Ekirajawaa sümaalu’u tü aleeyawaakat COVID - 19
R
Aküjalaa süpüla makatüin waya wepialu’u
Cho’ujaasü wanee eemerawaa Jukumajala
Katia Rodríguez
Nicolas Chirokoff www.laaldea.co
www.LaAldea.co
Pütchi sümüinjatü wayuu supushua’a otta ekirajawaa sümaalu’u tü a’leeyajawaakat COVID - 19
.2.
Wanaa sümaa ju’wanajaain tü mmapa’akat, waneejatsü tü akuwa’ipaakat, ee’iratsü tü aainjünakat waneepia sulu’u ka’ika. Nnojotsü kasain waa’inrüin wepialu’u. Tü aküjalaa sulu’ukat La ALdea, namüinjatü na tepichikana 4 sünainmüin 99 ouyase, aküjasü pütchi anasü süpüla anainjanain na wayuukana ju’utpunaa tü a’leeyajawaakat COVID-19. Sükajee tü alatakat nümüin Arnulfo, la zarigüeya; Paco, chi püülükükai, Lorena tü molokoonokot jee müshia Enrique, chi jokooliwakai, wayaawata aa’u jamüinjatüin wakuwa’ipa maa’ulu. » » »
¿jamüshiche süpüla taya süpüla aleewain sümaa tü tekiirujatkat? Mayaainje’e mojuin tü mmapa’akat maa’ulu, ¿jamüsche süpüla anainjatüin taa’in? ¿Jamüsü wantaka sünain anaa akuwa’ipaa sünainjee wanee akuwa’ipaachon?
Ju'ttia
» » »
¿Kasache mmotka eema taya ? ¿Eeschiche süpüla tatüjain tepialu’u? ¿Jamüshiiche süpüla wamüliajiraain sünain wattalu’uin waya? .3.
Tia püchikat shia nasakitka anain na tepichikana otta na mulo’uyuukana su’unnaa tü a’leeyajawaakat. Yaajee sulu’ujee Click, wanoujain tü pütchikat süpüla we’raajüinjatüin tü wakuwa’ipa. Pünteerü anain tü karalouktakat sulu’u Internet www.LaAldea.co süpüla püshakatirüin shia
www.LaAldea.co
¿Kasa wayuu R
.4.
?
Ju'ttia
Akumajuushi La Aldea süpüla ekirajaa wayuu sükajee aküjalaairua süchiki waneeirua mü’rüt kottiraaka jee alataka amüin wainma kasa ma’aka sümüin wayuu. Sükajee tü alatakat sulu’u La Aldea emi’ijashii na tepichikana, talatshii naya sümaa nayaawatüin saa’u tü alatakat namüin nepialu’u otta noumainpa’a. Tü aküjalaa sulu’ukat La Aldea, aapüsü wanee anaa namüin na na tepichikana, süchecherüin naa’in, yalayatshii, nnojotsü mojuin naa’in otta eesü naa’in sünain tü karalouktakat . Tü karalouktakat sulu’usü Internet, akumajuushi süpüla ekirajawaa wepialu’u, eesüja’a süpüla ne’iküin süka na ekirajüliikana sulu’u wanee e’ikülee. Pütüjaweere soo’omüin, püchajaa sulu’u www.LaAldea.co
.5.
www.LaAldea.co
Tü karaloukta sulu’ukat La Aldea süpülajatü natüjain wainma kasa na tepichikana
Lenguaje
Ciencias Sociales
Ciencias Naturales
Matemáticas
Habilidades socio-emocionales
Atención plena
.6.
Ju'ttia
Otta eesü süpüla shikirajünüin aka sulu’u wanee akuwa’ipa waneejatü
Ekirajawaa sulu’u e’ikülee
Ekirajawaa wamüiwa’a
.7.
Ekirajawaa wepialu’u
Ekirajawaa wattajee
Ekirajawaa su’unnaa a’leeyajawaa
www.LaAldea.co
Ju’ttia E’raajaa
süp. 10
¿Jaralii na kepiakana sulu’u La Aldea?
Aashaje’eraa, aapajaa, yootoo sümaa aainjaa. .8.
Cho’ujaasü wanee eemerawaa. Antüsü tü ka’i nnojotkalü a’atapajünüin: Asürajaasü La Aldea sümaa matüjaajuin saa’u joujainjatüin sujutalaain. Jimatüinjatü tü mürütkalüirua shipialu’u sümaa waneejatüin shia otta kapüleein sümüinrua.
