Największe atrakcje turystyczne w województwie podlaskim

Białystok 2010

www.wrotapodlasia.pl

Największe atrakcje turystyczne w województwie podlaskim

Witamy!

Województwo podlaskie to nie tylko Podlasie, którego historyczną, północną granicę wyznaczała dolina Biebrzy, ale i Suwalszczyzna oraz wschodnia część Mazowsza. Wystarczy tylko spojrzeć na mapę aby zrozumieć dlaczego podlaskie nazywamy „krainą zielono-błękitną”. To tutaj mamy największe i najbardziej znane polskie puszcze – augustowską, knyszyńską i białowieską. To tutaj ostatni lodowiec zostawił setki jezior – z jednej strony największe po Mazurach pojezierze regionu Puszczy Augustowskiej, z drugiej strony – najgłębsze w Europie Środkowej, pięknie położone jeziora w Suwalskim Parku Krajobrazowym i Wigierskim Parku Narodowym.

Podlaskie to również ważne rzeki: majestatycznie płynący na południu Bug, przecinająca środek województwa Narew zwana „polską Amazonią”, nieujarzmiona, rozlewająca się każdej wiosny na szerokość kilku kilometrów Biebrza, Czarna Hańcza – cel wypraw kajakarzy nie tylko z Polski i oczywiście Rospuda – chociaż najkrótsza z nich, to wskutek akcji ekologów, chyba najbardziej znana rzeka z regionu.

Wszędzie witają turystów gościnni mieszkańcy. Dumni także ze swojej historii oraz umiejętności zgodnego przez wieki sąsiedztwa wielu narodów - Polaków, Żydów, Białorusinów, Ukraińców, Tatarów, Litwinów, Niemców i Rosjan. Nieprzypadkowo właśnie w tym miejscu spotkania kultury Wschodu i Zachodu powstał międzynarodowy język esperanto.

Mieszkańcy województwa mogą też być dumni z szacunku do przyrody i praw nią rządzących. Najlepiej to widać nad Biebrzą, gdzie nikt nie ogłasza alarmu, pomimo że rzeka wylewa co roku na szerokości kilku kilometrów. Najcenniejsze obszary przyrodnicze regionu chronione są w czterech parkach narodowych i trzech krajobrazowych. Piękny, zróżnicowany krajobraz oprócz turystów, przyciąga fotografów i twórców filmowych - tutaj kręcono m.in. światową superprodukcję „Opowieści z Narni”, ważne filmy Andrzeja Wajdy - „Pana Tadeusza” i „Kronikę wypadków miłosnych”, wszystkie części „U Pana Boga...” czy inne przeboje kasowe - „Nad Niemnem” i „Karate po polsku”.

Wędrówkę po Podlasiu i Suwalszczyźnie ułatwia ponad 3000 km dobrze oznakowanych szlaków turystycznych.

Niektóre z nich pokrywają się ze szlakami międzynarodowymi i mając tylko dowód osobisty podróż można kontynuować, np. na Litwie. Coraz więcej osób korzysta z turystycznych przejść granicznych z Białorusią: na Kanale Augustowskim i w Puszczy Białowieskiej.

Niezapomnianych wrażeń dostarczają spływy: kajakami Czarną Hańczą i Narwią oraz tratwami po Biebrzy. Coraz większą popularnością cieszą się szlaki konne przez największe polskie puszcze – Augustowską i Knyszyńską.

Amatorzy mocniejszych wrażeń mogą skorzystać z balonu, samolotu lub motolotni.

Z każdym rokiem rozszerza się baza noclegowa, zwłaszcza jeżeli chodzi o gospodarstwa agroturystyczne. Coraz częściej nie ograniczają się one do noclegów. Nad Biebrzą i Bugiem duże wrażenie pozostawia obserwacja przepływających rzekę stad krów, w Puszczy Białowieskiej - odwiedziny żubrów-samotników. U innych gospodarzy można samodzielnie upiec sękacza, utkać tkaninę czy ulepić naczynie z gliny.

Zapraszamy

Suwalszczyzna i Ziemia Sejneńska g Suwalszczyzna & Ziemia Sejneńska. Kraina jak baśń . ...................................................... 5 g Wigierski Park Narodowy. Bóbr rządzi............................................................................. 6 g Muzeum Wigier. Batyskafem w ciemne głębiny................................................................ 7 g Klasztor w Wigrach. Widok z wieży, nocleg w eremie........................................... 8 g Statek „Kameduła” i Wigierska Kolej Wąskotorowa. Z lądu i wody.................................... 9 g W zgodzie z naturą i przepisami WPN. Raj dla wodniaków............................................. 10 g Imprezowe Suwałki. Blues i nie tylko............................................................................. 11 g 180 tysięcy narciarzy w półtora roku. Białe szaleństwa na stoku.................................... 12 g Zaginiony świat Jaćwingów. Najlepiej zacząć od Fudżijamy ........................................... 13 g Polska stolica płetwonurków. Najczystsza, najgłębsza jest Hańcza.....................................14 g Połączeni ponownie przez Unię. Litewska stolica Polski................................................. 15 g Sejny upominają się o historię. Miasteczko na pograniczu............................................. 16 g Spływy i regaty okrągłych żaglówek. Meandry leniwej Marychy....................................... 17 g Najdłuższe szlaki rowerowe w regionie. W drodze z Aten pod... koło polarne................... 18 Ziemia Augustowska g Na pewno wrócisz tu. Ziemia Augustowska................................................................... 19 g Pod znakiem turystyki wodnej. Augustów. kocham to miasto!........................................ 20 g Szczęśliwe losy Kanału Augustowskiego. Jak w XIX wieku............................................. 21 g Krótka historia Żeglugi Augustowskiej. Biała Flota......................................................... 22 g Śladami papieża Jana Pawła II. Byłem tu wiele razy...................................................... 23 g Z prądem za granicę lub do Biebrzy. Kajakiem przez trzy państwa!............................... 24 g 350 km wędrówki po leśnych duktach. Konno, rowerem, wpław .................................. 25 g Najbardziej znana polska rzeka. Pałac Paca nad Rospudą ........................................... 26 g Szlak, który łączy Mazury z Kanałem Augustowskim. Ciche Jezioro Rajgrodzkie............. 27 g Pod znakiem sportu i rekreacji. Przetańczyć całą noc.................................................... 28 Dolina Biebrzy g Dolina Biebrzy, czyli rozlewiska pod kontrolą natury...................................................... 29 g Rzeka cudem ocalona przed postępem. Zobaczyć Biebrzę i powrócić............................ 30 g Wszystko dla turystów z lornetką Tropem bataliona i łosia.............................................. 31 g Niezdobyta Twierdza Osowiec. Rosyjskie Verdun............................................................ 32 g Niedokończone dzieło hrabiego Brzostowskiego. Prześwietna Rzeczpospolita Sztabińska...... 33 g Spływ kajakowy Biebrzą i jej dopływami.

Od labiryntu wśród szuwarów do rozlewisk po horyzont.......................................................... 34 g „Czerwone Bagno”. Królestwo łosia ........................................................................... 35 g „Sto pomysłów dla Biebrzy”. Biebrzańskie sianokosy.................................................... 36 Dolina Narwi g Kraina pełna niespodzianek. Dolina Narwi.................................................................... 37 g Narwiański Park Narodowy. Wśród szumiących szuwarów............................................. 38 g Szlaki wokół parku narodowego. Wędrując z biegiem górnej Narwi............................ 39 g Podlaski Szlak Bociani. Wszystko co najlepsze w województwie...................................... 40

www.wrotapodlasia.pl

Spis treści

g Tykocin – miasto z burzliwą historią. „Perła polskiego baroku”...................................... 41 g Łomża i okolice. Historia z domieszką przyrody............................................................. 42 g Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi. Bogactwo w dolinie.................................... 43 g Imprezy plenerowe nad Narwią. Gdzie Kmicic uwolnił Oleńkę........................................ 44 Biaystok i okolice g Białystok – miasto z charakterem................................................................................. 45 g Białostockie rezydencje Branickich. Wersal podlaski...................................................... 46 g Muzeum w ratuszu, archiwum w dworku. Prywatny rynek bogatego magnata................ 47 g Białostockie świątynie Kościoły na drodze do niepodległości..............................................48 g Białostockie judaika. Puste miejsce po Wielkiej Synagodze............................................ 49 g Park Planty i ulica Warszawska. Spacerkiem po Białymstoku......................................... 50 g Białostockie Muzeum Wsi. Drewniane Podlasie............................................................. 51 g Białostockie szlaki tematyczne. Śladem podmiejskich rezydencji.................................... 52 g Miasto coraz bardziej przyjazne miłośnikom dwóch kółek. Rowerowy Białystok............... 53 g Plac pełen imprez........................................................................................................ 54 Region Puszczy Knyszyńskiej g Puszcza Knyszyńska i Wzgórza Sokólskie. Kresowa szczęśliwość .................................. 55 g Klimaty Puszczy Knyszyńskiej. Niezwykła sosna pospolita ............................................ 56 g Supraśl – uzdrowisko z monastyrem w tle. Ikony ocalałe z przemytu ............................ 57 g Cała puszcza w dwóch ogrodach. Arboretum i Silvarium................................................ 58 g Na Szlaku Tatarskim. Polski Orient................................................................................ 59 g Szlak Rękodzieła Ludowego. Nie święci garnki lepili....................................................... 60 g Kresowe Wędrówki. Rowerem, wierzchem, kajakiem, kolejką......................................... 61 g Uroczysko i Basowiszcza.............................................................................................. 62 Region Puszczy Białowieskiej g Nie kończący się sezon w Białowieży....................................................................................... 63 g Pierwszy polski park narodowy. Nie tylko największe stado żubrów na świecie................ 64 g Muzeum Przyrodnicze i Park Pałacowy. Pałacu żal........................................................ 65 g Obszar Ochrony Ścisłej oraz Rezerwat Pokazowy. Puszcza uczy pokory.......................... 66 g Węzeł szlaków i ścieżek turystycznych. Wokół Narewki . ................................................ 67 g Białowieski Szlak Transgraniczny. Z wizytą u Dziadka Mroza.......................................... 68 g Hajnówka i okolice. Brama do Puszczy......................................................................... 69 g Dla duszy i dla ciała. Festiwale śpiewającej duszy.......................................................... 70 Dolina Bugu g Podlasie nadbużańskie................................................................................................. 71 g Cudowna Góra Grabarka. Woda, która uzdrawia od 300 lat........................................... 72 g Drohiczyn – miasto królewskie. Pierwsza stolica Podlasia.............................................. 73 g Z biegiem Bugu. Rzeka ponownie odkrywana................................................................ 74 g Ciechanowiec i jego muzeum. Szlachta na zagrodzie..................................................... 75 Białystok – ścieżki rowerowe............................................................................................... 76 Suwałki – ścieżki rowerowe................................................................................................. 78 Skategoryzowane Punkty Informacji Turystycznej................................................................ 79

Suwalszczyzna & Ziemia Sejneńska g

Kraina jak baśń

g „Kraina jak baśń” to aktualne hasło promocyjne Suwalszczyzny. Kra-

Centrum Międzynarodowej Informacji Kulturalno-Turystycznej Suwałki, ul. ks. K. Hamerszmita 16 tel. +48 87 563 05 38 www.cmikt.pl Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna Suwałki, ul. Kościuszki 82/7 tel. +48 87 566 58 72 tel./fax +48 87 566 54 94 www.suwalki-turystyka.info.pl

www.wrotapodlasia.pl

jobraz łączy tutaj cechy terenów podgórskich z nizinnymi pojezierzami.

Wyjątkowo urozmaiconą rzeźbę terenu mamy w północnej części regionu, ukształtowanej przez najmłodsze zlodowacenie – głębokie rynny lodowcowe, kręte wały ozów i wysokie pasma wzgórz morenowych czy też największe w Polsce nagromadzenie głazów narzutowych. Właśnie tutaj w 1976 r. powstał pierwszy park krajobrazowy w Polsce.

Z kolei największe w województwie jezioro Wigry, wraz z mniejszymi przyległymi ponad czterdziestoma jeziorami, jest chronione przez park narodowy. Jest to jedyne w Polsce tak duże jezioro o krętej linii brzegowej, urozmaicone wyspami, zatokami, głębinami, śródjeziornymi górkami i przybrzeżnymi obszarami płycizn. Wigierski Park Narodowy położony jest na północnym skraju Puszczy Augustowskiej, największego zwartego kompleksu leśnego na Niżu Środkowoeuropejskim.

Suwalszczyzna to kraina bogata również pod względem historycznym.

Znaleźć tu można pojaćwieskie kurhany i grodziska, a także ślady krzyżackiej obecności. Perłą w koronie jest klasztor Kamedułów na jeziorze Wigry. Chociaż na tym najdalej wysuniętym na północny wschód skrawku Polski, graniczącym z Rosją, Litwą i Białorusią, udaje się uprawiać nawet winorośl mimo ostrego klimatu, to region słynie raczej z mocnych miodów i litewskich smakołyków: kartaczy, kołdunów i sękaczy.

Noclegi w Parku Oprócz kilkudziesięciu gospodarstw agro­ turystycznych i małych pensjonatów, położonych w otulinie WPN, zwracamy uwagę na możliwość zakwaterowania na terenie Parku w obiektach pozostających w zarządzie WPN:  Zmotoryzowanym i rowerzystom polecamy pokoje gościnne w leśniczówkach Lipniak, Leszczewek, Mikołajewo, Maćkowa Ruda, Gawarzec, Bryzgiel, Królówek oraz w siedzibie dyrekcji Parku w Krzywem (w sumie 45 miejsc noclegowych).  Kajakarze mogą zatrzymać się na polach namiotowych: „Jastrzęby” w Zakątach, „Za szkołą” w Maćkowej Rudzie, „Grem­zdówka” w Wysokim Moście i „Bindużka”.

er.

Centrum Informacji Turystycznej Wigierskiego Parku Narodowego Krzywe 82 tel. +48 87 563 25 62 www.wigry.win.pl Czynne w dni robocze od 700 do 1500, w weekend na początku maja i połączony ze świętem Bożego Ciała oraz w czasie wakacji również w soboty, niedziele i inne dni wolne od pracy 900-1600.

Wigierski Park Narodowy g

Bóbr rządzi

g „Zespół jezior wigierskich stanowi jeden z najciekawszych krajobrazów naszego kraju. Krajobraz ten niepowtarzalny i bezcenny uznaje się za konieczne objąć szczególną ochroną dla potrzeb dydaktyczno­naukowych i krajobrazowych” – tak uzasadniano utworzenie Wigierskiego Parku Krajobrazowego w połowie lat 70. XX w. Po kilkunastu latach, w 1989 roku, postanowiono zwiększyć ochronę Wigier – drugiego co do głębokości jeziora w Polsce (73 m) – utworzono Wigierski Park Narodowy. W sumie na terenie WPN znajdują się 42 jeziora.

W północnej części WPN krajobraz jest pagórkowaty, z licznymi formami polodowcowej rzeźby terenu. Południowa część jest bardziej płaska, położona na piaszczystych glebach sandru augustowskiego, porośniętego rozległymi borami i borami mieszanymi. W otaczających jezioro Wigry lasach kryje się jedna z głównych atrakcji Parku: kompleks 20 leśnych oczek wodnych, zwanych sucharami. Herbaciany kolor wody nadają im kwasy humusowe.

WPN leży w północnej części Puszczy Augustowskiej, porośniętej przeważnie sosną i świerkiem. W Parku doliczono się kilkunastu gatunków storczyków, niektóre są bardzo rzadkie i chronione. Różnorodność porostów świadczy zaś o czystości powietrza. Równie bogaty jest świat zwierząt. W WPN żyje ich około 800 gatunków, ale „rządzi” bóbr – herbowe zwierzę Parku.

Przez Wigry przepływa Czarna Hańcza, najdłuższa rzeka w Parku i jedna z najpopularniejszych tras kajakowych w Polsce.

g

Batyskafem w ciemne głębiny

g Muzeum Wigier mieści się w dawnej stacji hydrobiologicznej w Starym Folwarku. W okresie międzywojennym, dzięki jej twórcy dr. Alfredowi Lityńskiemu, stała się ona silnym ośrodkiem naukowym, a jezioro Wigry najlepiej poznanym akwenem w Polsce. Muzeum stanowi świetną kontynuację jego pracy – udostępnia jedną z najciekawszych ekspozycji w regionie dotyczącą przyrody i historii Wigier.

Zwiedzanie Muzeum jest wycieczką w czasie i przestrzeni. Na początek – laboratorium, w czasach stacji – wiwarium. Latem prezentowane są tu żywe rośliny wodne i bezkręgowce. Pod mikroskopem można obejrzeć „świat w kropli wody”. Potem „przeskakujemy” w epokę lodowcową na Suwalszczyźnie. Wśród świstów wichru i trzasków pękającego lodu widzimy makietę fragmentu lodowca z trójwymiarowymi zdjęciami śnieżnych pustyń. Po wyjściu z „lodowej groty” przenosimy się w czasy łowców reniferów, którzy pojawili się nad Wigrami 12 tys. lat temu.

Następnie czeka nas skok na głęboką wodę – wirtualna podróż batyskafem na dno jeziora Wigry. Najpierw na monitorach widzimy życie na powierzchni, później zanurzamy się w ciemne i zimne głębiny – mijamy rośliny, ryby. Przez „peryskop” można podglądać wigierskie pejzaże z różnych okresów historycznych. Z pomostu w kolejnej sali widać panoramę jeziora, słychać ptaki. Kontynuując wirtualną wędrówkę możemy wejść na miękkie torfowisko otaczające leśne jeziorko, zajrzeć do dziupli drzewa, poczuć się odkrywcą...

