Ekirajawaa sümaalu’u tü aleeyawaakat COVID - 19
R
Aküjalaa süpüla makatüin waya wepialu’u
Juya jouutkalü o’u a’leeyajawaa Jukumajala
Katia Rodríguez
Nicolas Chirokoff
www.laaldea.co
www.LaAldea.co
Cho’ujaasü paa’inwain waya su’nnaa tü a’leeyawaakat, na akaaliinjakana sünainn tü a’yatawaakat naya naainua:
.2.
Ju'ttia
.3.
www.LaAldea.co
Pütchi sümüinjatü wayuu supushua’a otta ekirajawaa sümaalu’u tü a’leeyajawaakat COVID - 19
.4.
Suu’ulaküin ayuulin waya sutuma a’leeyajawaakat, nnojotsü wayaawatüin wakua’ipa süpüla waa’inrüin wanee kasa. Musia wakuwa’ipa sünain waashajaain namaa na wanee,otta sünain wekirajaain süchiirua tü karalouktakat. Wale’ejapa wepialu’umüin sümaa wapüshi, waneejatsü sukuwa’ipa tü ka’ikat, waneejatsü waa’in nnnojotsü watüjaain aa’u tü asakinnakalü anain waya. Kapüleesü ekirajawaa sutuma tü a’leeyajawaakat: yootüinjana na wayuukana sümaa nachonnii, nekirajüinjana otta nashaitüinjana amaa, otta müshi’iya na ekirajüshiikana, anainjatü natuma shikirajia tepichi sünain karaloukta wattajee. Sütüma tüü, anasü wakumajai sukuwa’ipa wanee jeketü ekirajaa otta ekirajawaa.
Ju'ttia
Sükajee tü karalouktakat otta müsia saapajünüin tü pütchikat jee müsia wanee naa’inrajatkat na tepichi (5 jümaa 14 ouyase) otta mushi’iya na wayuu laülaayuukana natüjaajeerü aa’u jüchiki tü a’leeyajawaakat süpüla neisalajuinjatüin nakua’ipa. Tü aküjalaa sulu’ukat La Aldea süpülajatü wakotchiraain sümaa wapüshi otta wachonnii supula natüjaainjatüin jaa’u tü kasa alatakat maa’utpünaa sümaa naashaje’erüin, nashaitüin. Tü karaloutakat namüinjatü tepichi, na nashikanairua, na ekirajüshiikana otta müsia tü ekirajüleekat. cho’ujaasü namüin süpüla nekirajüin wanaalu’upünaa sümaa tü a’leeyajawaakat. Tü pütchi yaakat sulu’u tü karaloutakat, pansaasü sümaa Estándares Básicos de Competencias del Ministerio de Educación Nacional.
Tü karalouktakat süpülajatü wayuu süpüshua’a, eesü süpüla püshakatirüin shia sulu’ujee www.LaAldea.co
.5.
www.LaAldea.co
¿Kasache wayu R
.6.
?
Ju'ttia
Akumajuushi La Aldea süpüla ekirajaa wayuu sükajee aküjalaairua süchiki waneeirua mü’rüt kottiraka jee alataka amüin wainma kasa ma’aka sümüin wayuu. Sükajee tü alatakat sulu’u La Aldea emi’ijashii na tepichikana, talatshii naya sümaa nayaawatüin saa’u tü alatakat namüin nepialu’u, noumainpa. Tü aküjalaa sulu’ukat La Aldea, aapüsü wanee anaa namüin na na tepichikana, süchecherüin naa’in, yalayatshii, nnojotsü mojuin naa’in otta eesü naa’in sünain tü karalouktakat . Tü karalouktakat sulu’usü Internet, akumajuushi süpüla ekirajawaa wepialu’u, eesüja’a süpüla ne’iküin süka na ekirajüliikana sulu’u wanee e’ikülee. Pütüjaweere soo’omüin, püchajaa sulu’u www.LaAldea.co
.7.
www.LaAldea.co
Tü karaloukta sulu’ukat La Aldea süpülajatü natüjain wainma kasa na tepichikana
Lenguaje
Ciencias Sociales
Ciencias Naturales
Matemáticas
Habilidades socio-emocionales
Atención plena
.8.
Ju'ttia
Otta eesü süpüla shikirajünüin aka sulu’u wanee akuwa’ipa waneejatü
Ekirajawaa sulu’u e’ikülee
Ekirajawaa wamüiwa’a
.9.
Ekirajawaa wepialu’u
Ekirajawaa wattajee
Ekirajawaa su’unnaa a’leeyajawaa
www.LaAldea.co
Ekirajaaya 1.
E’raajaa:
¿Jaraliiche na kepiakana sulu’u La Aldea
Aashaje’eraa sümaa aapajaa.
.10.
2.
Juya jouutkalü o’u a’leeyajawaa. Antüsü tü wanülü’ükat sulu’umüin ( La Aldea) ee’ïratsü wakua’ipa sütüma. Shiasa’a yalejee nnojotsü pansaaain tü akuwa’ipaakat. ¿Jameetche nakuwa’ipa na mürütkana sutuma tü kasa kapüleesü alataka namüin? ¿Nainkeetche nekiralaain nakuwa’ipa sünain tü alatakat namüin sutuma tü ayuuliikat?
Yootoo sümaa aainjaa:
3.
1. A’wanajaasü tü mmapa’akat. Antüsü tü a’leeyajawaakat COVID 19, müliashii ma’in waya sutuma. ¿Shii’iranaje’erüinche sukuwa’ipa tü kasa waa’inrüinjatiaakat paala?
2.¿Jama piakai? ¿Pünoujain supushua’a tü paapakat? Nnojotsü pansaain tü aküjuushikat sulu’upunaa Internet süchiki tü wanülü’ükat, shia waapajüinjatka wanee pütchi lotoka akuwa’ipa süpüla waa’inmajiraain suulia tü a’leeyajawaakat.
Ju'ttia
3. Watta’a maalü a’leeyajawaaka - Covid 19. Tü a’leeyajawaakat maa’utpünaa yaa, kottiraasü wamaa. ¿Shiimüinche watüjaain saa’u kasain wayuu shia? ¿Watüjaa aa’uche sünain jamüin su’ttunüin tü a’leeyajawaakat?
5. ¿Pejesüche eera wanee ja’atalu’u tü mmakat? Wanaa sümaa suchuntünüin sünülia wanee mma müsü wattakai saa’in woulia. Mayaainje’e wattain China suulia America, müsü pejejiraakai saa’in…
4. Anashaatasü ma’in aa’inmajirawaa. Nnojotsü shiainjatüin ne’e waa’inmajüin watapa’a suulia tü wanülü’ükat, waa’inmajüinjatü tü sulu’ukat wekii. ¿Jamüsü süpüla katsüinjatüin waa’in otta anainjatüin wekii suulia tü a’leeyajawaakat?
.11.
6. ¿Jamüsüche kajaalapüka tü wanülü’ükat? Weinshi watta jaalii wayuu o’ttaka anain tü a’leeyajawaakat mayaainje’e waa’inmajiraain wapushua’a suulia tü a’leeyajawaakat. ¿Jamüsüche sülataka tia?
www.LaAldea.co
Arnulfo II tü zarigüeyakat Taya wanee mürüt tütüshi otta atüjashi ma’in. Kamalainsü tamüin palajanain taya waneepia. Sutuma tia, ee’ewaisü wanee kaa’i nnojoikalü o’u jaa tamüin. Nnojotsü püküjainjatüin tia jümüin jarat.
.12.
Efrén II chi tapirkai Taya wanee mürüt anashichon sümaa katsüinshaatain taya. Chi tashikai nia no’utku na e’itaakana La Aldea. Ayatsia eein tü wepiakat nutuma niakai, talatsü taa’in sutuma tü taainjakat yayaa, kee’ireesü taa’in anainjatüin shia ma’akaapu’u paalainka.
E'raajaa
Paco II chi püülükükai Taya wanee püülükü, loto akuwa’ipachi otta laülaa aa’inchi. Tü kachiiruakat taa’in shia pansaainjatüin jümaa lotuin jukuwa’ipa tü kasakat julu’u La Aldea. Makalaka jashichiwalin taya suluwajünüle wanee kasa jee saapünüle sümüin wayuu yalejeeru’u wanee kasa. ¡Nnjotsü shiainjatüin sukuwa’ipaka!
.13.
Carmen II tü jeesükat Taaya wanee Jeesü, waneesüchon taya sulu’u La Aldea. Mulo’ushaana taya suulia tü wanee mürütkalüirua. Shia anaka tamüin kojutüin wamüin tü namakat na waneeinnua otta nnojoluinjanain walanaain noo’opünaa. Matüjainsat mojaa tanüiki süchiki wanee kasa shia tachekaka sukumajünüin sukuwa’ipa wanee kasachiki alataka sulu’u La Aldea.
www.LaAldea.co
Lorena II tü molokoonokat Taya wanee molokoono, ekiipü’üjana sulu’u La Aldea. Juchuntüin tamüin tü ta’yataainkat anainjatüin tatuma sukuwa’ipa süpüla anainjatüin tü mürütkalüirua sulu’u La Aldea. Shia kee’ireeka taa’in kottiraain waya sulu’u woumain. .14.
Inés II tü jaibakat Taya wanee Jaíba. Antüsü taya suu’umüin La Aldea jüchikijee su’walakajaain tepia sutuma süchi’raa tü mmakat. Shiasa’a sünanjee tia, nnojotsü anain taa’in, tayouktüin sümawaa tü waneeirua mürütkalüirua, tamüiwaweesü taya, taainjeein wanee kasa süka taa’in tamüiwa’a. Shia ne’e takuwa’ipaka tia.
E'raajaa
Enrique II chi jokooliwakai ¡Jamayaa! Enrique tanülia, jekechi taya yaamüin süchikijee amuloulin tepia sutuma suwajaain tü mma kalujutka shia. Wuittüsü tü tano’ukat, shiasa’a talatüle taya mariiyataishi taya, müshia mmorüle taya jepisiiyasü tano’u, jashichire taya, tü tano’ukat müsü aka saa’in so’u wanee siki jotusü. Watta naaliin na nnojoliikana atüjaain saa’u jamüin maka’a taya, ki’raichipa taya sünain müin takuwa’pa. ¡Antüshii jia sulu’umüin La Aldea!
.15.
Las guacamayas
Guacamaya wayakanairua, waküjain süchiki tü kasa alataka sulu’u La Aldea. Waküjain süchiki jupushua’a tü kasa alatakat: perulaa, atkawaa jee wanee kasa eekai jeketüin sülatüin. Awatshii waya sünainjee wanee aipia sünainmüin wanee sünain aküjaa süchiki tü kasa alatakat. Eesü wakoo’omüinjale tü süchikikat wanee kasa süpüla wasirajüin otta müsia we’rüinjatüin jamüin no’uuta na mürütkana.
www.LaAldea.co
Tü Jeyuukalüirua: Waya tü a’yataakalüirua sulu’u La Aldea, shia wa’yataaka anain tü akumajaakat piichi. Nnojoishii waya walakaain sünain wa’yataain otta pansaasü shia watuma. ¡Nia kama’anaka waneepia tü shiimainkat chi aluwataashikai!
.16.
Tü kaliineetakalüirua:
¡Jamaya! waya tü kaliineetakalüirua, kottachensü waya, nnojotsü waya apüniraain suulia tü wapüshikat. Wanaawasü watuma tü wamakat otta müsia tü waa’inrakat. Eesü süpüla wanaawain tü jülüjakat waa’in… mmole’e waya otta müsüja malayaain waya. Matüjainsalii waya asakiraa shia waa’inraka tü münakat wamüin.
E'raajaa
Tü ma’leeyakalüirua:
Waya na süpü’üyakana aküjaa eeinjatüle juya. Tü kee’ireekat waa’in shia waa’inmajüinjatüin tü mojuuikaluirua sulu’u woumainka otta eeinjatüin mapa. Nnojotsü eein wanee mapa jemetakalü ma’aka saa’in tü eekat sulu’u La Aldea.
.17.
Tü monkolonseetkalüirua:
Watta saali wa’yataain sulu’u La Aldea wayakana na monkolonseekana. Waya na ekirajakana na jo’uuyuukana, shia wanee a’yatawaa cho’ujaashaanasü. Wekirajaa achiiruat wainma kasa eekai sülatüin. Sutuma tia, eesü süpüla we’rajaain tü mürüt eekai ayuulin. ¡Kamalainsü wamüin tü waainjakat! Watüjaa aa’u nnojoluin shaitaain tü wa’yataainkat müsüjese’e anain ma’in sukuwa’ipa watuma.
www.LaAldea.co
Juya jouutkalü o’u a’leeyajawaa
Aashaje’eraa sümaa aapajaa
Piyula juyaakua süpüla paapajüin tü aküjalaakat. Sulu’usü www.LaAldea.co
www.LaAldea.co
.20.
