begin tijd van uw voorstelling.

•

van Den Ham op ons horecaplein en speelt er iedere avond muziek.

• • • • •

Inval en Bezetting

Dictatuur en Democratie Discriminatie en

Antisemitisme

Verzet en Geweld

Bevrijding en Bestraffing

Herinneren en Herdenken

Hallerhoek. Twee bemanningsleden en de anderen bereikten via een

Speciale projecten in Hammer

Hij wist het vliegtuig, dat recht op

Er is een uitgebreid

kwam met zijn bemanning terug van een missie naar het Dordtmund-

Eemskanaal. Toen drie van de vier motoren uitvielen, liet Les Knight zeven bemanningsleden het

vliegtuig per parachute verlaten.

Zij overleefden allen de oorlog.

Alleen Les Woollard hier een paar weken ondergedoken gezeten bij de familie Schutmaat in de

werden krijgsgevangene gemaakt vluchtroute veilig Engeland.

het dorp Den Ham afstevende, Les

Knight probeerde een noodlanding te maken maar crashte buiten het dorp. Les Knight zelf kwam bij de

crash om in het brandende toestel.

Den Ham is dankzij de heldendaad

van Les Knight voor een ramp behoed.

de Grotestraat en speelde met de

geïnfiltreerd door verrader Jan

De Hammer verzetsgroep werd Willem van der Tuin. Door hem

Voordat het Corona-virus toesloeg,

werd Hammenaren om hun verhalen gevraagd. Deze verhalen konden worden verteld in een Verhalen Café op vrijdagmiddag in het

Middendorpshuis. Bij een kopje

scholen

onderwijsproject om de

schoolkinderen Den Ham de

verschrikkingen en complexiteit van oorlog te leren. Dit onderwijsproject is ook onderdeel van het project Expeditie Vrijheid samengesteld door het Historisch Centrum Overijssel. Expeditie Vrijheid

is een educatief project voor

groep 7 en 8. Het lespakket is

ontwikkeld in samenwerking met 10 partnerscholen in Overijssel.

In plaats van leren over de oorlog

generaties.

die de ultieme prijs betaalden voor

De thema’s van de zes lessen zijn:

Na afloop vieren we de bevrijding

huidige generatie en toekomstige

Dit is waarom het project

bevrijders, de geallieerde troepen

uur en 13:30 uur en duren ca. 90

minuten. Check uw eigen kaart voor

worden vergeten. We moeten

een eerbetoon aan onze Canadese

Jong en oud zijn een belangrijk Zipper Verhalen Café onderdeel van project Codename Zipper

Gordon Knight, destijds 22 jaar. Hij

Hammer verzet

kinderen uit de buurt. Haar vader

het begin van de begintijd aanwezig

de cockpit vinden de Duitsers

de schuilnaam Lieneke Versteegh.

Ze ging gewoon naar school aan

opgepakt en weggevoerd. Zij zijn

voor zichzelf te houden en niet eens

koffie en een koekje kwamen de

mensen hun oorlogsverhalen met ons delen. Veel mensen kwamen

ook luisteren naar deze verhalen.

De informele bijeenkomsten waren

vaak leerzaam, emotioneel en zelfs

grappig. Veel senioren deelden hun persoonlijke familiegeschiedenis ... sommigen voor het eerst! Veel

mensen brachten zelfs documenten en foto’s mee. Over Den Ham en

omgeving werden nieuwe inzichten in het oorlogs leven gegeven. We zijn van mening dat er nog veel meer verhalen kunnen worden

gedeeld. Ze waren zeer succesvol….

Misschien een goed idee om deze

Codename Zipper tot doel heeft samen zullen we onthouden hoe

.

en waarom we vandaag in vrijheid leven

voort te zetten zodra de coronadreiging voorbij is.

Er waren zes bijeenkomsten voordat de Corona-maatregelen ons

dwongen het café te sluiten. Ze zijn

georganiseerd door de Stichting Hej ‘t al eheurd en de Oudheidkundige

Vereniging Den Ham-Vroomshoop.

Heeft u een verhaal? Wil je het

.

delen? Neem dan contact met ons op via info@codenamezipper.nl.

Altijd zwijgen Politieman Roelof Oostenbroek in Den Ham Door Anja Tanke-Oostenbroek tijdens de tweede wereldoorlog Achtergrond

Rijkscommissariaat. Commissaris

rond in tassen aan het stuur. En

1913 in Hattem geboren in een

Duitse politiediensten, de SS en

zijn rol draad aan het stuur overal

Roelof Oostenbroek werd in

arbeidersgezin. Hij volgde na de lagere school 2 jaar de MULO. Moeder wilde dat Roelof het

Mulodiploma zou halen , maar na twee jaar vond vader het mooi

geweest. Hij moest aan het werk.

Hij kwam in dienst bij de Berghuizer papierfabriek in Wapenveld. In

de avonduren volgde hij lessen bij de Hattemse veldwachter

Velthoen en haalde in september 1935 het politiediploma. Roelof kwam in 1935 in dienst bij de

gemeentepolitie in Delft. In 1937 trouwden Roelof en Eef. In 1938 verhuisde het gezin , zoon Henk

was in april geboren, naar Den Ham

Reuter kreeg de leiding over de

de Nederlandse politie. Met ingang van 1 maart 1943 kwamen veel politiemannen, ook die in Den

Ham, in dienst van de staatspolitie.

Politiemannen werden geacht de Duitse ordemaatregelen uit te

voeren. Politiemannen in kleine gemeenten stonden in nauw

contact met de burgemeester die

was belast met de handhaving van de openbare orde. In Den Ham was dat burgemeester Bramer.

Toen deze burgemeester werd

vervangen door NSB-burgemeester Van Daalen werd de situatie er niet gemakkelijker op.

in Overijssel. In de oorlogsjaren

Bij de politie in Den Ham

Stroeve, de zoon van een boer aan

als rijksveldwachter in Den

speelde Henk veel met Henk de Achteres.

Het gezin in Den Ham

Roelof en Eef betrokken met

hun zoontje Henk in Den Ham de

woning Ommerweg 3 die het korps Rijksveldwacht ter beschikking

stelde. . Hier werden in de oorlog nog twee kinderen geboren.

Op 13 mei 1940 zoon Aart en in

1942 dochter Bineke. Ze deden in Den Ham vriendschappen op

die tot ver na hun vertrek uit Den Ham voortduurden. De huisarts was dokter Kohly. Hij voorkwam

inkwartiering van Duitse soldaten

door voor te doen dat Aart tbc had.

In werkelijkheid had hij pleuritis. In het agrarische Den Ham hoefden

ze geen honger te lijden. De melk kwam van de vlakbij gelegen

boerderij van Ten Brinke. Toen

Henk oud genoeg was bracht hij iedere dag een melkbusje naar

de boerderij. Een paar uur later

haalde hij het weer op. Het stond dan tussen de volle melkbussen

aan de weg die de melkrijder naar de fabriek zou brengen. Om aan

te sterken ging Aart in de winter van 1945 drie maanden naar

Zwitserland. Hij ging mee met het zogenaamde kindertransport dat

vertrok uit Almelo. Hij kwam in huis bij de schoonouders van dokter Kohly in Neuchatel.

Positie van de politie in de oorlog Eind mei 1940 werd het landelijk bestuur vervangen door het

konden net als installateur met

komen. De ondergrondse, die ook

verbanden had met politieman Van den Dikkenberg had een overval gepleegd op de melkfabriek om

boter te bemachtigen. Roelof kreeg over deze inbraak en diefstal een

melding. Hij is toen naar de fabriek

gegaan en heeft alle sporen gewist.

Vervolgens heeft hij het voorval

gemeld bij de burgemeester met de mededeling dat hij onmiddellijk een onderzoek zou instellen. Uiteraard gingen de daders vrijuit. Geen

sporen. Deze actie was hem vooraf bekend.

In juli 1938 begon Roelof

Ham. De gemeente had naast

Actief en stil verzet

meer. Roelof moest het herstelde

illegaal werk, zoals het helpen van

dat werd hem niet door iedereen

Roelof combineerde actief

de rijksveldwachter twee

gemeenteveldwachters. Een voor

vliegtuigbemanningen met verzet

Den Ham en de buurtschappen (Van

middels zijn eigen morele kompas.

de Kamp) en een in Vroomshoop

Kon hij iemand helpen ontsnappen?

(De Groot). Toch was er tijd om

Kon hij iemand waarschuwen

naast werk en gezinsleven te

wanneer arrestatie dreigde?

studeren. In augustus 1941

slaagde Roelof voor het diploma

wachtmeester der marechaussee.

Na de oorlog

met zich mee dat Roelof vaak en

Den Ham. Zoon Henk zei daarover

De baan van politieman bracht

Na de oorlog wilde Roelof weg uit

op onregelmatige tijden van huis

het volgende: “In de oorlog heeft

was. Met uitsluitend een fiets tot

zijn beschikking was hij samen met twee collega’s verantwoordelijk

voor de gehele gemeente Den Ham.

Roelof oosterman

pa de mensen geholpen. En

erna moest hij ze bekeuren. Een oogje toeknijpen kon toen niet

Er was geen politiebureau. Hij hield kantoor aan huis. Ze ontkwamen

niet aan ordemaatregelen zoals het plaatsen van borden en affiches met het opschrift” Verboden

voor Joden”. Dit met name bij de

horeca. Ook moesten ze controle uitoefenen op het register van verkochte radiotoestellen.

Met een aantal personen werkte hij nauw samen. Met name boer

Stroeve, dokter Kohly, politieman Van den Dikkenberg, molenaar

Kiers en installateur Jansen. Bij Kiers was een overval door de

Sicherheitsdienst. Er werd gezocht naar onderduikers. Een werd

opgepakt en een ander wist in de landerijen erachter te ontkomen.

Naast Kiers woonde een bakker.

Hij verborg een vluchteling in zijn oven. Zijn dochters deden ook

koerierswerk. Zij brachten brood

Wie kan ons iets vertellen over deze foto’s?

Nederlandse gezag handhaven en in dank afgenomen. Daarom

wilde hij een nieuwe start maken

en in de herfst van 1945 werd hij overgeplaatst naar Vaassen als

wachtmeester der Rijkspolitie. Na

verschillende plaatsen beëindigde hij zijn loopbaan in 1973 als

groepscommandant in Doesburg.

Toen verhuisden Roelof en Eef

terug naar Rozendaal. Hier overleed Roelof op 28 december 1981.

.

Eef overleed in Arnhem op 2 mei 2004 ”

Huzaar Gerrit Alle Haverman

Bronnen:

Gegevens en foto’s van

de familie Haverman

Den Ham/Vroomshoop.

C.B.Cornelissen: Storm

uit het noorden.

Blad ’t Middendorpshuis,

1e kwartaal 2001, artikel Herman Stegeman.

Gegevens verzameling

Bertus Westera.

Gegevens

Oorlogsgravenstichting.

Op één van de meidagen van

1940 genoemd, maar daar is

op de plek waar hij bezig was met

posthuum toegekend aan Gerrit

Kamphuis van de Vosseboerweg.

Gerrit Alle Haverman uit Den Ham

Andere, toch zeker betrouwbare

Onstwedde geboren (1919) en zijn

luidt: “Nederland, mei 1940.” Het

1940 bij Den Haag een kazerne

1940 stond dienstplichtig huzaar

gebogen over een ernstig gewonde kameraad. Terwijl hij probeerde

zijn dienstmakker te helpen werd hijzelf door het geweervuur van

een Duitse parachutist getroffen

en raakt levensgevaarlijk gewond.

Aan die verwondingen overleed

hij enige tijd later en werd samen

met een groot aantal gesneuvelde dienstmakkers begraven op het

militaire deel van de gemeentelijke begraafplaats “De Essenhof” aan de Zuidendijk West te Dordrecht.

Hij maakte deel uit van het 1e

Regiment Huzaren van Sytzama (3e compagnie). De plek waar Gerrit

Alle zwaargewond raakte was aan

geen volledige zekerheid over. bronnen, maken melding van

het feit dat Gerrit Alle op 13 mei, 2e Pinksterdag, zwaar gewond

raakte en op de 15e mei aan die verwondingen is bezweken.

Gerrit Alle Haverman is geboren op 1 september 1919 in Onstwedde

als zoon van Gerrit Alle Haverman

een project. Zo werd Gerrit Alle in broer Lambertus in Leeuwarden.

(1918). Toen zijn ouders een tijdlang in Voorst woonden kreeg Gerrit Alle werk bij kledingbedrijf Bieshaar in

Zutphen. Daar ontmoette hij ook het meisje waarmee hij verder door het leven wilde.

en Geertje Diena Hendriks. In de

Tijdens de mobilisatie, afgekondigd

genoemd met de naam Haveman,

vanuit Den Ham opgeroepen om

stamboom staan veel familieleden dus zonder r. Waarschijnlijk heeft zich ergens een verschrijving

plaats gevonden. Vooral neef

Bert Haveman heeft zich in de stamboom verdiept.

In de meidagen van 1940 liet ook

een tweede Hammenaar het leven.

Dat was de 22-jarige dienstplichtig

werd op 2 juni 19 49 bij Koninklijk oorlogsherinneringskruis met gesp

ze gaven ons brood, Wittebrood

acqueline van der Hoeden kan

Yvonne. Zij bodenals verzetshelden

Voortaan heette ze Lieneke

toestemming om dit gesprek op te

april 1945 nog goed voor de

nood.

een nichtje van de Kohlyfamilie en

voor een educatie project hier in

geest halen. Als onderduiker zag ze

de CanadeseXII Manitoba Dragoons

Jacquelinewas een gewoon

grote militaire voertuigen.

en braaf maar volgens de Duitse

Den Ham binnenstromen met hun

“ Ze waren als Goden. Zo jong, groot op hun grote tanks. Ze

gaven ons brood, wittebrood. Voor een kind als ik was zag ik hen als

Goden… het waren onvergetelijke momenten. Een groot spontaan feest,” dit zijn de woorden van, Jacqueline, beter bekend als Lieneke.