Ścieżki edukacyjne Po wizycie w Muzeum Wigier warto wybrać się na przynajmniej jedną ze ścieżek edukacyjnych: „Las” – 1,5 km, „Suchary” – 2,5 km, „Płazy” – 0,5 km, „Jeziora” – 6,2 km, „Puszcza” – 3,3 km. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego wiodą one przez tereny bardzo atrakcyjne przyrodniczo i kulturowo, łączą się ze szlakami turystycznymi, prowadzącymi w różne rejony Parku, dlatego też zwiedzanie powinniśmy zacząć właśnie od nich. Wzdłuż ścieżek umieszczono tablice informacyjne, kładki, platformy widokowe i wyznaczono miejsca odpoczynek.

Muzeum Wigier Stary Folwark 50 tel. +48 87 563 01 52 www.wigry.win.pl/mw www.wrotapodlasia.pl

Muzeum Wigier

Punkty i wieże widokowe Dostępna dla turystów wieża klasztoru w Wigrach to najlepszy punkt widokowy w całym Wigierskim Parku Narodowym.

Z kolei na jezioro z klasztorem w tle warto popatrzeć z jednej z dwóch platform w Starym Folwarku (dojazd od drogi Suwałki–Sejny) lub po południu przy spokojnej powierzchni jeziora uchwycić w Cimochowiźnie lustrzane odbicie kla­ sztoru w wodzie. Rozwiniętą, pełną zatok linię brzegową Wigier najlepiej podziwiać w Bryzglu z wieży widokowej przy leśniczówce lub gospodarstwa agroturystycznego Widok (www.gawidok.pl).

Klasztor w Wigrach g

Widok z wieży, nocleg w eremie...

g Mało jest osób niewrażliwych na widok barokowych wież kościoła Nie-

pokalanego Poczęcia NMP i czerwonych dachów klasztoru Kamedułów, majestatycznie wznoszących się nad jeziorem Wigry. Zespół klasztorny położony na wigierskim półwyspie to najcenniejszy zabytek Suwalszczyzny.

Kameduli przybyli tu w 1667 r. i przez pół wieku wznosili klasztor, który stał się jednym z największych i najbogatszych w Polsce. To zakonnicy założyli miasto Suwałki. Po kasacji zakonu w 1800 r. władze pruskie wysiedliły mnichów na podwarszawskie Bielany, a obiekt ulegał stopniowej dewaBaza noclegowa prywatna jest zrzeszona stacji. Dopiero powojenna rekonstrukcja przywróciła mu dawny blask. w następujących organizacjach: W skład zespołu wchodzą m.in.: dom furtiana, bramy na taras dolny i górWigierskie Stowarzyszenie Turystyczne ny, eremy, dom królewski, pałac biskupi, kościół, dawny refektarz i wieża zegarowa. Dla wielu to duże zaskoczenie, że eremy, czyli domki mnichów, tel./fax. +48 87 563 77 22 www.wigry.win.pl/wst to nie ponure pustelnie, ale ukwiecone malutkie, ozdobne kamieniczki, w których można zatrzymać na nocleg. Przełomowym momentem w poSuwalska Izba Rolniczo-Turystyczna wojennej historii klasztoru była wizyta Jana Pawła II w 1999 roku. Papież Suwałki, ul. Kościuszki 82/7 znał tutejsze okolice z młodzieńczych wypraw. Tak je wspominał po latach: tel. +48 87 566 58 72 www.suwalki-turystyka.info.pl „Ta ziemia była dla mnie zawsze bardzo gościnna, kiedy tu przybywałem, szukając tu także odpoczynku, zwłaszcza na wspaniałych jeziorach (....)”.

Dzisiaj można zwiedzać apartamenty, w których gościł Papież podczas swojej najdłuższej pielgrzymki po Polsce.

Statek „Kameduła” i Wigierska Kolej Wąskotorowa

Z lądu i wody

g Wigierska Kolej Wąskotorowa to kontynuacja leśnej wąskotorówki w Puszczy Augustowskiej z czasów I wojny światowej, rozbudowanej w latach 1923-26. Kolejka, której trasa biegła z Płociczna w okolice Zelwy, stanowiła uzupełnienie powstałego w latach 1824-39 Kanału Augustowskiego, głównego środka transportu drewna do Europy i tartaków położonych wzdłuż tego szlaku wodnego. Na jeziorze Wigry zlokalizowano szereg bindug, gdzie zatapiano drewno, zbijano je w tratwy i holowano w okolice tartaku w Płocicznie. W latach 80. XX w. kolejka uległa likwidacji i dopiero kilka lat temu wznowiła przewozy już jako kolejna atrakcja turystyczna Wigierskiego Parku Narodowego. W trasie kolejka zatrzymuje się na tzw. fotostopy. Na głównej stacji kolejki w Płocicznie znajduje się Muzeum-Galeria Fotografii Kolejowej.

Statek „Kameduła”, którego nazwa nawiązuje do klasztoru wigierskiego, pływa trasą papieską – szlakiem, którym w 1999 roku płynął podczas swojej pielgrzymki papież Jan Paweł II. Żegluga na jeziorze Wigry rozpoczyna się 1 maja i trwa do 31 października. Główna przystań znajduje się przy zespole poklasztornym w Wigrach. Rejs trwa blisko godzinę i 10 minut. Statki odpływają codziennie o godz. 10, 11.30, 13, 14.30 i 16.

Bilety w cenie 20 zł – osoby dorosłe i 15 zł – dzieci do lat 14 (dzieci do lat 5 bezpłatnie) są do nabycia po uprzedniej rezerwacji lub bezpośrednio na statku. Rejs odbywa się przy minimum 5 dorosłych pasażerach.

Wigierska Kolej Wąskotorowa Ośrodek „Hossa-Wigry” Płociczno Tartak 40 tel. +48 87 563 92 63 www.augustowska.pl Dojazd od drogi Augustów-Suwałki w kierunku na Płociczno.

Statek „Kameduła” tel. +48 87 563 70 10 gsm +48 606 387 611 www.statekwigry.pl

www.wrotapodlasia.pl

g

Wypożyczalnie sprzętu wodnego (kajaki, łódki, rowery wodne, żaglówki), organizacja spływów kajakowych:  Bryzgiel Widok – www.gawidok.pl  Buda Ruska Z. Terlecki – www.budaruska.republika.pl  Gawrych Ruda MOP – www.gawrychruda.pl, Nad Stawem – www.nadstawem.eu, U Jawora – www.ujawora.republika.pl  Leszczewek: CAMP LESZCZ – www.camp-leszcz.suwalszczyzna.net,  Stary Folwark FORMA-T – www.forma-t.com.pl, K.&B. Łukowscy – www.wigry.info.pl  Suwałki POTOK – www.splywy-suwalszczyzna.pl, PTTK – www.suwalki.pttk.pl, M. Twerdochlib – www.akajak.pl  Wigry HOBBIT – www.hobbit.suwalki.com.pl

10 11

W zgodzie z naturą i przepisami WPN g

Raj dla wodniaków

g Turystyka wodna na Suwalszczyźnie ma wspaniałe tradycje. W 1928 roku suwalscy harcerze na własnoręcznie wykonanych kajakach dopłynęli do Poznania na Powszechną Wystawę Krajową. Jan Paweł II jako młody kapłan brał udział w spływach kajakowych Czarną Hańczą. Już w 1938 roku zorganizowano nad Wigrami pierwsze kursy żeglarskie, zaś Regaty o Błękitną Wstęgę Jeziora Wigry odbywają się od ponad 50 lat.

Czym Zakopane było dla turystyki górskiej, tym szlak kajakowy z Wigier przez Czarną Hańczę i Kanał Augustowski dla rozwoju turystyki na nizinach. Spływ poniżej Wigier to bodaj najbardziej znany kajakowy szlak w Polsce. Klasyka to tzw. mała i duża pętla. Pierwsza (6 dni) prowadzi przez jeziora Białe, Studzieniczne i Kanał Augustowski do jeziora Serwy, stamtąd trzeba przewieźć kajaki do Bryzgla, dalej jeziorem, Czarną Hańczą i od Rygola powrót Kanałem. Duża pętla (8-9 dni) wypływa z Augustowa w rzekę Rospudę, dalej pod prąd w rzeczkę Bliznę do jeziora Blizno (przy niskim stanie wody odcinek Powstańce-jez.Blizno często jest nie do przepłynięcia!), kajaki przewozimy na Wigry i dalej tak jak przy małej pętli. Żeglarze ciągną na Wigry, gdzie panuje cisza (obowiązuje tu zakaz używania silników spalinowych) i nie ma tłoku. Jezioro ma ciekawy kształt i zróżnicowany charakter brzegów. Utrudnieniem dla żeglarzy może być zmienność kierunków wiatrów, liczne płycizny oraz ograniczenia w dostępie do niektórych brzegów, wyznaczone przez Wigierski Park Narodowy.

Suwałki District Museum (pic. S. Woś)

Imprezowe Suwałki g

Blues i nie tylko

g Suwałki tętnią życiem, szczególnie latem, kiedy zjawia się tu więcej turystów. Dlatego miasto dba o ciekawą ofertę imprez kulturalnych.

Letni Suwałki Blues Festival jest jednym z największych festiwali bluesowych w kraju. Wystarczy zerknąć na nazwiska gwiazd, które tu bywają: Joe Bonamassa, Jeremy Spencer&Trond Ytterb, Nina van Horn&Her Band, Sławek Wierzcholski&Nocna Zmiana Bluesa. W wakacje odbywają się suwalskie Teatr-Akcje. Można na nich zobaczyć znakomite spektakle z Polski i zagranicy. Wielu ambitnych przedsięwzięć: koncertów czy publikacji podejmuje się Fundacja Miasto. Do osób poszukujących „lżejszej” rozrywki skierowany jest „Jarmark Folkloru i Jadła Kresowego: bliny, cepeliny, pierogi…”, cyklicznie organizowany w Suwałkach.

Zasłużoną sławą cieszy się suwalskie Muzeum Okręgowe. Dział Historii Sztuki może się poszczycić jedną z największych w kraju kolekcji prac Alfreda Wierusz-Kowalskiego. Znajdują się tu także płótna Jacka Malczewskiego, Juliana Fałata, Chrystiana Breslauera, Teodora Axentowicza, Leona Wyczółkowskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza. Od kilku lat Muzeum organizuje dwie letnie imprezy plenerowe: Jaćwieski Festyn Archeologiczny w Szwajcarii i Piknik Kawaleryjski. Suwalskie Muzeum posiada dwa oddziały: Muzeum im. Marii Konopnickiej (pisarka urodziła się w Suwałkach) oraz Centrum Sztuki Współczesnej – Galeria Andrzeja Strumiłły (artysta mieszka nieopodal Suwałk – w Maćkowej Rudzie).

Kościół pw. św. Aleksandra

Ulica Kościuszki Układ przestrzenny obecnego śródmieścia Suwałk, z jedną główną ulicą przecinającą miasto, został ukształtowany w pierwszej połowie XIX wieku. Z tego okresu pochodzi też większość zabytków przy ulicy Tadeusza Kościuszki: kościół ewangelicki pw. Św. Trójcy (1839-1841, proj. Ritschela i Majerskiego), Muzeum im. Marii Konopnickiej (nr 31), budynek II LO (nr 36), budynek dawnej poczty (nr 45), ratusz i odwach (1834-1844), kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (1838–1840), kościół pw. św. Aleksandra (1820-1825, proj. P. Aigner), „Dom pod kolumnami” (nr 62), Archiwum Państwowe (nr 69), „Dom gubernatora” (nr 71), Gmach Komisji Wojewódzkiej (nr 74), apteka (nr 78), „Resursa Obywatelska” – obecnie Muzeum Okręgowe (nr 81).

Muzeum Okręgowe w Suwałkach ul. T. Kościuszki 81 tel./fax: +48 87 566 57 50 www.muzeum.suwalki.info

www.wrotapodlasia.pl

Suwałki District Museum (pic. E. Przytuła)

Sposób na lato Niespełna po półtora roku od otwarcia, WOSiR „Szelment” odwiedziło ok. 180 tysięcy osób, w tym wielu z państw ościennych: Litwy, Rosji i Białorusi. Wielu zachęca możliwość wykupienia noclegów i wyżywienia przy samym stoku.

Równolegle z rozwojem bazy zimowej ośrodek wzbogaca ofertę na lato. W lipcu 2010 r. zostało otwarte minipole golfowe o powierzchni 3 tys. m2 z 18 dołkami z wypożyczalnią sprzętu (kije i piłeczki golfowe). Do czasu rozpoczęcia sezonu letniego 2011 wybudowany zostanie park linowo-wspinaczkowy – 5 tras o różnych skalach trudności. W planach jest budowa wyciągu wodnego o długości 1500 m wraz z nowoczesną plażą o stumetrowej linii brzegowej oraz windą dla niepełnosprawnych.

Wojewódzki Ośrodek Sportu i Rekreacji Szelment Jeleniewo tel./fax +48 87 568 30 07 www. wosir-szelment.pl 12 13

180 tysięcy narciarzy w półtora roku g

Białe szaleństwa na stoku

g Na Suwalszczyźnie świetnie spędza się czas także zimą. Kuligi ośnieżonymi leśnymi traktami ciągle mają tu coś z klimatu Rzeczpospolitej szlacheckiej. Z drugiej strony – wyciągi narciarskie nie ustępują nowoczesnym ośrodkom w górach.

Poza leśnymi trasami dla biegających na nartach jest tu profesjonalny ośrodek sportów zimowych „Szelment” w Jeleniewie i wyciąg narciarski w Dąbrówce. W „Szelmencie” na miłośników „białego szaleństwa” czeka 5 tras zjazdowych. Jeden ze stoków posiada naturalną rynnę, idealną do uprawiania snowboardu. Stoki są sztucznie dośnieżane i ratrakowane. Lampy pozwalają na bezpieczną jazdę po zmroku. Goście mogą skorzystać z 4 wyciągów narciarskich o długości 300-400 m oraz stumetrowego wyciągu dla dzieci. Trasy narciarskie mają różny stopień trudności. Doświadczeni instruktorzy prowadzą szkolenia narciarskie i snowboardowe dla dzieci i dorosłych oraz kursy jazdy sportowej na tyczkach i bojach carvingowych. Na polu treningowym można spróbować swoich sił w slalomie, slalomie gigancie i slalomie carvingowym.

Rodzice mogą bez obaw posłać pociechy do narciarskiego przedszkola.

Wyciąg narciarski Dąbrówka położony jest 9 km od Suwałk, na łagodnym wzgórzu nad jeziorem o tej samej nazwie. Stok jest sztucznie naśnieżany, ratrakowany i oświetlony. Długość zjazdu wynosi 300 m. Do dyspozycji narciarzy i snowboardzistów dostępni są instruktorzy jazdy. Na miejscu można skorzystać z wypożyczalni sprzętu narciarskiego.

Wodziłki

g

Najlepiej zacząć od Fudżijamy

g Suwalski Park Krajobrazowy jest najstarszym parkiem w Polsce, a przyrodnicy i lokalni patrioci uważają, że także najpiękniejszym. Warto go zobaczyć w trzech szatach: wiosennej, zimowej, a przede wszystkim najbogatszej – jesiennej.

Najlepiej jego walory docenimy spoglądając nań z Cisowej Góry, zwanej „suwalską Fudżijamą”. Widać stamtąd zagłębienie rzeki Szeszupy i kilkanaście malowniczych jezior. Punkt widokowy w Smolnikach wziął swoją nazwę od Mickiewiczowskiej epopei „Pan Tadeusz”, którą kręcił w tym miejscu znakomity polski reżyser Andrzej Wajda. Niezliczone głazy (rezerwaty: „Głazowisko Bachanowo”, „Głazowisko Łopuchowskie”, „Rutka”) i srebrzące się „oczka” uzupełniają polodowcowy krajobraz, który jest żywą ilustracją podręcznika geografii.

W Parku znajduje się ciekawy obiekt archeologiczny – wczesnośredniowieczne grodzisko w Szurpiłach, zwane Górą Zamkową. Na przełomie V i VI w. zamieszkujący te ziemie Jaćwingowie zbudowali tu warownię, umocnioną w XI wieku. Do dziś – przyglądając się zboczom – dostrzec można trzy pierścienie ziemnych wałów obronnych, umocnionych głazami. W dokumencie krzyżackim z 1425 roku wzniesienie określane jest jako „potężne grodzisko Surpyl”. Krzyżakom, po wielu próbach, udało się je zdobyć. Po upadku plemienia Jaćwingów zbudowali tu swój zamek obronny Litwini.

Staroobrzędowcy Są potomkami Rosjan, którzy w XVII wieku nie uznali reform w tamtejszej Cerkwi i uciekając przed prześladowa­ niami osiedlili się m.in. w Polsce i Prusach Wschodnich. Staroobrzędowcy nie uznają duchownych, zastępują ich osobami świeckimi, tzw. nastawnikami. Nie wolno im pić alkoholu i herbaty ani palić papierosów. Dawniej mężczyźni musieli obowiązkowo nosić brody. Zmarłych chowają w białych strojach. W Polsce mieszka około półtora tysiąca staroobrzędowców. W województwie podlaskim są ich trzy świątynie, zwane molennami: w Gabowych Grądach k. Augustowa, Suwałkach i Wodziłkach.

Suwalski Park Krajobrazowy Malesowizna-Turtul tel. +48 87 569 18 01 www.spk.org.pl www.wrotapodlasia.pl

Zaginiony świat Jaćwingów

Drogi widokowe Wyjątkowo atrakcyjną drogą jedziemy nad Hańczę: Jeleniewo-Szurpiły-TurtulBłaskowizna-Przełomka-Mierkinie-Stara Hańcza. Po drodze możemy podziwiać widoki na nieckę jezior szurpilskich (warto zboczyć na Górę Zamkową), rezerwat „Głazowisko Rutka”, dolinę Czarnej Hańczy i jezioro Hańcza.