1. Achajawaa süchiki yüütaa ¿Eesüche tü yüütaakat?
süp. 16
2. Tü nüntakalü anain Arnulfo. ¿Tachekeetche wanee kasa jeketü?
süp. 34
Ju'ttia
3. A’wanajaasü tü mmapa’akat ¡Akulajaasü taa’in!
süp. 48 4. Shapaasü naa’in Enrique ¿Jama tayale ne’e mmoluin tamüiwa’a?
süp. 66 5. Aja’ttüsü tareaka
.9.
¡¿Eesü süpüla sülatüin tia?!
6. Ekeraajüsü juya Lorena.
süp. 86
¿Jamüshii süpüla wakotchojiraain nnojoliire süpüla woju’itüin?
süp. 106 7. Makatüle waya wepialu’u, wakanajeet tü a’leeyajawaakat !Meitüinsat tü nuumerokot!
süp. 124
www.LaAldea.co
Arnulfo II tü zarigüeyakat Taya wanee mürüt tütüshi otta atüjashi ma’in. Kamalainsü tamüin palajanain taya waneepia. Sutuma tia, ee’ewaisü wanee kaa’i nnojoikalü o’u jaa tamüin. Nnojotsü püküjainjatüin tia jümüin jarat.
.10.
Efrén II chi tapirkai Taya wanee mürüt anashichon sümaa katsüinshaatain taya. Chi tashikai nia no’utku na e’itaakana La Aldea. Ayatsia eein tü wepiakat nutuma niakai, talatsü taa’in sutuma tü taainjakat yayaa, kee’ireesü taa’in anainjatüin shia ma’akaapu’u paalainka.
Na yootuukana achiki
Paco II chi püülükükai Taya wanee püülükü, loto akuwa’ipachi otta laülaa aa’inchi. Tü kachiiruakat taa’in shia pansaainjatüin jümaa lotuin jukuwa’ipa tü kasakat julu’u La Aldea. Makalaka jashichiwalin taya suluwajünüle wanee kasa jee saapünüle sümüin wayuu yalejeeru’u wanee kasa. ¡Nnjotsü shiainjatüin sukuwa’ipaka!
.11.
Carmen II tü jeesükat Taaya wanee Jeesü, waneesüchon taya sulu’u La Aldea. Mulo’ushaana taya suulia tü wanee mürütkalüirua. Shia anaka tamüin kojutüin wamüin tü namakat na waneeinnua otta nnojoluinjanain walanaain noo’opünaa. Matüjainsat mojaa tanüiki süchiki wanee kasa shia tachekaka sukumajünüin sukuwa’ipa wanee kasachiki alataka sulu’u La Aldea.
www.LaAldea.co
Lorena II tü molokoonokat Taya wanee molokoono, ekiipü’üjana sulu’u La Aldea. Juchuntüin tamüin tü ta’yataainkat anainjatüin tatuma sukuwa’ipa süpüla anainjatüin tü mürütkalüirua sulu’u La Aldea. Shia kee’ireeka taa’in kottiraain waya sulu’u woumain. .12.
Inés II tü jaibakat Taya wanee Jaíba. Antüsü taya suu’umüin La Aldea jüchikijee su’walakajaain tepia sutuma süchi’raa tü mmakat. Shiasa’a sünanjee tia, nnojotsü anain taa’in, tayouktüin sümawaa tü waneeirua mürütkalüirua, tamüiwaweesü taya, taainjeein wanee kasa süka taa’in tamüiwa’a. Shia ne’e takuwa’ipaka tia.
Na yootuukana achiki
Enrique II chi jokooliwakai ¡Jamayaa! Enrique tanülia, jekechi taya yaamüin süchikijee amuloulin tepia sutuma suwajaain tü mma kalujutka shia. Wuittüsü tü tano’ukat, shiasa’a talatüle taya mariiyataishi taya, müshia mmorüle taya jepisiiyasü tano’u, jashichire taya, tü tano’ukat müsü aka saa’in so’u wanee siki jotusü. Watta naaliin na nnojoliikana atüjaain saa’u jamüin maka’a taya, ki’raichipa taya sünain müin takuwa’pa. ¡Antüshii jia sulu’umüin La Aldea!
.13.
Las guacamayas
Guacamaya wayakanairua, waküjain süchiki tü kasa alataka sulu’u La Aldea. Waküjain süchiki jupushua’a tü kasa alatakat: perulaa, atkawaa jee wanee kasa eekai jeketüin sülatüin. Awatshii waya sünainjee wanee aipia sünainmüin wanee sünain aküjaa süchiki tü kasa alatakat. Eesü wakoo’omüinjale tü süchikikat wanee kasa süpüla wasirajüin otta müsia we’rüinjatüin jamüin no’uuta na mürütkana.
www.LaAldea.co
Tü Jeyuukalüirua: Waya tü a’yataakalüirua sulu’u La Aldea, shia wa’yataaka anain tü akumajaakat piichi. Nnojoishii waya walakaain sünain wa’yataain otta pansaasü shia watuma. ¡Nia kama’anaka waneepia tü shiimainkat chi aluwataashikai!