Zij bracht 25 lange maanden door bij huisarts Kohly en zijn vrouw

Versteegh. Zij moest doorgaan voor kwam uit een grote stad.

nemen zodat ik het kan gebruiken dorp?”

Nederlands meisje. Ze was levendig

“ I was a lucky one, “ zegt ze in het

Toestemming wordt gegeven en

bezetter anders… haar Joods-

twee jaar kwam Melvin Chambers,

nerveus te zijn.

zijnbracht haar en veleduizenden geloofsgenoten in gevaar. Ze werden zwaar onderdrukt en

vervolgd door de Duitse bezetter.

Zes miljoen Joden vermoord in wat werd bekend als de Holocaust.

Dr.Kohly en zijn vrouw waren

bereid dit acht jarige meisje hulp te bieden en in hun huis gastvrijheid te verlenen. Ze kreeg een andere identiteit en een andere naam.

de Kerkhoflaan te Den Haag

korporaal der cavalerie Marten

Onze bevrijders waren als Goden J

.

de gemeentelijke begraafplaats aan

Alle.

Besluit van 6 januari 1948 het

een toevluchtsoord aan mensen in

het verzamelen. Hij ligt begraven op

Dordrecht, waaronder ook Gerrit

Haverman een wegenbouwbedrijf

de Hammer Bevrijdingsdag 6

Marten ben ik nog informatie aan

werden gelegerd op het eiland van

Op zijn gedenksteen staat als

had en in zijn wooncaravan verbleef

certificaat en een oorkonde.

gebombardeerd werd. Wat betreft

regio Den Haag/Rotterdam en velen

Door de minister van Oorlog

datum van overlijden 10 mei

vergezeld van een bijbehorend

ons land te helpen verdedigen in de

Dat Gerrit Alle niet in Den Ham is geboren ligt in het feit dat vader

oorlogsherinneringskruis ging

Hij kwam om toen op 10 mei

op 29 augustus 1939, werd hij

de Schenkeldijk te Dubbeldam, op het eiland van Dordrecht.

Alle Haverman. Het tekstopschrift

Engels. Na een speurtocht van ruim uit Den Ham eindelijk in contact met

Lieneke stelt me gerust, Ik hoef niet

Lieneke, die nu in Israël woont. Nu

In het boek “ Voortaan heet je

te komen met iemand uit Den Ham.

Shem-Tov een realistische beeld

87 jaar en zij was blij om in contact “ Shalom, Lieneke, mijn naam is

Melvin en mag ik een gesprek met U, over uw leven in Den Ham? Ik

moet wat bekennen… ik ben nogal

nerveus want ik heb zo veel over uw leven gelezen en u bent bekend in

Den Ham en zeer geliefd…..,” zeg ik.

Als toevoeging…. “ mag ik uw

Lieneke”, schetst auteur Tami

van Den Ham in oorlogstijd. Na

het lezen van het boek valt me het volgende op zegt Melvin..

Ten eerste hoe de moeder van

Lieve Lieneke Happy Birthday

Lieneke door middel van een

spelletje haar dochtertje heeft

leren omgaan met haar nieuwe

identiteit. En ook hoe Lieneke wordt

>>>>>>>> Lees verder op volgende pagina

ingeschakeld bij het klaarmaken

wat dat inhield. Soms werden er

Tov het verhaal op een bijzondere

hoestsiroop.

dokter Kohly werden behandeld. Ik

“ Ik vond het belangrijk dat het

van verschillende medicijnen o.a.

Was het niet moeilijk om aan een

nieuwe identiteit te wennen? “ Nee, helemaal niet. Ik begreep de ernst

van waarom en zag het ook als een spel. Kinderen kunnen dit soort

dingen snel leren,” zegt Lieneke.“ en wat betreft het klaar maken van het medicijnen, Dr.Kohly controleerde mijn werk.”

Het waren moeilijke tijden in

Den Ham, maar toch had ze een

gelukkige jeugd. Het leven in Den

gewonde mensen gebracht die door zag wel een keer dat hij een man hielp die gewond was. Wanneer

er iets bijzonders was praatten ze Frans met elkaar. Als kind voel je dat er iets aan de hand is.”

terwijl moeder Lien voor het gezin zorgdeo.a. voor haar twee zusters Rachel en Hannie en haar broer

kwam logeren vanuit Amsterdam van wege de honger en de

bombardementen. Met dat verhaal kon ik vrij rondlopen.”

mensen. Ik kan dat niet genoeg “ Natuurlijk waren er angstige

momenten maar in het algemeen

ze geen kinderen.

“ Het was anders bij Dr.Kohly en zijn vrouw. Zij waren kinderloos en niet gewend om een kind in

huis te hebben. Ze waren allebei

ontzettend lief maar Dr.Kohly was

wel streng. Ik was geen ondeugend kind en lief en braaf, “ zegt Lieneke. “ Ik mocht buiten spelenmet mijn

vriendinnetjes en naar school gaan, maar moest wel voorzichtig zijn. Ik was gelukkig bij de Kohly’s maar

het waren moeilijke en gevaarlijke tijden.”

“ Ik wist dat Dr.Kohly betrokken was bij het verzet maar wist niet precies

goede mensen, en nog steeds.”

“ Veel mensen hebben mensen in nood geholpen en de rol van het

Verzet is zwaar onderschat volgens mij. Wat die mensen hebben

gedaan met gevaar ook voor hun eigen gezinnen, is echt met geen pen te beschrijven.”

scholen en de mensen hebben

sommige dingen blijven wel bij. Ik

het wel even wennen. Zelf hadden

moeilijke tijden waren er heel veel

plek in mijn hart.”

dierenarts Rutgers. Zij was

Voor dokter Kohly en zijn vrouw was

mensheid laten zien. Ondanks de

“ Weet je, ik geef nog steeds

Ham. Den Ham heeft een speciale

“ Ik kan me nu niet meer alles

Lieneke’s nichtje Fransje Versteegh.

gruwelen van de Holocaust. Mijn

heb ik goede herinneringen aan Den

Bart. Haar zuster Rachel werd

ondergebracht bij de Vriezenveense

iedereen.”

boek moet de positieve kant van de

omdat ik een ‘ nichtje’ was die

benadrukken,”verklaart Lieneke.

Jacobwerkte in een ziekenhuis

bedoeld voor kinderen maar voor

aanwezig in huis – ik was aanwezig

ze in Mei 1933 werd geboren. Ze met vier kinderen. Haar vader

moest hebben. Het was niet alleen

“ Er is genoeg geschreven over de

Er waren vaak andere onderduikers

“ Dr.Kohly en Yvonne waren goede

was het jongste kind in een gezin

boek een positieve uitstraling

“ Dr.Kohly hielp ook zo veel mensen.

Ham was vrij rustig vergeleken met haar geboortestad Utrecht, waar

manier heeft geschreven.

herinneringen van die tijd maar heb vaag herinneringen van de

luchtgevechten boven Den Ham

maar weet niets bijvoorbeeld van de crash met Les Knight of de andere vliegtuigen die zijn neergestort.”

Ze wist ook niet dat dokter Kohly één van zijn pakken beschikbaar

stelde aan Lancasterbemanningslid Les Woollard die een paar weken verborgen zat bij de familie

Schutmaat in de Hallerhoek.

lezingen over mijn jeugd aan

nooit van het Verzet gehoord…

Lieneke is blij dat aan de kinderen

geïllustreerde brieven onder de

verhalen vertel over het Verzet.” in Den Ham de verhalen uit de oorlogstijd worden verteld en doorgeven.

“ Het is steeds belangrijk om

deze heldendaden te blijven door

Spaans en Hebreeuws.

Lieneke is zeer tevreden over het boek en hoe auteur Tami Shem-

pseudoniem ome Jaap. Na lezing moesten brieven en tekeningen

verbrand worden. Dat gebeurde echter niet.

Dr. Kohly bewaarde ze allemaal en

“ Dat ik in een gepland toneelstuk

begroef het blik naast een boom in

nooit vergeten”, zegt ze.

een rol speel, vind ik leuk, “ klinkt een verbaasde stem.

“ Oh dat is een moeilijke vraag.

het Duits, het Italiaans, Catalaans,

vader Jacob Lieneke mooie

vertellen. We mogen die helden

Engeland. Het boek “Voortaan

het Nederlands ookverschenen in

Den Ham.

Tijdens de oorlog stuurt haar

Of zij een boodschap heeft voor de

heet je Lieneke” is inmiddels naast

doorgegeven aan de kinderen van

ze worden er stil van als ik hun

Dat pak hielp hem om veilig te

ontsnappen naar zijn thuisland

nili Goren beter bekend als lieneke in Meddendorpshuis 28 april, 2009

schoolkinderen van Den Ham:

Daar moet ik even over nadenken.

We moeten blijven geloven in de goedheid van de mens .” klonk

het duidelijk en overtuigend. De

helden van het verzet moeten we nooit vergeten en ze is blij dat de

positieve boodschap mag worden

verstopte ze in een tinnenblik, en

zijn tuin. Lieneke kreeg na de oorlog de brieven alsnog en verhuisden met haar mee, ook toen ze later

naar Israël verhuisde. De brieven

worden nu bewaard in een museum in Israël.

mooi om oude bekenden weer te zien en te spreken. De mensen waren allemaal zo lief, mensen

zwaaiden naar me als ik rondliep, “, vertelt Lieneke.

Ze bezocht de oude openbare

school aan de Grotestraat en trof diverse oud-medeleerlingen. Ze

bezocht ook het doktershuis en de tuin van destijds dokter Kohly. Ook

verschillende buurtkinderen waren uitgenodigd.

Lieneke’s bezoek aan Nederland trok heelveelmedia aandacht.

Landelijk, regionale en lokale televisie, kranten en radio

kwamen naar Den Ham om haar te

interviewen. Zij werd vergezeld door auteur Tami Shem-Tov. Later op 5

Het is steeds belangrijk om deze heldendaden te blijven door vertellen.

Het echtpaar Kohly is na de

“

oorlog onderscheiden door de

mei werd aan haar en haar schrijfster Tami het eerste

exemplaar van het de Nederlandse

versie overhandigd

in haar geboortestad Utrecht door de

commissaris van de koningin R. Robbertson.

staat Israël met de Yad Vashem

Na dit prachtige gesprek met

voor hun hulp aan Lieneke en al

te drinken in de tuin om de inhoud

onderscheiding als erkenning

die andere mensen in nood. Het

is de hoogste onderscheiding die

de staat Israël kan geven aan een

Gentile, een persoon die geen Jood

is. De presentatie vond plaats op 19

februari 1976. Echtpaar Kohly wordt gezien als “rechtvaardige onder de volken “.

Elf jaar geleden, op 28 april 2009

bracht Lienekeeen bezoek aan Den Ham. Na 64 jaar was zij blij terug

te zijn in het brinkdorp. Ze werd in De Rank verwelkomd door Freek Miskotte, destijds voorzitter van

de oudheidkundige vereniging Den Lieneke in de schoolbanken

“ Ik kreeg veel bloemen en het was

ham/Vroomshoop.

“ Het is een heel mooi bezoek

geweest. Ik was heel blij en verrast met zo’n mooi en warm onthaal,” zegt ze.

Lieneke besloot ik een kopje thee

van zo’n bijzonder gesprek te laten bezinken. Het was prachtig weer.

De voorjaars zon branddevolop

in de tuin. Vogels waren aan het

zingen. De geur van verschillende bloemen vulde de lucht met een

lekkereaangename lucht. Zo fijn,

dat ik kon zitten mijmeren over dit gesprek … en in vrede.

Later op de avond besloot ik om

het opgenomen gesprek opnieuw te beleven…. Tot mijn stomme

verbazing heeft de telefoon alleen mijn stem opgenomen. Nou dat

is geen ramp. Ik heb het gesprek

.

opgenomen op een betere plaats….

In mijn hart

Den Ham, maart. 2020

Een oorlogsverhaal uit Den Ham Door Ineke kuiper-dam

M

ijn oma, Gerritje Hekman, trouwde met Hendrik de Ruiter op 9 november 1934. Zij hadden in Magele een stuk grond gekocht van de familie Schumer. Daar bouwden zij zich een huis, dat nu bekend is als Molenstraat 25 te Den Ham. Zij kregen samen eerst twee dochters en daarna drie zonen, waarvan de laatste twee werden geboren tijdens de

oorlogsjaren. Hoe zij bij het verzet betrokken zijn geraakt, is niet bekend, maar ze werden gedreven door een gevoel voor

rechtvaardigheid vanuit hun christelijke principes. Natuurlijk wilden ze de overheid gehoorzamen, “maar’, vertelde Gerritje later, “als die overheid dingen vraagt die niet sporen met onze christelijke principes moeten we daartegen opstaan.” Zo kwam het dat er een aantal mannen opstonden en samen opkwamen voor de mensen die dit gedurende de bezettingsjaren 1940 -1945 nodig hadden. Daarbij werd het huis aan de Molenstraat als plek gebruikt om samen als verzetsmensen te overleggen. Daar was het

een komen en een gaan; het was een jong gezin en er was een schildersbedrijf aan huis, met knechten en klanten. Het viel niet op wanneer hierbij ook mannen kwamen om een andere boodschap te doen.