Nie mniej atrakcyjne są inne trasy:  Jeleniewo-Gulbieniszki-Rutka TartakWiżajny: szosa wybitnie widokowa przez Bramę Jeleniewską, nieopodal Góry Cisowej w Gulbieniszkach, wzdłuż doliny Szeszupy, przez Dolinę Rowelską, garb Góry Rowelskiej (widoki na Góry Sudawskie).  Jeleniewo-Sidory-Smolniki-Wiżajny: kra­ jobraz doliny Szeszupy, jezior kleszczowieckich, okolic Wiżajn.

CN Adriatic (Błaskowizna 31, gsm +48 501 329 766, 501 329767, www.cn-adriatic.pl) Centrum Nurkowe nad Jez. Hańcza - www.bananadivers.pl Przewodnik nurkowy (Mierkinie 7, gsm +48 608 508-716, www.jeziorohancza.pl) 14 15

Polska stolica płetwonurków g

Najczystsza, najgłębsza jest Hańcza

g O walorach Suwalszczyzny można opowiadać długo, i to używając samych „naj”. Są tu najgłębsze i najczystsze jeziora, a także największy na całym Niżu Środkowoeuropejskim kompleks leśny, najpiękniejsze księżycowe krajobrazy polodowcowe z największym nagromadzeniem głazów narzutowych, najsurowszy w kraju klimat, przez który okolice te zyskały przydomek „polskiego bieguna zimna”.

Unikatem na skalę światową jest jezioro Hańcza, najgłębsze w Polsce, a nawet w środkowej części kontynentu. Powstało z roztopu wód polodowcowych w głębokiej rynnie, stworzonej przez lodowiec. Do tej pory wydawało się, że jego maksymalna głębokość to 108,5 m, ale ostatnie badania wykazały, że ma ono o trzy metry więcej – 111,5 m. Akwen ma cechy jeziora wysokogórskiego z bardzo czystymi, przejrzystymi, dobrze natlenionymi wodami. Od wielu lat jest ono modne wśród płetwonurków, którzy w Błaskowiźnie mają swoją stałą bazę. Na brzegach Hańczy rozrzucone są liczne głazy, niektóre nawet kilkumetrowej szerokości. Nagromadzenie głazów jest tak duże, że sprawiają wrażenie, jakby ktoś je specjalnie poukładał. Jezioro Hańcza jest rezerwatem przyrody, w 1974 zostało wpisane na listę Projektu Aqua UNESCO z powodu swojej głębokości i podwodnych ścian, utworzonych ze zwięzłych osadów polodowcowych.

g

Litewska stolica Polski

g Do XII wielu okolice Puńska zamieszkiwali Jaćwingowie. Potem na długo wszystko zagłuszyła puszcza, zwana później Puszczą Merecką.

Dopiero w XV wieku obszary te zaczęli zaludniać Litwini z Merecza oraz Polacy z Mazowsza. Obie nacje współistniały przez wiele stuleci.

Dziś Litwini stanowią w Puńsku kilkutysięczną większość i dbają o kultywowanie tradycji. Na ulicach miasteczka, w urzędach, słychać język litewski. A na stołach – ku uciesze turystów – serwowane są litewskie potrawy. Goście opuszczają Puńsk z zapasem znakomitego ciemnego chleba na kalmusie.

W Domu Kultury Litewskiej można zwiedzić Muzeum Etnograficzne, które stworzył Józef Vaina. Zaczynał od zbierania staroci, aż uzbierała się kolekcja licząca dwa tysiące eksponatów, głównie związanych z dawnym gospodarstwem i rzemiosłem. W skansenie można zobaczyć, jak wyglądała XIX-wieczna chata oraz obejrzeć prezentacje teatrów stodolanych, starej formy litewskiego teatru, korzeniami sięgającego XIX wieku.

Wyjątkowo kolorowo jest w Puńsku 15 sierpnia na święto Matki Boskiej Zielnej, połączonym tutaj ze Świętem Chleba, Mleka i Miodu. Ludzie idą do kościoła z kwiatami, ziołami, kłosami zbóż, kobiety w strojach ludowych z wiankami na głowach. Na jarmarku można kupić tkaniny, hafty, ceramikę, wyroby z drewna i gliny, wycinanki, palmy, pisanki, koszyki i inne przedmioty. Można również spróbować litewskiego chleba, pysznych ciast i słodkiego miodu. Wieczorem zabawa i koncerty przenoszą się nad jezioro Punia, gdzie tańce trwają do białego rana.

Bryczką na Litwę Ponieważ Polska i Litwa należą do strefy Schengen, między tymi państwami nie prowadzi się kontroli granicznej. Granicę można przekraczać w dowolnym miejscu i porze, o ile inaczej nie stanowią lokalne przepisy (np. na terenie parków narodowych). Od kilku lat odbudowuje się lokalne połączenia drogowe, z których coraz chętniej korzystają zarówno turyści zmotoryzowani, jak i rowerzyści.

Jedną z bardziej oryginalnych nowych propozycji jest szlak konny wokół jeziora Gaładuś: Lazdijai (Łoździeje)-Puńsk-Lazdijai.

W ciągu dwóch dni pokonujemy 64 km po drogach asfaltowych, gościńcach i ścieżkach leśnych. Jedziemy wierzchem, jedno-, albo dwuzaprzęgowym powozem lub wozem ciągniętym przez kucyki.

Centrum Informacji Turystycznej Urząd Gminy Puńsk tel. +48 87 5161 079 Puńsk, ul. Mickiewicza 23 cit@cit.ugpunsk.pl www.cit.ugpunsk.pl

www.wrotapodlasia.pl

Połączeni ponownie przez Unię

Choroszcz

Różanystok

Krasnybór

Sejny

Transgraniczny Szlak Dominikański Choroszcz – Różanystok – Krasnybór – Sejny – Wilno – Liszkawa – Aglona (Łotwa) Obejmuje najcenniejsze obiekty kultury sakralnej z XVI-XVII w., zbudowane przez zakon Dominikanów na trasie od Choroszczy do Aglony na Łotwie. Dominikanie swą działalnością duszpasterską, oświatową i gospodarczą wywarli znaczący wpływ na rozwój społeczności lokalnych polsko-litewskiego pogranicza.

Pierwsi misjonarze dominikańscy w la­ tach 40. XIII w. objęli swą działalnością ziemie Jaćwingów. W połowie XV w. powstał pierwszy klasztor w Wilnie. W XVII w. na terenie obecnego województwa podlaskiego powstały kolejno klasztory: w Sejnach, Krasnymborze, Różanymstoku i Choroszczy.

Centrum Informacji Turystycznej ** Stowarzyszenie „Ziemia Sejneńska” tel. +48 87 516 34 00 Sejny, ul. Wojska Polskiego 60b www.ziemia-sejnenska.pl 16 17

Sejny upominają się o historię g

Miasteczko na pograniczu

g Sejny – ciche miasteczko, które wita nas klasztornym zespołem podominikańskim o kształcie czworoboku, z narożnymi basztami zwieńczonymi hełmami oraz późnorenesansową bazyliką Nawiedzenia NMP z lat 1610-1619, zwróconą szczytem do głównej ulicy. Najcenniejszym zabytkiem bazyliki jest słynąca z cudów drewniana gotycka figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Na drugim końcu ulicy znajduje się Biała Synagoga, zbudowana przez osadników żydowskich, którzy napłynęli tutaj pod koniec XVII wieku.

Sejny pięknie upominają się o swoją historię. Dzieci skupione wokół Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów”, który zajmuje teraz tzw.

Białą Synagogę (jeden z najlepiej tego typu obiektów w regionie) i dawną szkołę talmudyczną, zbierały od sąsiadów i rodzin tutejsze historie. Na tej podstawie stworzyły makietę dawnych Sejn sprzed wojennych kataklizmów, w których są jeszcze Żydzi, Litwini, Białorusini i Cyganie. Spisały te historie jako „Kroniki Sejneńskie” i zagrały na scenie. „Pogranicze” to główny animator życia kulturalnego w miasteczku. Na zaproszenie Ośrodka bywały tu takie osobistości, jak: Tomas Venclova, Czesław Miłosz czy Claudio Magris. „Pogranicze” zajęło się także renowacją pobliskiego modrzewiowego dworku w Krasnogrudzie, gdzie Czesław Miłosz, polski noblista, spędzał wakacje w latach szkolnych.

Na posiłek warto zatrzymać się w Domu Litewskim na znakomite litewskie dania (obiekt oferuje również noclegi).

g

Meandry leniwej Marychy

g Brak formalnej granicy między Polską i Litwą wydłużył możliwość spływu Marychą – najdłuższą rzeką Sejneńszczyzny. Jest to rzeka spokojna, doskonała na familijne wyprawy z dziećmi i w przeciwieństwie do inny szlaków niezatłoczona. Spływ Marychą najlepiej rozpoczynać z jeziora Pomorze, w okolicy którego możemy znaleźć niedrogie noclegi w kwaterach agroturystycznych lub ośrodkach wypoczynkowych.

Biorąc pod uwagę, że przy zmiennej pogodzie na jeziorze powstają duże fale, najlepiej wybrać obiekt we wschodniej jego części, jak np.

Ośrodek Turystyczny „Kukle”. Przed zniesieniem granic wewnętrznych w UE spływ możliwy był tylko do wsi Budwieć na granicy z Republiką Litewską. I chociaż po wejściu do strefy Schengen możemy spłynąć do trójstyku granic (Polska, Litwa, Białoruś), radzimy skończyć wyprawę we wsi Stanowisko.

Chociaż spływ w najkrótszej wersji z jeziora Pomorze trwa od 4 do 5 godzin, warto imprezę przedłużyć o krótki pobyt w rezerwacie przyrody „Tobolinka” ze śródleśnym jeziorem dystroficznym i pływającymi wyspami – płatami torfowców oraz zwiedzanie prywatnego skansenu „Dawna wieś” w Zelwie.

Rodzinny charakter mają również Integracyjne Regaty Żaglowych Łodzi Okrągłych organizowane na jeziorze Pomorze przez ośrodek „Kukle”.

Podczas zawodów uczestnicy żeglują na okrągłych łodziach, które nie wymagają posiadania uprawnień żeglarskich. Impreza trwa trzy dni i skierowana jest także do osób niepełnosprawnych.

Szlak polsko-litewskich tradycji kulinarnych Jeszcze w trakcie przygotowań do wstąpienia Polski do Unii, odżyły tradycje kulinarne na pograniczu polsko-litewskim.

Dzisiaj warto zatrzymać się w jednej z licznych na tym obszarze kwater agroturystycznych, gdzie wiejskie kucharki są mistrzyniami w przygotowaniu kartaczy, soczewiaków, kakorów i blinów. W wielu domach wypieka się słynne sękacze i chleb na kalmusie. Smak tych potraw jest niepowtarzalny i nigdzie indziej niespotykany. Można skorzystać tutaj z rekomendacji Stowarzyszenia „Ziemia Sejneńska” (www.ziemia-sejnenska.pl), które pomaga w organizacji pobytu u gościnnych gospodarzy – z dala od wielkomiejskiego ruchu, w otoczeniu najczystszych jezior i lasów, Ośrodek Turystyczny „Kukle” Kukle tel. +48 85 742 43 51 www.kukle.pl

www.wrotapodlasia.pl

Spływy i regaty okrągłych żaglówek

Międzynarodowa Trasa Rowerowa Euro Velo R11 (przebieg w województwie podlaskim – 303 km) Ogrodniki (0,0 km) – Żegary (8,2) – Sejny (13,5) – Wysoki Most (33,7) – Maćkowa Ruda (35,4) – Wigry (44,6) – Stary Folwark (47,9) – Sobolewo-Płociczno (58,0) – Bryzgiel (65,2) – Serwy – Sucha Rzeczka (85,4) – Studzieniczna (94,0) – Augustów (105,0) – Białobrzegi (110,0) – Gabowe Grądy (116,0) – Śluza Sosnowo (127,1) – Woźnawieś (143,5) – Ciszewo – Ruda (173,6) – Białaszewo (187,9) – Radziłów (203,5) – Brzostowo (215,4) – Burzyn (220,3) – Sambory (227,8) – Wizna (232,5) – Niwkowo – Drozdowo (253,5) – Piątnica (259,0) – Łomża (262,0) – Nowogród (280,0) – Czartoria (289,5) – Miastkowo (295,0) – Tarnowo (300,5)

18 19

Najdłuższe szlaki rowerowe w regionie g

W drodze z Aten pod... koło polarne

g Wzgórza oraz kręte drogi Suwalszczyzny to nie lada gratka dla rowerzystów. Prowadzi tutaj Międzynarodowa Trasa Rowerowa Euro Velo R11, która łączy Ateny z północnym przylądkiem Norwegii. Przez Podlaskie biegnie blisko trzystukilometrowy odcinek szlaku m.in. przez parki narodowe Wigierski i Biebrzański, Puszczę Augustowską, Dolinę Narwi.

Na całej trasie na rowerzystów czekają gospodarstwa agroturystyczne i niewielkie pensjonaty, proponujące noclegi w dobrym standardzie oraz wyżywienie oparte na lokalnej kuchni.

Fani dwóch kółek mogą się też wybrać na krajoznawczy objazd „Pierścieniem Rowerowym Suwalszczyzny”. Dzieli się on na część północną (173,4 km) i południową (176,3 km). Północna zaczyna się w Żegarach, prowadzi przez pojaćwieskie ziemie, na północy dociera do Gór Sudawskich (polskiego bieguna zimna). Zachodnią granicę wytyczają Przerośl, Filipów, Bakałarzewo i Raczki (dzisiaj wsie, dawniej miasta pogranicza polsko-pruskiego) oraz malownicze jeziora i dolina Rospudy.

Część południowa (176,3 km) prowadzi śladami działalności trzech wielkich Polaków: hr. Ludwika Paca (pałac w Dowspudzie), hr. Karola Brzostowskiego (Rzeczpospolita Sztabińska) i gen. Karola Prądzyńskiego (Kanał Augustowski). Wszyscy żyli w XIX wieku i mimo że działali w zaborowej rzeczywistości, zasłynęli jako reformatorzy i racjonalizatorzy.

Na pewno wrócisz tu

g

Ziemia Augustowska

g Augustów jest nieoficjalną letnią stolicą województwa podlaskiego.

Centrum Informacji Turystycznej **** Rynek Zygmunta Augusta 44 16-300 Augustów tel. +48 87 643 28 83 it@augustow.eu www.augustow.eu www.augustow.pl www.wrotapodlasia.pl

Otaczające miasto czyste rybne jeziora i pachnące grzybowe lasy dają nie tylko relaks oraz odpoczynek, ale zaspokajają też potrzeby zwolenników aktywnego wypoczynku. Każdy tu znajdzie coś dla siebie, bowiem prężnie rozwijająca się w regionie branża turystyczna ma bardzo zróżnicowaną ofertę: od spływów rzeką Rospudą dla wytrawnych kajakarzy po przejażdżki stylizowanymi gondolami dla weekendowych gości. Są tu znakomicie przygotowane szlaki konne, rowerowe, a także piesze.

Wszystkie prowadzą do Puszczy Augustowskiej, której żywiczny sosnowo-świerkowy aromat pamięta się na długo po wakacjach. Należy ona do jednego z największych zwartych kompleksów leśnych na Niżu Europejskim.

Sześć urokliwych jezior wokół Augustowa: Necko, Białe, Rospuda, Studzieniczne, Sajno oraz Sajenek wraz z rzeką Nettą i zabytkowym Kanałem Augustowskim tworzą imponujący szlak wodny.

Augustów stanowi doskonałą bazę wypadową do litewskiego Wilna i Kowna, Grodna na Białorusi czy rosyjskiego Kaliningradu.

Bogaty kalendarz imprez sportowo-kulturalnych zapewnia mnóstwo dodatkowych wrażeń. Kto raz doświadczył piękna Augustowa, z radością tu powróci.

Rowerem wokół Augustowa Coraz więcej turystów po przyjeździe do Augustowa rezygnuje z samochodów i przesiada się na rowery. Można je wypożyczyć w jednym z następujących punktów:  Jan Wojtuszko: ul. Nadrzeczna 62a, +48 644 75 40, 604 95 86 73, www.sprzetwodny.prv.pl;  „Necko”: ul. Sportowa/camping Bartek, +48 85 643 02 22, +48 603 378 903, www.necko.pl;  Ośrodek Kolonijny „Jędrek”: ul. Wczasowa 2, +48 85 643 32 73, +48 600 822 324, www.jedrek.pl;  „Solar-Sky”: ul. Portowa/przy moście, +48 501 274 244, www.splywykanu.com;  „Szuflada Cafe & Bar”: ul. ks. Skorupki 2c, +48 85 644 63 15, www.szuflada.augustow.pl;  Zbigniew Karczewski: ul. 29 Listopada 9 (przy Domu Nauczyciela), +48 500 223 049.

20 21

Pod znakiem turystyki wodnej

g

Augustów – kocham to miasto!

g Aby docenić położenie Augustowa, koniecznie trzeba wypłynąć na otaczające miasto jeziora: Necko, Białe, Sejny i poczuć wiatr przynoszący powietrze charakterystyczne dla lasów sosnowo-świerkowych – bogate w tlen, olejki eteryczne i fitoncydy, które działają bakteriobójczo, normalizują ciśnienie tętnicze i rytm serca. Gdy dodamy odkryte w okolicy obfite złoża borowiny, wykorzystywane w leczeniu chorób reumatycznych i narządów ruchu, zrozumiemy dlaczego w 1993 roku Augustów otrzymał status uzdrowiska.