Eetaasü wanee ka’i ma’ayaka maa’ulu, achijiraashii na kepiakana sulu’u La Aldea sutuma nuwarala chi ka’ikai, eiwa’aiya oju’itaa sa’akapünaa tü sirumakat. Tü molokoono kanüliakat Lorena, nnojotsü atunkuin süka pansaa, oju’itajatüirü shia. Naya shi’rajaainjanaka palajana na monkolonseetkana süpüla sütüjaain saa’u jalapünaainain na jima’alii e’ikünakana. Jüchikijee chainjatü eemüin tü ma’leeyakalüirua, jütüjawee aa’u jamüin sukuwa’ipa tü yarütsükat ja’akapünaa tü sirumakat sulu’u La Aldea. Mapa chainjatü nümaa Arnulfo wanee Zarigueya, sünán analaa jamüirüin tü eküüt akotchojünakat. Suju’itapa sulu’ujee jipiakat, shiyaawatüin su’wanajaain sukuwa’ipa tü mmapa’akat.
¡Ee paa’in! ¡Ee paa’in! - majataasü tü Guacamayakalüirua chaa iipünaa. Antüna anainrü wanee jeket a’leeyajawaa sulu’u wanee Aldea wattajat, poloonosü tü mürütkalüirua, oonojusüirua otta motsotusü saa’in. ¡Wainmairü ouktaka! Nnojotsü kettaain namaa tü wunu’u nepinasekat. Nnojoluiwa’a kettaain sünüiki tü Guacamayakalüirua, oju’itaasü wanee kalineeta sünain sukuleekajüin eepünaweere shia
Aashaje'eraa sümaa aapajaa
.21.
¡Ouktajana waya! ¡Aja’ttüshii waya! Ayo’ujaasü saa’in tü wanee kalineetakalüirua. ¡Aja’ttüshii waya! ¡Tatüjaatülia aa’u! ¡Ta’lapüinsü! Jiasa’a sünainjee tia awanaajaayaa müsü tü mürütkalüirua sulu’umüin shipia jee sulu’umüin sünaajaale tü eküütkat süpüla süsaajüin eküüt. Shiasa’a tü Zarigüeyakalüirua, eetaayaai saaapajüin sünüiki tü Guacamayakalüirua. Sunouja’alüin ne’e tü sümakat tü waneeirua, munnata’atsüirua sümaa süchoin, eesü palensü nawaralu’u. Shi’rüin Lorena sümaa mojuin saa’in tü alatakat. Juunejaaka sünain wanee outkajawaa tü Guacamayakalüirua, Carmen, tü jeesükat otta müshiija’a tü monkolonseetkalüirua.
www.LaAldea.co
¿Kasa ma’in aküjünaka süchiki tü a’leeyawaakat? Süsakirüin tü molokoonokot tü Guacamayakalüirua aka shiain achajaain jee antirüin tü pütchikat.
Nnojotsiaaje’e, shiaja’a ne’e kakuain jia. Shia watüjaaka aa’u süttüinjanain namüiwa’a na ayuuishiikana süpüla anainjanain naya. Nnojoluinjatü woo’ulaain süntüin yaamüin tü wattaje’ewannuukalürua... Sümaka wanee guacamaya.
.22.
Cho’ujaashantasü anain ju’lojooya tü su’uikat sümaa sütüna. Nümakalaka wanee monkolonseet. Yootushii waya sümaa waneeirua monkolonseet yaakat peejepünaa, saajüin shiakalüirua o’ttüsü tü a’leeyajawaakat sünain wanee mürüt müleka shipennajiraale, nnojoluinjatü nasiraain tü wuinkat sulu’u waneesia laa, nnjotsü nepettüinjatüin neimata sümaa no’u süka najapü otta no’ui. Ke’icheerajüinjana na eekana ayuulin. Achecheraasü tü ayuuliikat sünain tü mojuuikat jee sünain wunu’ulia, shiaka ne’e anain makatüinjanain waya wepialu’u.
Aashaje'eraa sümaa aapajaa
¡Jamaka shia! Anakaja’a shikirajünüle tü mürütkalüirua suulia s’ttüin tü a’leeyawaakat süpüla anainjanain waya wapüshua’a yaa sulu’u La Aldea, sümakalaka Lorena. Watüjaa aa’ulu wane’ewai wakua tü kasa we’raajakat süpüla anashantajatüin sukuwa’ipa tü ekirajaakat. Nayeena ekirajakana na monkolonseetkana na motsoyunnuukana. Otta müsia tayaka sümaa Carmen, nayeena wekirajaka na waneeinnua yaakana wamaa. Müshia Paco chi püülükükai, “ani’iya taya” nümaka süpüla nüsaajüin tü wunu’ukat Romero, su’lojiainjatü wo’ui suulia tü a’leeyajawaakat. Ayatüinjatü tü guacamayakalüirua jüküjain jüchiki tü a’leeyajawaakat, lotuinjatü sukuwa’ipa suulia shiyo’ujaain aa’in tü mürütkalüirua. Nnojoliinjana weimolojuin otta waküjain amüin perulaa.
.23.
www.LaAldea.co
Jüchikijee jaapünüin jünüiki Lorena jee nakumajüin jukuwa’ipa tü a’yatawaakat o’ttushii naya sünain ekirajaa. Jiasa’a nekirajünapa sünain jukuwa’ipa tü naa’inmajiraayainjatkat, antüshi Efrén, nia wanee Tapir, chajachi o’unajaain sainküin waneeirua Aldea, nüsakaka waneeirua mürüt jünain nojolin naa’inmajiraain. Juataaka Carmen jünain jümüin nümüin: “Nnojo pürütkaain sünainmüin tü mürütkalüirua, jimatüinjachi pia pipialu’u so’un piama semaana , watüjaainjatü aa’u nnojoluin pünain tü a’leeyawakat”.
.24.
“Alaasa ma’in pia Carmen”, nümaka Efrén sümaa manoulain nia. Wattajatü tia, nnojotsü wanainpünaain. Nnojotsü te’rüin wanee mürüt eekai ayuulin cha eejeere taya, nnojoika taya ayuulin. Naapaka najapü sümüin waneeirua Zarigüeya.
Aashaje'eraa sümaa aapajaa
Efrén, nnojotsü antamaatüin jaalin tü wanülü’ükat, eesü süpüla kama’ain jia sünain süntüin, eesü ma’aka poloo pienchimüin ka’i jee poloo aipiruamüinre shiweetüin; mayaainje’e müin anakai paa’in joolu’u, nnojotsü pansaain waa’in sutuma tia. Eesüja’a süpula eein tü wanülü’ükat sünain tü mürüt püntiraakalü amaa, shiaja’a ne’e müin anakai naa’in, eeshi süpüla pu’ttuin tü a’leeyawaakat.
Nnojotsü sücheküin tü mürütkalüirua saapaain sümaa tü pütchi anainjatka atuma shiairua. Nnojotsü kachipünaain naa’in Efren tü pütchikat, naainka wanee mi’iraa aipa’a nüntia sulu’u La Aldea. O’unüsü sünain mi’iraaka jüse’eru’upünaa tü mürt eekat sulu’u La Aldea. Nnojotsü jüljain naa’in tü kasa alatajatkat namüin sulu’ujee tia. .25.
www.LaAldea.co
¡Ay! ¡¡ Ayayay!! Mataalasü nikiise Efren wanee semaana jüchikijeee tia, palasütüshi nia sulu’u nipia. Aishaatasü te’iruku, motsosü ma’in taa’in.
.26.
¡Cof! ¡Cof!, müsü joonojuinra tü kalineetakat. Ouktajana waya joolu’u. ¡Achis! ¡Achis!, müsü süshoula tü Zarigüeyakalüirua. Ma’aka jüyatapünaa La Aldea, aijasü ne’iruku sutuma tü a’leeyajawaakat. ¡Aisü wamüla sümaa poloonoin waya! Nükaaliinjain Paco chi püülükükai, süma tü monkolonseetkalüirua na ayuushiikana, aja’ttüsü tü wunu’u nepinjatkat. Ache’ijaasü eepu’ule ne’rajaanüin na ayuuishiikana sulu’u La Aldea, naya anannaka palajana na mayeinkana, na waneeinnua makatüinjana nepialu’u sünain naa’inmajiraain.
Aashaje'eraa sümaa aapajaa
So’utpunaa tia, wanee ja’ata tü mürütkalüirua na nnojoishiikana ayuulin mmotshii ma’in: Naja’ttirüin tü eküülü anajaaushikat, jiasa’a jüchikijee na’luwajüin jipia tü ma’leeyakalüirua süpüla na’lü’üjain tü mapakat. Üttaka saa’in Ines tü Jaibakat sümaa mmoluin jia, jü’ina’alaka jüka ipa nepia na ayuuishiikana. Niasa’a Arnulfo, tü Zarigueyakat, nu’luwajüin jüpüshua’a tü palensukat, nüsülüjaaka sümaa pa’ülü’ü süpula nnnojoluinjatüin nikiraain. Keemasü tü alatakat, jee akoo’omüinraashii na mürüt ayuuikana sutuma tü a’leeyajawaakat, Jiyaawata aa’u Lorena nnojoleenain naya oju’itüin suulia tü a’leeyajawaakat müleka nnojorüle jaa’inmajüin na aa’inmajüliikana na ayuuishiikana sulu’u La Aldea. Süchikijee suutkajaain sümaa tü monkolonseetkalüirua, jimatüinjatü süpüshua’a tü mürütkalüirua. Yalejee yala, nnojoluinjatü kasain aa’innajatüin sulu’u La Aldea. Nnojotsü kasain shi’yataainjatüin tü mürütkalüirua, jimatüinjatüirua shipialu’u. No’lojooinjatü noo’ui apünüinwai oora, nnojoishii epennajiraainjanain naya. Nnojotsü eeinjatüin tü o’onoojirawaakat wane’ere’eya saja’tapa a’leeyajawaakat.
.27.
www.LaAldea.co
.28.
Aashaje'eraa sümaa aapajaa
Su’ttaka wanee ka’i müle’u sünain maitüin shia. Müle’usü mojuui sulu’u tü wopukalüirua, kaamüshe’esü waraitaa. Asürülaayaa müsü tü mürütkalüirua sümaa süpüshi sulu’u shipia, e’raajiraasü supushua’a, anajiraasüriua süchikua’a, yootiraasüirua süka süttüitpain shiairua. Na laülaayuukana aküjashii sümüin naikkeyuu süchiki wanülü’ü alatapu’ukat paalainka, naküja achiki cho’ujaain ma’in kottiraain naya, namüliajiraain, otta kojutujiraain naya. Naküja achikit nnojotpu’uin shi’nnaajünüin wainma kasa süchiki tü wanülü’ükat, sünainjee tia jülüjainjatü naa’in tü aküjünakat sulu’ujee waneeirua Aldea, nanoujainjatü anain sünüiki tü achajaakat süchiki shipinase tü wanülü’ükat. Waküjainjatü achiki tü waa’inrakat süpüla waa’inmajiraain. Cho’ujaasü kottiraain waya maa’utpünaa. Jiasa’a müin Inés tü Jaibakat, nnojotsü jimateein ouktüsü jamü. Jeketü antüin sulu’umüin La Aldea süka jaja’ttaleein jipia sutuma wanee jouktai maka’a nnojoluin pansaain sukuwa’ipa. Mapüshisat shia, palitchon wayuu ji’raajüin, cho’ujaaka juju’itüin Inés sünain jüchajaain jiküin. So’ujee süttüinjatüin mürüt saashin Lorena, palitchon eküüt saapaaka, kettiraasü ne’e sümaa palitchon ka’i. Juju’itaka, saashin tü guacamaayakalüirua, shia ne’e o’ttaka anain laülaayuu tü a’leeyajawaakat, nnojotsü laülaain shia saashin
.29.
www.LaAldea.co
Eesü oju’itaa nüpüleerua Paco, chi pülükükai, süka niain asaajawalin tü wunu’u nasüinjatka na ayuuishiikana. Ni’raka sünain suju’itüin. ¡Maa’insat pia! Nu’waataka sümüin. ¡Nnojotsü süpüla puju’itüin¡ ¡ Eesü süpula pu’ttuin tü a’leeyajawakat, müsia pu’ttirüin na waneeinnua! Nnojo pike’ejüin taa’in, Paco, achajaainjatü taya eküülü. Maka to’ttule tü a’leeyajaakat, nnojoleerü jamüin taya sutuma, jia ne’e ouktaka tü laülaayuukat sutuma
.30.