5 februari 1944

Kamp Amersfoort

wonen. Haar huis werd uitgebouwd

haten. ‘Je opa is verraden door

Molenstraat 25) stopt een

Arnhem gebracht waar zij werden

woningen en wij verhuisden

der Tuin en niet door een Duitser’

In Magele B93a (het huidige overvalwagen met Nazi-mannen in SD uniformen, die luidruchtig

binnendringen. Ze zijn gekomen om verzetsman Hendrik de Ruiter in te rekenen. Hij is op deze dag 38 jaar

geworden en weet dan niet dat het zijn laatste verjaardag zou zijn.

Hendrik wordt uit bed gelicht en

krijgt geen tijd om ook maar iets mee te nemen. Hij wordt zonder pardon afgevoerd. Geen tijd om afscheid

te nemen van zijn vrouw en 5 jonge

kinderen, die wanhopig achterblijven.

Hij wordt in de overvalwagen

gegooid, bij de verzetsmannen Gerrit Lammerink en Klaas Dam die al

eerder die avond hetzelfde lot hadden

De Hammenaren werden naar verhoord in gevangenis De

Koepel. Vier van hen werden

schuldig bevonden aan verzet tegen het Duitse regime. Zij werden overgebracht naar kamp Amersfoort (www.

kampamersfoort.nl) waar zij van

maart 1944 tot 11 oktober 1944

gevangen werden gehouden. Hun namen: Hendrik de Ruiter, Gerrit

Lammerink, Klaas Dam en Geert Heikens.

De tocht naar het

concentratiekamp in Duitsland

Vanuit Kamp Amersfoort werden

ondergaan.

vele duizenden gevangenen

De verrader

Duitsland. Het grootste transport

Vervolgens arresteren zij ook meester Snel, Geert Heikens en nog een

aantal mannen. Bij de groep Duitse mannen van de SD, die deze razzia

uitvoeren, blijkt ook een Nederlander te zijn. Zijn naam: Jan Willem van

der Tuin. Hij heeft in de maanden voorafgaande aan deze razzia in

Den Ham, ondergedoken gezeten op verschillende adressen in Den

Ham. Ook bij de familie de Ruiter aan de Molenstraat dook hij onder. Hij

kon hierdoor in deze bewuste nacht van 5 op 6 februari 1944 precies

aanwijzen waar de mannen van de

Sicherheits-dienst moesten zijn om de verzetsmensen op te pakken.

Een aantal mannen van de Hammer verzetsgroep wisten te ontkomen aan de razzia, omdat zij niet thuis

verbleven op dat moment. Ook Wicher Dam, die bij de familie de Ruiter

woonde gedurende de oorlog, was die avond niet thuis en ontsprong op dat moment de dans. Helaas werd hij op

een later moment in de oorlog alsnog

afgevoerd naar kampen in nazi-

vond plaats op 11 oktober 1944.

Op die dag liep een groep van

1441 gevangenen van het kamp naar het station. Vanaf station

Amersfoort werden ze met de trein afgevoerd naar het Noord-Duitse

concentratiekamp Neuengamme

bij Hamburg. Ook de vier Hammer verzetsmannen, Geert Heikens,

Hendrik de Ruiter, Klaas Dam en

Gerrit Lammerink maakten deel uit van dit transport. Zij zouden nooit terugkeren naar Den Ham. Geert Heikens stierf op 20-01-1945,

Hendrik de Ruiter op 25-01-1945, Klaas Dam op 27-01-1945 en Gerrit Lammerink op 03-02-

1945. Allen in concentratiekamp Neuengamme.

En het vervolg.

Zo werd Gerritje de Ruiter op

33-jarige leeftijd weduwe. En

groeiden haar jonge kinderen op

zonder vader. Toen de kinderen uit

gearresteerd en weggevoerd naar

huis waren vroeg zij mijn moeder

Berlijn. Ook hij keerde niet terug.

met haar gezin bij haar te komen

concentratiekamp Sacksenhausen bij

(haar jongste dochter Janny) om

(1965) tot twee volwaardige

naar de Molenstraat 25. Zo werd mijn oma heel belangrijk in mijn opvoeding en ontwikkeling.

de Nederlander Jan Willem van

zei ze dan. Mijn oma stierf begin februari 1989.

Familieleden van de omgekomen

Op haar begrafenis stond er

oorlog contact met de families

van zijn zitplaats om naar voren te

verzetsmannen zochten na de

van lotgenoten en zo is het ook gekomen dat een neefje van

Wicher Dam de verzetsman, in

de vijftiger jaren naar de familie de Ruiter in Den Ham kwam. Hij heette net als zijn oudere neef

Wicher Dam. Deze toenmaals 19 jarige Wicher Dam werd verliefd

op de toentertijd 14-jarige dochter

geheel onverwacht een man op lopen. ‘Weten jullie wel wat voor

prachtmens jullie gaan begraven?’, zei hij. Toen heeft hij ons verteld dat hij in het laatste jaar van de

oorlog ontsnapte uit kamp Erika

bij Ommen en via het verzet een

onderduikplek kreeg bij ‘vrouw de Ruiter’.

van Hendrik, Janny de Ruiter en

Tijdens haar leven hebben wij als

zijn zij getrouwd. Zij kregen twee

verzetswerk na de wegvoering van

de liefde was wederzijds. In 1957 kinderen waarvan ik de oudste

ben. Bijzonder om te weten dat de oorlog heeft geleid tot het feit dat ik er ben……

Uit de verhalen die mijn oma

pas laat in haar leven begon te

vertellen, bleek vooral de liefde die Gerritje voelde voor haar verloren man. Ze sprak dan met heimwee naar het geluk dat zij in hem was verloren…… Van haar heb ik ook geleerd om de Duitsers niet te

Hendrik de Ruiter

familie nooit geweten dat zij het haar man heeft voortgezet.

Dat heeft mij bijzonder geraakt.

Het feit dat we geschiedenis nooit ten volle zullen kennen, maar

ook dat we de verhalen moeten

doorgeven, willen we het heden

begrijpen. Het was de drive voor

mij om in deze familiegeschiedenis te duiken en begrip en verhalen

.

te krijgen van en over mensen die gewend zijn te zwijgen

Gerritje de ruiter

Opdat we het niet vergeten In de geplande openluchttheatervoorstelling zetten we drie grote

evenementen in de kijker die in de oorlogsjaren in Den Ham hebben

plaatsgevonden. De heldenmoed van Dr. Kohly die Lieneke onderdak

bood, het verraad van de Hammer Verzet en het offer van Dambusterpiloot Flt. LT Les Knight.

H

Uit respect voor hen die vielen Hammenaren

Marten Kamphuis

1940

Harm Teisman

1944

Gerrit Alle Haverman

1940

Gerrit Hendrik Lammerink

1945

Hendrik de Ruiter

1945

Gerrit Willem Nijboer

1945

Dina Spierenburg

1945

Geert Heikens

1945

Klaas Dam

1945

Wicher Dam

1945

Wilhelmina Hendrika Bartels-Pastink

1945

Jan Willem Wemekamp

1945

Hendrikus Hekman

1945

et is belangrijk om te

Flt. Sgt. W. Austin crash landde

die sneuvelden waren: piloot 1e

helden waren, die allemaal een

bemanningslid Flt. Offr. P. Thomas

R. Collins, Sgt. J. Christian, Sgt.

Geallieerde strijdkrachten

Weaver, Sgt. Willis zondag. Ze lagen

Flt.Lt. L.G. Knight DSO

RAAF

16 september 1943

W.Offr. K.L.O. Blow DFC

RAF

10 december 1943

onthouden dat er veel andere

belangrijke rol speelden in de strijd voor onze vrijheid. Velen hebben

de oorlog overleefd, velen hebben

hun leven gegeven in de strijd tegen tirannie.

Dit artikel herinnert zich al die

op de Lindeflier. Hij en mede-

overleefde het en werd door de

Duitsers gevangen genomen. Ze

waren lid van de RAF 105 Squardon en hadden een missie om de

spoorwegen in Lingen, net over de grens, aan te vallen.

dappere dorpelingen en geallieerde

Mair en Blow

zijn bekend, velen niet. Ze kozen

zijn Lancaster neerstortte, stortte

militairen. Veel van deze helden

ervoor om te zwijgen om hun eigen persoonlijke redenen.

In een eventuele tweede editie van de Zipper Krant zijn we van plan

deze mensen uit te diepen en hun verhalen te vertellen. In die editie zullen we ook vertellen over de

geweldige verhalen die we hebben verzameld naar aanleiding van de

Verhalen Café-bijeenkomsten in het Middendorpshuis.

Drie maanden nadat Les Knight op vrijdag 10 december 1943

een andere Mosquito neer in de

Lindeflier, tussen Vroomshoop en

Den Ham. De piloot Flt. Sgt. Thomas Mair en navigator Warrant Officer Ken Blow DFC stierven beiden

waarbij 32 bemanningsleden betrokken waren.

Austin en Thomas

Het eerste geregistreerde vliegtuig maakte een noodlanding op

maandag 8 maart 1943. Een

Mosquito-vliegtuig bestuurd door

Molenstraat. Iedereen behalve

Sgt. Sondag werd later opnieuw

begraven in Amerika. Sgt. Sondag

werd later opnieuw begraven op de

Nieuw-Zeeland. Ze zijn begraven

op de oude begraafplaats aan de Molenstraat.

Tragisch genoeg zijn zeven van de Amerikaanse B-24 Liberator-

bommenwerper op woensdag 22 december 1943 bij een crash op

de Hammerflier omgekomen. Van de andere drie bemanningsleden werden er twee gevangen

genomen en één ontsnapte aan de gevangenneming. De bemanning

maakte deel uit van de 44 Bomber Group USAF op een missie om

Munster aan te vallen. Degenen

Begraven in Den Ham Flt.Sgt. T. Mair

10 december 1943

Eerst in Den ham begraven, herbegraven in Margraten, Limburg S.Sgt. W. Sondag

USAAF

22 december 1943

Eerst in Den Ham begraven, herbegraven in Amerika

De twee krijgsgevangenen

1st Lt. R.K. Collins

in Margraten, Limburg.

waren: 1st Lt. F. Powers en Sgt.

A. Fleischman. Het was Sgt. John Byers die de gevangenneming ontweken.

Pride of Chehalis

Amerikaanse B-17 Flying Fortress op een missie om Bohlen, nabij

Leipzig, Duitsland aan te vallen. Het vliegtuig is geland in een veld nabij

de Kolkmanweg, Vroomshoop. Alle 10 man bemanning overleefde.

Acht werden gevangen genomen

en twee werden ontlopen. Ze waren allemaal lid van de USAF 95th

Bomber Group. De mannen die

gevangen werden genomen waren: piloot 1st Lt. J. Cook, Flt. Offr. H.

Bachus, 2e luitenant J. Whitittaker, 2e luitenant R. Hansell, Stf. Sgt. J.

Dyson, Stf. Sgt. E. Baptiste en Stf. Sgt. V. Adams. De ontsnappers

.

waren: Stf. Sgt. S. Bouley en Stf. Sgt. F. Chapman

1st Lt. W.W. Oakley

USAAF

22 december 1943

T.Sgt. J.W. Christian

USAAF

22 december 1943

Sgt. A.C. Timme

USAAF

22 december 1943

S.Sgt. L.R. Weaver S.Sgt. R.F. Smith

1944- 1945

USAAF USAAF

22 december 1943 22 december 1943 22 december 1943

Captain J.H Morris

Trooper A.H. McDonald

Lieutenant G.E.J. Clacy

Trooper H. May

Lieutenant G.B.A. Bate Lieutenant P.R.J. Page Lieutenant H.B. Perrin Lieutenant T.E. Taylor

Lieutenant G.T. Wilson Sergeant J.J. Balfour

Sergeant G. Bastable Sergeant E.C. Turner Corporal T.C. Martin

Corporal J.F. Stanley

Lance Corporal K.S. Ferguson L. Corporal H.A. Gillespie L. Corporal M.J. Slater Trooper R.A. Acres

Trooper S.L. Anderson Trooper A.G. Apostle Trooper O. Benson

Trooper J. Boatfield

Trooper E.C. Daubney Trooper F. Deacon

Trooper P.J. Devine Trooper S.J. Fedak Trooper J. Findlay Trooper A.G. Flett

Trooper B. E. Foster Graf van s.sgt.w. Sondag in margraten

USAAF

Roll of Honour XII Manitoba Dragoons

Trooper C.E. Barlow

Trooper M.W. Hamilton Trooper W.G. Hooker Trooper C.N. Hutzcal Trooper C.D. Lee

Originele houten kruizen oude begraafplaats den ham

RAF

Amerikaanse oorlogsbegraafplaats

Op 29 juni 1944 was een

de tien bemanningsleden van

Ham vijf vliegtuigen neergestort

op de oude begraafplaats aan de

waren lid van het 487 squadron van

Ham zijn beland waarbij sommige

In totaal zijn in de omgeving van Den

aanvankelijk allemaal begraven

B-17 Flying Fortress genaamd The

Duitsland. De Britse vliegeniers

B-24 Liberator

het leven lieten.