Sercem miasta jest Rynek Zygmunta Augusta. Według legendy, Augustów zawdzięcza swoje powstanie pierwszemu spotkaniu Zygmunta Augusta i Barbary Radziwiłłówny, dla upamiętnienia którego król założył tu miasto. Pierwsza wzmianka historyczna o osadzie nad Nettą z 1496 r. dotyczy jednak cła za przeprawy rzeczne.

Piękno przyrody podziwiać można z pokładu białej floty. Statki: „Serwy”, „Sajno” i „Perkoz” pływają od wiosny do jesieni. Tam, gdzie nie dotrze statek, dopłyniemy gondolami, katamaranami czy kajakami. Jedną z największych atrakcji Augustowa jest pierwszy w Polsce wyciąg nart wodnych. Jego długość wynosi 740 m, a maksymalna prędkość, jaką może rozwinąć, to 58 km/h. Poza tym można aktywnie spędzić czas na basenie, całorocznym lodowisku, skuterach wodnych, uprawiając windsurfing lub nurkując.

g

Jak w XIX wieku

g Gdy w końcu XVI wieku król Stefan Batory rzucił hasło stworzenia szlaku wodnego łączącego Wisłę z Niemnem przez Narew i Biebrzę, nie przypuszczał, że na zbudowanie Kanału Augustowskiego trzeba będzie czekać blisko dwa i pół wieku. Zabrał się za to w 1822 r. książę Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki. Przekonał cara do budowy drogi wodnej umożliwiającej połączenie z Bałtykiem, omijające terytorium Prus, które wprowadziły właśnie wysokie cła. Prace rozpoczęto w 1824 r., ukończono po 14 latach. Ale koniunktura się zmieniła, cła obniżono, a Kanał został zdegradowany do roli trasy lokalnej. Dzięki temu, że nikomu nie opłacało się go modernizować, Kanał jest dzisiaj zabytkiem budownictwa hydrologicznego na światową skalę z szansami wpisania na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. Na Kanale o długości 101,2 km wybudowano 18 śluz, z których 14 znajduje się po polskiej stronie, jedna w pasie granicznym i trzy po stronie białoruskiej. Do dzisiaj wygląd zbliżony do pierwotnego zachowało 9 śluz. Tak jak w XIX wieku śluzowi otwierają luki wrót, podnosząc zastawki ręcznymi lewarkami.

Kanał Augustowski w połączeniu z Czarną Hańczą i jeziorem Wigry jest jednym z najbardziej znanych szlaków kajakowych w Polsce. To jedyne miejsce, gdzie granicę Unii Europejskiej z Białorusią można przekroczyć kajakiem, rowerem wodnym czy łódką.

Warto wiedzieć Na szlaku wybudowanego w latach 1824-1839 Kanału Augustowskiego znajduje się 12 jezior: Mikaszówek, Mikaszewo, Krzywe, Paniewo, Orle, Gorczyckie, Serwy, Studzieniczne, Białe, Necko, Rospuda i Sajno.

Z 14 śluz po polskiej stronie (licząc od rzeki Biebrzy): Dębowo, Sosnowo, Borki, Białobrzegi, Augustów, Przewięź, Swoboda, Gorczyca, Paniewo, Perkuć, Mikaszówka, Sosnówek, Tartak, Kudrynki i Kurzyniec – najwyżej położona jest Gorczyca. Oznacza to, że rozpoczynając tam spływ zawsze płyniemy z prądem.

Muzeum Kanału Augustowskiego ul. 29 Listopada 5a Augustów, tel. +48 87 643 23 60 www.wrotapodlasia.pl

Szczęśliwe losy Kanału Augustowskiego

Gdzie statek nie dopłynie...

Przebojem ostatnich lat w turystyce wodnej są katamarany i gondole. Z jednej strony mogą one pływać i cumować tam, gdzie duże statki nie dają rady (np. dolina Rospudy, pomosty ośrodków wypoczynkowych i hoteli), z drugiej strony wystarczy grupa znajomych lub dwie rodziny, aby mieć gondolę na wyłączność. W Augustowie katamarany i gondole mają nawet specjalny port. Np. rejs katamaranem do doliny Rospudy (około 3 km w głąb rzeki) trwa około 2 godz. Na katamaranie lub gondoli można wybrać się też w rejs nocny lub zorganizować imprezę okolicznościową.

Blues Brother (gsm +48 506 766 235, www.bluesbrothers.pl), Wodnik (gsm +48 606 997 625), Mewa (gsm +48 609 033 542), Rospuda (gsm +48 501 254 676), Atrans (gsm +48 503 770 433, www.atransau-gustow.pl)

Żegluga Augustowska Augustów, ul. 29 Listopada 7 tel. +48 87 643 21 52 www.zeglugaaugustowska.pl 22 23

Krótka historia Żeglugi Augustowskiej

g

Biała Flota

g W XIX wieku po Kanale Augustowskim i okolicznych akwenach pływały jedynie parowce inspekcji dozoru celnego, z rzadka zabierając na pokład pasażerów. Przełom nastąpił na początku lat 30. ub. wieku, kiedy to Związek Nauczycielstwa Polskiego wybrał Augustów na miejsce ogólnopolskich szkoleń. Z myślą o ich uczestnikach zakupiono statek „Zygmunt August” i świadczono usługi prawie do wybuchu II wojny światowej. Żegluga Augustowska w pierwszy rejs wypłynęła w 1953 roku, opierając się na poniemieckich statkach sprowadzonych z jezior mazurskich.

Obecnie na rejsy liniowe (a także zamawiane) wypływają trzy statki Białej Floty: 200-osobowe „Sajno” i „Serwy” oraz 100-osobowy „Perkoz”.

Kursują od wiosny do jesieni. Organizowane są rejsy specjalne, nocne oraz imprezy rozrywkowe. Na statku „Serwy” można wynająć „kajutę milionerów”. Jest to specjalna 5-7-osobowa kabina o podwyższonym standardzie.

W sezonie letnim regularne rejsy (według rozkładu) obywają się z portu w Augustowie. Kursują rzeką Nettą, na jezioro Necko i Rospuda, docierając do ujścia rzeki Rospudy. Rejs do Rospudy nazywany jest zieloną linią żeglugową. Organizowane są też rejsy na jezioro Białe i przez śluzę w Przewięzi do Studzienicznej.

Śladami papieża Jana Pawła II

g

Byłem tu wiele razy...

Rowerem wokół Augustowa Wokół jezior Białe i Studzieniczne (22,2 km, niebieski) Trasa szlaku rozpoczyna się w Au­

g Wyróżniony Złotym Cetyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej gustowie, przy skrzyżowaniu ulic Turystycznej i Leśnej (obok stacji PKP), a kończy się w miejscowości Klonownica koło Augustowa (przed przejazdem kolejowym). Przebiega po terenie miasta i gminy Augustów. Łączy się z międzynarodowym szlakiem Euro Velo R11. Na trasie szlaku zobaczymy m.in.: Kanał Augustowski (śluzy Przewięź i Swoboda), sanktuarium w Studzienicznej (kapliczka nad brzegiem jeziora, pomnik papieża Jana Pawła II, pomnik ku czci leśników, mały drewniany kościółek, ścieżki edukacyjne Nadleśnictwa Augustów i Szczebra, Rezerwat Stara Ruda, Rezerwat Jez. Kalejty).

www.wrotapodlasia.pl

„Szlak Papieski” rozpoczyna się przy ośrodku wypoczynkowym Oficerski Yacht Club „Pacyfik”, gdzie papież Jan Paweł II oczekiwał na statek podczas wizyty na Ziemi Augustowskiej w 1999 roku. Wydarzenie to upamiętnia pomnik – „Fotel” postawiony po wizycie Ojca Świętego. Trasa wiedzie przez śluzy Przewięź, Swoboda do Gorczycy. Można popłynąć tym samym statkiem „Serwy”, którym podróżował Jan Paweł II. Podczas wycieczki pasażerowie uczestniczą w śluzowaniu, mogą również zobaczyć Sanktuarium Maryjne w Studzienicznej, gdzie Papież modlił się w kaplicy na wyspie. Na pamiątkę tego wydarzenia na brzegu jeziora wzniesiono pomnik ku jego pamięci. Są na nim wypisane słowa, które Jan Paweł II skierował do wiernych: „Byłem tu wiele razy, ale jako papież po raz pierwszy i chyba ostatni”.

Większość rejsów rozpoczyna się w Augustowie (w porcie Żeglugi Augustowskiej lub na przystaniach gondoli i katamaranów). Możliwe jest też przepłynięcie trasy kajakiem. Wzdłuż trasy „Szlaku Papieskiego” biegnie również szlak rowerowy.

Podczas Światowych Dni Młodzieży organizowany jest od kilku lat „Triathlon Papieski”.

Polska – Białoruś Otwarte 30 kwietnia 2005 r. przejście jest jedynym rzecznym przejściem granicznym na wschodniej granicy Polski. Czynne jest od 1 maja do 1 października w godzinach 8-18. Przekroczenie granicy wymaga wcześ­ niejszego powiadomienia placówki Straży Granicznej w Płaskiej. W skład przejścia wchodzą: placówka graniczna znajdująca się po stronie białoruskiej, graniczna śluza Kurzyniec oraz przesmyk dla kajaków. Dla wygody turystów, w Augustowie została utworzona nowa placówka konsularna Republiki Białoruś (czynna od maja do października), w której można wyrobić wizę turystyczną na przekroczenie granicy kajakiem, łodzią lub jachtem.

Aktualne informacje dotyczące wiz (dokumentów, warunków otrzymania, czasu oczekiwania i kosztów) można otrzymać na stronie ambasady Republiki Białoruś: www.poland.belembassy.org

Punkt Konsularny Republiki Białoruś w Augustowie tel. +48 87 643 09 71 Placówka Straży Granicznej w Płaskiej tel. +48 87 643 95 00 www.podlaski.strazgraniczna.pl

24 25

Z prądem za granicę lub do Biebrzy

g

Kajakiem przez trzy państwa!

g Przebój ostatnich lat to „Kajakiem przez trzy państwa!”, czyli spływ na Białoruś i Litwę z przekroczeniem granicy w Rudawce na Kanale Augustowskim. Poza zwiedzaniem śluz Kanału leżących już po białoruskiej stronie, organizatorzy proponują przedłużenie spływu o 31 km Niemnem do Druskiennik z przekroczeniem granicy białorusko-litewskiej w Priwałce/Szwendubrach.

Alternatywą dla tej dość kosztownej i kilkudniowej imprezy jest spływ jednodniowy. Rozpoczynamy go na śluzie Kudrynki po stronie polskiej, następnie przepływamy przez graniczną śluzę Kurzyniec, na której odbywa się odprawa paszportowo-celna. Dalej spływ Kanałem po białoruskiej stronie, przystanek, a następnie powrót do granicy.

Coraz więcej turystów spotykamy na trochę zapomnianej, choć bardzo ciekawej trasie w kierunku Biebrzy. W najdłuższym wariancie szlak ma następujący przebieg: Augustów – Kanał Bystry – jez. Sajno – rzeka Netta – Kanał Augustowski – Śluza Dębowo – rzeka Biebrza. W sumie 47 kilometrów oraz 5 śluz: Augustów, Białobrzegi, Borki, Sosnowo i Dębowo. Niektórzy organizatorzy proponują powrót do Augustowa rowerami, dostosowując trasę do zainteresowań uczestników (OW „Biebrza”: Sztabin, ul. Polna 50, tel. +48 87 641 21 79, gsm +48 603 225 100 www.tratwy.pl).

g

Konno, rowerem, wpław

g Utworzony w 2002 r., drugi pod względem długości szlak konny w Polsce, biegnie przez Biebrzański Park Narodowy, Puszczę Augustowską i Wigierski Park Narodowy. Szlak stanowi ciąg dróg i ścieżek przeznaczonych do jazdy konnej. Powstanie szlaku stworzyło możliwości prawne do poruszania się koni wierzchowych po terenach Lasów Państwowych oraz parków narodowych. Noclegi zorganizowane są w stadninach prowadzonych przez nadleśnictwa oraz gospodarstwach agroturystycznych.

Jesienią Stadnina Koni „Żarnowo” koła Augustowa organizuje rajd szlakiem konnym Puszczy Augustowskiej. Wiele odcinków to piaszczyste dukty leśne pozwalające na cwał. W Nadleśnictwie Szczerba przez cały dzień jazdy można nie spotkać człowieka. Od września niektóre stadniny organizują 3-, 5- i 7-dniowe rajdy, gdzie każdy uczestnik ma szansę zdobycia odznaki tzw. Kamienia Milowego Puszczy Augustowskiej w różnych kolorach, w zależności od stopnia trudności trasy (www.stadnina.zarnowo.site.pl, www.zagrodakuwasy.pl).

Przez Ziemię Augustowską biegną też dwa duże szlaki rowerowe: międzynarodowy Eurovelo R11 i południowa część „Pierścienia Rowerowego Suwalszczyzny”. Spotykają się w Tajnie Starym i łączą się na odcinku 15 km. Biegną wzdłuż Kanału Augustowskiego i brzegami malowniczej rzeki Rospudy. Eurovelo zahacza o wieś Gabowe Grądy, gdzie mieszkają staroobrzędowcy.

Szlak Konny Puszczy Augustowskiej i Mazur (350 km, oznaczenie: emblemat ułańskiego proporca w kolorze zielonym)

Nadleśnictwa Drygały – Szarejki – Woźnawieś (odnoga do leśniczówki Grzędy) – Jez. Tajno – śluza Sosnowo – Stadnina Żarnowo – Białobrzegi – brzeg Jez. Sajno Balinek (drugi wariant: Sosnowo – Kopiec – Huta – Motulka – Kolnica – Balinek) – płd. brzeg Jez. Studzieniczne – śluza Swoboda – płd. brzeg Kanału Augustowskiego – Leśniczówka Czarny Bród – Sucha Rzeczka (stąd dodatkowa pętla: Paniewo – Gruszki – Kurzyniec – Perkuć) – Jez. Tobołowo – Jez. Blizno – Leśniczówka Podnowinka – Gawarzec – Płociczno – Leśniczówka w Leszczewku – Leśniczówka Lipniak (Białorzeczka k.Gib - tel. +48 87 516 53 51, Biernatki - tel. +48 87 644 54 82, gsm +48 600 948-711, Leszczewo - tel.+48 87 563 70 46, Płociczno „Hossa Wigry” – tel. +48 87 563 92 63, Podnowinka – tel. +48 87 641 96 68, Suwałki/Ortus - tel. +48 87 567 47 05, Żarnowo - tel. +48 87 644 79 97)

www.wrotapodlasia.pl

350 km wędrówki po leśnych duktach

Dowspuda

Spływ Rospudą Trasa sześciodniowej imprezy I dzień: Czarne – Filipów (10 km); II dzień: Filipów – Jez. Garbaś (11 km); III dzień: Jez. Garbaś – Jez. Sumowo (10 km); IV dzień: Jez. Sumowo – Małe Raczki (12 km); V dzień: Małe Raczki – Święte Miejsce (14 km); VI dzień: Święte Miejsce – Augustów (17 km).

Na imprezę jednodniową polecamy odcinek: Małe Raczki – Święte Miejsce.

Wypożyczalnie sprzętu wodnego (kajaki, łódki, rowery wodne, żaglówki), organizacja spływów kajakowych:  Augustów: ATRANS – www.atrans.wypozyczalnialodzi.pl, AUGUST – www.klubaugust.prv.pl, CAMPA – www.campa.pl, KANU – www.kanu.republika.pl, NECKO – www.necko.pl, SIROCCO – www.siroccokajaki.pl, SOLAR–SKY – www.solarsky.com.pl, SZEKLA-PORT – www.szekla.pl, SZOT – www.szot.pl, TRAMP – www.splywy.priv.pl, J.WOJTUSZKO – www.sprzetwodny.prv.pl;  Raczki: ROSPUDA – www.rospuda.pl;  Serwy: PROSERWY – www.proserwy.pl.

26 27

Najbardziej znana polska rzeka

g

Pałac Paca nad Rospudą

g Rzeka Rospuda, razem z dziewięcioma jeziorami na jej drodze, tworzy jeden z najatrakcyjniejszych szlaków kajakowych w Polsce. W górnym biegu Rospuda jest jak rwący górski strumień, a poniżej Raczek snuje się leniwie zakolami. Kamieniste płycizny, powalone drzewa, wystające z wody głazy – to coś w sam raz dla żądnych przygód turystów. Zabagniona dolina rzeki jest miejscem występowania rzadkich odmian storczyków (w tym najcenniejszego – miodokwiatu krzyżowego), siedliskiem wielu gatunków ptaków oraz naturalnym korytarzem corocznych wędrówek ssaków.

Spływając Rospudą mijamy Filipów, który prawa miejskie otrzymał od króla Zygmunta Augusta. Na przełomie XVI i XVII wieku powstał tu ośrodek ariański. Przez miasteczko przetoczyła się jedna z ważniejszych bitew potopu szwedzkiego. Nurt Rospudy doprowadzi nas do Bakałarzewa, gdzie zobaczyć można fortyfikacje z II wojny światowej oraz kościół z najstarszym na Suwalszczyźnie ołtarzem z XVII w. Potem zaniesie nas do Raczek, które przywileje handlowe otrzymały od Jana III Sobieskiego.