.14.
Tü kaliineetakalüirua:
¡Jamaya! waya tü kaliineetakalüirua, kottachensü waya, nnojotsü waya apüniraain suulia tü wapüshikat. Wanaawasü watuma tü wamakat otta müsia tü waa’inrakat. Eesü süpüla wanaawain tü jülüjakat waa’in… mmole’e waya otta müsüja malayaain waya. Matüjainsalii waya asakiraa shia waa’inraka tü münakat wamüin.
Na yootuukana achiki
Tü ma’leeyakalüirua:
Waya na süpü’üyakana aküjaa eeinjatüle juya. Tü kee’ireekat waa’in shia waa’inmajüinjatüin tü mojuuikaluirua sulu’u woumainka otta eeinjatüin mapa. Nnojotsü eein wanee mapa jemetakalü ma’aka saa’in tü eekat sulu’u La Aldea.
.15.
Tü monkolonseetkalüirua:
Watta saali wa’yataain sulu’u La Aldea wayakana na monkolonseekana. Waya na ekirajakana na jo’uuyuukana, shia wanee a’yatawaa cho’ujaashaanasü. Wekirajaa achiiruat wainma kasa eekai sülatüin. Sutuma tia, eesü süpüla we’rajaain tü mürüt eekai ayuulin. ¡Kamalainsü wamüin tü waainjakat! Watüjaa aa’u nnojoluin shaitaain tü wa’yataainkat müsüjese’e anain ma’in sukuwa’ipa watuma.
www.LaAldea.co
.16.
Achajawaa süchiki yüütaa
.17.
Aküjalaa 1
Achajawaa süchiki
yüütaa
¡Puyula shiyaakua süpüla paapajüin tü aküjalaakat!
www.LaAldea.co
Waneeshia, piama, piama, piama, piama,
apünüin, apünüin, apünüin, apünüin,
¡püshe’eta! Waneshai, ¡pumutta! Waneshia, ¡püikkalaa! Waneeshia, ¡pejepulaa!
Niyaawaja’alüin kojuyatua Paco tia sulu’u nipia. Kojuyaichi ka’i süttüin nia, müsü mamaineekai naa’in sutuma süttüin nia.
.18.
Nipitajüin tü nipiakat ma’aka apünüintua, nii’iratüin süpülajana tü koroloirua nüma’anakat sümaa tü eküütkalüirua. Wulesü nutuma tü nüpato’ukat sümaa wane’ewai sukua tü noikat:
«…polootua polooeintinueve mil ochocientas setenta y cinco, veintinueve mil ochocientas setenta y seis, ¡veintinueve mil ochocientas setenta y siete púas!, ¡ni una más, ni una menos!». Joolu’u aainjashi nia ejercicio, mapenena nnojoleerü kasain naa’inrüin jüka nikeraajüin jupushua’a tü ni’yataainkat.
¡Eeyaa ne’e kale’uirüin ka’ika!
Achajawaa süchiki yüütaa
.19.
Maja’atshi sünain jashichin nia. Matüjainsai nia jimataa sümaa nnojoluin kasain naainjain. Wainma kasa naainjapu’uka, matüjainsai nia eemerawaa. Jiasa’a maa’ulu sutuma tü a’leeyajawaakat a’wanajaasü sukuwa’ipa tü naa’inrapu’ukat weinshi.
www.LaAldea.co
“Ajaa, anakaja’a too’ulaküle nnojoluin kasain taainjain”. Müshi sünain mulo’uin nünüiki süchikijee aainjaa ejercicio. “Müsü kapülakai saa’in tü waneeirua zarigueyakalüirua”. Nuu’ulakaka shia, nüikkalaaka saa’u wanee ipa sünain nnojoluin kasain naainjain. Sülatapa ma’aka je’ra minuuto atamaajaashi.
.20.
“¡¡Isasü tachiki!! Mayaainje’e jimatüin taya, waraittüsü tü tekiirujatkat, müshi mamainakai taya sutuma. Yootusü yaa sulu’un tekii. Shia anaka alu’u kasale taainjain, nnojoishi jimatüinjachin taya”.
“Jiasa’a mapa, ee’iyalaashi chi Ka’ikai sünain pasanain ma’in nia, kale’usü ka’ika. Wattayülia süpüla jiweetüin Kashika. ¿Kaseetche naa’inraka sujuuna tia? Niirakaaka sulu’upünaa shiwentaanase nipiaka, ni’raka waneeirua zarigueya, kachetüin süka süsi sünain wunu’ulia. Süttaja’atsü so’uirua, kulemataja’attaasüirua. ¿Jamüsüche anaka ma’in namüin nnojoluin kasain naa’inrüin?