¿Jamüsü maka’a pia Inés? motusü paa’in tü wekiipu’ukat Lorena polooiruin shikii juya shia, mayaaisüje nnojoluin ayuuli pia, eesü süpüla pülatirüin tü a’leeyawaakat.
Aashaje'eraa sümaa aapajaa
.31.
Jülüjaa müsü saa’in Inés tü nümakat Paco, shiimüinya tia. Shia ne’e Lorena akaaliinjaka shia süntaiwa’aya sulu’umüin La Aldea. Püle’eja pipialu’umüin, pu’lojoo pajapü nümaka Paco sümüin. Akaaliinjiraainjana waya wapushua’a, te’ikajaweerü amüin pia eküüt. Anakaja sümaka soo’opünaa saa’in. Anasüje’e saja’ttüle maat tü süttaakat. Waya kajapulu’uka tia, nümaka Paco sünain ni’ikajaain shia shipialu’umüin.
www.LaAldea.co
Waneemüin ka’i, jiyuluin Lorena wanee karaloukta, jüntaka wane’ewai nepialu’umüin sulu’u jüta püla’anna. Müsü sünüiki tü karalouktakat …
.32.
Aashaje'eraa sümaa aapajaa
Süchijirüin waya tü a’leeyajawaakat süpüla jülüjainjatüin waa’in tü wakuwa’ipakat. Cho’ujaasü anainjanain waya, lotuinjatüin wakua’ipa sümaa kottiraain waya. Mayaainje’e wattaawainjanain waya, nnojoishii motuinjanain waa’in na waneeinnua. Jülüja waa’in waneeshin ne’e chi alatirakai tü a’leeyawaakat sümüin wainma wayuu. Cho’ujaaka kottiraain waya wapüshua’a. Wayainjana ne’e shipinaseka tü a’leeyajawaakat. Jimatüinjana waya wepialu’u otta woonooinjatü amaa tü aluwataanakalü anain waya süpüla washawale’erüin tü a’leeyajawaakat suulia ouktüin wainma mürüt sulu’u La Aldea. Taapüin tanüiki jümüin sünain ayateenain wakotchojuin soo’omüin eküüt, eeweerü tü jiküinkat semanaat jee eeweet piichi jümüin. Nnojo shapaain jaa’in, nnojoleerü kasain cho’ujaain jümüin. Waya kajapulu’uka maa’ulu yaa tü wakua’ipakat süpüla walatüin süchikumüin a’leeyajawaakat, tü waa’inrakat wane’ewai wakua sükaaliinjeet tü waneeirua. Jikiipü’üjana taya sünain kepiain sulu’u La Aldea, jimateerü taya tepialu’u otta toonoojeerü amaa tü aluwataanakalü anain süpüla wuleinjanain waya. Taküjeerü jümüin waneepia jamüin wakuwa’ipa yaa sulu’u La Aldea jee taküjeerü wanee pütchi lotsü jee shiimainsü. Jülüjainjatü waa’in wapüshua’a tü kasa alatakat.
¿Eshiiche süpüla kottiraain na kepiakana sulu’u La Aldea süpüla anainjanain naya suulia tü a’leeyajawaakat?
.33.
www.LaAldea.co
A’yatawaa jipialu’u
.34.
A’yatawaaa
.35.
www.LaAldea.co
.36.
in
rü
’in
aa
ja ti a
ak at
tü
sh iim ai nk at
N n o j o t s ü
p a n s a a i n
tü
Ja tü mü sh a’ sü ka ait leey che m ’lai üsü aja ju’ su üna ra. su wa wa wa ’un ka Ee lu’u aka naj yu üin t. M me pü t s aal uk pü a raa na üm e s al m ka sü a a uk üi a tü ru a sh tü piich a ka uw a a sü i ch na pü katü ii m yee ’ipa aa in sh n ul ta t m ko i sü asü o’u sej ü m et le m ka yu ee m ka eji a t, u ru ap ar ia a p tü tü ’u a al er ü k u sü ’ak u’u ü i p em ya n a , sü mu iich ion lak ain t. A ch us ip ka at pi sü iir a, a’a lü sü pia sü ua h , ir m k k wa am ees ua, aa a, epe in ne ste ü s tü e r. üp m ro At ül et oy ka a ro o as pa ü pe tü l.
w
m m a p a ’ a k a t Tü
Nnojotsü pansaain tü mmapa'akat
.37.
www.LaAldea.co
Paainja tü a’yatawaakat süpüla pütüjaain saa’u nnojoluin pansaain tü mmapa’akat A’yatawaa 1. Paashaje’era tü karalouktakat otta püshaja: ¿Kasa jaainjüinjatka paala Lorena?
.38.
A’yatawaa 2. Jukumajüin jukuwa’ipa Lorena ma’aka saa’in wanee ka’i eekai eein. Püshaja sünülia tü kasairua paainjapu’uka sulu’u koleejiakat, wanaa jümaa püchijiraain sünainmüin piisalaain. Püma sümüin püpüshi süshajai sulu’u wanee karaloukta tü naa’inrapu’ukat.
Nnojotsü pansaain tü mmapa'akat
A’yatawaa 2.a. Pejeetta jüka laapi ishosü tü waneeirua kasa paainjapu’ukat ee’irataka sukuwa’ipa, süka laapi wuitusü, pejeetta tü ayatakalia paainjain, süka laapi amarillo tü a’wanajaweetkat so’u palitchon ka’i. Paainjüle tia, jükaaliinjeechi pia sümaa püpüshi süpüla pikiralaainjachin süka su’wanajaain sukuwa’ipa tü mmapa’akat.
A’yatawaa 3. Püshaja sulu’u wanee karaloukta tü pütchikat. Anachon putuma shia otta pi’itaa sulu’u pipia süpüla ji’nnajatüin:
.39.
aawalarikE A’yatawaa 3.a. Puchunta sümüin püpüshi nashajai sulu’u wanee karaloukta jamalu’ulüin tü pütchikat Ekiralawaa. Naashaje’erüinjatü tü nashajakat otta ne’itaainjatü sünain tü karalouktakat, yooto pia namaa süchiki: ¿Cho’ujaasüche paashajaain maa’ulu süchiki tia pütchikat pipialu’u? ¿Jamüsü cho’ujaaka shia?
www.LaAldea.co
A’yatawaa 4.
A’atapajaa
Ee’iyataa. Maa’ayaka tü alatakat sümüin Lorena, eesü nnojorüle juju’itüin tü kee’ireekat waa’in: Eesü tü kasa isakat wachiki. ¿Eepu’usia alatüin pümüin tia? Paainja wanee dibujo eere pii’iyatüin wanee kasa alatalaa makat sümaa nnojoluin shiain tü pukumajakat akuwa’ipa paala. Puchunta sümüin püpüshi naküjai pümüin wanee kasa alataka namüin makalia aka saa’in tia
.40.
Shiimüinka alatüin.
vs.
Nnojotsü pansaain tü mmapa'akat
A’yatawaa 5. Jukumaja jukuwa’ipa süpüla jiattain tü shapawaakalü aa’in sutuma su’wanajaain tü mmapa’akat. ¿Pütüjaa aa’u kasain wayuu tü akumajaakalü akuwa’ipa? ¿Eesüche süpula pukumajüin pukuwa’ipa? ¡Anashii wakumajüle wakuwa’ipa wapüshua’a!
Akumajaa akuwa’ipaa:
.41.
A’yatawaa 5.a. Piakai sümaa püpüshi püchajaainjatü tü kasairua jukumajüinjatka aka jukuwa’ipa (karaloukta, serulaat, calendarios jee waneeirua kasa). Jukotchojo süpüshua’a tü kasa cho’ujaakat jümüin otta ji’itaa shia saa’u wanee meesa.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 5.b. Ju’tta sünain akumajaa jukuwa’ipa, jülüja jaa’in tü kasa jaa’inrajatkat so’u tü aliikakat: ¿Kaseetche na’yataaka anain? ¿Je’reetche naka’iya jünain tü na’yataainkat?¿Jalainjatü jaainjain tü a’yatawaakat? ¿Kasa cho’ujaaka jümüin süpüla jaainjain shia? Jüshaja wane’ewai jukua sulu’u wanee karaloukta.
¿Jamüsüche tü wuchiikat suwataka müsia tü etkat nnojotka juwatüin?: Atüjasü akumajaa jukuwa’ipa.
.42.
Wanee mee’erachon
¿Eesüche pütüjain wanee mee’erachon naata suulia tia? Püküja sümüin püpüshi, jiyo’ujiraa jaralüin atüjain ma’in mee’era.
A’yatawaa 5.c. Pukumaja pukuwa’ipa sümaa püpüshi sünain tü jaa’inrajatkat waneemüin ka’i, semaana jee shiale wanee kashi. Ji’itaa tü a’yatawaakat eere ji’nnajatüin süpüla anainjatüin jukuwa’ipa jutuma. ¿Sükaaliinjeenache jia tü jaa’inrüitpakat süpüla junouktüin jukuwa’ipa tü mmakat?
Nnojotsü pansaain tü mmapa'akat
A’yatawaa 6. Püshaja wanee karaloukta sümüin wanee wattaje’ewat, niale wanee jintüi, shiale wanee jintut, wanee laülaa. Püküja süchiki tü kasa a’wanajaakat akuwa’ipa pipialu’u süka süttüin pia sutuma tü wanülü’ükat. Püküja talatüle pia, mojule paa’in, mmorule pia otta tü paa’inrakat süpüla pikiralaain sünain süttaa. ¿Jameerü pünüiki namüin süpüla talatüin naa’in jee naa’inmajiraain su’unnaa tü süttaakat?
.43.
www.LaAldea.co
.44.
¿Jama piakai? ¿Pünoujain supushua’a tü paapakat?
¿Jama piakai? ¿Pünoujain supushua’a tü paapakat?
Ee
jaa
Ant ü ¿ka sü tü sach w sutu e sü akama ¿Ka ma sh küjeek ayaka ik s l aa alat ache s e’era. chik üirua s ¿ aka ü i ü t su küjeek Shiima wamü maa w lu’u a in in La achiki che tü ? Ach anee s h Ald ea, wamü pütch ijiraash ikiise, wat i i i üjaa n? Ees sülü’ü taya ja jeer ü tü üw kas ka? a apü shu a’a. ..
’in
, ja
ap
aja
, ja
ap
aja
.45.
.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 1. Paashaje’era sümaa jülüjain paa’in, maa aka kepiakai pia jü’ütpa’a Lorena. Püshaja süpüshua’a tü kasa alatakat saashin tü wakamaayakalüirua. Pejeetta süka laapi ishosü tü pütchi kamalainkat pümüin.
.46.
¿Jama piakai? ¿Pünoujain supushua’a tü paapakat?
A’yatawaa 2. Püshaja jamüin saa’in tü kalineetakalüirua sutuma sünüiki tü guakamayakalüirua. Püküjale’eya jamüin saapia tü zarigueyakalüirua, jamüsü sünüiki joo’opünaa tia.
.47.
A’yatawaa 3. Püshaja jamapu’uin nakuwa’ipa na mürütkana sulu’u La Aldea: Püsoukta tü asakinnakalü anain: ¿kasa natüjaaka aa’u süchiki tü a’leeyajawaakat?, ¿jalatü napüla tü natüjaakalü aa’u? ¿Jamalu’ulu waa’inmajiraain wapüshua’a? ¿Jamüshii naa’inmajiraainjanaka na sulu’ukana La Aldea?
www.LaAldea.co
A’yatawaa 4. Püchaja jamalu’ulüin tü pütchikat “pütchi aküjuushi”, püküja jamalu’ulüin shia.
.48.
A’yatawaa 5. Pukumaja wanee sukuwa’ipa awalakajia pütchi, jülüja paa’in tü aküjünakat yaa.
A’yatawaa 5.a. Pukumaja wanee teleepono
a. Püchajaa piamasü waasü, sümaa shi’ipa wanee jiitpai otta wanee laapi. b. Poochoto süka tü laapikat pasanain sünain shiiyo’u tü waasükat. Pikerotira tü jiitpaikat sulu’upünaa so’u tü waasükat, pijittaa shia suulia shiwetüin. c. Maa’ayaka putuma tü wanee waasükat, püküja mata wanee pütchi sükajee. d. Püma sümüin tü püpüshikat nakumajai nateleeponose.
¿Jama piakai? ¿Pünoujain supushua’a tü paapakat?