Perełką jest Dowspuda, gdzie hrabia Ludwik Michał Pac (prototyp postaci Hrabiego z „Pana Tadeusza”), zafascynowany sztuką i gospodarką Wysp Brytyjskich, zbudował pałac w stylu neogotyckim (stąd przysłowie „Wart Pac pałaca, a pałac Paca”) oraz wprowadził nowoczesne metody gospodarowania. Przypomina o tym festiwal kultury celtyckiej, organizowany przez gminę Raczki.

g

Ciche Jezioro Rajgrodzkie

g Oddalone niespełna 30 km od Augustowa Jezioro Rajgrodzkie to drugie co do wielkości jezioro w województwie. Wyróżnia się rozbudowaną linią brzegową, ciekawie ukształtowanymi, wydłużonymi odnogami.

Na jeziorze znajduje się kilka podmokłych wysepek, w tym jedna spora o nazwie Sowiak. Cały kompleks jezior rajgrodzkich, na który składają się akweny: Stackie, Przepiórka i Rajgrodzkie, objęty jest strefą ciszy, co czyni go idealnym do uprawiania żeglarstwa. Jest też chętnie odwiedzany przez wędkarzy, a to za sprawą okoni, szczupaków, leszczy, a nawet węgorzy, które kryją się w jego toniach.

Nic więc dziwnego, że powstały tutaj liczne ośrodki wczasowe, gospodarstwa agroturystyczne, pensjonaty oraz przystanie żeglarskie. Yacht Club „Arcus” z Łomży (www.ycarcus.pl) dostosował przystań w Rajgrodzie dla osób niepełnosprawnych jeżdżących na wózkach inwalidzkich.

W połączeniu z odpowiednimi jachtami (jedynymi tego typu w Europie) umożliwia to ludziom na wózkach nie tylko rekreacyjne uprawianie żeglarstwa, ale i organizowanie regat.

Wzmianki o grodzie Raj zbudowanym na wyspie na wzniesieniu, nazywanym dzisiaj górą zamkową, pochodzą z X wieku. Był on siedzibą plemienia jaćwieskiego – Zlinców, strzegącego szlaku handlowego prowadzącego z Mazowsza w głąb ziem jaćwieskich.

Spływ Jegrznią Dzisiaj kajakarze mają namiastkę połączenia Pojezierza Ełckiego (a nawet Olecka) z Kanałem Augustowskim – rzeką Legą można dopłynąć na Jezioro Rajgrodzkie. Stąd poprzez rzekę Jerzgnię, jezioro Dreństwo, Kanał Woźnawiejski i meandrujacą rzekę Ełk mogą dotrzeć do Biebrzy. Trochę wiosłowania pod prąd i jesteśmy na Kanale Augustowskim.

Wcześniej, od miejscowości Kuligi, przez 20 km płyniemy z dala od osad ludzkich, gdzie łatwiej spotkać łosia lub bobra niż człowieka.

Baza turystyczna w Rajgrodzie:  Kluby żeglarskie: Yacht Club ARCUS (Szkolna 7a, tel. +48 86 272 19 01, gsm +48 505 993 100)  Zakwaterowanie: KNIEJA (tel. +48 86 272 14 68, www.knieja.rajgrod.pl), ENERGETYK (tel. +48 86 272 16 72, www.energetyk.net.pl), ŁOŚ (tel. +48 86 272 14 92, www.wypocznek-mazury.pl), KORMORAN (tel. +48 86 272 16 21), ŚNIADECJA (tel. +48 86 272 14 94).

www.wrotapodlasia.pl

Szlak, który łączy Mazury z Kanałem Augustowskim

Pod znakiem sportu i rekreacji

g

Przetańczyć całą noc

Imprezy sportowe w Augustowie:

g „Augustowskie noce” i „Beata z Albatrosa” – to tytuły przebojów,

Triathlon Papieski – czerwiec

które przez wiele lat promowały Augustów. Także dzisiaj to królewskie miasto gwarantuje mieszkańcom i turystom wiele atrakcji.

Od kilkunastu lat w lipcu nad Nettę ściągają tłumy na odbywające się tutaj „Mistrzostwa Polski w Pływaniu na Byle Czym – Co ma pływać nie utonie”. Rzeką suną łodzie z plastikowych butelek, hot-dogi, strugane dinozaury czy tonąca tratwa służby zdrowia. Chodzi tylko o to, by pojazdy utrzymały się na wodzie. Pomysłów i dowcipu uczestnikom nie brakuje...

Równie duży rozmach mają Dni Augustowa, obchodzone tradycyjnie na początku wakacji. W lipcu odbywa się Festiwal Jazzu Tradycyjnego „Augustowskie Spotkania z Louisem Armstrongiem”. W sierpniu – „Augustowski Weekend z Trójką”, organizowany przez III Program Polskiego Radia oraz Studio Lato Radia Białystok. Latem również posłuchać można muzyki podczas „Balladowych Nocek nad Neckiem”.

W sierpniu odbywa się Festiwal Kultury Celtyckiej, zainspirowany przeszłością pałacu w Dowspudzie.

Tradycję ma już Augustowskie Lato Teatralne z granym przez aktorów białostockich scen: od ponad 20 lat spektaklem „Na pełnym morzu” Sławomira Mrożka. Atrakcją jest nietypowa sceneria jeziora, na którym zakotwiczona jest tratwa-scena.

 Regaty o Błękitną Wstęgę Jezior Augustowskich – czerwiec  Cykl regat o Puchar Burmistrza Miasta Augustowa i Augustów Cup – lipiec  Motorowodne Mistrzostwa Świata Łodzi Wytrzymałościowych „Necko Endurance” – lipiec  Międzynarodowy Konkurs Skoków na Nartach Wodnych „Netta Cup” – Memoriał Zygmunta Kowalika – lipiec

28 29

Dolina Biebrzy, czyli g

Rozlewiska pod kontrolą natury

g Mimo że Biebrza co roku wiosną rozlewa się bardzo szeroko na pra-

Punkt Informacji Turystycznej Biebrzański Park Narodowy **** Osowiec-Twierdza 8 tel. +48 85 738 30 35, +48 85 738 06 20 w. 243 it@biebrza.org.pl www.biebrza.org.pl www.wrotapodlasia.pl

wie całej swej długości, nikt nie ogłasza alarmu. Ludzie nauczyli się tu żyć w zgodzie z rytmem natury i tak budowali swoje gospodarstwa, aby nie wchodzić rzece w drogę. Występuje tutaj najwięcej gatunków ptaków w całej Polsce oraz największe skupisko łosi. Na Carskim Trakcie można zobaczyć mnóstwo samochodów miłośników fotosafari z rejestracjami z całej Europy. Zakochani w rzece nazywają siebie „biebrzniętymi” – zarówno mieszkający tu z dziada pradziada, jak i ci, którzy wpadają tu w każdy wolny weekend.

Poza Biebrzańskim Parkiem Narodowym są tu też inne warte zwiedzenia miejsca: Suchowola – geometryczny środek Europy, Lipsk – skąd wyruszył ostatni regularny oddział wojska II Rzeczypospolitej majora Henryka Dobrzańskiego-Hubala, czy leżący kilka kilometrów od źródeł Biebrzy Różanystok – jedno z najważniejszych sanktuariów w województwie. Burzliwą historię tych ziem można poznać zwiedzając twierdzę w Osowcu, czy jeden z najstarszych kościołów w regionie – w Krasnymborze. Sztabin to z kolei wspaniała historia hrabiego Karola Brzostowskiego, który wyprzedził swoją epokę o kilkadziesiąt lat. Burzliwą, ponad 400-letnią historię mają takie miejscowości, jak: Nowy Dwór, Kamienna, Goniądz, Trzcianne czy Radziłów, gdzie przenikają się wypływy kultury polskiej, litewskiej, ruskiej, pruskiej i żydowskiej.

Wieże i punkty widokowe Na stronie Biebrzańskiego Parku Narodowego (www.bpn.org) znajdziemy informacje o ponad dwudziestu wieżach i platformach widokowych praktycznie na całej długości rzeki: od Jałowa (dojazd od drogi Dąbrowa–Lipsk) zaczynając, na Burzynie (przy drodze Wizna-Radziłów) kończąc. Blisko połowa z nich znajduje na terenie lub okolicy Twierdzy Osowiec oraz Rezerwatu Czerwone Bagno (Grzędy). Wiosenne rozlewiska oraz przyloty setek ptaków najlepiej oglądać z wież w Brzostowie i Burzynie oraz naturalnych punktów widokowych: grodziska w Samborach (ujście Biebrzy do Narwi, polecamy zwłaszcza o wschodzie słońca) i na Górze Strękowej (wspaniałe zachody).

30 31

Rzeka cudem ocalona przed postępem g

Zobaczyć Biebrzę i powrócić

g Flagowym ptakiem Biebrzańskiego Parku Narodowego jest batalion – jeden z 270 gatunków ptaków, które można tutaj spotkać. Z kolei w środowisku europejskich ornitologów dolina Biebrzy najbardziej znana jest z występowania tutaj niepozornej wodniczki – żyje tu 75 proc. jej populacji. W jej poszukiwaniu przyjeżdżają tu przyrodnicy nawet z Japonii, gotowi cały dzień błądzić po rozlewiskach. Tylko nad Biebrzą w ciągu kilkudniowej wyprawy można zobaczyć manewry batalionów (każdy osobnik jest inaczej upierzony), tokujące dubelty czy błotniaka łąkowego. BPN jest też ostoją łosia, którego najłatwiej spotkać w rezerwacie „Czerwone Bagno”.

Jeszcze w latach 70. istniały pomysły, by dolinę Biebrzy przynajmniej w części zmeliorować. Plany te upadły i w 1993 roku utworzono tutaj największy polski park narodowy, który dwa lata później wpisano na listę międzynarodowej konwencji Ramsar, chroniącej najważniejsze na świecie miejsca bytowania ptaków wodno-błotnych. Biebrza to największy i najbardziej pierwotny w Europie Środkowej kompleks bagien i torfowisk. Dolina rzeki ma długość ponad 100 km, w północnej części osiąga szerokość 30-40 km. Wiosną rozlewiska Biebrzy gromadzą więcej wody niż największe zapory na Wiśle!

Mieszkańcy nadbiebrzańskich miejscowości chętnie włączają się w ochronę przyrody. Świetnie rozwinęła się tu turystyka specjalistyczna i aktywna. Atrakcją turystyczną są przepływające rzekę krowy w Brzostowie, które pasąc się przygotowują siedliska dla ptaków.

g

Tropem bataliona i łosia

g Nad Biebrzę przyjeżdża się, by być bliżej natury, spędzić czas w ciszy przerywanej jedynie ptasim śpiewem. Tych, którzy przyjechali tu w innych celach, skutecznie odstraszają komary. Z myślą o ekoturystach opracowano tu znakomite trasy kajakowe, ścieżki dla rowerzystów oraz piechurów, utworzono specjalne ścieżki edukacyjne. Biebrzański Park Narodowy proponuje np. spacer kładkami wśród bagien w Osowcu (2,2 km.), wycieczkę po Grobli Honczarowskiej (3,3 km) lub w Brzeziny Kapickie (4,2 km) Przy szlakach wybudowano wieże i pomosty widokowe oraz położono kładki, ułatwiające przejście przez grząskie tereny.

Biebrza to raj dla podglądaczy ptaków. Z myślą o nich przygotowana została np. wyprawa „Tropem bataliona” połączona z obserwacją i poznaniem tej najważniejszej osobliwości ornitologicznej bagien biebrzańskich.

Ptaki świetnie się też tropi, sunąc wolno kajakiem, tradycyjną pychówką lub... tratwą. Z jej bocianiego gniazda rozciągają się doskonałe widoki na dziki krajobraz BPN. W ciągu kilku godzin można przepłynąć z nurtem rzeki około 6 km, jeśli na pokładzie jest przynajmniej dwóch mężczyzn zdolnych do manewrowania tratwą. Szlak „Okółkiem wokół Żarowia” to wycieczka po rzece łodzią-pychówką z flisakiem.

Ci, którzy chcą ogarnąć cały bezmiar wody, mogą skorzystać z oferty przelotu nad Biebrzą balonem.

Tratwa biebrzańska ...

To platforma o powierzchni 18-20 m2, na której ustawiony jest domek z pryczą (2-3-osobową). Przed domkiem mamy stół z ławkami, który po rozłożeniu i spuszczeniu rolet tworzy kolejne 2-3 miejsca do spania. Całość jest wykończona płaskim dachem, który tworzy taras widokowy, miejsce do opalania i leniuchowania. Chcąc się przemieszczać, należy używać wioseł lub pychów (długich drągów), którymi odbijamy się od dna lub brzegów. Na wyposażeniu tratwy turyści otrzymują m.in.: grill, 2-os. namiot do rozstawienia na dachu, WC. Tratwy można wynająć w następujących miejscowościach: Hamulka (www. tratwy.eu), Sztabin (www.tratwy.pl), Kopytkowo (www.tratwy.com), Dolistowo (www.tratwybiebrza.pl), Wroceń (www. dolinabiebrzy.pl).

Oparta na tratwach biebrzańskich propozycja Biura Turystyki Aktywnej La-Ventura „Dolina i Bagna Biebrzy – Ostoja Dzikiej Przyrody” (www.la-ventura.pl) została uznana przez Polską Organizację Turystyczną za Najlepszą Europejską Destynację Turystyczną EDEN 2010.

www.wrotapodlasia.pl

Wszystko dla turystów z lornetką

Taaka ryba...

Wśród wędkarzy pełno jest opowieści o połowach w okolicy Twierdzy rekordowych okazów sumów czy szczupaków oraz obfitości innych cenionych gatunków ryb – linów, jazi czy boleni. Na terenie Parku obok ograniczeń co do gatunków i miejsc, obowiązuje również obowiązek wykupienia licencji na amatorski połów ryb: 12 zł (na 1 dzień z łodzi i brzegu), 50 zł (14 dni z łodzi i brzegu), 100 zł (na rok z brzegu) i 120 zł (na rok z łodzi i brzegu). Szczegóły co do ograniczeń i pełną listę miejsc, gdzie można wykupić licencje, można znaleźć na stronie www.biebrza.org.pl. Wędkarzom polecamy ponadto okolice środkowej Biebrzy, pomiędzy Dolistowem a Goniądzem. Tam, na starorzeczach w pobliżu Wrocenia i Dawidowizny, mamy szansę spotkania słynnych biebrzańskich linów.

Osowieckie Towarzystwo Fortyfikacyjne Osowiec-Twierdza 8 tel. +48 85 738 06 20 www.biebrza.org

32 33

Niezdobyta Twierdza Osowiec g

Rosyjskie Verdun

g W 1882 roku car Aleksander III podjął decyzję o budowie umocnień na zwężeniu doliny Biebrzy (jedynym na długości 80 km od ujścia do Narwi), przy moście na strategicznej linii kolejowej Ełk-Białystok. Aby kosztująca 10 mln rubli w złocie budowa mogła ruszyć, wysiedlono wiele wiosek. Po 10 latach powstała twierdza zaporowa z potężnym Fortem I „Centralnym” (2,6 km w obwodzie) i trzema mniejszymi. Fort IV „Nowy” był pierwszym i jedynym w imperium rosyjskim, którego obiekty wylano w całości jako betonowe monolity.

Dziewiętnastowieczna carska Twierdza Osowiec, leżąca na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego, nazywana jest „rosyjskim Verdun”, ponieważ nigdy nie została zdobyta.

Nie poddała się nawet wtedy, kiedy podczas I wojny światowej napierająca armia niemiecka użyła broni gazowej. Rosjanie bronili się rozpaczliwie. Kontratak duszących się i poparzonych żołnierzy carskich opisywany jest jako „atak trupów”. Twierdza została jednak utrzymana.

Część obiektu wysadzili w czasie II wojny światowej Niemcy. Dobrze zachowany Fort Centralny jest dzisiaj dostępny dla turystów dzięki staraniom Osowieckiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego. Przez Fort „Nowy”, zniszczony w czasie działań wojennych, wytyczona została trasa historyczno-przyrodnicza. Twierdza jest jednym z największych zimowych skupisk nietoperzy w Polsce i wielu miłośników tych nocnych zwierząt właśnie ze względu na nie odwiedza Osowiec.

Sztabin Goniądz

Cisów

Niedokończone dzieło hrabiego Brzostowskiego g

Prześwietna Rzeczpospolita Sztabińska

g Dzieje zachodniej części obszaru wytyczonego Kanałem Augustowskiem i Biebrzą świadczą o tym, że XIX-wieczna historia Polski składała się nie tylko z powstańczych klęsk. Około 1820 r. hrabia Karol Brzostowski odziedziczył 13 tys. hektarów okrutnie zadłużonych dóbr sztabińskich, na których „wegetowało” blisko 4 tys. poddanych. Hrabia zaczął od tego, że dał chłopom wolność, a chętnym wydzierżawił ziemię pod uprawę. Powołał wiejski samorząd, tworzył szkoły. Był zapalonym racjonalizatorem. Dojarka i wirówka do mleka to jego wynalazki. Pod „pańskim okiem” małe rzemieślnicze zakłady zmieniły się w największe huty szkła i żelaza w całym Królestwie Kongresowym. Tak powstała przebogata Rzeczpospolita Sztabińska, której świetność, choć pozostało po niej niewiele, wspomina się do dziś. Mieszkańcy Sztabina nadal mówią o Brzostowskim „nasz hrabia Karol”, który o wiele lat wyprzedzał swoją epokę.

Jeszcze jedna historyczna pamiątka w okolicy warta jest wspomnienia – Carski Trakt, niegdyś strategiczna droga-grobla usypana wśród bagien, łącząca dwie ważne strategicznie fortece imperium rosyjskiego – twierdzę Osowiec i forty w Łomży. Dzisiaj to miejsce spotkań przyrodników – „ptakolubów”. Trakt biegnie przez sam środek doliny Biebrzy i jest znakomitym miejscem, z którego można rozpocząć podglądanie biebrzańskiej przyrody, głównie ptactwa.