Achajawaa süchiki yüütaa
Shiataa anaka müleka wunapümüinre nikii süpüla nainküin tia, eesü shiale nojoitüintüin nikii süpüla amuloulin tü kasa jülüjakat naa’in. Naainjayaainje’e tia, ayatsia ne’e jülüjain naa’in wainma kasa, müsü aka shaitakai saa’in sulu’u nikii.
.21.
“Yüütüsü kasa chaa anuuitpa’a, ¿jamaka nnojotka süpüla yüütüin shia yaa sulu’u tekii”? Nümajiraaka nümüiwa’a.
www.LaAldea.co
.22.
Jülüjala maka’a naa’in wanee kasa, nüchajaainjatü achiki tü yüütaakat. ¿Jamüsüche süpüla nüntajachin sünain? Nnojoishi joo süpüla nuju’itüin. Niyulaka nikii sa’akajee mmaka sümaa no’otojooin shia, nüikkalaaka süpüla jülüjain naa’in wanee kasa. “Waneepia, jülüjasü waa’in wanee kasa, wananajüin shia otta waatüin sheejuu. Müsüja ne’e sukuwa’ipa tü yüütaakat, yalasü shia waneepia, shiaja’a ne’e nnojoluin jülüjain shia waa’in sutuma wattain jaallii tü kasa jülüjakat waa’in”, nümaka sümaa talatüin naa’in. Müsü nüntakai saa’in wanee anaa.
Achajawaa süchiki yüütaa
.23.
Süchikijee tia, nürütkaaka sünainmüin tü wentaanakat sünain niirakaai sümüin tü zarigueyakalïrua. Nnojotsü yalasüin ne’e shiairua sünain nnojoluin kasain saa’inrüin, yalasü sünain sünanajüin juwarala tü ka’ikat. Jiasa’a niirakaaka iipünaamüin, ni’raka anachein sukuwa’ipa tü sirumakat. Süchikijee niirakaaka sümüin tü wunu’uliakalüirua, ni’raka waneejatüin saja’apüin jee suno’u. ¡Anachonsü ma’in! Nüsanalaka naa’in otta naataka jeejuu wanee romero sümaa müin jipettakai nu’upunaa. Shia tü yüütaakat.
www.LaAldea.co
A’yatawaa Antüsü tü kasa aainjünakat weinshi. Niyoukta achikit Paco wanee akuwa’ipaa jeketü su’unnaa tü süttaakat. A’wanajaasü sukuwa’ipa süpüshua’a tü kasa naainjapu’ukat, e’raajiraainjachi nia otta ekiralaainjachi nia sünain tü süttaakat. ¿Eeschiche süpüla pi’raajiraain müleka jülüjale paa’in tü kasa paainjakat?
A’yatawaa 1.
Püdibujaaja otta pii’iyata sukuwa’ipa. Püdibujaaja shiyaakua wanee ka’i paainjakalü o’u wanee kasa. Anuu tü pi’itaainjatkat sulu’u.
1. Tü kasa kamalainkat pümüin paainjain. 2. Tü kasa mamalainkat pümüin paainjain.
6. Tü kasa paainjeekat amüin sümaa püpüshi.
Wopumüin 7. Tü kasa paainjakat sümaa anain paa’i.
8. Tü kasa paainjakat sümaa shapaain paa’in.
3. Tü kasa paainjakat sümaa anain paa’i.
Uuchimüin
4. Tü kasa paainjakat sümaa shapaain paa’in.
Palaamüin Wuinpumüin
5. Tü kasa paainjeekat amüin pümüiwa’a.
.24.
Achajawaa süchiki yüütaa
.25.
Tü kasa aainjünakat weinshi: Jia wanee kasa meitüinka akalia atumaa saainjünapa, ma’aka saa’in wo’lojuin wai.
www.LaAldea.co
Sükalio’upünaa tü süttaakat, ¿jamüsü süpüla pütüjaain saa’u tü ka’i semaano’ulajatkat suulia tü ka’in saja’ttiakat semaana?
A’yatawaa 2.
.26.
¿Je’ratua süpüla ka’ika paapüin analu’utkat súmüin wayuu?
¿Je’ratua süpüla ka’ika saapüin analu’ut pümüin wanee wayuu?
¿Je’ratua süpüla ka’ika puju’iteein kaayelu’umüin?