R. Smith, Sgt. A. Timme, Sgt. L.

na een missie naar noordwest

Hier vertellen we graag de verhalen

van de andere vliegeniers die in Den

luitenant W. Oakley, 1e luitenant

Trooper P. Madden

Trooper B.M. McDonald Trooper R.H. McEwan

Trooper W.M. McLeod Trooper R.E. Mechler

Trooper O. Michalkow Trooper M. Moroz

Trooper A.J. Morris

Trooper K.R. Murphy Trooper J.E. Neufeld

Trooper A. Nicholson Trooper D.P. O’Neil

Trooper J.W. Pieper Trooper C.D. Pierce

Trooper T. W. Preston Trooper E.D. Prior

Trooper N. Probizansky Trooper W. Sahaluk

Trooper B. A. Sneesby Trooper G. W. Soanes Trooper B. Stillman

Trooper C.E. Switzer Trooper E. Tester

Trooper R. M. Thomson

Trooper W. F. W. Veness Trooper F. M. Weaver

Sergeant W. G. Sweeney Trooper F. M. Weaver Trooper W. F. White

Craftsman H. D. Stover

Verslag van de bevrijding van Vroomshoop en Den Ham Door Cor Boom

I

n een terugblik op de hectische

donderdag 5 april om 11 uur

Vroomshoop.

met handgranaten, maar gelukkig kon

meldt “Het Dagblad van het Oosten”

wordt bevrijd en een uur later

halt gehouden, bij het kerkhof.

schieten.

dagen van het bevrijdingsjaar 1945

van 6 april 1946 het volgende: Burgemeester Bramer is na

zijn ontslag op 18 september

1943 opgevolgd door de NSB

burgemeester E. A. van Daalen. Van Daalen overleed in 1949 en is op

verzoek van zijn familie in Den Ham

begraven. Het schijnt dat van Daalen

van 12 juni 1944 tot 28 oktober 1944 ook moest worden gezien als eerste

burger van de gemeente Hellendoorn.

Oud burgemeester Bramer werd door van Daalen aangeklaagd als illegaal

werker en is daarop ondergedoken.

Tijdens de bevrijding van Vroomshoop kwam hij plotseling weer tevoorschijn.

Hij was één van de eersten die de

Vriezenveen door de Canadezen Vroomshoop, ( letterlijk citaat,)

en dat is maar goed ook, want de

Duitsers hebben een aantal bewoners van de huizen langs het Overijssels kanaal gevangen genomen, omdat B.S.ers geprobeerd hebben het opblazen van de brug aan de Hammerweg te verhinderen.

ook vochten, ze kunnen het niet maken tegenover deze elite

soldaten. Langzaam worden ze terug gedrongen en dan zien de Duitsers kans de brug met een geweldige dreun weg te vagen.

de woedende parachutisten de

ondergedoken geweest en enkele

malen ternauwernood aan arrestatie door de S.D. ( de gehate Duitse Sicherheitsdienst) ontsnapt.

Eén keer zochten ze vier uur naar hem, in een huis waarin hij was

ondergedoken, zonder zijn geheime schuilplaats te ontdekken.

S ’avonds ontsnapte hij over de Flierdijk.

In Daarle doorzocht de S.D. eveneens zijn onderduikadres zonder hem te

vinden, maar de huisbewoner moest daarvoor zes weken in Ommen

doorbrengen in het beruchte kamp Erica, aldus het krantenbericht.

“Twente weer vrij”, een chronologisch fotoboek over de aprildagen 1945, meldt dat op de morgen van

d.w.zniemansland.

van 7 mei 1981. Het was duidelijk dat

De Duitsers bevonden zich toen

nog in Daarle, Eerde en op nog meer plaatsen.

ook de groep Meer van de B.S.

met een korte toespraak.

ontslag op verscheidene plaatsen

De Duitse soldaten wisten via een

Die nacht lag het dorp open,

maar hoe dapper de verzetsmensen

B.S.ers en een groep Fallschirmjáger,

kanaal zijn aangekomen, moeten

Binnenlandse Strijdkrachten, dus Den Ham en waartoe ook meester Snel behoorde, hadden op3 april

al een bericht ontvangen van hun commandant.

Ze moesten zich paraat houden, omdat de bevrijding nu zeer

aanstaande was en een kat in het nauw nu eenmaal rare sprongen pleegt te maken.

gevangenen wel vrij laten en trekken

Allen waren ze voorzien van een

Beerzerveld.

gekomen door droppings uit

ze zich snel terug in de richting van Helaas wordt één van de B.S.ers,

G.J. Kerkdijk gevangen genomen

als hij zich vanuit Daarlerveen bij zijn kameraden wil voegen.

Bij de Puntbrug wordt hij ten

aanschouwe van de naburige bewoners gefusilleerd

In de Koerier van 1 april 1965 wordt verhaald hoe de bevrijding van het

dorp en de omgeving van Den Ham

plaats vond, beginnend op dezelfde donderdag 5 april dat Vroomshoop bevrijd werd en eindigend met de gevechten bij de Vossenboer op

dinsdag 10 april. Dit zegt het bewuste Koerier nummer ervan:

Op donderdagavond rukten de

eerste Canadese tanks op vanaf

de B.S.er de tank van de motor lek

gevechtsgroep zich terug.

Alle manschappen van de

Als de Canadezen vlak bij het

De burgemeester was sinds zijn

Na enige beschietingen trok de

Het komt tot een schietpartij tussen

binnenrukkende Canadezen welkom

heette op de grens van de gemeente

Echter bij de ingang van het dorp werd

vuurwapen, men was daaraan

geallieerde vliegtuigen over Oost Nederland.

De verzetsgroep Linde, waarbij

o.a. meester de Groot behoorde,

opereerde vanuit een grote schuur bij

de boerderij van Heuver en regelde o.a de wapenberging en verdeling voor de B.S. Den Ham.

Bij Ekkel aan het kanaal b.v. was een

wapenopslagplaats, waarbij ook agent Dikkenberg een actieve rol speelde.

Van de groep Meer, met een

stengun bewapende wachtpost bij

Wemekamp, zag die donderdag uit de

richting Marle opeens Duitsers op een motor naderen.

Vanachter een boom wilde hij met

z’n stengun schieten, maar het ding

weigerde. De moffen gooiden direct

sloot weg te komen, aldus de Koerier het nu gevaarlijk begon te worden voor het dorp en haar inwoners.

S ’nachts verschansten de Hammer

verzetsgroepen zich in boerenschuren in gespannen afwachting van de

dingen die komen zouden, zeker na dit eerste treffen. De Duitsers slopen die

nacht langs de huizen, gewapend met pantservuisten en machinegeweren,

zoals het Dagblad van het Oosten van 6 april 1946 meldt.

>>>>>>>> Lees verder op volgende pagina

Het liet zich aanzien dat zij zich

niet voetstoots wilden overgeven, represaillemaatregelen werden gevreesd, er kon nog van alles gebeuren.

Ook was het denkbeeldig dat Duitsers

hierover het volgende verteld;

opgetekend ten huize van de hr.

Reimink aan de Esweg in een interview met de inmiddels gepensioneerde

leerkrachten Snel en de Groot van de

Hervormde school aan de Smitstraat.

de hervormde school, waarin zich een grote hoeveelheid springstof bevond, in de lucht zouden laten springen.

De B.S. hadden zowel deze school

als de bruggen onder controle, met opdracht

deze te verdedigen tot het uiterste.

Gelukkig vertrokken de Duitsers in de nanacht, zonder enige schade aan te richten.

Hammenaren sprongen op de tanks,

ontroerd, werkelijk buiten hun zinnen.

Den Ham was opeens één grote mensen- en vlaggenzee!

De klokken galmden, de mensen juichten en huilden van geluk.

Een Nijverdalse onderduiker klonk het gebeier van de klokken als werkelijke

van vrijdag 6 april kwam voor de

groep Linde het bevel van de B.S.

bevrijdingstroepen tegen 10 uur

tegemoet konden worden gezien.

En inderdaad, even voor tienen kwamen de eerste Canadese gevechtswagens

(opnieuw vanuit de richting

Vroomshoop) maar ook vanaf de

Geerdijk oprukken, de Brink op en werden met geestdriftig gejuich ontvangen.

In de Koerier van 7 mei 1981 wordt

hand geschreven, met soms een

letterlijk citaat uit diverse kranten, die ik ook zo heb overgenomen.

De notitie is omvangrijk en bevat zeker 23 pagina’s.

Er is geen auteur van bekend, ook ken ik geen definitieve uitgave en

veronderstel daarom dat het bij deze kladnotitie is gebleven.

Opgetekend 40 jaar na de bevrijding,

maar er is grondig onderzoek verricht, dat blijkt wel uit de diverse bronnen waaruit wordt geput.

De auteur schrijft zelf de bevrijding

overlijden weer dezelfde klokken te

hebben meegemaakt.

luiden. Vele naoorlogse jaren later is dat inderdaad gebeurd.

commandant Ekkel “opmarcheren naar de Brink”, omdat de

De kladnotie is grotendeels met de

levensmuziek in de oren. Dat greep hem zo aan, dat hij vroeg bij zijn

Eindelijk in de vroege morgen

de Krulsmid.

van Den Ham Vroomshoop niet te Ten tijde van de bevrijding was hij

21 jaar en verbleef hij ergens in de

Achterhoek. In augustus 1956 is hij De Brink werd het middelpunt van een volksfeest, dat z’n weerga niet kende.

Uit pure vreugde werd het

woonachtig in Den Ham.

Over zijn motieven deze publicatie te schrijven meldt hij het volgende:

torenhaantje van de Hervormde kerk aan flarden geschoten.

Het ontbreken van zelfs maar een globale beschrijving van ‘ t wel

Dit relaas van de bevrijding van

Den Ham en Vroomshoop is een

nagenoeg letterlijke weergave van

een kladnotitie welke ik vond in het archief van de Oudheidkundige

Vereniging Den Ham-Vroomshoop in

en wee van de gemeente Den

brengen in het herdenkingsjaar 1985,

Bij sommige voetnoten staat de letter

en 40 jaar na onze bevrijding. Want

Konijnenberg afkomstig.

45 jaar na het begin van de oorlog hier wat er is in die jaren in de gemeente Den Ham is gebeurd behoeft m.i.

zeker niet onder de korenmaat te

blijven. Het kan-stellig in het algemeen gezegd- het volle daglicht verdragen.

Verderop beklaagt hij zich over de

geringe response om medewerking

en gegevens vanuit de gemeenschap.

Hij wijt dit aan de zwijgzaamheid van de bevolking in het algemeen, en als het over de oorlog gaat in het bijzonder.

Het zou best kunnen, ook 75 jaar

na de bevrijding heb ik gemerkt dat gevoeligheden nog steeds een rol spelen bij gebeurtenissen uit de oorlog.

De rafelkanten van de geschiedenis worden het liefst vermeden, ook de

zwarte bladzijden uit de geschiedenis van de oorlog.

Ik blijf met twee vragen zitten, is het nu gepubliceerd en wie is de auteur.

Ham gedurende de oorlogsjaren

Publicatie heb ik niet kunnen vinden in

opvallend.

en ander.

1940-1945 is al een reeks van jaren In het nu volgende heb ik een poging gedaan daar verandering in te

zeldzame bevrijdingsdag foto’s

ons archief, en er ligt best zo het een

K, en daarom denk ik dat het van Zou wel passen in de brede

belangstelling die Konijnenberg had in geschiedenis.

Veel van zijn hand is terug te vinden in

onze archieven en allemaal uitstekend geschreven en kundig verzameld.

Onlangs is zijn meesterwerk

“Ontsloten Verleden” opnieuw door

onze vereniging uitgebracht met de volle medewerking van de nazaten.

Voor mij een uniek boek over de

ontstaansgeschiedenis van onze gemeente

en van onschatbare waarde.

Het zou mij niet verbazen dat hij ook

bezig is geweest met het verzamelen van de geschiedenis van de

oorlogsjaren in onze oude gemeente Den Ham.

Konijnenberg was volgens mij niet in de veronderstelling de ultieme

geschiedenis te schrijven, hij doet een poging.

Ik sluit mij daar graag bij aan, zelf zegt hij, “Het oordeel is aan de lezer, die

.

het zelf meemaakte”. Van die laatsten zullen er zeker minder zijn

Wat de vraag over de auteur betreft heb ik wel een idee.

Een Staghound van het D-squadron in Den Ham op 6 april 1945. De twee verzetsmensen zijn Johs. Kobes (links, zittend boven linker voorwiel) en Reinhard Hofman (met het geweer).

Een Staghound van het D-squadron parkeerde op 6 april 1945 in de Smitstraat bij onbekende groep Hammenaren.

Weer een Staghound van het D-squadron in de Smitstraat. Het jonge meisje rechts is Trudy Rosbergen. Wie zijn de andere twee dames?

Een konvooi van vier Staghounds.

Weet je waar deze foto had kunnen worden gemaakt?

Een zeldzame foto, waarschijnlijk gemaakt door een Canadese bevrijder op 6 april 1945 aan de Brink.

De derde man van rechts zou Baron van Pallandt kunnen zijn, te oordelen naar de kledingstijl.

Een groep mannen stond op de Brink op 6 april 1945. Kunnen dit leden zijn van de Hammer Verzet of de Binnenlandse Strijdkrachten?