Lipsk

Piątka znad Biebrzy Chociaż po śmierci hrabiego K. Brzostowskiego utworzona przez niego fundacja zbankrutowała, przetrwała ponadprzeciętna gospodarność mieszkańców, którą widać również w branży turystycznej. Jednym z tego przykładów jest oferta „Piątki znad Biebrzy” – uzupełniające się propozycje pięciu biebrzańskich gospodarstw agroturystycznych. Opracowały one np. szlak rowerowy „Dookoła centrum Europy” w 5 dni. Trasa wynosi od 87 do 191 km (kilka wariantów do wyboru). „Piątka znad Biebrzy” wydała mapki z opisem 2 tras rowerowych, zapewniając również przewodnika turystycznego, bazę żywieniowo-noclegową i szereg atrakcji turystycznych.

Informacje:  Nad Stawem (www.centrumeuropy.pl),  Agroturystyka nad Biebrzą (www.biebrza-kajaki.pl),  Chata za Wsią (www.hamulka.pl),  Dworek na Końcu Świata (www.biebrza-agroturystyka.pl),  U Marysi (www.biebrza1.webpark.pl.).

www.wrotapodlasia.pl

Krasnybór

Malownicze dopływy Podczas kolejnej wizyty w dolinie Biebrzy warto spróbować pokonanie kajakiem jej dopływów. O dwóch takich trasach – Kanałem Augustowskim z Augustowa i Jegrznią z Rajgrodu – pisaliśmy w poprzednim rozdziale. Spływy pozostałymi rzekami dostarczają równie dużych wrażeń: Sidra, pierwszy ważny dopływ Biebrzy, wypływa spośród malowniczych Wzgórz Sokólskich, zaś bystry fragmentami nurt kontrastuje z leniwie meandrującą Biebrzą. Na Kumiałce i Brzozówce (40 km) mamy trzy dobrze zagospodarowane zalewy oraz kilka gospodarstw agroturystycznych jako potencjalną bazę noclegową. Wissą kajakiem możemy przepłynąć 30-kilometrowy odcinek poniżej Wąsosza.

34 35

Spływ kajakowy Biebrzą i jej dopływami g

Od labiryntu wśród szuwarów do rozlewisk po horyzont

g Spływ kajakowy rzeką Biebrzą to najbardziej naturalny szlak turystyczny regionu. Możemy go rozpocząć w Lipsku, a skończyć w Wiźnie, już nad Narwią. Jego 140-kilometrową trasę da się pokonać w ciągu 7 dni. Spływ można rozpocząć także w Augustowie – kontynuując wyprawę kajakową Kanałem Augustowskim.

Płynąc z biegiem rzeki można zaobserwować, jak zmienia się Biebrza.

Na północy – od źródeł do przewężenia w rejonie Sztabina – płyniemy kotliną o wysokich brzegach, praktycznie bez lasów, z użytkowanymi rolniczo łąkami. Szuwary porastają tylko bezpośrednią okolicę rzeki.

Basen środkowy, położony między Sztabinem a twierdzą w Osowcu, to rozległy bagnisty i płaski obszar pokryty grubą warstwą torfu. Rzeka płynie bliżej południowej, wyraźnej krawędzi basenu tworzonej przez wysoczyznę, na której rozłożyły się nadrzeczne miejscowości – największa z nich to Goniądz.

Basen południowy zaczyna się od twierdzy w Osowcu i sięga po ujście Biebrzy do Narwi. Zachodnie brzegi basenu są wysokie, miejscami wręcz strome, wschodnie zaś niskie i płaskie. Ta część Kotliny Biebrzańskiej najpełniej zachowała swój pierwotny dziki charakter, ślady ingerencji człowieka są tu niemal niewidoczne. Szczególnie liczne są tu meandry starorzeczy, przecinające podmokłe torfowiska, z których wyłaniają się porośnięte lasem piaszczyste wzniesienia zwane grądami.

g Królestwo

łosia

g Popularną nad Biebrzą formą ekoturystyki jest tzw. fotosafari, podczas którego strzela się wyłącznie migawką aparatu. Okres „łowiecki” to marzec – wiosenne rozlewiska, początek ptasich przelotów, a także kwiecień, kiedy bagna robią się żółte od kaczeńców, ptaki lecą stadami oraz maj – kulminacja wszystkich atrakcji przyrodniczych.

Jeśli ktoś chce się zasadzić na większego zwierza, powinien udać się do rezerwatu „Czerwone Bagno”. Powstał on w 1926 roku, by chronić ostoję największego i rzadkiego ssaka kopytnego – łosia. Kiedy zaczęto odtwarzanie gatunku, łosi było tu tylko kilka sztuk. Teraz ich populacja przekroczyła tysiąc osobników. „Czerwone Bagno” to bezcenna enklawa przyrodnicza. Występują tu wały wydmowe zwane grzędami i grądami, które osiągają wysokość ponad 120 m n.p.m. Przez Bagno biegnie ścieżka edukacyjna, gdzie można zapoznać się z roślinnością boru bagiennego. Przy wejściu na ścieżkę stoi stara uschnięta sosna – tzw. święta sosna, na której mieszkańcy Grzęd zawiesili kapliczkę jako wotum dziękczynne za uczynione cuda.

Centrum nadbiebrzańskiej turystyki przyrodniczej jest miasteczko Goniądz – baza wypadowa dla turystów preferujących wędrówki piesze lub rowerowe oraz kajakarzy. Atuty to dobre położenie w samym środku bagiennej krainy, świetna infrastruktura noclegowa oraz smaczna kuchnia.

Zagroda Kuwasy Ściany z grubych bali świerkowych z Puszczy Białowieskiej oraz elewacja z kamienia polnego złożyły się na projekt rozległego obiektu, który pięknie wkomponował się w krajobraz rozległych, zielonych łąk nad rzeką Jegrznią. Oprócz koni gospodarzy można na nich spotkać sarny, łosie oraz gniazdujące nieopodal w lesie żurawie. Ich obserwację ułatwia drewniana wieża widokowa. Do granicy Biebrzańskiego Parku Narodowego jest tylko 200 metrów, a do leśniczówki Grzędy, bazy wypadowej na Czerwone Bagno – około 3 km (www.zagrodakuwasy.pl).

www.wrotapodlasia.pl

„Czerwone Bagno”

Lipsk – sposób na sukces Lipsk, położony na wzgórzu nad brzegiem górnej Biebrzy, prawa miejskie otrzymał w 1580 r. Był ważnym biebrzańskim portem rzecznym na trakcie handlowym, łączącym Grodno z Mazowszem. Nad miastem góruje kościół neogotycki z 1906 r. Dzisiaj Lipsk jest ważnym ośrodkiem sztuki ludowej.

W licznych pracowniach pisankarskich powstają zdobione woskiem, wielkanocne pisanki niezwykłej urody. Każda z artystek dopracowała się własnego stylu, a także wielu oryginalnych motywów, które umiejętnie komponują się ze starymi tradycyjnymi wzorami.

Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Lipsku ul. Rynek 23 tel./fax. +48 87 642 35 86 www.kultura.lipsk.pl

36 37

„Sto pomysłów dla Biebrzy” g

Biebrzańskie sianokosy

g Co roku latem Biebrzański Park Narodowy organizuje Mistrzostwa Polski w Koszeniu Bagiennych Łąk dla Przyrody. Biebrzańskie sianokosy polegają na starannym wykoszeniu pasa szuwarów na długości 100 m.

Zawodnicy posługują się tradycyjnymi kosami, jakich dawniej używali tu rolnicy. Zjeżdżają tu kosiarze z całej Polski, wśród nich tradycyjnie już silna ekipa górali. Celem konkurencji jest ocalenie liczącej setki lat tradycji koszenia podmokłych łąk, co zapobiega zarastaniu ich krzewami i trzciną. Zaprzestanie koszenia bagien biebrzańskich grozi zarastaniem naturalnych siedlisk ptaków, które są największym bogactwem naturalnym tego obszaru. Występujące w Dolinie Biebrzy otwarte łąki (a na nich gatunki: turzyca strunowa, wełnianeczka alpejska, gnidosz królewski, skalnica torfowiskowa) to unikat na skalę europejską. Są miejscem gniazdowania i żerowania rzadkich ptaków: batalionów, rycyków, czajek, krwawodziobów. Stanowią także ważne tereny łowieckie ptaków drapieżnych, jak orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, gadożer.

Nad Biebrzą organizowanych jest wiele imprez związanych z twórczością ludową i ekologią – np. Zapusty w Radziłowie. Nie można pominąć Międzynarodowego Festiwalu Filmów Przyrodniczych im. Braci Wagów w Trzciannem, który uzyskał już światową renomę. Popularne są też: „Wszechnica Biebrzańska”, Biebrzańskie Targi Wytwórczości i Sztuki Ludowej czy „Sto pomysłów dla Biebrzy”, organizowane przez Biebrzański Park Narodowy.

Suraż

Tykocin

Kraina pełna niespodzianek g

Dolina Narwi

g Dolina Narwi to w pewnym sensie obszar graniczny. Choć lepiej chy-

Centrum Informacji Turystycznej NARWIA.PL*** Łomża, ul. Sienkiewicza 10/17 tel. +48 86 216 48 39 kom. +48 608 629 519 cit-narwia@o2.pl www.narwia.pl www.wrotapodlasia.pl

ba powiedzieć – obszar wspólny. Narew wraz z Biebrzą oddziela obszar historycznego Mazowsza od ziem położonych na wschodzie, należących do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Łączą się tu i mieszają wpływy wielu kultur, różnych tradycji: mazowieckiej, litewskiej, białoruskiej, żydowskiej.

Przy południowo-wschodnim odcinku Narwi spotkamy już prawosławne, drewniane wioski z rzeźbionymi okiennicami i ozdobnymi szczytami.

Wyżej znajdziemy miejscowości, w których do dzisiaj żywa jest tradycja Polski szlacheckiej, z zachowanymi (niestety rzadko) malowniczymi dworkami. Bodaj najstarsze podlaskie miasto – Suraż jako jedyne nad Narwią położone jest po obu stronach rzeki, która dzieli je na dwie części nieprzypadkowo nazywane „ruską” i „lacką”.

Jak by mało tu było zawirowań historii, rzeka Narew, dla której ochrony powstał piękny Narwiański Park Narodowy, wije się zygzakami i dzieli swe koryto na wstęgi, by tworzyć dziwne labirynty.

Stolicą tego regionu jest Łomża, gród o wielkich historycznych tradycjach, ale też położony na rozdrożu, między wschodem i zachodem, na trasie łączącej tzw. starą Europę z krajami bałtyckimi i Rosją. Mówi się, że walory tej ziemi można określić czterema słowami – kluczami: „Biebrza – Narew – Łomża – Kurpiowszczyzna”.

Kurowo

Kurowo

Kładka przyrodnicza Śliwno-Waniewo Pomiędzy miejscowościami Waniewo i Śliwno zlokalizowano kładkę przyrodniczą o długości 1025 m, która pozwala wielu odwiedzającym na dotarcie do serca Parku bez konieczności korzystania z łodzi lub kajaka. Niewątpliwą atrakcją tej ścieżki jest przeprawa przez liczne w tym miejscu koryta rzeczne przy pomocy pływających pomostów umocowanych na linach. Mniej więcej pośrodku trasy, w miejscu dawnego zamczyska, znajduje się wieża widokowa, z której można podziwiać panoramę doliny Narwi.

Punkt Informacji Turystycznej Narwiański Park Narodowy Kurowo 10 tel. +48 85 718 14 17 www.npn.pl

38 39

Narwiański Park Narodowy g

Wśród szumiących szuwarów

g Narwiański Park Narodowy to prawdziwy wodny labirynt. Narew jak żyjący organizm tworzy sieć odnóg, równoległych i przecinających się koryt. Zapuścić się w nie to prawdziwa przygoda. Najlepiej popłynąć tradycyjną łodzią zwaną pychówką, którą steruje się przez odpychanie się od dna tyczką. Dobrze jest wziąć na przewodnika miejscowego flisaka, który zna ten labirynt jak własną kieszeń.

Narwiański Park Narodowy, najmłodszy podlaski park narodowy, powstał w 1996 roku. Obejmuje bagienną dolinę Narwi na 45-kilometrowym odcinku pomiędzy Surażem i Rzędzianami. Siedziba NPN mieści się w zabytkowym dworku w Kurowie, położonym w pięknym parku, przez który przebiega ścieżka przyrodnicza „Kładka wśród bagien”. Przez NPN przebiegają dwa szlaki wodne: „Narwiański labirynt” ciągnący się przez cały Park i „Kajakiem wokół Kurowa”, skupiony na najciekawszych fragmentach Narwi.

Symbol Parku to błotniak stawowy – drapieżny ptak gniazdujący w nadbrzeżnych trzcinach. Nad Narwią stwierdzono występowanie 203 gatunków ptaków, z których 155 to gatunki lęgowe. Roślinność zmienia się tu począwszy od koryta rzeki, w kierunku skraju doliny. W nurcie Narwi występują rośliny zakorzenione w dnie z zanurzonymi liśćmi – głównie rdestnice. W starorzeczach lub przy brzegach spotykamy rośliny o liściach pływających: grążele żółte i grzybienie białe. Brzegi porastają szumiące szuwary. Specyficzne dla doliny są wilgotne łąki, olsy oraz lipowo-dębowo-grabowe lasy.

Choroszcz

Suraż Tykocin

Zawyki

g

Wędrując z biegiem górnej Narwi

g Nad Narwią krzyżują się różne szlaki przyrodnicze i historyczne. To zdumiewające, że na tak niewielkim obszarze skumulowało się tak wiele atrakcji. Wędrując z biegiem rzeki możemy przebyć kilka stuleci, spotkać różne narody, zobaczyć cuda natury.

Niedawno opracowany został Szlak Konopielki, nawiązujący do twórczości E. Redlińskiego. Tak dla kontrastu z oddalonym od cywilizacji światem konopielki, szlak samochodowy prowadzi przez Kowale, Zawyki, Doktorce, Lesznię, Zimnochy, Rynki, Średzińskie, Suraż. Po drodze – zagrody z XIX w., świątynie i kapliczki, stanowiska archeologiczne.

Sam Suraż jest świadectwem najdawniejszej historii Podlasia. To najmniejsze miasto Polski (niespełna 1000 mieszkańców) zasługuje na miano „perły archeologicznej Podlasia”. Zlokalizowano tu ponad 100 stanowisk archeologicznych. Początki osady sięgają X wieku, kiedy dotarli tam osadnicy z Suraża (obecnie Sudak) na Krymie.

Bardziej na wschód, w trójkącie między prawosławnymi wioskami: Puchły, Soce i Trześcianka, leży Kraina Otwartych Okiennic. Zobaczymy tu piękne drewniane domy z bogato zdobionymi okiennicami oraz zabytkowe drewniane cerkwie i przydrożne krzyże.

Obwodnica Turystyczna Narwiańskiego Parku Narodowego Trasa w formie zamkniętej pętli o długości 90 km prowadzi wokół NPN i umożliwia aktywny wypoczynek połączony z możliwością zwiedzenia miejscowości na szlaku: Choroszczy, Suraża, Łap, Kurowa i Tykocina, w których znajduje się szereg zabytków, muzeów i innych atrakcji. Obszar Obwodnicy Turystycznej dysponuje dobrze rozwiniętą bazą noclegową i gastronomiczną, jak np. Alumnat w Tykocinie, Zajazd „Dworek” w Choroszczy (dostosowany dla osób niepełnosprawnych), Dworek Pentowo. Baza jest przygotowana do indywidualnych potrzeb klienta/turysty – są tu hotele, motele, ośrodki wypoczynkowe i schroniska oraz kwatery agroturystyczne, gdzie można skosztować lokalnych specjałów.

www.wrotapodlasia.pl

Szlaki wokół parku narodowego

Szczegółowy przebieg PSB (412 km, czerwony) Białowieża (0,0 km) – Gruszki (13,0) – Narewka (21,6) – Trześcianka – Ploski­ – Doktorce (86,0) – Zawyki (90,8) – Suraż (97,9) – Bokiny (116,1) – Waniewo­ (125,3) – Kurowo (130,7) – Tykocin (146,5) – Łazy (156,0) – Laskowiec – Bagno Ławki (176,1) – Gugny (182,3) – Osowiec Twierdza (200,4) – Goniądz (206,3) – Dębowo (232,0) – Jagłowo (242,0) – Jaminy (242,0) – Sztabin (248,7) – Krasnybór (257,2) – Jastrzębna (258,9) – Lipsk (277,3) – Rudawka (298,7) – Mikaszówka (307,0) – Głęboki Bród (322,0) – Wigry – Stary Folwark (344,2) – Leszczewek – Krzywe – Bilwinowo (368,5) – Leszczewo (378.2) – Góra Cisowa (388.5) – Udziejek – Głazowisko Łopuchowskie (394,5) – Błaskowizna (397,5) – Hańcza – Stańczyki (412,5).

Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna www.podlaskieit.pl

40 41

Podlaski Szlak Bociani g Wszystko co najlepsze w województwie g Rowerowy Podlaski Szlak Bociani, ciągnący się na odcinku 412 km, to pierwszy tego typu markowy produkt turystyczny w województwie podlaskim. Łączy cztery parki narodowe: Wigierski, Biebrzański, Narwiański i Białowieski. Prowadzi z Białowieży do Goniądza, ale najdłużej towarzyszy wijącej się Narwi.