A’yatawaa 5.b. Jaainja wanee fila wane’ewai metro süpüla jüshaitüin teléfono roto. a. Chi palajanakai o’ttuinjachi sünain nüküjain wanee pütchi nüche’eru’u chi na’atou’ukai. b. Chi wanee nüküjainjatü tü pütchi naapajakat múinjatü shia natuma nünamüinre’eya chi chiiruajaikai, nüküja müinjatia shia emetut. c. Jülüja paa’in: ¿Jiacheje’eya ne’e tü pütchikat aküjünakat paala? ¿Jamüsü sukuwa’ipa tü pütchikat? ¿Jamüsüche sülataka tia? d. ¿Eesüche süpüla jülatüin tia pipialu’u, sulu’u pukoleejiase jee müsia sulu’u eepünaale süküjünawalin wanee pütchi?
A’yatawaa 5.c. Jülüja paa’in süchikuwa’a tü alatakat sulu’u La Aldea so’uje’ere’eya süküjünüin tü palajatka pütchi. Püküja jalajatüin alatüin tia.
Isasü tü pütchikat.
Akoo’omüinjünüsü tü pütchikat.
A’wanajaanüsü sukuwa’ipa tü pütchkat
.49.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 6. Püchajaa sümaa püpüshi wanee noticia jeketka aküjünüin sulu’u puumain, jamüsü süküjia sulu’upünaa Internet natuma na wayuukana wane’ewai nakua.
A’yatawaa 7.
.50.
Jülüja paa’in. Watta saali pütchi aküjünaka yalapünaa süchiki wanee kasa süka eein tü internetkat; ¿jaratche tü pütchi shiimainkat? ¿Je’rasüche tü pütchi perulaakat ne’e?
¿Kasa jaa’inraka jiakana süpüla jütüjaain jaa’u alawaale jee shiimainre wanee pütchi aküjünakat yalapünaa? Püshaja tü apünüinsü kasa paa’inrajatkat süpüla pütüjaain saa’u shiimainre wanee pütchi?
¿Jama piakai? ¿Pünoujain supushua’a tü paapakat?
A’yatawaa 8. Tü perulaakat müsü aka saa’in sumusain siki; a’walakajaasü motso’o, akatsa’a piyuushijaain eepünaale sülatüin. —MADAME DE STAËL
Jülüja paa’in. Eesü paapüirüle tü pütchikat perulaa. üküjünapa a’wanajasü sukuwa’ipa tü pütchikat, atkaasü wayuu sutuma, sütke’erüin chi aküjakai shia namaa na aküjünakana amüin. Paashaje’era tü pütchikat, püchajaa jamalu’ulüin tü pütchikat perulaa otta püshaja shia.
Tü shimüinkat jiattasü ma’aka sukua molokoono; tü perulaakat kawatirasü ma’aka saa’in wanee atpanaa.
Tü perulaakat shia…
—ANÓNIMO
.51.
www.LaAldea.co
Watta’a maat COVID-19
.52.
Watta'a maat COVID-19
.53.
Ma’aya aka sulu’u La Aldea wainma kasa alataka yaa süpa’a mmakat: A’wanajaasü sukuwa’ipa tü waa’inrüinjatiaakat sümaa eein süpüla ayuuijaain waya. ¿Jamüsüche eera sülataka tia? Tü waa’inrajatkat shia wachajaain sukuwa’ipa süpüla watüjaain saa’u kasain wayuu tü a’leeyajawaakat SARS-CoV-2..
www.LaAldea.co
A’yatawaa 1. Püchajaa jümaa püpüshi tü pütchi ashajünakat sulu’u tü karalouktakat Supersopaviral. Pujutala po’u, püsanala paa’in, püchajaa jüchiki.
A’yatawaa 2. Tü pütchi nnojotka pi’raajüin, püchajaa jamalu’ulüin süpüla pütüjaain saa’u
.54.
A’leeyajawaa Yarütsü Shi’ipachen Acelular Jo’uuchon Ashunaasü Awainmalaasü
A’wanaajaasü sukuwa’ipa A’leeyajawaa A’wainmalaasü Jouktai Epettirawaa Shunui E’ikawaa
O’ttuusü ayuulii Ayuulii Aijaa Matüjainsat ayuulee Ata’ülia ayuulii Oushuwaa Oonojoo
Akurulaa Shunulii Jimataa Süttaa Wutia Aa’inmajirawaa Akaaliinjirawaa
Watta'a maat COVID-19
Lotuinjatü pukuwa’ipa sünain tü a’yatawaa achuntünakat pümüin:
A’yatawaa 3. Püchajaa kasain wayuu SARS-CoV-2 sümaa COVID-19. Jünainjee tü pütchi sulu’ukat Supersopa Viral, püshaja kasain wayuu SARS-CoV-2 müsia COVID-19.
A’yatawaa 4. Ko’upünaale tü a’leeyajawaakat SARSCoV-2, ¿kasache maka aka saa’in? ¡Püdibujaajapa!
“Nnojotsü pülatirüinjatüin sulu’ujee Internet jamalu’uluin wanee pütchi; paashaje’erüinjatü süpüla piyaawatüin saa’u, atüjainjachi pia. Ashatünüsü wanee kasa süpüla kettaain, achajaanüsü wanee kasa süpüla atüjaa” .
SARS-CoV-2
COVID-19
.55.
www.LaAldea.co
¿Pütüjaa aa’ulu? Tü palajatkat wutia nüntala anainrü Edward Jenner, wanee tottoot inglés, so’u juyaka 1796, shia tü jipikat piruaira. Tü wanülü’ükat a’leeyajawaa wainma shia, jüpa’asü mmaka jupushuwa’ale Tü a’leeyajawaakat, antüsü jünaimüin mürüt, mojuui, müsia wunu’ulia.
A’yatawaa 5. Pukumaja. Süka pütüjaaitpain saa’u tü a’leeyajawaakat SARS-CoV-2, pi’itaa wanee jünülia jo’uuchon (‘Cov’, ‘Cove’, ‘Covi’, ‘Covito’, ‘Co’) pukumaja wanee historieta eere püküjain jamüin süntia tü a’leeyajawaakat chejee Wuhan, China, sulu’umüin puumain. Soto paa’in nnojoluin jülataain tü a’leeyawaakat, jünainre shia wanee ouktüsü. Sükaaliinjechi pia tü asakinnakalü anain. ¿ Kasa je’ejenaka süpüla jüntüinjatüin? ¿Jara kanainjatka shia?
.56.
La epidemiologia viral, jia tü ekirajaakat süchiirua tü a’leeyajawaa antakat jünainmüin wayuu.”
¿Jamapu’usü sukuwa’ipa? ¿Jamüsü ju’upünaa jünain süntüin sulu’u puumain? ¿Kaseerü jaa’inraka maka sünteere pütalu’umüin? ¿Jamüsüche jukuwa’ipa süntiraapa jümaa wanee shupuuna süka shikerotuin pütalu’umüin? ¿Jamüsüche ja’amuuyuse tü a’leeyajawaakat?”
Watta'a maat COVID-19
Anuu eeinjatüle pukumajüin la historieta.
.57.
www.LaAldea.co
.58.
Anashaatasü ma’in aa’inmajirawaa.
Anashaatasü ma’in aa’inmajirawaa.
Alü’ütsü tü ayuuliikat sünainmüin tü mürütkalüirua sulu’u La Aldea, maa’aya aka wanainmüin. Mayaainje’e alin watalu’upünaa sutuma COVID-19, eesü süpüla mojuin tü wekiirujutkat sutuma wanee kasa ja’itairü nnojoluin wanain tü a’leeyajawaakat. Tü a’yatawaa waa’inrajatkat sünainpunaasü waa’inmajiraainjanain otta waa’inmajüin na waneeinnua.
.59.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 1. Paashaje’era tü pütchikat jee pusoukta: ¿Jamüsü sünüiki tü guacamayakalüirua nümaa chi monkolonseetkai sümüin Lorena süpüla süta’ülüüin tü a’leeyajawaakat sulu’u La Aldea?
.60.
A’yatawaa 2. Püchajaa sulu’u tü karalouktakat otta pusoukta: ¿Jamüsü jaa’in pümüin nukuwa’ipa Efren shi’ipajee tü sümakat Carmen wanaa sümaa nüle’ejüin süchikijee o’unajawaa? ¿Jamüsü nukuwa’ipa Efren sümaa tü mürütkalüirua sulu’u La Aldea sutuma tü naa’inrakat?
Anashaatasü ma’in aa’inmajirawaa.
A’yatawaa 3. Pi’iraajira jamüin su’lojooya jajapü jipialu’u: Püshaja jamüinjatüin su’lojia sajapü wayuu. Paainja wanee video jümaa püpüshi süpüla pikirajüin waneeirua tepichi jamüinjatüin su’lojia najapü. Kamalainjatü sümüin wayuu putuma, pi’iraja tü jayeechikat jee shiale wanee püchekaka sümaa püpüshi
Wulesü nu’ui Arnulfo Wainma ma’in mürüt jo’uuchein yaa sünain süpa’a to’uika, (jamüsükai) yarüttüsü ma’in joo mürütchein, (yarüttüsü ma’in, yarüttüsü, ) wainma ma’in wüchii jo’uuchein. (aa kemakatche) Wainma joo tü mee’iyataainka, (wainma, wainma ma’in wüchiichein) ounjulaasü süpa’a tajapü; (jo’uuchein ma’in) ayuuisü wayuu joo sutuma otta woonojeenaka. (oj, oj, oj, oj, nnojoishii waya oonojeein) (pa’inmajeein pukuwa’ipa) Eesü pünainre ayuuliikaa (tanain) sünain püpato’u jee püta. (üj) Jee pu’lojoo pajapüka jee süpüla joo piküin. (wuleinjatü putuma) Pipettüle plastilina, piinase sümaa püshe’inka; jee sümaa süsapü pümü’lüin; (süpüshua’a) jee pikapa joo piküinka. (hmm, jemetüsü ma’in eküütka) (ju’lojooin jajapü)
Pu’lojo pajapü sükajee wüin jee jawonka, (kapüleesü tia) nnojo nee piyo’unalaain. (ee woño, woño woño, woño) To’lojuin nee jiatta’a, nnojotsü joo to’lojoojooin. Süchonchein tajapü wane’wai sukua; ¿jama joo motule taa’in waneesia? Makulajaainsatü taa’in, to’lojuin süchikua’a. (pu’lojoo süchikua’a) Palajanaka to’ui, süchikijee tajapü, (süpüshua’a pajapü) to’lojuin süchikua’a, tasirajaka nee. (aajajaja) Jee yalayala paa’in jee alü’ütsiaajee joo, too’ulaain josoin tajapü joo sümüiwa’aya. Jee tounjuluin to’upünaa eere ashoujaaa, (jeichijan, jeichijai) shia taa’inraka so’u tee’irajüin maa yaa: (la la la la la..)
.61.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 4. Paapa analu’utka. Paco nia wanee püülükü jashichi sümaa amüliajülin nia. ¡Anashi wasirajirai nia! Anashi nipintajünüle atouta jee nu’upunaa, nnojotpeje’e pipettüinjatüin no’u sümaa niimata. ¡Jaliaka ne’e! O’tteechi tü wanülü’ükat paa’inrüle tia.
.62.
Anashaatasü ma’in aa’inmajirawaa.
A’yatawaa 5. Püchajaa jamüin sukuwa’ipa. Enrique nia wanee jokooliwa jekechi antüin sulu’umüin La Aldea, eiyajüi nia ayuulii süka wunu’u. Mayaainje’e nnojolin nacheküin paala nia na waneeinnua, nia aapaka sümüin Lorena sünülia tü mojuui wuleinjatka atuma suu’ui tü mürütkalüirua. ¿Eesüja’a süpüla eein sa’aka püpüshi eekai anain nütüjala? ¿Jarat tü wunu’u ji’raajakat naata suulia romero anaka süpüla motsotoo aa’in? Püdibujaaja waneeiru wunu’u sümaa püküjain tü sünüliakat sutuma wayuu, sutuma tottoot, püküjale’eya kasapülajatüin shia.
.63.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 6. Püküja süchiki. Pukumaja wanee infografía nüchikimaajatü wanee wayuu, nikirajüinjatü tü wayuukalüirua jamüinjatüin naa’inmajia nepialu’u jee joujainjanain noju’ituin sulu’ujee. Püchajaa pütchi eekai shiimain sulu’u puumain jee shiale tü sümakat Organización Mundial de la Salud (OMS). Püshaja ya’ayaa tü nünüikiyaainjatkat.
.64.
Anashaatasü ma’in aa’inmajirawaa.
A’yatawaa 7. Jülüja taa paa’in. Maka mïrürüle tü mmoluukat sümaa tü ayo’ujawaakalü aa’in. ¿Kasaje maka aka saa’in? ¿Eesüche süpüla seinkeyuuin? ¿Kaseetche shiyaawaseka? ¿Jalasüche alin pünain jutuma? ¿Eesüche süpüla süshakaje’erüin sütsüin paa’in jülüjale paa’in tia? Püdibujaaja sümaa püshajüin sulu’u wanee karaloukta.