Kijk naar de armband op de man als tweede van rechts.

codename zipper Acteurs

Robert Baarda – Daan Wim Lenderink – Gait

Henk Remmink – Mans

Maarten Lucas – Gompert

Tamara Hofman – Verzetsvrouw Maartje Samsen – Deerne

Dick Bolman – Hendrik de Ruiter

Sandra Wemekamp – mevrouw De Ruiter Henk Stokvis – Jan-Willem van der Tuin Ben Samsen – Klaas Dam

Nico Boertien – Wicher Dam

Jacob Withaar – Dokter Kohly

Gerda Ardesch – Tante Vonette Isa Sibon – Lieneke

Rune Kuiper – Klaas

Nick Pouwels – Meestel Snel Henk Stokvis – Koster

Jonathan Kottier – Gemeenteman

Maura Stolte – Hammenaar & verzetsvrouw Agnes Altena – Hammenaar

Brenda Holland – Hammenaar Edwin Podde – Officier

Morris Lanjouw – Soldaat Hans Erik Bijker – soldaat

Herman van der Schuur – soldaat Bernard van Dijk – Dominee

Theo Wiersma – Middendorpshuisman Silas Dalvoorde – Pester Milan ter Brake – Pester Bas Jansen – Pester

Jonatan Reefhuis – Pester Job van der Veen – Pester

Jefta van der Linden – Pester Armin Kuiper – Pester Isa Sibon – Pester

FIGURANTEN Annet Bakker

Miranda Beuker Ellen Bijker

Marije Bijker

Sanne Binnenmars

Yfke Oude Geerdink

Rianka Bonte

Alana Rolsma

Emiel Braakman

Joke Poel

Janine Sibon Maud Sibon Lynn Stoel

Daphne ter Steege Kim ter Steege

Machteld Tinselboer

Jannie van Beesten-Heuver Emma van der Vegt Gerrit van Egmond Hanny Vrijlink

KOOR Jan Altena

Bertus Braakman Henny Braakman Wim de Groot

Karin Dubbink

Ria Flierman-Bosch

Gerdie Haselhorst-Bloten Bertus Hofsink

Yvonne Huisken Ria Kamphuis Rien Lergner

Jan Lindenhovius Corrie Meijerink

Lennie Middelkoop

Martin Plaggenmars

Henny Podde-Voortman Jolanda Poortman Jan Reefhuis

Nelleke Roozenbeek Dinie Ruitenberg

Edwin Schutmaat

Gerjan Schutmaat

Janneke Schutmaat

Lies ten Cate – van der Heijden Alieke van Oosten Jan Visscher

Hannah Wemekamp

Henrike Wemekamp-Kamphuis

Johan Bolman

MUSICI

Sanne Ekkelenkamp

Viool – Jos Pijnappel

Ina Bonte

Floor Hegeman

Sterre Hegeman Luna Hofmeijer

Natasja Huisjes Christy Jansen

Mannes Kleinjan

Hilde Koelman-Blekkenhorst Liz Lohuis

Judie Minkjan

Feija Nijen Twilhaar

Trompet – Geerhard Abma Orgel – Bram Jaspers Herman Aalderink

Annerieke Ardesch Laurens Ardesch Marieke Ardesch Roel Ardesch Jan Bergsma

Gerhard Bloemendal Helga Bloemendal Jannie Bogtman

Jolanda Bosboom Chris Brokke

Aniek Hamberg Carmen Kelder Sanne Kelder

Herman Klaassen Merle Klaassen Gerrit Kleinjan

Jeroen Kleinjan Elise Kremer

Annet Lindenhovius Erika Lindenhovius

Gerhard Lindenhovius Jolien Molenaar Anniek Otten Iris Otten

Rosanne Plaggenmars Joanne Poel

Jochem van Dijk

Chris van Veldhuizen

Jeroen van Veldhuizen Seine Voort

Eline Wendels Herni Wind Joop Wind

CREW

Regie - Annely Noeverman

Decor – Historisch schouwspel

Kostuums – Historisch schouwpel Dirigent orkest – Rene Bos

Repetitor koor – Liesan Masselink Geluid – Sander Emmens

Zendertechniek – Iwan Kolk

Productieleiding – Ellen Wisse

Productieassistent – Femke Blaak

Marketing – Marcel van Dijk, Erik Bijlstra, Stijn Braakman, Melvin Chambers

Sponsoring – Anita Hekman, Arjan Jaspers, Erik Smelt, Gerrit Hallink, Harjo Kompagnie, Jos Bonte, Remco Dubbink, Martin Soepenberg, Erik Kuiper

BESTUUR STICHTING HEJ ’T AL EHEURD Voorzitter – Gerrit Kleinjan Secretaris – Ineke Kuiper

Penningmeester – Erik Bijker

Bestuurslid – Melvin Chambers Bestuurslid – Dinie Noeverman

de mensen!

Ma vertelt over de bevrijding

Door Geertje Bijlstra-Wetering

De kinderen hebben mij gevraagd: ‘Ma, schrijf eens iets op over de bevrijding van Den Ham in 1945’. Ik was 16 jaar. Den Ham is bevrijd op vrijdag 6 april

1945. Ik woonde aan de Ommerweg met mijn ouders, mijn broer Jan en zus Jennie Wetering.

W

Geertje (rechts) met haar zuster Jenny Kamphuis-wetering

ij zagen de tanks al aankomen

Toen zagen wij ze ook, want als je

gejuich natuurlijk. Onze

Archem, wat onder Ommen hoort.

uit Den Ham, het was een

moeder had de oranje sjerpen al uit

de kast gehaald en wij maar zwaaien met oranje. De soldaten stonden

op de tanks; er waren in één keer allemaal tanks en de soldaten

zwaaiden naar ons en riepen dat we bevrijd waren van de Duitsers. Maar

wij er allemaal achter aan, want wij wilden naar huis. Ze bleven staan

bij de boerderij van Nevenzel, onze buren, en wij mochten ook niet verder.

Wetering. Ze grepen een fiets die

vrij.

De zaterdag erop gingen wij naar Den Ham; iedereen blij, want we

waren bevrijd. Zaterdagavond had in nog een verjaardag van mijn

vriendin, want zij was 7 april jarig.

Dat was feest, dat je daar zomaar

op een avond naar toe mocht. Want in de oorlog mocht je ’s avonds niet buiten komen.

Op de zondag gingen wij ’s morgens en ’s middags naar de kerk. Bij ons

thuis gingen wij op zondag altijd om 5 uur samen eten; dat waren dan mijn vader, moeder, Jan, Jennie en ik. Want als dan het eten op

was, dan gingen mijn ouders naar de stal om te melken, want de

koeien stonden op stal. Het was

dan ongeveer 6 uur dat wij naar de vriendinnen gingen, of allemaal zo maar een eindje wandelen.

Wij wisten dat de tanks nog bij de Groene Jager waren; dus wij met een groepje naar die tanks. We

wilden eieren ruilen voor sigaretten, want die waren hier nog niet te

koop. Wij stonden dan bij de tanks en de soldaten liepen bij ons daar op de straat.

Ineens kwam een schoonzoon van Ekkelkamp heel hard aanrijden op de fiets; hij was in paniek en riep: ‘Er zij allemaal Duitse soldaten

op de Slenke! Ze komen er aan!’

Ik wist dat mijn vader en moeder

voordeur naar de schuilkelder, door

werd het huis van Dekker ook in

in huis waren, want zij moesten

niet ingegaan, omdat Ommen nog

zat kamp Erika. Dus wij waren mooi

ze er niet uit.

De Soldaten vlogen in de tanks, en

Het waren vier Duitse soldaten;

niet bevrijd was en in het Eerderbos

zo lang dat ze daar niet langer

zien, hoe dat precies was toen.

ze gingen niet verder dan de Groene Jager-brug. Want ze zijn het bos

heel dicht bij. Dat is nu niet meer te

daar bent, kun je de brug zien van

die waren bij ons huis, boerderij bij ons huis van de deel, want ik

denk dat ze iets terug wilden. Ze

hadden gehoord en gezien dat ze

bij Nevenzel achter de schuur aan het oefenen waren met schieten,

want die waren bij de ondergrondse en die hadden een geweer. Het

waren Gerrit Nevenzel en Rien van der Heijden. Gerrit vloog bij hem

zelf in huis en Rien vloog door de

struiken en bosjes weg; ze hebben ook wel op hem geschoten. Dus drie Duitse soldaten gaven zich

toen direct over; ik zie ze nog staan bij de achterdeur van Nevenzel

met de handen in de hoogte. Maar één soldaat was gevlucht. Wij

moesten toen allemaal in huis bij

Nevenzel. Plotseling begonnen ze

melken. Het regende kogels bij

ons, in het dak van riet, in de muur en heel veel kogels in de grond,

het waren rode en zwarte kogels.

Ik hoef niet te vertellen hoe mijn

broer en ik geschreeuwd hebben;

we wilden naar huis maar ze hielden ons vast met geweld. En toen in één keer zag ik rook en vuur uit

het dak komen, maar we mochten

en konden niet weg naar ons huis, het was te gevaarlijk omdat er de

hele tijd werd geschoten. De buren

durfden te blijven waarna ze via de de kogelregen, waren gegaan. Die

ene Duitse soldaat heeft eerst nog

aan de achterkant in de schuilplaats gezeten dachten ze, want achteraf hadden ze iets gehoord. Die

soldaat, wat we later hoorden, is

We zijn nog bij elkaar.

We leven nog.

“

gingen naar de tanks, ook vragen,

het land op gevlucht, door de beek

we er heen mochten; het was net

opgepakt.

maar het duurde heel lang voor

of de oorlog weer begon bij ons.

en bij boer Meijer hebben ze hem

Toen het dak er zo’n beetje van

Maar het huis brandde af en toch

vrijgegeven en werd er niet meer

er goed waren uitgekomen. Mijn

het huis was afgebrand, werd het geschoten. Ik vloog de weg op en

halverwege zag ik mijn moeder uit

de schuilkelder komen, mijn vader er achter aan. Ze gilde: ‘Ons huis

brandt’. Die schuilkelder was in de oorlog gebouwd van stro, die was een eindje bij ons vandaan.

waren we dankbaar dat we alle vijf ouders huilden, maar mijn vader

zei: ‘We zijn nog bij elkaar. We leven nog’. Die nacht erop hebben wij behalve vader , bij de buurman

Nevenzel geslapen. Toen we de

volgende morgen uit bed kwamen,

slapen kwam natuurlijk niet veel van, was de vraag waar moeten wij nu

te schieten, richting mijn huis, en er

Maar toen wij bij huis kwamen,

bij Nevenzel was en voor het raam

greep wel wat, maar er is bijna

We hadden nogal een groot

maar met brandvlekken. En wat

allemaal geholpen; de kippen er

kwamen nog meer tanks bij. Als je stond, kon je ons huis zien; dat is

Het regende kogels bij ons, in het dak van riet, in de muur en heel veel kogels in de grond.

brandden de plafonds al. Iedereen niets uitgekomen. Het vee wel,

er verder uit is gekomen was met allemaal brandvlekken. Ik weet

nog van mezelf, waar ik later om gelachten heb, dat ik een paar

kousen heb gegrepen uit een kast die al brandde. Je bent jezelf niet, als je in zo’n brandend huis loopt

en zoveel angst hebt gehad, zoveel onzekerheid.

Mijn ouders vertelden later dat ze bezig waren met melken toen ze

hoorden schieten. Ze waren samen

naar de kelder gevlucht; het duurde

naar toe?

kippenhok. De buren hebben

uit en het hok heel goed schoon

gemaakt. En daar hebben we dan

in geslapen. We hadden niets meer,

nog geen kopje om uit te drinken en geen bed. Wie daar voor gezorgd heeft? De een bracht dit en de

Diezelfde avond 8 april is ’s avonds de brand geschoten, want toen

kwamen daar ook Duitsers langs de beek. Die Duitsers wisten ook niet dat Den Ham al bevrijd was. Daar

is toen de verloofde van dominee Hagen overleden van schrik. Die waren bij Dekker gelogeerd.

De maandag 9 april, alles was

dus verbrand. Mijn vader was bij

de puinhoop buiten. De mensen

kwamen kijken. Ook een boer van

de Slenke, Bartels. Hij zei tegen mijn vader: ‘Wat erg, dat je alles kwijt

bent, als je verlegen bent, kom ik je helpen’. Het was tegen twaalf uur.

Hij ging naar huis en toen kwamen er weer allemaal Duitse soldaten

van Archem. Toen begon het daar opnieuw. De tanks kwamen en

hebben toen drie boerderijen in

brand geschoten. Maar het ergste van alles was dat ook Bartels zijn huis in brand is geschoten. En zij

waren ook gevlucht en lagen in de aardappelkuil. Het was even wat

rustig de schoten leken verdwenen,

toen zijn vrouw opkeek over de rand van de kuil hebben de Canadezen

haar geraakt. De soldaten dachten

dat in de kuil zich een Duitse soldaat verborgen hield.

Bartels, de boer die het zo goed met ons voorhad, hadden geen kinderen en zo moest hij alleen verder en

dat was dan nog veel erger zonder vrouw en zonder huis. Haar naam staat op het monument bij de Hervormde kerk.

ander dat. We hebben er geslapen

De dokter is na al dit gebeuren

kookhuisje: daar konden we zo lang

lopen. Hij zei dat het kwam van al

tot de noodwoning klaar was. Het

wonen en eten. O ja, ik vergeet nog

te vertellen: toen onze ouders in de schuilkelder zaten, hoorden ze ons wel schreeuwen, maar om dat er

constant werd geschoten durfden

geroepen, omdat ik bijna niet kon die spanning, die ik had gehad.

Ik moest toen rusten en dat was wel ongeveer veertien dagen

doorbrengen in het kippenhok.

.

De kracht van vergeving en verzoening.

De slag om de Slenke maakte diepe indruk op de 14-jarige Johan

De diepe haat die Johan Schot had voor de Duitsers is niet meer. De 89-jarige was drie dagen na de bevrijding van Den Ham getuige van het neerschieten van zijn “tante”.

H

et heeft 75 jaar geduurd voordat Johan tot rust

kwam met het trauma dat

hij als 14-jarige jongen opliep

als ooggetuige van de strijd die plaatsvond in Noord Meer.