Piyaawajaa kojuyatua. Jülüja paa’in tü kasa paainjakat so’u waneesia ka’i, otta anuu tü püshajüinjatkat sulu’u wanee karaloukta. ¿Je’ratua süpüla ka’ika puko’ojooin sünain wanee wayuu?
Je’ratua süpüla ka’ika pu’lojooin pajapü?
¿Je’ratua süpüla ka’ika pükaaliinjain wanee wayuu?
¿Je’ratua süpüla ka’ika püsirajüin?
Achajawaa süchiki yüütaa
A’yatawaa 3.
Pii’iyata sukuwa’ipa tü pütchikat. Sükajee tü símbolokot pii’iyata sukuwa’ipa tü pütchi püshajakat sulu’u tü karalouktakat. Anuu wanee sukuwa’ipa süpüla püshatüin shia.
8 aipa’a
Paapüin analu’ut: 5 Saapünüin pümüin analu’ut: 1 Puko’ojooin sünain wanee wayuu: 3 Pu’lojooin pajapü: 3 7 watta’a maat
Pükaaliinjain wayuu: 2 Puju’iteein kaayelu’umüin: 7 Pusirajüin: 7
8 aipa’a
Paapüin analu’ut: _ Saapünüin pümüin analu’ut: _ Puko’ojooin sünain wanee wayuu: _ Pu’lojooin pajapü: _ Pükaaliinjain wayuu: _ Puju’iteein kaayelu’umüin: _ Pusirajüin: _
7 watta’a maat
.27.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 4. Jimata waya. Nnojotsü nücheküin Paco ma’yataain nia, wainma ne’e tü kasa jülüjakat naa’in, sutuma jimatüin nia, nnojotsü ountaain tü ka’ikat. ¿Jamüshiche süpüla nnojolin jülüjain naa’in wainma kasa?
Püsiraja ma’aka saa’in tü zarigüeyakat. Paapaa ja’rai minuuto sünainjee tü pi’yataainkat, pu’una eemüinre yüütüülin süpüla paainjain tü ejercicio aküjünakat, aneerü paa’in sutuma pümüiwa’ain pia. ¡Nnojoleerü shapaain paa’in otta nnojoleerü jülüjain paa’in wainma kasa sutuma!
Tü jüsirakat Zarigüeya. Tipo: Asanalaa aa’in sümaa akutulawaa. .28.
Joujaleet paainjaka: Shapawaa aa’in, jashichaa sümaa mapüsaa. Kasapülajatü: Süpülajatü nnojoluin shapaain paa’in otta nnojoluin jülüjain paa’in wanee kasa. Pansaasü paa’in: Nnojotsü jiwa’atüin paa’in, nnojotsü shapaain paa’in.
Paashaje’era: Paco, nia wanee püülükü tütshi ma’in sünain a’yatawaa jiasa’a joolu’u shapaasü naa’in sutuma süttüin nia. Müsüjese’e naainjainjatüin tü ejerciciokot süpüla anainjatüin naa’in ma’aka anain saa’in tü zarigueyakalüirua suupunaa nuwarala chi Ka’ikai.
Achajawaa süchiki yüütaa
¿Pütüjaa aa’u?: Anashaatasü ejerciciokot tüü müleka aire nu’upunaa wanee wayuu, aire nunut otta nu’luuwain. Pu’unira sukuwa’ipa:
1. Püikkalaa sümaa lotuin pia, patu’uwaa putuma püsa’a. Pi’reet jipettüin tü mmakat tü püsikiikat otta tü püsapükat meerü aka jipettakai tü sirumakat. 2. Mayaa pia aka jaa’in wanee zarigueya sünain aikkalawaa, anamia sümaa jimatüin paa’in. 3. Pi’itaa pajapü pipe’eru’uka saa’u püsapain pipe’eruka. 4. Püsürüla po’u otta piyalera pikii iipünaamüin sümaa püsanalüin paa’in jiatta’a, müinjachi pia so’u apünüin segundo. 5. Pejepule’era pikii jiatta’a sünainmüin pu’luuwain wanaa sümaa püsanalüin paa’in. 6. Paainja tia ja’raitua sümaa püsanalüin paa’in. 7. Joolu’u loto putuma tü pikiikat sümaa tü punutkat. Meerü aka shiyurulaakai wanee jiikuchon sünainjee tü püralo’ukat chaa ipünaamüin. 8. Puu’ulaka püsanalüin paa’in sümaa pünaajaain püle’eru’u tü jouktaikat kama’a. ¿jamüsü paa’in süchikijee tia? 9. Motsotopa paa’in, püjüta süchiki tü jouktaikat puwaralu’upünaa, pujutala tü paanükükat sümaa piyuluin piyee. 10. Pukutule’era süpüshua’a shi’ruku tü pu’upünaakat, pi’reetka müin süchijiraakai saa’in tü hi’irukukat. Süchikijee püsürüla po’u súmaa pukulemeraain, ¿jamüsü paa’in joolu’u?