A’yatawaa 8. Aijiraa pia. Nnojotsü süpüla paa’inmajüin wanee kasa maalinre shia püpüla. Aijiraainjachi pia, kojutujiraainchi pia, ma’aya aka alin püpüla wayuu. Püsakira püpüshi jee yalapünaa: ¿Eesüche süpüla süntiraain tü mojuukalü aa’in sümaa tü ayuuliikat? ¿Kasa wayuu tü ayuulii wekiiru’ukat? ¿Jamüsü cho’ujaaka anain tü wekiiru’ukat süpüla nnojoluinjanain ayuulin waya?
A’yatawaa 9. Pi’itaa paa’in sünain. Puchajaa süpüla pütüjaain saa’u jamüin anaka aainjaa yoga. Paainja tü münakat pümüin sümaa tü sümakat Lorena tü molokoonokat nümaa Paco chi püülükükai süpüla anainjatüin pukuwa’ipa suulia mojuin paa’in.
.65.
www.LaAldea.co
Jüsanalüin jaa’in Loreena sa’wai
5
minuuto
Tipo: Jüsanalaüin jaa’in. Joujainjatü saainjünaka: Ke’eke’etüle waa’in, wattale jaalii ji’ra kasa. Tü kee’ireekat waa’in: Ejimalaainjatü waa’in sümaa wakuwa’ipa.
.66.
Wachechera waa’in: Mojaa aa’in sümaa shapawa aa’in.”
Paashaje’era: Talatüsü jaa’in Lorena sutuma ekiipu’ujanain jia sulu’u La Aldea, shiasa’a sutuma tü pütchi süntirakat tü guacamayakalüirua, cho’ujaasü jüsanalüin jaa’in süpüla anainjatüin jüneekia wanee kasa sutuma.
¿Pütüjaa aa’ulu? Sutuma wasanalüin waa’in, a’yataasü tü wasülakat süpüla anachoin waya, jia tü weinmalaakat atuma. Jimatsü waa’in sutuma, waapaa amaat pütchi jee atunküshii waya.
Anashaatasü ma’in aa’inmajirawaa.
Pu’unira sukuwa’ipa: 1. Püikkalaa sümaa lotuin pia, patu'uwaa putuma püsa'a. Pi'reet jipettüin tü mmakat tü püsikiikat otta tü püsapükat meerü aka jipettakai tü sirumakat. 2. Mayaa pia aka jaa'in Lorena sünain aikkalawaa, anamia sümaa jimatüin paa'in. 3. Pi'itaa pajapü pipe'eru'uka saa'u püsapain pipe'eruka. 4. Pi'itaa tü jiikat pajapü sünain pi'ichi, püsürüla jo'u pi'ichi pikialu'ujeeka, tü waneeirua süchoinka pajapü chaa putuma iipünaamüin. 5. Püsanala süka so'u piichi pipe'eru'ujeeka. 6. Joolu'u püsürüla so'u pi'ichi pipe'eru'ujeeka nüka chi süchon pajapü pii'iyataka aka wayuu, püsanala mata süka tü pi'ichi pujutalüitpakat. 7. Püsanala süka jo'u pi'ichi pikialu'ujeeka jee pujuta tü jouktaikat süka tü pipe'eru'ujeekat. 8. ¿Jamütsü paa'in joolu'u?
Paja’ttira: Paashajaa sümaa püchonnii. ¿Joujaleerü jaainjain tü jaa’inrüitpakat?
.67.
www.LaAldea.co
Nüshakatia Paco. Tipo: Akutulawaa.
Jounjainjatü saainjünaka: Müliale pia atumaa, mojutule pia otta ke’eke’etüle paa’in.
Tü kee’ireekat waa’in: Ata’ülüüinjatü tü jashiyeekat süka anaka akuwa’ipa.
Wachechera waa’in: .68.
Ütta aa’in, jashichaa sümaa mojaa aa’in.
Paashaje’era: Paco, nia wanee aa’inmajüi laulaa aa’inchi, shiasa’a kaashichijaaralin nia, moju müsia saa’in wayuu nutuma. Jünainjee tia, ayurula’awaishi nia süpüla shiimalaain naa’in.
¿Pütüjaa aa’ulu? Tü kasa nnojotkat woju’itirüin, anajaasü sulu’u watapa’a. Süpüla suju’itüinjatüin, ayurulaainjana waya, akutulaainjana, waküjainjatü süka pansaa jee anaa akuwa’ipa.
5
minuuto
Anashaatasü ma’in aa’inmajirawaa.
Pu’unira sukuwa’ipa 1. Jülüjataa paa'in müle pütapa'a ma'aka saa'in noi Paco. 2. Püsurulá poü, püchajaa jalain pünain tü üttaakalü aa'in. 3. Müinjachi pia ¡jaaaa! meerü pi'rakai juju'itüin tü jashiyeekat sulu'upünaa paanükü wanaa sümaa tia piyurula pütüna maa'aya putuma tü püsa'akat. 4. Maa'aya putuma süpüla puju'itirüin tü jashiyeekat. 5. Kettaapa shia putuma, po'otojoo pajapü, pu'ui, püsa'a, leeyata putuma jiatta'a piki, pi'reerü oju'itüin tü ichekalü atuma pütapa'a, jamaameet paa'in jüchikijee. 6. Süpüla paja'ttirüin püikkalaa saa'u jiine'e pu'ui, pi'itaa pütüna püchiiruajee, jü'ütpa'a püsa'a sümaa iipünaamüin pajaapa'a, pi'itaa pi'ipo'u sünain mmaka, pi'reerü anteerüin saawain tü pikiikat. 7. Jimata pia ma'aya sümaa püsanalüin süka piichi. 8. Püikkalaa namaa na püshikana ma'aka sulu'u wanee piyoui, jaashajaa jüchiki tü jaa'inrüitpakat, jüküja jamüin jaa'in jüchikijee. ¿Ji'rüin müin jamaamakai jaa'in?"
Paja’ttira: Paashajaa sümaa püchonnii. ¿Joujaleerü jaainjain tü jaa’inrüitpakat?
.69.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 10. Piyonnojo. Anasü tü ayonnajaakat süpüla anain waya, süpüla jülüjain waa’in wanee kasa, süpüla wasanalüin waa’in sümaa talatüin waa’in. ¿Eesü süpüla piyonnojuin sümaa wanee laapi? Pu’unira tü pajapükat jüchiirua tü muusikakat saa’u wanee karaloukta; Pi’itaainjatü tü laapikat saa’u wanee karaloukta kasuutot, pi’itaa müsia tü muusika kamalainkat pümüin, püsürüla po’u, pejeetta tü karalouktakat eepünaale su’unirüin pajapü tü muusikakat.
.70.
A’yatawaa 11. Piyonnojo püchikua’aya. Joolu’u paa’inrüinjatü süka süpüshua’a püta, paa’inrüinjatü pümüiwa’a jee shiale jümaa püpüshi, sulu’u pipia. Jiatta pukua sünain ayonnojoo, süchikijee pajapüla pukua sünain ayonnojoo mapa kakua pia sünain ayonnojoo. Eeshi süpüla piyonnojuin so’u 20 minuuto ka’iwai. Anasü ayonnojo süka piyurulaain sutuma, talatüsü paa’in otta shi’yate’erüin püsha.
Anashaatasü ma’in aa’inmajirawaa.
A’yatawaa 12. Jülüja paa’in. Jülüja paa’in jamalu’ulüin tü pütchikat: “Süpüla anainjachin pia, naa’inmajüinjachi pia na waneeinnua, süpüla anainjanain na waneeinnua, paa’inmajüinjana naya”. Püsakira sümaa pusouktüin: ¿Kasa wayuu tü akaaliinjirawaakat? ¿Jamüsü cho’ujaaka jülüjain waa’in nakuwa’ipa na waneeinnua? Pukumaja wanee cinta Möbiús, püshaja saa’u tü pütchikat akaaliinjirawaa ümaa jamalu’uluin shia.
A’yatawaa 13. Kamanee pia. Püchajaa eere saashajaain Lorena süchiki anainjanain waya wapushua’a. Paashajaa sümaa püpüshi süchiki jamalu’uluin tia. Püchajaa kasain wayuu tü süttaakat, jamüin cho’ujaaka shia süpüla nnojoluinjatüin ayuulin wainma wayuu.
A’yatawaa 14. Pukumaja. Püchajaa sukuwa’ipa süpüla püküjain alin püpüla wayuu. Pukumaja waneeirua paleta süka cartulina shi’ipachen taapüla, ashajia wainma ano’ulu, shi’ipachen karaloukta, süpüla pii’iyatüin ojuupataa, achulaa, epettaa na wayuukana.
.71.
www.LaAldea.co
¿Pejesüche eera wanee ja’atalu’u tü mmakat? .72.
¿Pejesüche eera?
Tü a’leeyajawakat cho’ujaasü jümüin wainmainjatüin shia. Músüjese’e süchajaain wanee piichi nepia. Shi’yataa anainrü tia, nnojotsü kasai wattain suulia, eere wanee aleeyajawaa, nnojotsü wattain wanee mma suulia. Tü wayaawatüinjatkalü aa’u shia jamakuwa’ipalüin süpüla wattakualüin wanee a’leeyajawaa akumajaaka sulu’u wanee mma jo’uuchon wanee sa’ata mmakat .73.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 1. Jülüja paa’in. Jüka pütüjaaitpain saa’u tü a’leeyajaakat SARS-CoV-2, ¿jamüsü jaa’in pümüin nukuwa’ipa Efren shi’ipajee tü sümakat Carmen wanaa sümaa nüle’ejüin süchikijee o’unajawaa? ¡Alaasa ma’in pia Carmen! - Nümaka Efrén - sümaa manoulain nia. Wattajatü tia, nnojotsü wanainpünaain. Nnojotsü te’rüin wanee mürüt eekai ayuulin cha eejeere taya, nnojoika taya ayuulin. Naapaka najapü sümüin waneeirua Zarigüeya. .74.
Jülüja paa’in tü ashajuushikat jee pu’wanaajiraa nukuwa’ipa Efren sümaa tü kalineetakalüirua. ¿Wanaawasüche jia?
Süntapa abril, jaa’ayulaapa ka’ika, o’unala meerü: Shiimüin tü tamakat. Apuushii ne’e 11 sutuma, aawalaashii naya napushua’a.
¿Pejesüche eera?
Otta Müsia. Nnojoliinjana waya ako’ojiraain suulia wo’ttuin tü a’leeyajawaakat. Ojuupajiraainjana waya, kaseetche alataka, nnojo mojujiraain waya.
Tü mojukat sünain tü aküjalaakat. Müsü aka jaja’ttüinjatkai saa’in tü mmakat, waneesia tü mma nnojotkalü alu’u tü a’leeyajawaakat jee müsia na apuukana sutuma, no’uta aa’in tü wanülü’ükat, makalaka nnojoleenain naapuuin na anayüliikana
Püshaja jamüin pusouktia jee jülüja paa’in shia: ¿Kaseetche alataka sutuma müin sukuwa’ipa tü kalineetakalüirua?
Ekettajeechi taya 65 juya so’u pienchi ka’i. Eeinjatü wanee mi’iraa. Ka’ika 21 jia touyase, müsia tü tamaajatkat ka’ika 22. Piameetka ka’i mi’iraakat.
.75.
.76.
Püchajaa sulu’u tü karaloukta shiyaakuamaajatka mma, jalajeein sukumajaain a’leeyajawaa COVID-19. Püchajaa sulu’u código QR, pütchi jeketü süchiki je’rairüin tü aapuukat sutuma tü a’leeyajawaakat sulu’uwai wanee mma. Pejeetta süka laapi ishosü sümaa püshajüin jalapünaajatüin tü a’leeyajawaakat süpüla süntüin sulu’umüin puumain. Püküja jamüin maka’a pünüiki.
A’yatawaa 2.
www.LaAldea.co
O c e a n o
Á r t i c o
A
s
i
a
O c e a n o
Á r t i c o O c e a n o
Á r t i c o
C
e
n
t
r
o
A
m
e
r
i
c
a
¿Pejesüche eera?
.77.
www.LaAldea.co
A’yatawaa 3. Püshaita “La lleva de la esperanza” pipialu’u, püküja pütchi analu’ut sümüin püpüshi süpüla talatüin naa’in su’unna tü wanülü’ükat. Püchajaa wanee pütchi eekai anainjatüin atuma saa’in wayuu, anuu wanee sukuwa’ipa:
.78.