De oorlogsevacué Johan Schot

was een Haags ‘bleekneusje’ dat via de kerk enkele zomervakanties op de boerderij van de familie Gait en

Miene Bartels-Pastink op de Slenke in Den Ham had doorgebracht.

Tijdens een hevig gevecht dat 30

minuten duurde zag hij zijn “tante” Miene doodgeschoten door de

zwaar bewapend Duitsers die uit

de richting van de Archemerbrug waren gekomen. Vanuit de

tegenovergestelde richting bij de

Groene Jager, aan de Ommerweg, kwamen ze in aanraking met de Manitoba Dragoons.

Nadat zij de buren had

gewaarschuwd, had zij haar toevlucht gezocht in een

aardappelkuil. Toen Miene haar hoofd ophief om te zien of het

veilig was om de dieren uit hun

brandende stallen te bevrijden,

werd ze getroffen door een salvo van Duitse kogels.

Drie boerderijen en een stal aan de droogtong op de Slenke werden

ernstig beschadigd en door brand verwoest. Een Duitse soldaat

Obergefreiter Adam König werd gedood toen hij probeerde zijn

pantservuist op een Canadese tank te schieten.

De plaats waar de strijd plaatsvond is gemarkeerd met een monument, een luistersteen. Bij deze

luistersteen kan men via een app op een smart-telefoon kennis nemen van verhalen en foto’s van het gebeurtenis.

Johan was in Den Ham toen

het op 20 november 2015 werd

onthuld. Het was een emotionele terugkeer naar Den Ham voor

Johan, hier rechts op de foto te

zien met toenmalig Burgemeester

(van links naar rechts) Burgemeester Cornelis visser, Hans dekker en johan schot van Twenterand Cornelis Visser en

dagblad Tubantia op 11 april 2020

Ik ontdekte dat er verzoening

Het artikel ging als volgt verder.

rol speelden in de realisatie van het

er een geweldige transformatie

1975 en maart 1998 heb ik die in

verzoening moestuin Johan nog

Hans Dekker, die een belangrijke monument.

vertelt Johan over het moment dat plaatsvindt.

Er waren minstens 100 mensen

In een vraaggesprekmet

gebeurtenis bij te wonen.

zegt hij: ”Een predikant behandeld

aanwezig om deze plechtige

De luistersteen aan de Slenke in Den Ham is onderdeel van de

Liberation Route Europa.

Deze Liberation Route volgt het

pad van de geallieerden tijdens de bevrijding van West-Europa in de jaren 1944 en 1945.

De gebeurtenissen van dat

noodlottige moment hebben een

enorme impact gehad op het leven van Johan. Decennia lang had hij een diepe haat voor de Duitsers.

In een ontroerend interview met

verslaggever Mannes Schoppink met mij het thema haat-liefde en

verteld over Jezus, zoals ik dat nog nooit eerder had gehoord.

mogelijk was. Tussen september

praktijk gebracht door fietstochten

door Noord-Duitsland en treinreizen door heel Duitsland te maken.

Overal waar ik kwamkwam het tot

gesprekken en vroegen de Duitsers mij zelfs om vergeving. ”

Voor het laatste onderdeel van de een handeling uitvoeren.

“Een paar weken geledenop 3 maart (2020) ben ik met een taxi naar de Duitse militaire begraafplaats in

Ysselsteyn gereden. Daar heb ik het graf van Obergefreiter Adam König

bezocht. Ook hem heb ik vergeven.

Ik was er nu pas aan toe. Ik zal altijd terug blijven denken aan wat er op

.

9 april 1945 gebeurde, maar niet meer in bitterheid. ”

De slag bij de Vosseboer

Het dorp Den Ham werd op vrijdag 6april 1945 bevrijd door de mannen van het D

squadron18th ArmouredCar Regiment. Ze zijn beter bekend als deXIIManitoba Dragoons, een CanadeesCavalerie Verkenning regiment,dat,als het ware, hettipjevan de speerpunt vormde waarmee de Canadeselegersde eerste prikjes in het harde vijandelijke vel uitdeelden.

Door Herman Stegeman HFzn.

G

elukte dat eerste prikje dan

de Nederlandse Binnenlandse

in een aardappelkuil bij de

daarvan en een ander rechts

De vijand heeft bij herhaling

gehele speer, er meteen in.

opdracht kregen naar Stegeren te

maal ging men ter ruste, niet

bietenkuil, de beide overigen

te brengen, tweemaal met een

ging de hele speerpunt ,of de

Dit was die vrijdag 6april 1945

ook gelukt, echter voor wat een gedeelte van het D squadron betreft tot aan Ommen.

In Ommen hielden zich veel

vijanden op en het ging er in de

namiddag van die 6 april 1945 dan

ook nogal heet aan toe; de leadcar van de19e troop van gemeld D

squadron werd op de Stationsweg te Ommen door een pantzerfaust

getroffen, waarbij LtG.T. Wilson en Trooper G.W.Soanes sneuvelden, Trooper Montgomery gewond raakte en de beide overige

bemanningsleden, de Troopers Loker en Harkers, het er goed afbrachten.

Strijdkrachten uit Ommen de

gaan om wapens over te brengen naar de Vosseboer.

De route werd, zo veel mogelijk

de wapens uitgepakt, van het vet

Besthmen, waar de nacht (dus van zaterdag 7 op zondag 8 april1945) werd doorgebracht.

Men kon of het gevecht aangaan of zich terug trekken.

“

schemerdonker werd afgewacht.

De bevrijding van Ommen zoueerst op woensdag

11april 1945plaatsvinden, ofschoontroops vanhet A squadron de dagen

dag naar Beerze waar het

Op een gegeven moment

ontdekte men een tweetal

vijandelijke groepen, samen zo’n

tientallen vijanden, uitgerust met handvuurwapens, mitrailleurs en

pantzerfausten, rond die daarmee on-danks dat zij wisten dat het

voor hen een verloren zaak was

Tijdens deze werkzaamheden

kwam er één der kwijtgeraakte

kameraden langs; het bleek dat

zij zich zondag jl. naar het bevrijde Den Ham hadden begeven.

Een ogenblik later kwam hun commandant op de fiets

aangereden en gaf bevel

of schot voorschot, werkzame

dracht: +/- 1000 meter, magazijn a 28 Patronen) - instelling te brengen.

of zich terug trekken; tot het

gebleven; de vijand had dus kennen iets waargenomen.

redenen, besloten.

Toen de mitrailleur nog maar

worden overgestoken en het

werd een vijandelijke patrouille

Doordat de Vecht eerst moest inmiddels donker was geworden, raakten zes BS'ers hun overige kameraden kwijt; het zestal

zocht en vond echter een 'edel' onderkomen voor de nacht.

net instelling was gebracht, van ongeveer twaalf man

waargenomen. Eén der BS'ers, die niet bewapend was, werd

naar Den Ham gestuurd, terwijl de commandant zich spoedde om zijn andere mannen te

plus degene die 's morgens

onze regio; men denke hierbij aan

ontbijt begaven zij zich naar de van het Theehuis "De Roos" in

overstaken en wapens en munitie haalden die, afkomstig van de

droppings in Stegeren, aldaar voor de vijand verborgen lagen.

Beerzerveld, de Slenke enz.

Uiteraard was oplettendheid en

zijn geweest dat een aantal leden

verliep echter naar wens en

Het moet zaterdag 7 april 1945 van het Strijdend Gedeelte van

voorzichtigheid geboden, alles de wapens en munitie werden

waarschuwen.

het eerde bedoelde zestal

de boodschap bracht dat de

overige kameraden zondag jl.

naar het bevrijde Den Ham waren gegaan, hadden intussen met

de meeste spoed hun posities,

malen een pantzerfaust, die

gewoonlijk werd gebruikt om

tanks en andere gepantserde voertuigen te vernietigen,

afgevuurd, dat ook geen succes voor de vijand bracht.

zo'n 46 man, nog een zware

een stoot vuur, direct aangevuld door de overige vier man met

hun machinepistolen - ditzullen stens zijn geweest (kaliber: 9

mm, werkzame dracht: + 80 mtr, magazijn 32 patronen).

en schrik bij de vijand,die

en het vuur beantwoordde. Eén

inmiddels was aangegroeid tot mitrailleur instelling, ook die

bracht niet het door de vijand beoogde gevolg, waarop de

vijand zich terug trok in het bos; de-brenschutter gaf er nog

een paar vuurstoten achterna, waarbij verschillende vijanden

gewond raakten. Waarschijnlijk

had de vijand waargenomen dat

versterking uit Den Ham naderde.

der vijanden zag kans achter

Een buurman, die werkzaamheden

ongeveer 15 mtr afstand en

in zijn huis dekking had moeten

de schaapskooi te komen op schoot de brenschutter-helper door zijn hoed.

de brenschutter-helper achter de schuurtje te komen, van waar hij

de vijandelijke schutter achter de schaapskooi onschadelijk wilde

op het land had verricht en ijlings zoeken, had zijn jasje door de

hij vond het doorzeefd met kogels terug

“

maken; het gelukte hem achter

haast op een paal laten hangen;

hij zijn positie wilde verbeteren

kogels terug.Een jongeman uit

het schuurtje te komen, maar toen werd hij door een vijandelijke

kogel aan zijn arm en zij getroffen, waardoor hij hevig bloedde.

Het was dezelfde arm waaraan

de gewonde reeds eerder, bij de

overval op Kamp Erica eind maart

hij vond het doorzeefd met

het Hammerflier, die medicijnen van de dokter uit Den Ham had gehaald, kon eindelijk de sloot,

waarin hij dekking had gezocht, verlaten en huiswaarts keren.

1945, was gewond geraakt.

Gelukkig liep de boven

minuten geduurd eer de gewonde

de geschiedenis is ingegaanals

Het heeft meer dan twintig

overtuigd kon worden en er

intoestemde om naar een dokter te gaan. Een der mannen bracht hem naar de dokter, uiteraard

kruipend en sluipend om uit het strijd gewoelte komen.

De gewonde werd overigens

twee man achter de mitrailleur,

Militair Hospitaal te Nijmegen

een man op +/- 20 meter links

succes voor hem werd enige

voormiddag, gaf de brenschutter

achter een eikenwal tussen de aardappelkuilen, ingenomen;

handgranaat en toen dat geen

Tenslotte bracht de vijand, die

was ongeveer elf uur in de

aardappelkuil weg om achter het

hun eigen was - geïnformeerd

getracht de bren tot zwijgen

afstand was genaderd, het

waren waar de partizanen waren

komende uit westelijke richting.

Beerze de Vecht met een bootje

die tijd veelvuldig voor, ook in

groep tot op ongeveer 25 mtr

Met zijn revolver in de hand sloop

van +/- 50 vijanden gearriveerd

De overgebleven vijf man van

vijandelijke groepen kwamen in

Op het moment dat de vijandelijke

ogenblikkelijk dekking zocht

Vecht, waar zijin de omgeving

Schermutselingen met dergelijke

kunnen maken..

(kaliber: .303 inch, automatisch

zal een zgn. Bren zijn geweest

de barbaarse moord op negen 1945 te Balkbrug.

een omtrekkende beweging zou

Een en ander gaf direct verwarring

Goed uitgerust en na een goed

burgers op vrijdagavond 6 april

inmiddels zo'n 20 man telde,

onmiddellijk een mitrailleur - het

nog veel onheil aanrichtten; men denke daarbij onder meer aan

voorkomen dat de vijand,die

die met veel kabaal zoals dat

laatste werd, om tactische

er losse groepen van enkele

gebruik gereed gemaakt.

om rugdekking te geven en te

aan de rechterzijde van de Vecht,

de linkerzijde ende andere groep

vijandelijkvel wasechter nog tedik.

bosrijke omgeving van Ommen,

ontdaan, schoongemaakt en voor

iets naar achteren in een sloot

In Beerze was namelijk een groep

Men kon of het gevecht aangaan

In die dagen zwierven, ook in de

dinsdag 10 april 1945 - werden

van de mitrailleur, achter een

40 man sterk, de ene groep aan

daarvoorverkenningen richting Ommenuitvoerden, het

hadden verlaten, verbleven.

begaf zich, via het Laar, naar

situatie, uitgestippeld en men

door de vijand vernietigd, waarbij goed afbrachten.

met wie zij zaterdag jl. Ommen

De volgende morgen - dus

Via Eerde ging men de volgende

de 5-koppige bemanning het er

wetende waar hun kameraden,

rekening houdende met de

Eerder in de middag werd onder Besthmen ook een Staghound

Vosseboerverstopt. Na een stevig

later nog in het Canadees opgenomen.

omschreven schermutseling, die "Deslag bij deVosseboer", af

zonder dat er doden te betreuren

waren; wanneer de vijand geweten zou hebben dat de tegenstanders slechts uit zes, later zelfs uit vier, man bestonden, zou het niet

ondenkbaar geweest zijn dat

er een vijandelijke storm aanval zou hebben plaats gevonden.

De rampen zouden dan niet ondenkbaar zijn geweest.

Het mysterie van de Hobday Tree en doopjurk T

oen Flying Officer Sydney

Hobday in september 1943 uit de noodlottige Lancaster van

Les Knight sprong, landde hij hoog in een boom in het Eerde Bos. De vliegenier weet zichzelf te bevrijden, zijn parachute te

verbergen en naar de vrijheid te

ontsnappen. Maar wat is er met de boom en de parachute gebeurd?