Na Podlasiu, ze względu na czyste środowisko i dobre łowiska, żyje najwięcej bocianów w Europie. Często można je też zobaczyć, jak maszerują za hałaśliwymi maszynami rolniczymi i polują na umykające spod kół gryzonie – ich przysmak.

W 1991 roku nad Tykocinem przeszedł huragan, który powalił prawie wszystkie topole wokół 100-letniego dworu w pobliskim Pentowie. Kikuty drzew wyglądały przygnębiająco, ale już następnego lata zasiedlili je lokatorzy – bociany. W 1997 roku było tam już 12 gniazd. Później Północnopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków w miejsce rozsypujących się gniazd zamontowało osiem platform pod nowe siedliska. W 2001 roku niemiecka Fundacja Europejskiego Dziedzictwa Przyrody Euronatur przyznała dworkowi w Pentowie tytuł Europejskiej Wsi Bocianiej (w każdym kraju wyróżnienie to może otrzymać tylko jedna miejscowość). W rekordowym 2003 roku w Pentowie pomieszkiwało 71 bocianów. Z kolei w Zawykach, położonych kilkadziesiąt kilometrów wyżej nad Narwią, tylko na jednych zabudowaniach krytych strzechą znajduje się 5 gniazd!

W sumie we wsi jest ich ponad 40.

g

„Perła polskiego baroku”

g Burzliwa historia Tykocina łaskawie obeszła się z jego zabytkami.

„Bezkrwawe łowy” Ten tytuł jednego z albumów Włodzimierza Puchalskiego, pioniera polskiego filmu przyrodniczego, wszedł do języka polskiego jako określenie fotografowania ptaków i zwierząt. Bazą wypadową jego wypraw była wieś Morusy (2 km w kierunku na Krypno), gdzie kupił XVIIIwieczną, krytą strzechą chatę. Po jego śmierci pełna pamiątek i sprzętów chata w Morusach funkcjonuje jako prywatne minimuzeum poświęcone swemu dawnemu właścicielowi.

Najstarszy z nich – alumnat – nieprzerwanie od 1643 roku świadczy noclegi (dzisiaj także dla turystów). Pomnik Stefana Czarneckiego z 1762 roku, autorstwa rzeźbiarza Pierre’a de Coudraya, jest drugim po warszawskiej Kolumnie Zygmunta świeckim pomnikiem w kraju. Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej imponuje okazałą elewacją frontową z arkadowymi skrzydłami oraz wspaniale brzmiącymi organami z ok. 1760 r. Przewodnicy określają Tykocin perłą polskiego baroku. Od niedawna można też zwiedzić rekonstruowany współcześnie zamek, nawiązujący Chata Puchalskiego: Morusy 2, do budowli z końca XV w. zniszczonej podczas potopu szwedzkiego. tel. +48 85 716 91 97 W Tykocinie Łukasz Górnicki, sekretarz Zygmunta Augusta, napisał w 1565 roku przedmowę do „Dworzanina polskiego”.

Przed wojną blisko połowę ludności Tykocina stanowili Żydzi. Większość Urząd Miasta w Tykocinie z nich została wymordowana przez hitlerowców. Po dawnych mieszkańul. Złota 2 cach zachowała się druga co do wielkości i najstarsza po krakowskiej tel. +48 85 718 16 27 polska synagoga z piękną bimą, ozdobiona bogatą renesansową dekoAlumnat racją. Od strony wschodniej wzniesiony jest ołtarz – aaron ha-kodesz, Tykocin, ul. Poświętna w którym przechowywano zwoje Tory. W części muzealnej zgromadzono tel. +48 85 718 16 29 judaika: świeczniki szabasowe, lampki chanukowe, korony na Torę. Inny www.alumnat.pl charakter ma wystawa w małej synagodze – można tam zobaczyć m.in.

Gabinet Glogerowski i małomiasteczkową aptekę.

www.wrotapodlasia.pl

Tykocin – miasto z burzliwą historią

Łomża

Nowogród

Pierwszy skansen niepodległej Polski Skansen Kurpiowski w Nowogrodzie, najstarszy z powstałych w wolnej Polsce, został założony w 1927 roku. Zbiory to około 3 tys. eksponatów, które pochodzą głównie z prywatnych zasobów Adama Chętnika, słynnego muzealnika. Ekspozycja plenerowa, jedna z największych w Europie, nawiązuje do historii kurpiowskiej Puszczy Zielonej. Składa się z dwóch działów: bartniczo-pszczelarskiego i rolniczego. Dział rolniczy tworzą cztery zagrody kurpiowskie (z czasów od schyłku XVII w. do końca XX w.). Wśród nich są: wiatrak, młyn wodny, kuźnia i olejarnia.

Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika Nowogród, ul. Zamkowa 25 tel./fax +48 86 217 55 62 www.muzeum.4lomza.pl

42 43

Łomża

Łomża

Łomża i okolice g

Historia z domieszką przyrody

g Łomża, jedno z najstarszych miast w regionie, niezasłużenie traktowane jest tylko jako przystanek w drodze na Mazury. Zacznijmy od malowniczego położenia na pięknej skarpie nad Narwią. Wiosną warto przyjechać do pobliskiej Starej Łomży, gdzie już w X w. istniał gród. Pamiątką po tamtych czasach jest olbrzymie grodzisko nazwane Górą Królowej Bony. Po drodze możemy podziwiać szerokie na kilka kilometrów rozlewiska Narwi. Po drugiej stronie rzeki, w Drozdowie, w zabytkowym dworku Lutosławskich znajduje się Muzeum Przyrody.

W samej Łomży warto zwiedzić zabytkową katedrę (1504-1525), rynek wraz z ratuszem, cmentarz – nekropolię trzech różnych religii (rzymskokatolickiej, ewangelicko-augsburskiej i prawosławnej) oraz Muzeum Północno-Mazowieckie z pierwszą w Polsce wystawą bursztynu.

W promieniu 30 km od Łomży znajdują się zespoły obronne czterech szkół fortecznych: polskiej (Nowogród, Wizna), rosyjskiej (Piątnica), radzieckiej (Kolno-Nowogród- Zambrów) i niemieckiej (Pisa). Miłośnicy tzw. turystyki pola bitwy mają tu w jednym miejscu ponad 150 schronów.

Do legendy przeszła obrona Wizny. Starcie tysiąca obrońców z 40-tysięcznymi wojskami niemieckimi nazywane jest „polskimi Termopilami”.

Dowódca – kpt. Raginis wysadził się w schronie na Strękowej Górze.

Zespół obronny w Piątnicy to forty połączone systemem wałów i fos, układających się w formę amfiteatru.

g

Bogactwo w dolinie

g Okolice Łomży są tak malownicze, że w 1994 roku utworzono tu Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi. Cieszą oko zakola rzeki, starorzecza, kolorowe torfowiska i mokradła. Tworzą one dogodne warunki dla rozwoju rzadkich i zagrożonych wyginięciem roślin i zwierząt.

Warto tu zwiedzić dwa rezerwaty: „Kalinowo” i „Wielki Dział”. Wąska dolina w strefie Parku jest stefą przelotową tysięcy ptaków migrujących z Afryki do tundry syberyjskiej i Skandynawii. Północno-wschodnia część to obszar migracyjny łosi i jeleni.

Naturalne bogactwo doliny Narwi można poznać wybierając się do Muzeum Przyrody w Drozdowie. Wśród zbiorów zobaczyć można: trofea łowieckie, ekspozycje poświęcone narwiańskiej faunie i florze oraz wystawę akwarystyczną. Jego siedzibą jest zabytkowy dworek, do lat 30. XX w. własność rodziny Lutosławskich. W domu tym wychował się znakomity kompozytor Witold Lutosławski, część życia spędził tu Roman Dmowski.

Stąd też dodatkową funkcją placówki jest dokumentowanie działalności ziemiaństwa łomżyńskiego (ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Lutosławskich). Co roku w lipcu organizowany jest w muzeum Festiwal Muzyczne Dni Drozdowo-Łomża.

Żegluga Łomżyńska W 2009 r. w Łomży, po blisko 30 latach przerwy, ruszyły rejsy statkiem „Bona” (gsm +48 502 565 084). Pod pokładem w razie deszczu czeka na pasażerów elegancka kabina z siedzeniami, ekranem plazmowym, kuchenką i toaletą. Poniżej mostku kapitańskiego, na zadaszonym stole z ławkami, można skosztować specjałów kuchni regionalnej. Rejsy są realizowane na zamówienie grup na dowolną trasę oraz w dni weekendowe regularne, do wsi Siemień. Również gondole na dobre zadomowiły się na Narwi – w Łomży firma Gondol-Jerzy (www. gondole.lomza.pl) oferuje rejsy gondolami na odcinku od ujścia Biebrzy (na wysokości miejscowości Ruś – naturalny punkt widokowy) poprzez Wiznę, Łomżę, Nowogród do Ostrołęki.

Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi Drozdowo, ul. Główna 52 tel. +48 86 219 21 75, gsm +48 606 420 429 lpkdn.drozdowo@wp.pl

www.wrotapodlasia.pl

Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi

Kurowo

Kruszewo

Wizna

Tykocin

Coroczna walka o Nowogród Co roku na przełomie sierpnia i września w pobliżu mostu na Narwi ma miejsce inscenizacja walk o Nowogród z 1939 roku. Przypominane są epizody z wrześniowych potyczek. Opracowaniem scenariusza i wykonaniem inscenizacji odtwarzającej rzeczywistość owego czasu zajmuje się Grupa Rekonstrukcji Historycznej „Narew” z Łomży. Z każdym rokiem widowisko gromadzi coraz większe tłumy turystów.

Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Nowogrodzie ul. Łomżyńska 13 tel. +48 86 217 55 45 fax +48 86 217 55 20 mgoknowogrod15@wp.pl

44 45

Imprezy plenerowe nad Narwią g

Gdzie Kmicic uwolnił Oleńkę...

g Atrakcje krainy Narwi nie są skierowane do masowego turysty. To raczej oferta dla tych, którzy szukają dziewiczej przyrody i ciszy, interesują się historią. Tłumy przyjeżdżają tu jedynie na coroczne imprezy plenerowe: „Święto Ogórka”, „Podlaską Biesiadę Miodową” czy festyn „Grodzisko”, które nabrały ponadregionalnego charakteru.

Od lat Towarzystwo Przyjaciół Suraża i Okolic w ostatnią niedzielę czerwca organizuje festyn średniowieczny „Grodzisko”. Rozgrywa się on w Surażu na terenie dawnego grodu z X wieku. Można tu obejrzeć pokazy walk rycerskich, posłuchać koncertu muzyki dawnej, zobaczyć archeologiczne znaleziska. Miłośnicy turystyki bitewnej chętnie zjeżdżają do Tykocina na rekonstrukcję znanej z „Potopu” bitwy o zamek tykociński z 1657 roku, kiedy to wojska polsko-litewskie odbiły go Szwedom.

Na przełomie sierpnia i września poszukiwacze smaków przyjeżdżają do Kurowa i Tykocina na „Biesiady Miodowe” i robią zapasy na cały rok.

Tutejsze miody są uważane za jedne z najlepszych w Polsce, a może i Europie. We wrześniu jadą do Kruszewa na Ogólnopolski Dzień Ogórka. Nie trzeba dodawać – kiszonego, bo każdy lokalny patriota o tym wie. Ogórki z Kruszewa jako jeden z pierwszych produktów regionalnych uzyskały certyfikat sprzedaży w Unii Europejskiej. Swój niepowtarzalny smak zawdzięczają leżakowaniu beczek w Narwi.

g

Białystok – miasto z charakterem

g Białystok powstał jako prywatne miasto. Nabrał kształtu w XVIII w.

Centrum Informacji Turystycznej Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna ul. Malmeda 6 tel. +48 85 732 68 31 www.podlaskieit.pl Punkt Informacji Turystycznej Dworzec PKP tel. +48 85 673 35 75 www.ksiegarniaobiezyswiat.bialystok.pl

www.wrotapodlasia.pl

za sprawą hetmana koronnego Jana Klemensa Branickiego, znanego z wykwintnego smaku i wystawnych balów oraz przyjęć. W centrum miasta podziwiać można jego barokowy pałac i otaczające budynek ogrody.

Wielki magnat nadał też charakter centrum miasta, zbudował ratusz, ochronkę, „dom na rekwizyty ogniowe”, czyli XVIII-wieczną straż pożarną (dzisiaj budynek Archiwum Państwowego). W nieodległej Choroszczy można podziwiać podmiejską rezydencję Branickich.

Miasto zmieniła XIX-wieczna rewolucja przemysłowa, która uczyniła z Białegostoku „Manchester Północy”. Przy ul. Warszawskiej i Lipowej wyrosły pałacyki fabrykantów. Na początku XX wieku Ludwik Zamenhof, wywodzący się z Białegostoku twórca języka esperanto, nazywał swoje miasto istną „wieżą Babel”. Mieszały się tu i plątały różne języki żyjących razem narodów, nakładały na siebie odmienne zwyczaje i religie.

Chociaż dzisiaj pozostałe pamiątki po Zamenhofie i jego rodakach – białostockich Żydach – można zobaczyć w ciągu kilku godzin podążając szlakami: Esperanto i Wielu Kultur oraz Dziedzictwa Żydowskiego, Białystok nie stracił tak wiele ze swojej różnorodności. Nawiązuje do tego aktualne logo województwa podlaskiego autorstwa Leona Tarasewicza – najbardziej znanego za granicą współczesnego polskiego malarza.

Choroszcz

Letnia rezydencja Branickich W 1973 roku zrekonstruowano pałac w pobliskiej Choroszczy (budynek i rozległy park, którego założenie nawiązuje do barokowych ogrodów w Wersalu) i przekazano go Muzeum Okręgowemu w Białymstoku z przeznaczeniem na urządzenie ekspozycji dawnych wnętrz mieszkalnych. Placówka gromadzi eksponaty i dokumenty związane z historią pałacu i jego właścicieli, a także meble i wyroby rzemiosła artystycznego z XVIII i XIX w. W Muzeum mieści się stała ekspozycja wnętrz pałacowych z XVIII i XIX wieku. W odtworzonych apartamentach z czasów Branickich znajdują się portrety właścicieli rezydencji oraz osób z nimi związanych: królów Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ekspozycję uzupełniają liczne rzeźby, wyroby ze szkła i porcelany słynnych wytwórni europejskich, zegary, świeczniki i dywany.

Muzeum Wnętrz Pałacowych w Choroszczy tel. +48 85 719 12 33 www.muzeum.bialystok.pl 46 47

Białostockie rezydencje Branickich g

Wersal podlaski

g Pałac Branickich to jedna z najlepiej zachowanych rezydencji magnackich epoki saskiej w Polsce. Zbudowany na fundamentach XVI-wiecznego zamku, swój obecny kształt pałac zawdzięcza dwóm pokoleniom Branickich – przebudowę pod nadzorem holenderskiego mistrza Tylmana Gameren rozpoczął Mikołaj, a zakończył w I połowie XVIII w. jego syn, Jan Klemens. Z myślą o swojej żonie – Izabeli z Poniatowskich – Branicki zbudował w 1771 r. Pałacyk Gościnny.

W XVIII wieku, za czasów świetności pałacu Branickich, działał w nim teatr, występował balet i włoskie aktorki, a między 200 rzeźbami przechadzał się m.in. poeta Franciszek Karpiński. Powstał wtedy jeden z najświetniejszych dworów w ówczesnej Polsce, wokół którego skupiło się wielu znakomitych artystów, poetów, ludzi nauki. Przebywali tu często polscy królowie: August II i III oraz Stanisław August i cesarz Austrii Józef II. Od 1754 r. „Wersal podlaski” – jak nazywano posiadłość Branickich – stał się siedzibą pierwszej w Polsce Wojskowej Szkoły Budownictwa i Inżynierii.

Dzisiaj pałac jest siedzibą Uniwersytet Medyczny i jest chętnie odwiedzany przez turystów, którzy mogą obejrzeć im.in.: wielka aulę, westybul, pokój chiński i kaplicę. Godnym polecenia jest również park pałacowy położony na dwóch kondygnacjach – górnej, przypominającej ogrody Wersalu i dolnej, nawiązującej do ogrodów angielskich.

Muzeum w ratuszu, archiwum w dworku... g

Prywatny rynek bogatego magnata

Muzeum Podlaskie w Białymstoku ...powołane zostało w 1949 r. jako pierw-

g W ostatnich latach Rynek Kościuszki przeszedł transformację i jest sze w dziejach miasta muzeum regional-

ne. Mieściło się początkowo w prawym skrzydle pałacu Branickich, a w 1958 r. otrzymało nową siedzibę – odbudowany białostocki Ratusz. Oddziały muzeum powstały nie tylko na terenie miasta, ale też w zabytkowych, odrestaurowanych budowlach, położonych w pobliżu Białegostoku:  Muzeum Historyczne w Białymstoku  Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego w Bia­łymstoku  Muzeum Ikon w Supraślu  Muzeum w Bielsku Podlaskim  Białostockie Muzeum Wsi w Osowiczach  Muzeum w Tykocinie  Muzeum Wnętrz Pałacowych w Choroszczy.

Muzeum Podlaskie w Białymstoku ul. Rynek Kościuszki 10 tel. +48 85 742 14 73 www.muzeum.bialystok.pl

www.wrotapodlasia.pl

wizytówką Białegostoku. Zniknął zadrzewiony skwer, przesunięto fontannę sprzed Ratusza, dzięki czemu plac aż do kościoła farnego zmienił się w deptak. Rynek zachował jednocześnie swój nietypowy, trójkątny kształt, jaki nadało mu rozwidlenie dróg traktów do Suraża i Choroszczy, przy których powstał za czasów Branickiego.