.29.
www.LaAldea.co
Tü shapawaakalü aa’in shia wanee kasa eeka süpüla jashichin atuma wayuu, üttüin saa’in, jiwa’atüin saa’in jee mmoluin shia. Eesü süpüla ayuulin wayuu sutuma.
A’yatawaa 5.
.30.
Püsakira sümaa püshajüin. Püchajaa sulu’upünaa Internet, karalouktairua jee püsakira na püpüshikana jamüin matsüinka naa’in wanee wayuu süpüla ayuulii sutuma shapaain naa’in.
A’yatawaa 6. Paainja piamasü dibujo nüchiki Paco, pii’iyatüinjatü jamüin ayuuika wanee wayuu sutuma shapaain naa’i:
Achajawaa süchiki yüütaa
¿Ayuuijechi ma’in müleka ayatüle shapaain naa’i?
.31.
¿Ayuuijechi ma’in müleka nuu’ulaale suulia shapawaa aa’in?
www.LaAldea.co
A’yatawaa 7. Püta’üla tü kasa pikiiru’ukat süpüla püjütüin süchiki.
1. Püikalaa süka wanee pansaa eere yüütüülin.
.32.
2. Püsürüla po’u so’u 30 segundo
Achajawaa süchiki yüütaa
3. Püsanala paa’in süka wanee pansaa, sümaa süttüin po’u püshaja süka pajapü chaa iipünaa tü kasa jülüjakat paa’in.
4. Pujutala tü po’ukot, pi’reetka nnojorüla müin tü kasa jülüjakat paa’in. .33.
5. Paainja tia kojuyatua saja’ttaleepa sulu’ujee pikii tü kasa jülüjakat paa’in. Anashaatasü ma’in.
www.LaAldea.co
.34.
Tü nüntakalü anain Arnulfo
.35.
Aküjalaa 2
Tü nüntakalü
anain Arnulfo ¡Piyula shiyaakua süpüla paapajüin tü aküjalaakat!
www.LaAldea.co
¡Nnojo!
.36.
Nnojoishi taya ekeei palenso’u tachikua’a” maja’atshi Arnulfo. Nnoishi süpüla teküin waneeshiaakaije palenso’u, ekerojoweet tü tayeekat sümaa soosojooin. Nnojotta’aleeja, müichia meküin taya. Taa’inru’u tayakai, shiayaa tekeeka amüin tü palenso’ukat so’u ka’i waneepia. Taa’inru’u tayakai, palenso’uinjatü süsepü tepia sümaa tü teinasekat, tü too’ulakat, tü temeesainkat. ¡Nnojotsü müin shia! ¡Maa’awaishi taya! Müleka te’rüle wanee palenso’u joolu’u, ojunnajaweechi taya.
Jiasa’a jo’ujee ka’ikat tia naapaa amaalü wanee pütchi analu’ut a’wanaje’erakat nukuwa’ipa. Ee’iratsü jukuwa’ipa kasakat jupushua’a jo’ujee tü ka’i shi’itaanakalü o’u tü süttaakat. Uatuainchi süpüla semaanakat nuju’itüin Arnulfo sünain achajawaa tü niküinkat, ke’icheerajüinjachi sünain oju’itaa. Shia nükaliaka so’ukai sünain oju’itaa, nnojotsü nütüjaain aa’u kasainjatüin nüsaajüin, shia ne’e nütüjaaka aa’u nnojoluinjachin nüntirüin waneeshiakaije palenso’u.
Tü nüntakalü anain Arnulfo
.37.
www.LaAldea.co
.38.
Tü nüntakalü anain Arnulfo
No’otooka Arnulfo saa’u tü wunu’uliakalüirua sümaa ichaa nia, isee nia nümüin sünain asü’üjaa monku, naranja, naranja, aguacate otta papaya (lechoza). Nülü’üjain sulu’u najapü maiki, alcachofas, apio, espárragos, tomates, berenjenas, brócoli sümaa calabaza. Shipirajaapa najapü, nülüjain sulu’u naanükü ma’aka saa’in, tomillo, laurel, romero, jengibre, cúrcuma otta canela. Nüntapa nipialu’umüin, ponusü ma’in naa’in wainmain eküüt nüma’ana. Nnojorüleja jülüjain naa’in wainmain eküüt sulu’u La Aldea, shia ne’e jülüjapu’uka naa’i ekaa palenso’u.
.39.