In juni 1966 publiceerde het

dagblad Trouw een serie verhalen

over de dramatische ontsnapping van vlieger Hobday. De krant

publiceerde ook een vreemde foto van “The Hobday Tree”.

Hobday en zijn

medebemanningsleden zijn geland in Eerde Bos en Archem. Niemand

lijkt te weten wie het Hobday Tree-

bord heeft geplaatst. Niemand lijkt

te weten wanneer hij is geplaatst of hoe lang hij aan de boom is blijven hangen. Staat de boom nog?

Hodday’s zijden parachute werd

later gevonden en een deel ervan werd veranderd in een doopjurk.

Weet je wie de eigenaar van de jurk was? En waar is de doopjurk nu?

Als u informatie heeft over de

boom of de doopjurk, neem dan contact met ons op

.

info@codenamezipper.nl

Vrijheid is blijheid het beste voor onze tijd Wanneer je in vrijheid leeft voorkom je oneerlijkheid

Bericht voor Schaapher der : de kinderen van Verstee g moeten onder de wol

Ga je elkaar niets dwingen en spreekt geen beledigingen

ader: oor Alteg Bericht v ic bigas isimus s Nos dim s oppressu spiritus

In liefde vrijheid delen doen we liefst met heel velen We zijn blij omdat we vrij zijn Verlost van beknelling en pijn We willen daarom dansen en zingen als het kon door de lucht en in de zee Dans je gezellig in vrijheid met ons mee?

Groep 7 De Smithoek, Den Ham

Bericht voor W.A van Bu ren: bindt u schaatsen ond er en tochten naar Knoflook 80

The Staghound: Het militaire voertuig dat Den Ham bevrijdde

De Staghound was een van de meest iconische en herkenbare militaire voertuigen van de Tweede Wereldoorlog.Hier is het... we nodigen alle schoolkinderen uit om het in te kleuren en naar ons op te sturen. We hebben leuke beloningen voor de mooiste resultaten.

Breng uw inzending naar: The Read Shop, aan de Brink. Schrijf uw naam, adres, leeftijd, e-mailadres en telefoonnummer toe. De technische details staan onder de tekening.

Een nieuw boek over Kamp Erika.

Op 25 juli 2018 overleed de opa

van interviews van voormalig

Boer geïnteresseerd in het

samenwerking met de Duitsers.

daarvan) die na de oorlog in

den Boer op zesennegentigjarige

een aantal mannen, nu in de

Erika is uitzonderlijk omdat alle

werden bewakers, terwijl een

hebben gezeten? Hoe werden zij

van schrijver en journalist Hester leeftijd. In de familie was het bekend dat hij in het laatste

deel van de oorlog in een kamp gevangen had gezeten, maar

daar was weinig over bekend. Hij

wilde daar niet over praten. Na de dood van haar opa ging Hester den Boer, geboren in Hengelo,

op zoek naar informatie over het

oorlogsverleden van haar opa en ze kwam erachter dat hij van februari

1945 tot aan de bevrijding in Kamp Erika in Ommen gevangen heeft gezeten.

Deze ontdekking vormde de

aanleiding voor haar zoektocht

naar informatie over zowel haar opa als over de geschiedenis van kamp Erika. Dit boek wordt uit gegeven door uitgeverij Atlas Contact.’

Een deel van het boek is op basis

gevangenen. Ze sprak met

negentig, die daar net als haar

opa gevangen hebben gezeten en die de verschrikkingen aan

den lijve hebben ondervonden. Zij hebben daar lang over gezwegen,

maar wilden op latere leeftijd toch nog hun verhaal kwijt.Maar ook

is Hester den Boer regelmatig in

Ommen geweest. Ze onderzoekt hoe de aanwezigheid van het

strafkamp het dagelijkse leven in Ommen tijdens de oorlog heeft

beïnvloed.Wat wisten de mensen in Ommen van het kamp en hoe ging Ommen in de jaren na de oorlog

om met deze geschiedenis? Het

kampterrein werd al vrij snel een camping, en is dat tot op de dag van vandaag nog steeds.

Naast het verhaal van de

slachtoffers is Hester den

verhaal van de daders. Kamp

kampbewakers Nederlanders waren en tegelijkertijd staat kamp Erika bekendom de

extreme wreedheden die de

bewakers begingen. Wie waren deze bewakers, wat was hun

achtergrond, en hoe konden zij zich als gewone Nederlanders zo laten

meeslepen in deze geweldscultuur?

Voor het boek heeft Hester den Boer toegang gekregen tot de

gesloten archieven in den Haag,

waar de strafdossiers liggen van

de oud-bewakers. Een groot deel

Een deel van de oud-gevangenen deel van de bewakers gevangene werd, en dat leidde tot de nodige

excessen. Soms werden dezelfde martelmethoden toegepast als

tíjdens de oorlog. Hester den Boer is ook geïnteresseerd in deze

naoorlogse periode. Een van de

vragen die zij stelt is hoe mensen die in de oorlog collaboreerden

met de Duitsershet na de oorlog

mensen die verdacht werden van

deel uit van onze geschiedenis

en zijn belangrijk om te vertellen.

Deze thema’s liggen nog steeds erg gevoelig. Het is daarom ook

mogelijk om uw verhaal anoniem te vertellen.

com, of via telefoon:

naar mensen die daar over willen

een interneringskamp voor

leven? Ook deze verhalen maken

dit stigma?

de nabestaanden van voormalig

Na de oorlog werd kamp Erika

ze daarna weer verder met hun

Je kunt Hester den Boer bereiken

kinderen om te moeten leven met

Vooral voor dit laatste onderwerp

bewakers.

daar behandeld en hoe gingen

verging. En hoe was het voor hun

van deze dossiers was nog nooit ingekeken. Ook spreekt ze met

interneringskamp Erika gevangen

is Hester den Boer nog op zoek

praten. Zijn er nog mensen die als bewaker in kamp Erika hebben

gewerkt, of zijn er mensen waarvan de vader of opa bewaker was?

En zijn er mensen (of de kinderen

via mail: hesterdenboer@gmail.

.

06-19428740

Het Canadese pad naar vrijheid De XII Manitoba Dragoons namen de volgende route van Juno Beach naar Den Ham: Frankrijk : Juno Beach, Courseulles-sur-Mer, Caen, Rouve, Jort, Bernay, Elbeuf (28 Augustus 1944), Aumale, Abbeville (4 September 1944), St.Omer Belgie: Poperinge, Ostend (8 September 1944), De Haan, Brugge, Ghent, Antwerpen

Nederland: Bergen op Zoom (28 oktober 1944), Roosendaal, Breda, Apeldoorn, Nijmegen, Groesbeek Duitsland: Cleve, Hochwald, Rees ( 31 maart 1945) Nederland: Terborg, Almelo, Wierden, Vriezenveen, Vroomshoop, Daarle, Den Ham

Nadat de Canadezen Den Ham hadden verlaten, gingen ze verder naar Ommen, Hardenberg, terug naar Duitsland naar Meppen, Oldenburg, terug naar Nederland naar Groningen, Leeuwarden, Meppel, Zwolle, Deventer, Oldenzaal en eindigden hun Europese tour in Amersfoort op 25 september 1945.

.

Eerste Hammer woning bevrijd Op ons zoldertje vond iemand van

De Duitsers hadden ons huis

Samen hebben de buren het busje

onderaan aan elkaar geschroefd

geconfisqueerd toen ons gezin

het niet zo goed meer te zien was.

ons een mes, vork en lepel die waren en pannetjes.

Toen we moeder Janna Bouwhuis-

aan de Vroomshoopseweg

het huis uitvluchten voor het vele schieten.

Ekkel vroegen wat dat was vertelde

Het huis stond op een strategisch

was geweest… die hals over kop

wegen naar Vroomshoop en Daarle

ze dat ze waren van de Duitsers

uit ons huis gevlucht waren in de

vroege ochtend van 6 april 1945.

duidelijk niet dat het Canadese

De XII Manitoba Dragoons waren

letterlijk enkele minuten verwijderd

van de mogelijke bevrijding van het eerste huis aan de rand van Den Ham.

Toen de Duitse soldaten het huis

uitvluchten lieten ze nog gebakken eieren in de pan waar ze geen tijd

voor gehad hadden om op te eten.

achter onze moeder en zus aan.

aan de Daarleseweg moesten ze

bezetters ontbijt verstoord.

Gerrit Dirk en opoe Jennigie Linde drie keer schuilen vanwege een lucht alarm.

hun ontbijt belangrijker en ze zagen

Net als bij ons huis kwamen ook

leger op hen afkwam!

kinderwagens om eten te vragen.

De Canadees soldaten schoten op

Duitse bussen en raakten een busje bij ons aan de Vroomshoopseweg.

Bij de oude Joodse begraafplaats was een sloot en aan de overkant (onze kant dus) hadden de

Duitsers ook een sloot gegraven

en schutters putjes waar door de kinderen wel in gespeeld werd.

dat geweest is?

was in een zinken teiltje.

onze moeder aan het brood bakken

duidelijk zichtbaar waren om

Alleen de Duitse soldaten vonden

even spannend geweest maar wat

Opa of onze vader Gerrit Jan

Terwijl ons gezin vluchtte naar opa

oprukkende troepen te zien.

Een mes, vork en wat pannetjes als herinnering van Bevrijdingsdag…

Canadees opmars naar Den Ham storen Duits ontbijt

Duitsers kropen om ons huis terwijl

punt op het kruispunt waar de

De Canadees opmars naar Den Ham heeft onverwachts de

op de kop in de sloot geduwd zodat

Door Janneke Bakkenes-Bouwhuis

hier veel mensen langs met bv

Ze waren bang dat er wat zou

kijken dat er richting de Brink was.

gebeuren en dat de paarden

Mijn moeder en haar jongere zusje

onze moeder onderweg naar hij

de Duitsers naar het station in

Een vluchtende Duitser vertelde in Dresden woonde en niet wist of zijn huis, vrouw en kinderen

er nog waren vanwege de vele bombardementen daar.

bevrijden en trokken verder naar

brengen.

In Ommen was ook het

hoofdkwartier van de Duitsers.

In de Eerder bocht was het nog

boven, naar het vuurwerk mocht

zouden worden geconfisqueerd.

haar moesten allebei met paard

Duitsers naar de trein in Ommen

s ’avonds wakker.

Zodat hij door een klein raampje

De Canadezen kwamen vanaf

en platte wagen zo snel mogelijk

die toen ongeveer vijf jaar oud was,

Bouwhuis fietsen op een afstandje

Onze moeder Janna Bouwhuis

Ekkel en een haar zus Gerrie van

moeder mijn oudste broertje Henk ,

Wierden - Daarle om ons te

het noorden. Iedereen in Linde

stond aan de weg om te zwaaien en….ze kregen Chocolade!

Weer terug is ons eigen huis aan

de Vroomshoops weg maakte onze

brachten ieder met paard en wagen Ommen. Onderweg liet een Duitser

.

mijn moeder nog een foto zien van zijn thuisfront

Australiërs bedanken de Hammer bevolking opnieuw Les Knight-monument

De Australian Bomber Command

Association bedankt de bevolking

van Den Ham op een nieuw stenen monument ter nagedachtenis van Les Knight.

De onthulling van dit

indrukwekkende monument in de

straat waar hij woonde is vertraagd vanwege de Corona-crisis. Het is niet bekend wanneer de officiële onthulling zal plaatsvinden.

Het monument in Bowen Street, Camberwell, Victoria, herinnert

Les Knight’s heroïsche daden en opofferingen in oorlogstijd.

Het BomberCommand bedankt Hammenaren specifiek voor

hun jarenlange toewijding en

voortdurende herdenking van hun verloren

.

zoon Les Knight.

Oproep! Hej ’t al eheurd?… nee! Nog niet. Kom op met je verhalen. We willen jullie verhalen aanhoren

We hebben uitgebreide kennis

Vandaar zijn we op zoek naar jullie

Koninklijke De luchtmacht en de

gebeurd tijdens de oorlogsjaren.

foto's van artefacten uit de oorlog.

door het vintage vliegtuig.

van wat er in en rond Den Ham is Er zijn officiële documenten te vinden in lokale en nationale

archieven, musea, boeken en zelfs online krantenarchieven.

Gewone mensen hebben hun memoires op papier

gezet en in boeken gedrukt.

Dit zijn natuurlijk belangrijke

informatiebronnen .... een andere belangrijke informatiebron is

verhalen, misschien verrijkt met

Heeft u een familieverhaal dat u met ons wilt delen? Neem dan contact

Heeft u foto's van de

info@codenamezipper.nl

begraafplaats op zondag 17

met ons op via

Dit doen we in samenwerking met

de Oudheidkundige Vereniging Den Ham-Vroomshoop

Een oproep van de Les Knight Stichting

familiegeschiedenis.

Stichting Remembering Dambuster

We beseffen dat er meer verhalen

filmpjes en jullie verhalen van

zijn. Verhalen die niet of nooit zijn verteld. We zijn op zoek

naar deze verhalen. We willen ze

documenteren voor toekomstige generaties.

voorbijvliegende 30 minuten later

doedelzakspeler op de oude september 2018? Alle foto’s

met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog zijn welkom.

Nogmaals, neem contact op met

Melvin Chambers. Stuur hem een email via DambusterLesKnight@ gmail.com

Les Knight DSO zoekt ook foto's,

We hopen nog een Zipper Krant

het herdenkingsweekend van 16

openluchttheatervoorstelling heeft

en 17 september 2018. Graag zien we JOUW foto's van de

herdenkingsceremonie bij het

monument, het fly-past door de

te produceren wanneer de

plaatsgevonden. We willen graag jullie verhalen en foto’s in een

.

eventuele volgende editie van de Zipper Krant.