Tüü alatüsü chaa China, wanee mma wattasü, eesü süpüla jülatüin ya’ayaa. Chayaa China kottiraasü tü wayuukalüirua süpüla saawalaainjatüin tü ayuuisükalüirua süchikijee je’raa semaana sünain aa’inmajirawaa. Tü 88% ayuuisükalüirua, aawalaasüirua.
¿Pejesüche eera?
Püshaja tia pütchikat, püsülaja nümüin wanee püpüshi, jee müshia niakai nüchajaainjatü wanee pütchi analu’ut, nüshajüinjatü, nüsülajüinjatü sümüin wanee nüpüshi, mayaa wainmeerü pütchi analu’ut.
.79.
Jüshaita La lleva de la esperanza sulu’upünaa Internet. #LaAldea
www.LaAldea.co
A’yatawaa 4. .80.
Kottirawaa sümaa wattalu’waa. Jimatüle wanee wayuu nipialu’u süpülajatü anain nukuwa’ipa. Oo’ulakünüirü sulu’u waneeirua mma süpüla saa’inmajünüinn wayuu suulia ayuulii. Jülüjataa paa’in, müleka jimatüle pia pipialu’u, ¿jameetche pukuwa’ipa? ¿jameetche pukuwa’ipa sümaa püpüshi
¿Pejesüche eera?
Oo’ojeeiche pia weishi? ¿Jamüsüche jaa’in pümüin süttüle pia jümaa püpüshi so’u piama semaana? ¿A’wanajaajeetche pukuwa’ipa namüin na püpüshikana?
¿Kaseetche alataka sümüin tü ekirajawaakat?
¿A’wanajaweetche sukuwa’ipa piküin?
¿Jameerü jaainjia ejercicio putuma?
.81.
¿Cho’ujaweetche pümüin puju’itüin? ¿Jamüsü süpüla ayatüin aleewain pia namaa na pütünajunnuukana mayaainje’e wattain pia noulia?
www.LaAldea.co
.82.
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat? ¿Pütüjaa aa’u jamüin kawatiraka tü a’leeyajawaakat? So’u palitchon kashi, sainküinsü mmka süpüshua’a. Pütüjaweerü aa’u tia sulu’u tü ekirajaayakat.
.83.
www.LaAldea.co
(Grados 3-5)
Kajaalapüsü ayuulin tü jeyuukalüirua A’yatawaa 1. Piirakaa sümüin tü nuumero naapakat chi monkolonseetkai süchiki tü jeyuu ayuuikat jo’ukaiwai.
Ayuuisü 5 jeyuu luuno’uluinka. Eetaasü 5 joo’omüin maatte’u. 10 jeyuu ayuuika. Pikettaaja tü dibujokot. Pejeetta süka laapi ishosü tü jeyuu ayuuika, pienno’u sümaa saawano’u.
Luuno’u: Jeyuu ayuuika: 5
.84.
Maatte’u: Jeyuu ayuuika: 10
Mietkulo’u: Jeyuu ayuuika:
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
2. ¿Je’rasü jeyuu jekennuu ayuuika pienno’u? ¿Jama saawano’u?
1. ¿Je’rasü jüpüshua’a jeyuu ayuiika pienno’u? ¿Jama saawano’u? 3. ¿Jamüsü pünüiki jüchiki juwainmalaain tü jeyuu ayuuikat? ¿Jamüsü juwainmalaaka?
Jueewo’u: Jeyuu ayuuika:
.85.
Pienno’u: Jeyuu ayuuika:
Saawano’u: Jeyuu ayuuika:
www.LaAldea.co
Jülüjataa paa’in eejatüle 5 jeyuu ayuuika luuno’u, jee müsia nnojorüle ja’raiwalin tü jeyuu ayuuika, poloowaisü süpüla ka’ika. Pejeetta sulu’u wanee karaloukta jamüinje shiimainre tia.
Luuno’u: Jeyuu ayuuika: 5
Maatte’u: Jeyuu ayuuika: .86.
Mietkulo’u: Jeyuu ayuuika:
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
A’yatawaa 2.
(Grados 4-5)
Jüchikijee jutkatüin Lorena nümaa chi monkolonseetkai, juutkaje’erüin na sulu’ukana La Aldea süpüla jüküjain tü kasa alatakat.
Crecimiento lineal vs crecimiento exponencial.
Luuno’u eejatü 2 mürüt ayuuika jee müsia maatte’u eejeet 4. Süka koo’omüin tü mürüt ayuuikat so’ukaiwai, luunekat tüseena ayuuijeerü 256 mürüt. ¡Aa’inmajiraainjana waya!
.87.
Eejatü wanee kalineeta, atüjasü ma’in ayu’laa cuenta, sümaka:
Jiatta paa; luuno’ulu eejatü 2 mürüt, maatte’u eejatü 4, süka ayuuiwalin 2 süpüla ka’ika. Ayatüle müin shia, ejeerü 6 mürüt ayuuika mietkulo’u. Jueewo’u ejeerü 8, pienno’u 10, saawano’u 12, riminko’u 14, luuno’u 16.
Ka’ika:
L
M
Mi
J
P
S
R
L
Jekennuuka ayuulin:
2
4
6
8
10
12
14
16
www.LaAldea.co
Jüchikijee saashajaain Lorena sümaa tü monkolonseetkalüirua, jütüjaaitpa aa’u kasain wayuu crecimiento lineal otta crecimiento exponencial, sümaka.
Shiimüinyaaje tü sümakat türa kalineetakat, müleka meitüinre je’raashiin na ayuuikana. Nnojotpaja’a müin shia, meitüinre je’rashiin na ayuuikana crecimiento lineal sünülia, akatsa’a müin su’wainmajaale motso’o je’rain tü ayuuisükalüria acrecimiento exponencial sünülia.
.88.
Maka meitüinle je’rashiin na ayuiikana ka’iwai (crecimeinto lineal), müsüje mayaa (2 + 2 = 4, y 4 + 2 = 6, y 6 + 2 = 8, etc). Aktsa’a müin wainmajaain motso’o tü ayuuisükalüirua, eejatü paala 2 ayuuisü, 4 shia mapa, akoo’omüinjaasü (crecimiento exponencial) (2 x 2 = 4). Ayateeria müin shia weinshi. Luuno’u, eejatü 2 mürüt ayuuisü, maatte’u 4, mietkulo’u 8 (süka 4 x 2 = 8), jueewo’u 16 (süka 8 x 2 = 16), pienno’u 32, saawano’u 64, riminko’u 128 tü wanee luunekat 256.
Ka’ika:
L
M
Mi
J
P
S
R
L
Jekennuuka ayuulin:
2
4
8
16
32
64
128
256
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
1.
0
1
2
3
4
Je’rashiin na ayuuikana:
10
20
38
54
82
Ka’ika
0
1
2
3
4
5
12
19
26
31
0
1
2
3
4
2
6
18
54
162
0
1
2
3
4
10
40
160
640
2560
0
1
2
3
4
12
23
34
45
56
2. Je’raashiin na ayuuikana: Ka’ika
3. Je’raashiin na ayuuikana:
Ka’ika
4. Je’raashiin na ayuuikana:
Ka’ika
5. Je’raashiin na ayuuikana:
Nnojotsü
Ka’ika
exponencial
Sünain tü ashajünakat, püküja jaralüin sukuwa’ipain crecimiento lineal, crecimiento exponencial, nnojorüle shiain piamale’e. Lotuinjatü
Ainkuusü naa’in na sulu’ukana sulu’u La Aldea. ¡Awainmalaasü súnain kawachirain tü ayuuliikat! ¡Cho’ujaaleesia aa’inmajirawa!
.89.
www.LaAldea.co
(Grados 4-6)
Sukuwa’ipa o’ttaa tü wanülü’ükat A’yatawaa 3. Kottüsü tü jeyuujalüirua sulu’u La Aldea ma’aka pi’rüin sulu’u tü ayaakuaakat. Ma’aka kottule piamasü jeyuu sulu’u wanee wopuchon, pejeewasü shia otta eesü süpüla no’ttuin tü a’leeyajawaakat. Eere wanee jeyuu süshekenru’u, eesü 3 jeyuu pejesü. Eere wanee pasanain eesü 8 jeyuu pejesü. Pi’rajaapa.
.90.
So’u wanee ka’i, ( 0 meerü suchuntia watuma) aapuujaasü tü jeyuu chajatkat süshekenru’u iipüna shipe’eru’u. Su’ttaka süpüshua’a tü jeyuu pejekat sünain. Waneemüin ka’i (ka’i 1), ayuuijeet tü 3 jeyuu eekat sü’ütpünaa. So’u tü ka’ikat 1, eejeerü 4 jeyuu ayuuika. Wanee eetüjülia, otta 3 jekennuu ayuulin. Pejeetta süka laapi ishosü tü jekennuukat ayuuliin otta süka laapi yuuisü tü ayuuitüjütkalia.
Waneeemüin ka’i (ka’i 2), o’ttusü tü wanee jeyuukalüirua kottiraaka sümaa tü jeyuuirua ayuuika so’u ka’i 1. Eejeerü 9 jeyuu ayuuika süpüshua’a, 4 tü ayuuitüjütka otta 5 tü ayuuika joo.
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Ka’i 0
Ka’i 1
Ka’i 2 Akumajaa 1. Pücoloreaja sümaa püküjain tü alatakat so’u 3, 4.
Ka’i 3
Ka’i 4
.91.
www.LaAldea.co
Akumajaa 2. Paja’ttira tü e’itaanakat yaa. Sünainmüin ka’i 4, pi’yataa süka tü dibujo paainjakat. Süpüla tü waneeirua, püchajaa sukuwa’ipa.
.92.
Ka’i
0
1
2
Na ayuuikana
1
4
9
Ka’i
0
1
2
Na ayuuikana
1
3
5
3
4
5
6
7
8
3
4
5
6
7
8
Akumajaa 3. Paja’ttira tü e’itaanakat yaa (pi’yataa süka tü paainjakat sulu’u akumajaa 2):
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
35
Tü jeyuu ayuuikalüirua.
30
25
.93.
20
15
10
5 2 1 0
0 Ka’i
1
2
3
4
5
www.LaAldea.co
35
30
.94.
Jeyuu jeketka ayuulin
25
20
15
10
5 2 1 0
0
1
2
3
4
5
ka’i
Sünainjee tü dibujo ee’iyatünakat, ¿oju’iteetche wanee línea lotusü müleka puntire’erüle tü puntoirua iipünaakat? Eesü süpüla. Makalaka eein crecimiento lineal sünain tü jeyuu jekennuukat ayuulin.
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Wanee sukuwa’ipa o’ttaa tü a’leeyajawakat
Anuu 5 sukuwa’ipa o’ttaa tü a’leeyajawaakat, naatawai shia. Jülüja paa’in sünain wane’ewai sukua. 1. Paja’ttira tü e’itaanakat püpüleerua sünain tü ka’i cho’ujaakat. 2. Paainja wanee tabla sümaa je’rain süpüshua’a tü jeyuu ayuuikat so’ukaiwai otta müsia wanee sümaa je’rain tü jeyuu jekennuuka ayuulin so’ukaiwai. 3. Paainja wanee grafica sümaa je’rain süpüshua’a tü jeyuu ayuuikat so’ukaiwai otta müsia wanee sümaa je’rain tü jeyuu jekennuuka ayuulin so’ukaiwai. 4. ¿Eesüche crecimiento lineal sünain je’rain süpüshua’a tü jeyuu ayuuikat so’ukaiwai? ¿Eesüche crecimiento lienal sünain je’rain tü jeyuu jekennuuka ayuulin so’ukaiwai?
.95.
www.LaAldea.co
Sukuwa’ipa 1.
Ka’i 0 Ka’i 1 Ka’i 2 Ka’i 3 Ka’i 4 Ka’i 5
.96.
Ka’i
0
1
2
3
4
5
0
1
2
3
4
5
Na ayuuikana Ka’i Jekennuuka ayuulin.
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Jeyuu jekennuuka ayuulin
12 10 8 6 4 2 0 0
1
2
3
4
5
Ka’i .97.
Süpüshua’a jeyuu ayuuika
12 10 8 6 4 2 0 0
Ka’i
1
2
3
4
5
www.LaAldea.co
Sukuwa’ipa 2.
Ka’i 0 Ka’i 1 Ka’i 2 Ka’i 3 Ka’i 4 Ka’i 5
.98.
Ka’i
0
1
2
3
4
5
0
1
2
3
4
5
Napüshua’a na ayuuikana Ka’i Jekennuukana ayuulin
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
12
Jekennuu jeyuu ayuuika
10 8 6 4 2 0 0
1
2
3
4
5
Ka’i .99.