¡Müsüla ma’in tü a’ttiee nnojotka te’rüin! Naatawaisü suno’u, seejuu otta se’ejü. Aparatsü nalija nuwaralu’u sutuma tü eküütkat.
Nuwataaka eemüin kusunapiakat, nukumajaka likikat sümaa sikikat. A’lakajaainachi nia, antusü wanee atüjaa nnojotka ni’raajüin sümaiwa. Nü’lakajaaka wanee eküüt monkumaajatü, ensalada de aguacate, berenjenas asijuushi, alcachofas a’lakajuushi, tomates en confit, torta de brócoli sümaa calabaza otta müsia dulce de papaya sümaa canela. Kettüsü ka’ikat naa’u sünain a’lakajawaa. Müshi aka sa’anaakai nia saa’in tü noushukot sünain tü a’lakajawaakat. Kettaaka nutseka, mapüsashi ma’i sümaa talatüin naa’in.
www.LaAldea.co
Talatashaanasü naa’in sutuma tü kasa naa’inrakat, jemetüsü ma’in jeejuu tü nipiakat, nnojotsü maajüin shia. Watta jaalii eküü nüma’ana, shia mojuka ne’e nnojoluin jaralüin nikiraainjatüin amaa shia.
¡¿Kasa tü jemetkat eejuu?! Nümaka Paco sulu’ujee tü nipiakat sünain niyuluin nikii süpüla nütüjaain saa’u jalejeekualüin shia.
¿Kasa tü jemetakalü eejuu? Sümaka tü kaliineetakalüirua.
.40.
Tü nüntakalü anain Arnulfo
Jujutuuka wanee pütchi anasü nikiiru’umüin Arnulfo, nünaajüin tü eküütkat süpüla niitajüin shia süka tü mürütkalüirua, katasü najapü otta ke’icheerajüshi nia sünain ni’ikajüin so’ulu’upünaa shipia tü mürütkalüirua. Ni’ikaja’aleein neküin na aa’inmajakana na ayuuishiikana, shia ni’ikajaaka tü jemetakat ma’in sümaa wainmain shia. Nüle’ejapa nipialu’umüin, ni’rüin wainmain tü eküüt niitajakat, palitchon ne’e tü apütaakat nüpüla. Shiasa’a müin talatüin ma’in nia, nünta anainrü Arnulfo wanee anaa.
.41.
www.LaAldea.co
A’yatawaa Nünta anainrü Arnulfo wanee akuwa’ipaa sünain tü süttaakat: shia ekaa waneepia waneeisa so’u eküüt. Mayaainje’e niyouktüin süchiki tü nüntakalü anain, nünta anainrü anain wanee akuwa’ipa anasü sulu’ujee. ¿Kasa a’wanajaaka sünain pukuwa’ipa sutuma tü süttaakat?
A’yatawaa 1. Paashajaajiraa pümüiwa’a.Jülüja paa’in ja’raisü kasa püntaka anain sünain pukuwa’ipa so’u tü piamasü kashi alatüitpakat. Ma’aka saa’in tü kasa püchekakat, tü a’wanajaakat sünain pütapa’a, tü kasa mmotka eema pia, jee sukuwa’ipa saainjia waneeirua kasa. Püshaja shia sulu’u wanee karaloukta jee shi’ipo’ujee püshajüinjatü: ¿Pünta anainrü tia süka aleinjatüinya shia? ¿Shiataapa süka pi’raajiraain pukuwa’ipa? Anuu wanee sukuwa’ipa.
.42.
Tantaka anain
Tanta anainrü süka
Anasü tamüin waraitaa sünain masapaasee.
Aleinjatüinya.
Anasü tamüin aainjaa tarea sünain aapajaa muusika.
Tachajaain.
Tü nüntakalü anain Arnulfo
A’yatawaa 2. Jülüja paa’in wanee ka’i anakalü ma’in pümüin. Püdibujaaja wanee piyaakua eere püküjainjatüin jameerüin paa’in süchikijee wanee ka’i anakalü ma’in pümüin. Püshaja sü’ütpünaa piyaakuakat kasain wayuu tü paainjakat so’u tia ka’ikat süpüla anainjatüin ma’in shia pümüin.
.43.
¿Ji’rüin yalapünaa tü ta’yataainkat? Öjüitüshi wänëë sümä näpuin tüü püütshikät jüshätäjanüü. ¿Esüü päpüin tüü püütshi sünäá jäjala’jenüin tüu rutina?
Wanee mee’erachon
www.LaAldea.co
A’yatawaa 3. Machikisalii sulu’u kojon. Piirakaa sümüin tü eküüt anaajanakat sulu’u wanee kojon chaa pipialu’u. Pükataja shia jee püdibujaaja pansaa sümaa sukuwa’ipa, wuinre, josole, saja’apüin, suno’u, sükalia süpüla evenceejaa jee jalejeekualüin shia. ¿Jarat wanee sukuwa’ipa sükatalia putuma?