Gait Meijer Op deze foto staat afgebeeld Gerrit

arriveerde bij de oude begraafplaats

twintig van de vorige eeuw een

de grote publieke belangstelling

Jan Hendrik Meijer, die in de jaren kruidenierswinkel begon aan de

Dorpsstraat naast slagerij Kolkman.

Hij was één van de eersten die

met paard en wagen, getrokken

door twee Friese paarden, langs

de huizen ging om zijn koopwaar te slijten. Eén van de paarden heette Corrie. De paarden graasden

regelmatig naast de molen aan het begin van de Molenstraat. Omdat

hij ook koetsier was van de lijkkoets van het dorp werd hij regelmatig ingeschakeld bij het bergen van

de slachtoffers van neergestorte

vliegtuigen in de oorlogsjaren. Zo

zijn er enkele foto’s bekend van het

bergen van de stoffelijke resten van Lancasterpiloot Les Knight aan de

Janmansweg en van de lijkkoets die

Heldenstraten In het voorjaar van 2020 heeft

de Gemeente Twentrand bekend

gemaakt dat ze twee straten een naam geven ter ere van onze Hammer-helden.

Het Les Knight-pad loopt van

de Grotestraat naar het nog te bouwen bejaardencomplex de

Smithoek. In hetzelfde nieuwbouw zal een nieuwe straat een

eerbetoon zijn aan alle leden van de Hammer Verzet. Het gaat de

Verzetsheldenstraat heten. Maar is het niet passender dat iedere

held zijn eigen straatnaam krijgt?

.

Er is nog geen datum genoemd voor de officiële opening.

Gedenkstenen voor Verzetshelden

een variant op de bekende

Den Ham:

medeburgers, vormen blijvende

Geert Heikens

Op zes april 2021 zijn zeven

onvoorstelbaar donkere periode in

Vroomshoop:

geplaatst in Den Ham en

zo kenmerkten.

aan Mans Fokkert

De herinneringsteentjes,

volgende locaties:

Stolpersteine voor de Joodse

herinneringen aan dramatische

gebeurtenissen tijdens de Tweede

Wereldoorlog. Zij waarschuwen de huidige generatie tegen verraad,

onrecht en onderdrukking, die een

granieten herinneringssteentjes

de geschiedenis van de mensheid

Vroomshoop.

De steenen zijn tevinden op de

Grotestraat 35 te herinnering aan Molenstraat 25 te herinnering aan

Hendrik de Ruiter en Wiecher Dam Darrlesweg 46 te herinnering aan Klaas Dam en Gerrit Lammerink

Tweede Blokweg 17 te herinnering Hammerweg (nabij nr.27) te

herinnering aan Geert Mulder

aan de Molenstraat. Daarbij valt op langs de straat. De reden is

waarschijnlijk dat bij de begrafenis geen publiek werd toegelaten. Op de foto is Gait Meijer te zien bij de

graven van Les Knight, Thomas Mair en Kenneth Blow. Hij was dus nauw

betrokken bij hun teraardebestelling destijds. De laatste twee waren met hun Mosquito jachtbommenwerper neergestort in het Linderflier. Op

de foto kunnen we ook nog zien de restanten van de korenmolen aan

de Dorpsstraat. Midden jaren vijftig is deze molen gesloopt. Verder

valt op dat de tekst op het graf van Thomas Mair is veranderd in “hier

.

rust”. Bij de andere staat nog “hier ruht”

Stel je voor dat je journalist was in de Tweede Wereldoorlog…

DEN HAM – Hoe is het om als journalist je werk te doen in oorlogstijd? Ron Hemmink uit Den Ham is

verslaggever en plaatsvervangend chef in Almelo bij De Twentsche Courant Tubantia. Hij is 35 jaar en kan op die vraag uit eigen ervaring geen antwoord geven, maar probeerde zich te verplaatsen in zijn voorgangers.

mijn werk bij De Twentsche Courant

geen sprake. Er werden in het

zoveel mogelijk te beperken. Als je

gewoon door.

moesten schrijven wat de bezetter

en hoe hij zich voor de oorlog juist

Tubantia en Tubantia.nl gaat Nou vooruit, ik werk nu

noodgedwongen meer dan

voorheen vanuit huis. Interviews

neem ik vaker dan ooit telefonisch af. Maar de krant verschijnt en de

in de zorg de onmisbare inwoners van Nederland. Maar toen ik er

verder over nadacht en stilstond

bij al het fake news dat ik links en

huishouden, vrijwilligerswerk voor

voetbalvereniging Den Ham en eens in de vier weken redactiewerk voor

het kerkblad van de hervormde kerk

rechts op sociale media voorbij zie

“

wil ik graag nog wat tijd overhouden voor mijn vrouw, hond, familie,

vrienden en mezelf. En dan is er nu

Hoe vaak verscheen de krant?

en inmiddels geboren. Maar toen

met neergeschoten vliegtuigen

ook nog een eerste kindje op komst Melvin Chambers van stichting Hej ’t al eheurd me vroeg een bijdrage

te leveren aan de Zipper Krant, ging ik toch overstag. Een krant over 75

jaar vrijheid in Den Ham. Ter ere van hen die vielen. Die hun leven gaven voor mijn vrijheid. Daar kan ik geen ‘nee’ tegen zeggen.

Moeilijke klus

‘Wat verwacht je van me?’, appte

ik Melvin nadat ik had toegezegd.

Het antwoord liet niet lang op zich

Hoe ging de krant bijvoorbeeld om van de geallieerden? Zijn er

opmerkelijke verhalen? Zijn er

opmerkelijke advertenties? Zijn

er archieven van de krant online

te vinden? Als jij al die informatie

voor jezelf verwerkt, wat doet dat

jou? Helaas zijn we niet in staat als stichting jou een vergoeding te geven.’

Van dat laatste schrok ik nog het minst.

wachten, maar was dat wel: ‘Graag

Man, waar moest ik beginnen?

schrijft in een vrij land. Een terugblik

Ja, het coronavirus heeft alles

jouw gevoelens als journalist die naar die tijd dat Dagblad van het Oosten onder Duitse censuur

stond. Hoe ging dat? Plaatste de

redactie ‘stiekem’ berichten naar het verzet?

Vrijheid is voor mij zó gewoon.

veranderd. ’s Zaterdags naar ‘de

voetbal’ om een balletje te trappen

en daarna een pilsje te drinken met teamgenoten? Kan niet meer. Een verjaardag vieren met familie of

vrienden? Vergeet het maar. Maar

simpelweg niet meer verschijnen.

Haverkate, die voor De Twentsche

vreemd. Voor mij zijn de mensen

Naast een fulltimebaan, een

Eén van de vele. De rest mocht

aangemerkt als vitale functie. Ik ben een vitaal beroep. Dat voelde eerst

Van dat laatste schrok ik nog het minst.

Nieuwsblad was daar één van.

Wat dat betekende? ‘Het was

dus één van die Nederlanders met

vaker ‘nee’ te zeggen…

hen opdroeg. Het Twentsch

website is nog in de lucht. Onlangs kreeg ik een mail: mijn taak is

Had ik me nog zo voorgenomen

hele land kranten aangewezen die

komen over het coronavirus, dacht ik: Ja, die baan van mijn collega’s en mij is inderdaad onmisbaar.

Juist nu. Onze lezersschare erkent dat. Onze website wordt sinds de

corona-uitbraak dagelijks door circa 300.000 verschillende mensen bezocht. Meer dan voorheen.

En een groeiende groep wil voor

exclusieve regionale content – de

Premiumverhalen waar een kleine bijdrage van 5 euro per maand

voor wordt gevraagd – betalen.

Lezers vinden onze journalistiek betrouwbaar. Dat komt vooral

propaganda’, zegt Herman

Courant Tubantia veel over de

Tweede Wereldoorlog schrijft.

Nieuws over het front werd

stelselmatig verdraaid en na de

Schrijven wat de bezetter wil

Mijn vrouw schrok laatst toen ik zei: ‘Tubantia was fout in de oorlog.’

Vooropgesteld: ik was iets te stellig.

Daarover later meer. Maar feit is dat het Twentsch Nieuwsblad, zoals

één van de twee voorlopers van

De Twentsche Courant Tubantia destijds heette, onder controle

stond van de Duitsers. Van eind

1942 tot en met begin 1945 was van onafhankelijke journalistiek

nota bene zelf gevangen gezeten

in kamp Amersfoort. Hij kon geen

kant op.” En ja, ook de journalisten van toen hadden gezinnen die zij

moesten onderhouden. Er moest brood op de plank komen. Ze

hebben doorgerommeld, onder moeilijke omstandigheden.’

verslaggevers Krämer en Ballintijn,

Heil’. De hoofdredacteur van toen

was dan ook iemand die lid was van

de NSB en Germaanse SS. ‘Wat nog meer opviel’, vervolgt Haverkate, ‘is dat er niet werd geschreven over oorlogsschade.’

Hoe de journalisten zich daar bij

voelden? Haverkate: ‘Die vraag kun

wat zou ik hebben gedaan in de oorlog?

“

onszelf wel eens hebben gesteld:

waren.

Hij had zestig man in dienst, had

commentaar met de woorden: ‘Sieg

schrijven. Een groot verschil met geleden als journalist werkzaam

je ook het dilemma van die man.

Beroemd onder (oud-)collega’s

begon het hoofdredactioneel

je verbreden tot de fundamentele

mijn voorgangers die 75 jaar

keerde tegen de NSB, dan besef

mislukte aanslag op Adolf Hitler

doordat mijn collega’s en ik onze verhalen in alle vrijheid kunnen

weet hoe Houwert dacht en voelde

vraag die wij ongetwijfeld allemaal wat zou ik hebben gedaan in de oorlog? Ik denk dat daar geen

eensluidend antwoord op te geven is. Goed of fout; zo zwart-wit was

het niet. De hoofdredactie van toen, die was ‘zwart’. Je had misschien een enkele witte raaf die zich

verzette tegen de bezetter, maar

is het verhaal over de Twentse

die in mei 1940 het Duitse leger

achterna reisden. Haverkate: ‘Toen de Duitsers bij Enschede de grens

overgingen, reisde dat tweetal hen

achterna. Ze maakten bijvoorbeeld een reportage over de Slag om de Grebbeberg bij Rhenen. Dat was

hele goede journalistiek. Maar dan praten we over 1940, toen werden

zulke verhalen nog geplaatst. Vanaf

eind 1942 kon en gebeurde dat echt niet meer.’

Onder Nederlanders die de oorlog niet hebben meegemaakt zal

meer sympathie bestaan voor verzetskranten als Trouw en

Vrij Nederland, vermoedt ook

Haverkate. ‘Maar vergis je niet:

die kranten waren in die tijd vrij

amateuristisch. De journalisten gingen af op Radio Oranje en

die informatie werd vervolgens

niet gecontroleerd. Ook dat was

eenzijdige berichtgeving, maar dan vanuit de goede kant.’

de grote massa was grijs. Jan van

Ik had graag gesteld dat ik de kant

gefascineerd was door de oorlog,

toentertijd journalist geweest. Maar

Nus, mijn oud-hoofdredacteur die zei vrij recent in een interview:

“Tinus Houwert, de toenmalige

directeur, heeft alles gedaan om

zijn bedrijf overeind te houden en

tegelijk de invloed van de Duitsers

van het verzet had gekozen, was ik ik ben alleen maar blij dat ik geen

.

kant hóef te kiezen. Lang leve de vrije journalistiek!

Codename Zipper audiowandeling Loop de audiowandeling van

voor iedereen die geïnteresseerd

start bij het Middendorpshuis,

travel. Scan de QR code hieronder

de QR code te scannen. Je wordt

grote verhaal van ons ‘kleine’ dorp.

en muziek die een link hebben

wandeling is terug te vinden in de

app op ‘Codename Zipper’.

wandeling op de site van izi.travel.

Codename Zipper en beleef het De Codename Zipper

audiowandeling voert wandelaars langs belangrijke locaties in Den

Ham. De audio is gratis beschikbaar

is. Onderweg hoor je verhalen met ons brinkdorp en onze

theatervoorstelling Codename

Zipper die in mei 2022 in première gaat. De wandeling van 4 km

Grotestraat 4 in Den Ham. De

app en op de website van izi.travel,

en start de wandeling, of zoek in de

city guides. https://www.izi.travel/nl

Heb je niet de mogelijkheid om

download je vooraf de app van izi.

ook mogelijk om zonder de app

Voor optimaal gebruiksgemak

de app te installeren, dan is het

dan direct doorverwezen naar de

Ook vanaf daar is het mogelijk om

.

de wandeling te volgen en audio af te spelen.

Bron: The daily telegraph De kruiswoordpuzzel die de D-Day

bijna stopte.

Paniek brak uit toen in de Britse

krant “The Daily Telegraph”

Codenamen met betrekkin tot de

D-Day plannen als oplossingen in kruiswoordpuzzels verschenen,

waarvan de Britse geheime dienst

aanvankelijk vermoede dat het een

vorm van spionage was.

HOOFD SPONSOREN

PLATINA SPONSOREN

C LO U D

S EC U R I T Y

WEB

S O F T WA R E

GOUDEN SPONSOREN

Vriezenveen & Den Ham

ZILVEREN SPONSOREN

Handelsonderneming

BRONZEN SPONSOREN

H Y P OT H E K E N

PMTS Balkbrug

Loon- en grondverzetbedrijf Landbouwmechanisatie

Tel. (0546) 671762 - Den Ham

fysiotherapie

Den Ham

specialisten in beweging