Süpüshua’a jeyuu ayuuika
12 10 8 6 4 2 0 0
Ka’i
1
2
3
4
5
www.LaAldea.co
Sukuwa’ipa 3. Ka’i 0
Ka’i 1
Ka’i 2
Ka’i 3
Ka’i 4
Ka’i 5
.100.
Ka’i
0
1
2
3
4
5
0
1
2
3
4
5
Napüshua’a na ayuuikana Ka’i Jekennuukana ayuulin
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Jeyuu jekennuuka ayuulin
Pukumaja wanee gráfica ya’ayaa:
Ka’i
Süpüshua’a jeyuu ayuuika
.101.
Ka’i
www.LaAldea.co
Sukuwa’ipa 4 Ka’i 0
Ka’i 1
Ka’i 2
Ka’i 3
Ka’i 4
Ka’i 5
.102.
Ka’i
0
1
2
3
4
5
0
1
2
3
4
5
Napüshua’a na ayuuikana Ka’i Jekennuukana ayuulin
¿Por ¿Jamüsüche qué avanza kaajaalapüka más rápido? tü wanülü’ükat?
Jeyuu jekennuuka ayuulin
Pukumaja wanee gráfica ya’ayaa:
Ka’i
Süpüshua’a jeyuu ayuuika
.103.
Ka’i
www.LaAldea.co
Sukuwa’ipa 5 Ka’i 0
Ka’i 1 .104.
Ka’i 2
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Ka’i 3
Ka’i 4
.105.
Ka’i
0
1
2
3
4
5
0
1
2
3
4
5
Napüshua’a na ayuuikana Ka’i
Jekennuukana ayuulin
Süpüshua’a jeyuu ayuuika
www.LaAldea.co
.106.
ka’i
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Pukumaja wanee gráfica ya’ayaa:
Jeyuu jekennuuka ayuulin
.107.
ka’i
www.LaAldea.co
Pukumaja wanee sukuwa’ioa pümüiwa’a
Pukumaja wanee sukuwa’ipa eere wainmain mürüt ayuuika. Pipintaja tü ko’yoochenniikat, püntire’era eepünaale shia putuma. Pukumaja tabla sümaa gráfica süpüla piyaawatüin saa’u tü paainjakat.
.108.
Ka’i
0
1
2
3
4
5
0
1
2
3
4
5
Napüshua’a na ayuuikana Ka’i Jekennuukana ayuulin
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Jeyuu jekennuuka ayuulin
12 10 8 6 4 2 0 0
1
2
3
4
5
ka’i .109.
Süpüshua’a jeyuu ayuuika
12 10 8 6 4 2 0 0
1
ka’i
2
3
4
5
www.LaAldea.co
(Grados 5-6)
Sünainjee 1% súnainmüin 100% A’yatawaa 4. Ainkuusü jaa’in Lorena, 100% tü maleeya ayuuikalürua sutuma tü a’leeyajawaakat. Naapa achikit na monkolonseetkana sünain nnojoluin süttüin shiairua ayatsia sünain tü shi’yataainkat. Koo’omüinsü ma’in tü ma’leeya ayuuika weinshi. Saashajaaka Lorena sümaa tü sülaülakat tü ma’eleeyakalüirua, saa’inmajüin 10 metro wattalu’uin shia. A’waatüsü Lorena süma anain sünüiki.
.110.
Alu’uta’aleeshiija’a jia. ¿Kasa alataka?
Jüsouktaka tü ma’leeyakat sümaa mojuin jaa’in:
Lorena, ayuuisü wayairua wapüshua’a. Nnojotsü tatüjaain aa’u kasain alatüin, ma’aka joujainka ne’e 1% ayuuika wa’akajee. ¿Kasa alataka? Piataapa atüjaain saa’u. ¿Nnojotsüje paa’inrüin tü taainjakat? ¿Jamaka woo’ulaainjanaka suulia a’yatawaa sutuma 1% na ayuuikana?
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Püsoukta:
1.
2.
Müleka eere 1200 ma’leeya sulu’u tü jipiakat, otta ayuuisü 1% sa’akajee waneemüin ka’i, ¿je’rasüche ma’leeya ayuuika? ¿Jama piama ka’i jüchikijee? Soto paa’in piantuain suwainmalaain tü ayuliikat süpüla wanee ka’i.
Saashin tü ma’leeyakat, 1% ne’e na ayuuishiikana ma’aka je’raa ka’i, ¿je’rairü ka’i tia? ¿Jamüsü süpüla pütüjaain saa’u?
3. ¿Jamüsüje pünüiki sümüin tü ma’leeyakat maka piale Lorena? Pashajaa sümaa püpüshi süchiki pünüiki, paapaja jamüin nanüiki nayakana.
.111.
www.LaAldea.co
(Grados 3-9)
Süküjain tü monkolonseetkalüirua sümüin Lorena kasain wayuu crecimiento exponencial.
A’yatawaa 5. Saashajaapa Lorena sümaa tü monkolonseetkalüirua, aküjünüsü sümüin eein crecimiento exponencial. nnojotsü jütüjaain aa’u Lorena jamalu’uluin tia. Shipitajaaka tü monkolonseetkalüirua tü mmakat sümaa sejeettüin shia sünain aküjaa wanee aküjalaa:
Eetaashi Patriarco, chi püülükü laülaakai aapuujaashi. Antüshii sünain analawaa na piamashii nüchonnii nnojoliika nümaain. Waneemüin ka’i, aapuujaashii na piamashiika nüchonnii Patriarco. Kalataarat tü ayuulii nünainkat
.112.
Nüle’japa chi nüchon mülo’ushikai, nülatirüin tü wanülü’ükat sünainmüin piamasü püülüküirua. Müshia chi nüchon emülieekai, nülatirüin sünainmüin waneeirua piamasüya.
Ka’i 2 Ka’i 1
Ka’i 3
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
¿Nnojotsüche anain süpüla we’itaain wanee punto süchikumüin wanee mürüt? Jümaka Lorena. “Anashaatasü pünüiki” nümaka chi monkolonseetkai sünain ashajaa, nukumajaka wanee Diagrama.
Ka’i 1
Ka’i 2 Ka’i 3
“¿Je’rasüche jeketü ayuulin jo’u ka’ika 2?”, nüsakiraka chi monkolonseetkai. Jiirakaaka Lorena sümüin tü nejeettakat sünain sümüin: “Piama, jia nüchonnii Patriarco”, “Ajan” nümaka chi monkolonseetkai. ¿Je’rasüka jeketü ayuulin jo’u tü apünüinkat ka’i? Pükaaliinja Lorena sünain süsouktia. Jo’u tü ka’ikat apünüin jekennuu ayuulin. eejatü .113.
Jülüjataa paa’in nalatirüle na 4 ayuuishii eejanaka so’u ka’ika 3, nalatirüin wane’ewai nakua sünain piamasü mürüt. Maaya putuma süpüla ka’ika 4. ¿Je’rasüche jekennuuka ayuulin so’u ka’ika 4? Jaapaaka Lorena tü ashajiakat süpüla jüshajüinjatüin tü diagramakat ¡Paainja shia piakaiya! Sütüjawee aa’u Lorena tia, saainjaka shia jünainmüin ka’ika 8. ¿Je’rasü jekennuu ayuulin jekennuu ayuulin. süpüla ka’ika 8? Eesü
www.LaAldea.co
Ka’i 1
Ka’i 2
Ka’i 3
Ka’i 4
.114.
Ka’i 5
Ka’i 6
Ka’i 7
Ka’i 8
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
¡Sütüjawee aa’u Lorena kaseerüin alatüin so’u wanee kashi. Jiasa’a süma’ainru’u saainjain tü diagramakat, kapüleesü jümüin süka jo’uuchon tü jüpülajanakat. Nümaka wanee monkolonseetkai: “Anuu wanee sukuwa’ipa süpüla waküjain jukuwa’ipa tü ayuuliikat. Nnojotsü cho’ujaain mulo’uin süpülajana. Tü diagramna chakat iipünaamüin, eesü süpüla ji’itaanüin sulu’u wanee tabla... shia cho’ujaajeetka wanee casilla mulo’uyuu.
Jekennuuka ayuulin Ka’i 1
Jükajee tü we’rüitpakat, eesü süpüla wepirajüin wanee tabla süka tü nuumerokalüirua.
Ka’i 2 Ka’i 3 Ka’i 4 Ka’i 5
¡Pükaaliinja Lorena sünain ekettaaja tü tablakat!
Ka’i
1
2
3
Jekennuuka ayuulin
1
2
4
4
5
6
7
8
.115.
www.LaAldea.co
Pi’rüin koo’omüin na ayuushiikana piantua süpüla ka’ika. So’u ka’ika 6, eejatü 32 ayuuishii, so’u ka’ika 7 eejatü 64 jekennuu ayuuishii (süka 32 x 2 = 64).
Shi’rüin Lorena shiain oju’itüin jümüin tia. Nüsakiraka chi monkolonseetkai:
Müleka eejatüle 4096 jekennuu ayuulin so’u ka’ika 13, ¿je’rasuche eejatka so’u ka’ika 14, sümaa 15?
.116.
Pukaaliinja Lorena sünain ayaawajaa.
Jekennuuka ayuulin.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 4096
Ka’i
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Ajaa, shia cho’ujaaka ne’e tantirüin shia jünainmüin ka’ika 30. Wanaa sümaa jüntüin Lorena sünaimüin casilla 20, akulajaasü jaa’in sünain ayaawajaa. Wainmasü tü nuumerokot, mulo’u ma’in, wainmayülia cho’ujaaka süpüla jüntüin sünainmüin 30. Nümaka wanee monkoloseet sümüin.
Takaaliinjain paa pia. ¿Sotusü paa’in exponenteka? Ma’aka saa’in 23 = 2x2x2, tia malu’ulu,
.117.
wamultiplikaaja 2 apünüintua. Otta 22 = 2x2, otta 21=2 y 20=1.» Tü tabla pipirajakat müinjatü putuma:
Ka’i
1
2
Jekennuuka ayuulin
20
21 22 23 24
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16
¿Eesü süpüla koo’omüin putuma yalejee? “Anakaja’a”, sümaka Lorena. ¡Pükaaliinja shia!
www.LaAldea.co
Jüntaapa sünaimüin ka’ika 13, shi’rüin Lorena eein 4096 jekennuu ayuulin ma’aka nüküjain shia chi monkolonseetkai. Y 212 = 4096. Shi’rüin Lorena nnojoluin cho’ujaain shiyaawajünüin tü jekennuukat ayuulin sükajee süpüshua’a tü 30 ka’i... Eesü süpüla uwatuo’ushin sutuma! ¿Püinkeerü paainjain?
.118.
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Sümaka Lorena: ¡30 ka’i süchikijee naapuuin Patriarco eejeet 500 miyoone mürüt ayuuika! Süka 229 = 536 870 912.
Jiirakaaka Lorena namüin na monkolonseetkana sünain jainkuuin jaa’in. ¡Kajaalapüsü sünain awainmalawaa tü ayuuisükalüirua!
Nümaka chi monkolonseetkai sünain nnojoluin shapaain naa’in: Nnojo shapaain paa’in, shia waashajaaka achiki sukuwa’ipa crecimiento exponencial, piantuawaisü koo’omüin tü jekennuukat ayuuliin.
¿Eesü süpüla mojuleeinya? ¡Jamüsüsa’a! Müleka nülatirüle Patriarco tü ayuuliikat sümüyin apünüinsü mürüt so’u tü palajatkat ka’i. Otta tü apünüinsükat mürüt, sülatirüin tü ayuuliikat sünainmüin waneeirua apünüinsü waneemüin ka’i. Mataasia yaleje’eya. ¿Je’rasüche jekennuu mürüt ayuuika jüchikijee 30 ka’i?
.119.
www.LaAldea.co
¿Je’rasüche jekennuu mürüt ayuuika jüchikijee 30 ka’i? Jaapaaka Lorena wanee ashajia sümaa jejeettüin wanee tabla sümaa wanee diagrama. ¡Pükaaliinja shia sünain atüjawaa saa’u tia!
.120.
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Ainkuusü jaa’in Lorena sutuma shi’rüin süchikimaajatü tü wanülü’ükat sünain koo’omüin apünüintua watta’awai tü wanülü’ükat. Nümaka chi monkolonseetkai sümüin:
Mayaainje’e mojuin tü alatakat sulu’u La Aldea, nnojotsü mojuin ma’in ma’aka saa’in tü washaajaaitpakat achiki. Awainmalaasü tü a’leeyajawaakat, eesü crecimiento exponencial, nnojotpaja’a kajaalapüin shia. Nnojoishii koo’omüiin na ayuuishiikana piantua watta’awai, koo’omüinshii so’uwai 5 ka’i.