.44.
Tü nüntakalü anain Arnulfo
A’yatawaa 4. Kekiwaa. Nünta anainrü Arnulfo watta saalin süchon wunu’u su’unnaa waraitüin nia. ¿Sotusü paa’in shiairua süpüshua’a? Pushaita sümaa püpüshi sünain jaralin kekiin ma’in:
a.
b.
Paainja wanee Püküja círculo. sünülia wanee eküüt nütpajaka Arnulfo.
c. Tü wayuu yaakat pikialu’ujee süküjainjatü shia sümaa süküjaleein sünülia wane’eya.
d. Tü wanee süchikijeekat süküjainjatü sünülia tia piamasükat eküüt sümaa’aleya wanee soo’omüin.
e. Ayatüinjatü müin shia jutuma, aja’ttaleejeeria jaratpa motuin aa’in shia.
Puu’ulaka püshaitüin shia jüka sünülia eküüt eekai keichiisein, eekai ichein, jee eekai jawa’wain.
¿Eeiria püsakirüin anain jamüin jiweetia wanee pütchi? Etimología shia ekirajawaa süchiirua jalejeekualüin wanee pütchi jee sükaaliinjain waya süpüla watüjaain saa’u jamüin suchuntia wanee pütchi. ¿Jalejeekuat tü pütchi kojuya? Nünüiki chi monkolonseetkai
.45.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 5. Pi’raaja süka sentido. Nünta anainrü Arnulfo sutuma tü a’lakajawaakat eein süpüla shikünüin wanee eküüt sümaa talataa aa’in sutuma los sentidos. Joolu’u puu’ulaka shia. Süpülapünaa piküin, paainja tü aküjünakat ya’ayaa (puchunta kaaliinwaa nümüin wanee wayuu eekai mulo’uin).
Pi’itaa wanee kasa po’uutajana süpüla paatüin seejuu wanee eküüt, pütüjaweetka saa’u kasain wayuu shia.
Joolu’u pujutala po’u jee püküja kasain tü kamalainkat pümüin. Paapaa shia, ¿jamüsü tü jütakat?
Pojottapa sünain süttüin po’u. Pükünüla jiatta’a, p’ireerü waraittüin tü seejuukat paanükülu’upünaa.
.46.
Joolu’u püsürüla pi’ichi otta pükünüla sünain nnojoluin püsanalüin paa’in so’u je’ra segundo, ¿a’wanajaasü pümüin je’ejükat?
Pujutala tü pi’ichikat sünain pükünalüin (puwaralu’u shia müleka wüinre) so’u 30 segundo sümaa nnojoluin pimiralüin.
Jülüja paa’in: ¿Eesia piyaawatüin kasain naatain sünain tü puküinkat?, ¿kasa püntaka anain sutuma tü paainjüitpakat?, ¿kasa wanaawaka atumaa aataa seejuu wanee kasa otta oo’ulaka se’ejü?, ¿kasa akaaliinjaka pia süpüla piyaawatüin se’ejü wanee eküüt?
Tü nüntakalü anain Arnulfo
A’yatawaa 6. ¡Jo’u wa’lakajaai! Soto paa’in tü eküüt pikaajakat ma’in. ¡Anasü pülakajaale shia! püshaja sulu’u wanee karaloukta jamüin sü’lakajaaya. Müinjatü sukuwa’ipa: pushajüinjatü jamüin jü’lakajaaya, müinjatü aka püshajakai shia sümüin wanee maakina eekai nnojoluin kasain sulu’uin shikii. Nnojotsü sütüjaain saa’u jamüin sünülia wanee kasa, nnojotsü jiyaawatüin jiyaawajia wanee kasa. ¡Paainja maa tia!
A’yatawaa 7. ¡Jo’u wakaaliinjiraai! Wakaaliinjale otta waapüle analu’ut saa’u wanee kasa anasü waa’in sutuma. Püsakira na püpüshikana sünain tü pütchikat akaaliinjirawaa. Püshaja jamalu’uluin jia. Soto paa’in wanee ka’i pükaaliinjakalü o’u wanee wayuu jee nayale akaaliinjain na püpüshikana. Püshaja wanee aküjalaa jo’uuchon süchiki tia.
A’yatawaa 7 a. Piyaawata saa’u. ¿Jämusüche süpüla pükaaliinjain na wayuu kepiakana pu’utpünaa su’unnaa tü a’leejawaakat? Paahajaa sümaa püpüshi süchiki sukuwa’ipa akaaliinjaa wayuu?
.47.