Maa’ulu eesü 25 mürüt ayuuisü sulu’u La Aldea, so’u 5 ka’i... Eejeet 50.
¡Müsian! .121.
So’u tü palajatkat ka’i ayuuijaashi Efren, jiasa’a so’u 5 ka’i piantuasü awainmalaain na jekennuukana ayuulin. ¿Je’raseetche jekennuu ayuuisü so’u 30 ka’i? Paa’inra wanee tabla süpüla pütüjaain saa’u.
www.LaAldea.co
Maka pütüjaweere saa’u süpüshua’a sukuwa’ipa sukoo’omüinjia tü wanülü’ükat, paainja waneeirua gráfica. Pi’itaajeerü tü ka’ikat sulu’u eje horizontal, müsia tü jekennukat ayuulin pi’itaajeet sulu’u eje vertical. Maka waashajaale wachikua’a süchiki koo’omüin piantua watta’awai tü jekennuukat ayuulin, eesü süpüla shi’itaanüin waneeirua punto: palajatka punto, shii’iyatia eein ne’e waneeshia ayuuishi so’u ka’i 1; wanee punto, shii’iyatia eein piamashii jekennuu ayuuishi so’u ka’i 2; wanee punto shii’iyatia eein pienchishii ayuuishi so’u ka’i 4. .122.
Jekennuukana ayuulin
20 16 12 8 4 0
0
1
ka’i
2
3
4
5
6
7
8
9
10
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Eesü süpüla pukumajüin sukuwa’ipa süka punto, jee wanee curva süpüla püntire’erüin piamasü punto, jee shiale süka barra.
Jekennuukana ayuulin
20 16 12 8 4 0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ka’i
jekennuukana ayuulin
20 16 12 8 4 0
0
1
ka’i
.123.
www.LaAldea.co
Anasü waapaale tü representación antiraakat sümaa piamasü. Eesü süpüla püshajüin jamüin sukoo’omüinraaya apünüintua süpüla ka’ika tü jekennuukat ayuulin. musiá sukuipá tüü Aldea, suanín kawatiraín túü wanulukát. Jee müsia sukoo’omüinraaya tü jekennuukat ayuulin sulu’u La Aldea, piantuasü so’uwai 5 ka’i.
.124.
Jekennuukana ayuulin
20 16 12 8 4 0
0
ka’i
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Mayaainje’e eein crecimiento exponencial, eesü tü kaajalapükat otta eesü tü kama’akat, ¿Eesü wanee grafica sumaná wanée gráfica ee’iyataka jamüin sülataka tia sulu’u La Aldea?
.125.
jekennuukana ayuulin
300
150
60 30 1
ka’i
6 Hoy
12
18
www.LaAldea.co
So’u palajatka ka’i, eesü 2 mürüt ayuuisü
So’u tü piamakat ka’i, eesü 3 jekennuu ayuuisü. Joolu’u ka’ika 6, aküjünüsü eein 29 jekennuu ayuuisü. Tü waneeirua graficat ee’iyatia tü eekat süpüla alatüin müleka nnojorüle naa’inmajiraain suulia tü ayuuliikat
.126.
Maka ta’atapajüle 4 ka’i soo’omüin, eejeet 100 jekennuu mürüt ayuuika saa’u 10 ka’i. Nnojotsü je’rain ma’in ka’i cho’ujaaka süpüla eeinjatüin 300 jekennuu ayuuisü so’u waneesia ka’i. Pünanaja tü gráficakat. ¿Jarat tü palajat ka’i eeinjatkalü o’u 300 jekennuu ayuuisü?
¿Kasa wa’inrüinjatka? ¿Jamüsü süpüla nnojoluinjatüin wainmain tü jekennuukat ayuulin? Nüsouktaka chi monkolonseetkai: Tü anakat sümüin shia jimatüinjatüin tü mürütkalüirua sulu’u shipia, nnojoishi arütkaainjanain sünainmüin wanee mürüt.
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
(Grados 6-11)
Wa’wanaajire’era tü alatakat sulu’u piamasü Aldea. A’yatawaa 6. Antüsü tü guacamayakalürua sünain aküjaa süchiki tü alatakat sulu’u waneeirua aldea. Sulu’u Aldea #1, so’u palajatka ka’i (ka’i 0) eejatü 4 ayuuisü, so’uwai 3 ka’i koo’omüinsü tü ayuuisükat, 12 shia. Sulu’u Aldea #2, so’u palajatka ka’i (ka’i 0) eejatü 4 ayuuisü, akatsa’a so’uwai 3 ka’i, piantuawaisü koo’omüin tü ayuuisükalüirua. Paainja wanee gráfica süpüla wane’ewai aldea sulu’u plano cartesiano. Pi’itaainjatü puntoirua sünain wane’ewai sukua, püntire’ereetka shia süka wanee curva.
.127.
60
Na jekennuukana ayuulin
50 40 30 20 10 0 0 ka’i
3
6
9
12
15
www.LaAldea.co
Püsoukta:
1. ¿Jarat tü Aldea wainmakalü alu’u ayuuisü so’u ka’ikat 9?
¿Jarat tü Aldea wainmakalü alu’u ayuuisü so’u ka’ika 12?
2. ¿Jarat tü Aldea asa’watamaataka 1000 ayuuisü maat?
3. .128.
¿Je’raseerü ayuuisü eeka sulu’u wane’ewai Aldea so’u ka’ika 15?
4.
5.
¿Je’raseerü ayuuisü eeka sulu’u wane’ewai Aldea so’u ka’ika 60?
Sulu’u Aldea#1, ¿jamüsü sukuwa’ipa sükoo’omüinraaya tü ayuuisükalüirua?
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
6.
7.
Sulu’u Aldea#2, ¿jamüsü sukuwa’ipa sükoo’omüinraaya tü ayuuisükalüirua?
Süpüla wane’ewai Aldea, püshaja wanee ecuación, E süpülajatü je’rasüin tü ayuuisükalüirua, T süpülajatü je’rasüin ka’i.
.129.
8.
9.
¿Joujeerü süsa’wataka Aldea#1 1000 ayuuisü?
¿Joujeerü süsa’wataka Aldea#2 1000 ayuuisü?
www.LaAldea.co
(Grados 9-11)
Shipia jeyuu, shiapia ma’leeya A’yatawaa 7.
1.
Sulu’u shipia tü jeyuukalüirua, atüjaana aa’u so’uwai 2 ka’i, apünüintuain koo’omüin tü jeeyuu ayuuikalüirua. Eejatüle luuno’u 10 jeyuu ayuuisü, mietkulo’u (2 ka’i süchikijee) eejeet 30 jeyuu ayuuisü. Sulu’u shipia tü ma’leeyakalüirua, so’uwai 2 ka’i, koo’omüinwaisü 2,4 tü ayuuisükalüirua. Eejatüle luuno’u 10 ma’leeya ayuuisü, 2 ka’i süchikijee eejeet 24 ma’leeya ayuuisü. Süka pütüjaaitpain saa’u tia, püsoukta tü asakinnakalü anain:
Eejatüle paala so’un wanee ka’i 90 jeyuu ayuuisü, ¿je’raseet jeyuu ayuuisü 2 ka’i süchikijee?, ¿4 ka’i süchikijee?, ¿40 ka’i süchikijee?
.130.
2.
3.
Eejatüle paala so’un wanee ka’i 90 ma’leeya ayuuisü, ¿je’raseet jeyuu ayuuisü 40 ka’i süchikijee??
Sümaka Lorena: Koo’omüinre tü ayuuisükat apünüintua piamawai ka’i, koo’omüinsüja’a mata 1,5 wane’ewai ka’i. ¿Shiimainche tia? Pütüjaweere saa’u tia, pipiraja wane tabla sümaa jülüjain paa’in eejatüin luuno’u 120 ayuuisü, jee koo’omüin 1.5 watta’awai. ¿Kasaje alataka müleka jülüjale saa’in koo’omüin apünüintua tü ayuuisükat so’u piama ka’i?
¿Jamüsüche kaajaalapüka tü wanülü’ükat?
Jueewo’u
pienno’u
saawano’u
120 Jeyuu ayuuikalüirua sulu’u shipia
4.
Wanee ka’i, eejatü 1500 ma’leeya sulu’u jipiakat, ¿eesüche ma’aka je’rasü ayuuisü waneemüin ka’i? ¿Jamüsü sukuwa’ipa sukoo’omüinraaya watta’awai tü ayuuisükalüirua?
.131.
www.LaAldea.co
.132.
¿Jarat kakumalaka supushua’a La Aldea ? R
¿Jara kakumalaka La Aldea?
Click, shia wanee ekirajiapülee akumajaka sukuwa’ipa ekirajaa wayuu. so’ujee 2011, akumajüsü karaloukta (libro), mi’iroui otta apps sümüin tepichi otta mulo’uyuu süpüla yootuin süchiki sukuwa’ipa wayuu sulu’u wanee mma, tü alatakat sümüin tü mojuuikat, otta müsia süchiki aainjirawaa akuwa’ipa. Click, ayataairü sümaa 65.000 tepichiki koleejiasü, otta 2.500 e’ikülii sulu’u Kolonpia sümaa Meejiko. A’yataairü sümaa UNICEF, Ministerio Nacional de Educación de Colombia, Cruz roja Internacional, ACNUR, OIM, otta müsia sümaa 200 e’iküleeirua. Más información en: www.clickarte.co
.133.
www.LaAldea.co
IDEA ORIGINAL Clickarte S.A.S PRIMERA EDICIÓN 2020 ©ClickArte S.A.S Carrera 16 # 85-15 Of 301 Bogotá D.C. – Colombia ISBN edición impresa: 978-958-52747-5-4 DIRECCIÓN Lisa Neisa Châteauneuf Emmanuel Neisa Châteauneuf HISTORIA Katia Paola Rodríguez Galán
.134.
ILUSTRACIÓN Nicolas Chirokoff ACTIVIDADES Fredy González Estupiñán MATEMÁTICAS Los problemas de matemáticas fueron creados por Grupo LEMA (www.grupolema.org) y son liberados bajo licencia Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 internacional (CC BY-SA 4.0). El copyright pertenece a los autores. Detalles de la licencia en: https:// creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.es. Grupo LEMA Nathaly Otero Andrés Forero Cuervo Enrique Acosta Francy González Verónica Mariño DIAGRAMACIÓN Lina Cabrera
.Puntoaparte Bookvertising Adriana Villegas Ramírez AUDIOLIBRO Gabriel Ruiz Laura Robayo CANCIONES Letra: Fredy González Música: Nilko Andreas Voz: Gabriel Ruiz y Laura Robayo CREACIÓN DEL UNIVERSO DE LA ALDEA Diana Ospina CONSULTORA EN EDUCACIÓN Pritha Ghosh TRADUCTORA AL WAYUUNAIKI: Remedios Uriana CORRECTOR WAYUUNAIKI: Jender Fernandez COORDINADORA EDITORIAL: Helena Rodríguez Con la colaboración especial de Irene Rincón para el Desafío 9 del capítulo de actividades Cuidarse es divertido. En Click queremos que todos tus sentidos estén enfocados en aprender y jugar, por eso estamos seguros de que, para lograrlo, es necesario expresarnos con un lenguaje correcto, sencillo y fluido. Es por esta razón que decidimos no hacer uso del lenguaje incluyente en nuestros textos: respaldamos el concepto de la Real Academia de la Lengua al respecto y queremos dejar en claro que tomar esta posición no excluye en lo absoluto el hecho de que los textos de Click están dirigidos a todas las personas interesadas en ellos, sin distinguir entre géneros, culturas, religiones u opiniones.
.135.
erü ü e l at uja ¿Jo ktaak t? ou ka jün apa’a m
¿Antün eerü anain tü shi mapee pikat nä?
¿E
¿Je’r a ju wan ya eein ülü’ü t kat? ü
e nach e e j ataa peena? ¿A’y a ma way
ej ka eetc an ’i j he ü a w wa in sh ntün an nü ipi üin ee lü ka ’ük t t at ü ?
ya wa ain na ira nja laj mü isa a? ¿Jä la we ua’ip pü wak sü
¿Ees üche paya tü w e ’ i taak lain we’i at chee raja in?
pa a’i ü u k sü ijee t e h k etc üshi at? e s m k ¿ Ja Aldea ülü’ü La wan
he ü? c i p wa taja a tu hin a r c ’ ¿Je inja u oj l ’ to aiche w a u t ¿Je’ra jachin n i ü s a t wüin?
rai hika a J ¿ jac ale? n i ü aj puuja n e te taa a k ma üpüla ¿Eesüche s in su’wanajaa tü sukuwa’ipa kat? a’leeyawaa