Białystok założony został jako prywatne miasto magnata, Jana Klemensa Branickiego, pretendenta do polskiej korony. Dlatego ratusz nigdy nie był tu siedzibą władz miejskich i do II wojny funkcjonował jako... centrum handlowe. Okazały budynek (projektu Jana Henryka Klemma) z ciekawymi narożnymi alkierzami symbolizował pozycję magnata. Gdy hetman Branicki chciał coś ogłosić ludowi, polecał, aby „obwołać to na targu”. W odbudowanym po wojnie budynku mieści się obecnie Muzeum Podlaskie z ciekawymi zbiorami dotyczącymi historii Białostocczyzny, a także kolekcją obrazów m.in. Jana Matejki, Józefa Chełmońskiego i Olgi Boznańskiej.

Obecne Centrum Astoria (narożnik u wylotu ul. Sienkiewicza) mieści się w odbudowanym budynku austerii „Pod Łosiem” z 1771 r. Położone dalej w kierunku fary Archiwum Państwowe zajmuje barokowo-klasycystyczny dworek z XVIII w. Za Branickich był to dom „na rekwizyty ogniowe”.

Dzisiejsze kino Ton to ufundowany w 1762 r. przez Branickiego przytułek. W tympanonie ozdobnego szczytu widać herb miasta: białego orła w koronie na czerwonym tle w górnej części, a w dolnej litewską Pogoń.

Prawosławni w Białymstoku Białystok jest stolicą diecezji białostocko-gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Miasto jest największym skupiskiem wyznawców prawosławia w Polsce (80 tys. wiernych w 11 parafiach).

Dysponując wolnym czasem, warto zobaczyć dwie nowe cerkwie. Największa, zdaniem wielu również najpiękniejsza polska cerkiew pw św. Ducha, jest pokryta w środku wspaniałymi freskami. Zbudowana obok dzwonnica jest najwyższym punktem widokowym w mieście, otwartym dla zwiedzających.

Inna współczesna białostocka cerkiew – Hagia Sophia (Mądrości Bożej) jest miniaturą w skali 1:3 świątyni znajdującej się w Istambule (obecnie meczet), wzniesionej w VI w. i nazywanej „ósmym cudem świata”.

48 49

Białostockie świątynie g Kościoły

na drodze do niepodległości

g Główną arterię miasta, ul. Lipową, wyznaczają dwie świątynie: na jednym końcu – katedra pw. Najświętszej Marii Panny, nazywana potocznie „czerwonym kościołem” lub farą, a na drugim końcu – kościół pw. św. Rocha, zwany często przez mieszkańców „białym”.

Pod koniec XIX w. białostoccy katolicy nie mieścili się w małym kościółku, ufundowanym w 1584 roku przez Piotra Wiesiołowskiego, marszałka Wielkiego Księstwa Litewskiego. Katolicy wnieśli więc w tej sprawie petycję do cara. Odpowiedział im pismem z marca 1898 roku, w którym stwierdzał, że jest to niemożliwe, dopóki w Białymstoku nie będzie drugiej cerkwi lecz: nie wzbrania starać się powiększyć lub przebudować egzystujący kościół”. Wtedy parafianie wpadli na fortel z przybudówką i do małego kościółka dostawili potężny neogotycki kościół, wysoki na prawie 73 metry.

W 1905 roku w „przybudówce” odbyło się pierwsze nabożeństwo.

Równie ciekawym obiektem sakralnym w Białymstoku jest kościół pw. św.

Rocha. Powstał dzięki uporowi ks. Abramowicza, który w 1926 roku wybrał do realizacji odrzucony projekt Oskara Sosnowskiego. Modernistyczny kościół jest też Pomnikiem Wdzięczności Bogu i Matce Bożej za odzyskanie niepodległości. Główny motyw architektoniczny stanowi gwiazda zaranna.

Pośrodku między wymienionymi kościołami znajduje się cerkiew pw. św.

Mikołaja Cudotwórcy, wybudowana w latach 1843-1846 w stylu neoklasycystycznym. Z XVIII w. pochodzi najstarsza białostocka cerkiew pw. św. Marii Magdaleny, ufundowana przez Branickich.

g Puste miejsce po Wielkiej Synagodze g W plebiscycie na białostoczanina XX w. wygrał żydowski lekarz Ludwik Zamenhof, twórca języka esperanto. Wychował się w okolicach Bazarnego Rynku (czyli obecnego Rynku Kościuszki), gdzie mieszały się mowa jidysz, polska, rosyjska i niemiecka. Tu wpadł na pomysł sztucznego języka, który byłby przez wszystkich rozumiany. Dzisiaj w Białymstoku znajdują się ulica, skwer oraz centrum jego imienia, które propaguje ideę dialogu i tolerancji.

Przed II wojną światową blisko połowa mieszkańców Białegostoku była wyznania mojżeszowego. Mieszkali oni głównie wokół blisko 60 synagog, z których do dzisiaj przetrwały 3 budynki: Piaskower (ul. Piękna 3), Beit Szumel (Branickiego 3) oraz Cytronów (ul. Waryńskiego 24b, obecnie siedziba Galerii im. Śleńdzińskich). Wokół rynków Rybnego i Siennego wyrosły Chanajki – osiedla żydowskiej biedoty.

Podwórze między ul. Suraską a Legionową jest jednym z najważniejszych miejsc białostockich Żydów. Stała tu Wielka Synagoga (19091913), wybudowana w miejsce starszej z XVIII w. Dziś jest tu pomnik przypominający szkielet masywnej kopuły, jaki pozostał z pożogi. Napis przypomina o tragedii: „Święty wspaniały nasz przybytek stał się pastwą ognia, 27 VI 1941, 2000 Żydów niemieccy mordercy spalili w nim żywcem”. Ponad 55 tysięcy Żydów zamknięto w białostockim getcie.

Jego likwidacja dała początek powstaniu, największemu po powstaniu w getcie warszawskim.

Szlak Dziedzictwa Żydowskiego Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis opracowała „Szlak Dziedzictwa Żydowskiego” (www.szlak.uwb.edu.pl), który ukazuje ponad 50 miejsc związanych z białostockimi Żydami. Oto niektóre punkty na trasie szlaku: Pałacyk Cytronów (Warszawska 37) – Synagoga Samuela (Branickiego 3) – Teatr Palace (Kilińskiego 6) – Dom rodzinny Ludwika Zamenhofa (Zamenhofa 26) – Pomnik Ludwika Zamenhofa (skwer pomiędzy ulicami Białówny i Malmeda) – Tablica Icchoka Malmeda (Malmeda 10) – Pomnik Bohaterów Powstania w Getcie (Żabia) – Synagoga Cytronów (Waryńskiego 24a) – Ulica Waryńskiego (nr 1-11, po obu stronach) – Misja Barbikańska (Św.

Rocha 25) – Chanajki i Piaski (Młynowa, Grunwaldzka, Kijowska, Mławska, Cieszyńska, Angielska, Sosnowa i Rynek Sienny) – Cmentarz Rabinacki (Kalinowskiego) – Synagoga Piaskower (Piękna 3) – Pomnik Wielkiej Synagogi (Suraska) – Ratusz (Rynek Kościuszki 10) – Cmentarz żydowski (Wschodnia).

www.wrotapodlasia.pl

Białostockie judaika

Białystok w pigułce Centrum Informacji Turystycznej (www.podlaskieit.pl) opracowało program zwiedzania miasta „Spacerkiem po Białymstoku” w formie szlaku, rozpoczynającego się od Dworca PKP (Kolejowa 9), którego budynek po remoncie odzyskał swój dawny blask sprzed blisko 150 lat (1862 r.). Autorzy programu proponują następującą wędrówkę ulicami Białegostoku: kościół pw. Chrystusa Króla i św.

Rocha – Pałac Ch. Nowika (Lipowa 35) – Cerkiew św. Marii Magdaleny – Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy (Lipowa 15) – Centrum In­formacji Turystycznej (Malmeda 6) – ulica Zamenhofa – Rynek Kościuszki – Ratusz – Archiwum Państwowe – Po­mnik marszałka Józefa Piłsudskiego (Rynek Kościuszki) – Zespół Katedralny pw. Wniebowzięcia NMP (Kościelna 2) – Książnica Podlaska (Kilińskiego 16) – Pałacyk Gościnny Branickich (Kilińskiego 6) – Zespół pałacowy i Ogrody Branickich – Planty – Muzeum Rzeźby A. Karnego (Świętojańska 17) – Fabryka E. Beckera (dzisiaj galeria „Alfa”) – Kościół św. Wojciecha BM (Warszawska 46a) – Muzeum Historyczne – Centrum im. L. Zamenhofa (Warszawska 15) – Pałacyk Tryllingów.

50 51

Park Planty i ulica Warszawska g

Spacerkiem po Białymstoku

g W XVIII wieku na Plantach pasły się daniele hetmana Branickiego, później konie zaprzęgane do tramwaju kursującego po Białymstoku. Park pozostał terenem zielonym i jest dziś ulubionym miejscem spacerów białostoczan. W roku 1932, podczas wielkiego kryzysu, wojewoda białostocki Marian Zyndram-Kościałkowski wraz z ówczesnym komisarzem rządowym (a później prezydentem) Białegostoku Sewerynem Nowakowskim zainicjowali budowę miejskiego parku. W niektórych latach do prac zatrudniano 200 bezrobotnych.

Modernistyczną kompozycję parku autorstwa Stanisława Gralla wyraźnie widać na osi głównej między ulicami Mickiewicza i Skłodowskiej – zaprojektowano tam rząd prostokątnych trawników i kwietników. Pośrodku niej znajduje się basen z podświetlanymi fontannami. Białostoczanie sentymentem darzą dwie parkowe rzeźby: „Praczki” z 1938 r. dłuta S. Horno-Popławskiego i odtworzony przedwojenny pomnik psa Kawelina. Planty łącząc ogród miejski (Park ks.

Józefa Poniatowskiego przy Teatrze im. Al. Węgierki) ze Zwierzyńcem uczyniły Białystok miastem pełnym zieleni nawet w ścisłym śródmieściu.

Z Plant blisko jest na ul. Warszawską, przed wojną najokazalszą miejską promenadę. Stały tam pałacyki zamożnych żydowskich fabrykantów, którzy dorobili się w „Manchesterze Północy”. Najpiękniejszy z nich to secesyjny pałacyk Cytronów przy Warszawskiej 37 (obecnie Muzeum Historyczne). Warta obejrzenia jest też neorenesansowa kamienica Berka Polaka (Warszawska 50). Z przełomu XIX i XX w. pochodzi rezydencja w stylu eklektycznym Tryllingów przy Warszawskiej 7.

g

Drewniane Podlasie

g Wielu turystów odwiedzających Podlasie mówi, że najpiękniejsze są tu wsie, cicho położone na skrajach lasu, nad małymi strugami, z pięknymi drewnianymi, bajkowo zdobionymi domami. Kto nie ma czasu na wędrówkę po regionie, może zatrzymać się w Białostockim Muzeum Wsi. Skansen oddalony jest o 2 km od granicy Białegostoku. Odtwarza zabudowę wsi, charakterystyczną dla wschodniego Podlasia, wschodniego Mazowsza i Pojezierza Augustowsko-Suwalskiego. Zebrano w nim ponad 9 tys. eksponatów, m.in. budynki oraz przedmioty codziennego użytku: naczynia, meble, tkaniny, rękodzieło.

Muzeum wyspecjalizowało się w zabytkach budownictwa drewnianego.

Znajduje się tu ponad trzydzieści drewnianych budynków – mieszkalnych i gospodarczych, a nawet dwórek przeniesiony z miejscowości Bobra Wielka. Jest też wiele obiektów małej architektury, czyli krzyży, kapliczek, studni, uli itp. Zgrupowane są one w trzech zasadniczych sektorach: leśnym, dworskim oraz drobnoszlacheckim przysiółku.

Eksponaty te są systematycznie uzupełniane poprzez zakupy w terenie.

Na uwagę zasługują kolekcje narzędzi gospodarskich, wozów, sań czy narzędzi używanych przez wiejskich rzemieślników. Świetnie ukazują zróżnicowanie etniczno-religijne regionu. W skansenie organizowane są zajęcia edukacyjne dla młodzieży i festyny, w trakcie których można spróbować kuchni regionalnej, obejrzeć pokazy wędzenia wędlin czy tłoczenia oleju.

Podlaskie smaki i zapachy W czerwcu w Białostockim Muzeum Wsi miłośnicy niezwykle zróżnicowanego folkloru województwa podlaskiego mogą uczestniczyć w Festiwalu Zespołów Folklorystycznych. W skansenie organizowane są też festyny, w trakcie których można degustować specjały kuchni regionalnej, obejrzeć pokazy wędzenia wędlin, tłoczenia oleju oraz obejrzeć występy zespołów artystycznych. Są to:  Zielone Świątki w Skansenie – maj,  Smaki Podlasia – lipiec,  Podlaskie Ziołami Pachnące – wrzesień.

Białostockie Muzeum Wsi Osowicze, ul. Nadawki 21 tel.: +48 85 743 60 82 bmw@muzeum.bialystok.pl www.muzeum.bialystok.pl www.wrotapodlasia.pl

Białostockie Muzeum Wsi

Dojlidy Zabłudów

Juchnowiec

Supraśl

Inne białostockie szlaki tematyczne:  Szlak Kulinarny. Łączy różne lokale w mie­ście, serwujące potrawy tradycyjne, regionalne oraz atrakcje i miejsca związane z gastronomią (www.bialystok.pl).  Szlak PRL-u. Trasa turystyczna, na której znajdą się najciekawsze budowle, zespoły architektoniczne i elementy „małej architektury” okresu PRL. Twórców zainteresowały przemiany przestrzeni miejskiej Białegostoku w okresie ostatnich 20-30 lat (na stronie www.ladniej.uwb.edu.pl można pobrać świetny przewodnik po szlaku)  Białostocki Szlak Pielgrzymkowo-Turystyczny „Śladami błogosławionego ks.

Michała Sopoćki” (www.sopocko.pl).

52 53

Białostockie szlaki tematyczne g

Śladem podmiejskich rezydencji

g Po wojnie Białystok przypominał obwarzanek, cały wypalony i pusty w środku, dobrze zachowany tylko na obrzeżach. Warto wyruszyć zatem szlakiem przestronnych podmiejskich rezydencji.

Rezydencją z prawdziwego zdarzenia jest pałacyk Branickich w Choroszczy (1745-1771). W białostockiej dzielnicy Dojlidy zachował się pałac Krusensternów, później Lubomirskich, zbudowany w XIX w. w stylu neoklasycystycznym, otoczony pięknym starodrzewem. Naprzeciw znajduje się neorenesansowy pałac niemieckich fabrykantów Hasbachów, którzy we włókienniczym w XIX w. Białymstoku zbili fortunę, a potem zbankrutowali.

Przez tereny wokół Białegostoku prowadzi rowerowy szlak podmiejskich rezydencji. Zaczyna się w Bokinach, biegnie przez Turośnie: Dolną i Kościelną oraz Juchnowiec. Koniecznie trzeba zatrzymać się na dłużej w Zabłudowie, założonym przez ród Chodkiewiczów. Zaprojektowany w XVI wieku rynek i prostokątna sieć ulic zachowały niezmieniony układ. Był to ważny ośrodek reformacji, odbywały się tu synody kalwińskie, ukrywali się arianie.

W Zabłudowie znajdowała się jedna z najpiękniejszych polskich drewnianych synagog. Do dziś zachował się kościół z lat 1805-1840, wzorowany na wileńskiej katedrze pw. św. Piotra i Pawła oraz cerkiew wybudowana w latach 1847-1855. Szlak kończy się w Supraślu, miasteczku o niezwykłej historii.

Można tu zwiedzić pałac fabrykanta Adolfa Buchholtza, wybudowany w stylu eklektycznym w latach 1892-1903 (dziś siedziba liceum plastycznego).

g

Rowerowy Białystok

g Miłośnicy dwóch kółek – a jest ich w Białymstoku liczne i aktywne grono – twierdzą, że z roweru widać więcej. Aby ich głos był lepiej słyszalny, powołali Stowarzyszenie „Rowerowy Białystok” (www.rowerowy. bialystok.pl), które zgłasza uwagi do inwestycji rowerowych od projektu po oddanie ich do użytku. Opracowało też ponad 20 tras rowerowych po Białymstoku i okolicy o różnym stopniu trudności.

Najwięcej z nich prowadzi przez pobliskie okolice Białegostoku. Na wycieczkę do Białostockiego Muzeum Wsi i Jurajskiego Parku Dinozaurów w Nadawkach można się wybrać nawet z dziećmi. Podobnie na przejażdżkę po miejskim lasku Pietrasze. Ale już wyprawę na wzgórza Puszczy Knyszyńskiej można polecić tylko bardzo wytrawnym rowerzystom, fanom kolarstwa górskiego. Trasa wiedzie przez rezerwat „Krzemienne Góry” pomiędzy rzekami Supraśl i Sokołda. Podjazdy i zjazdy mają tu miejscami od 40 do 50 metrów różnicy poziomu wysokości. Tu wyznaczono fragment maratonu rowerowego Mazovia MTB, organizowanego przez słynnego kolarza Cezarego Zamanę.

Ulubiona weekendowa trasa białostoczan wiedzie z Białegostoku do Supraśla (18 km w jedną stronę). Jedziemy bezpieczną ścieżką rowerową wzdłuż szosy, mijając po drodze urozmaicony krajobraz: las, stawy, kilka wzniesień. W Supraślu jest co zwiedzać: supraski monastyr z katakumbami i Muzeum Ikon, pałac Buchholtzów. Jest też co zjeść po ciężkim wysiłku – miasteczko słynie ze znakomitej babki i kiszki ziemniaczanej.

Rowerem wokół Białegostoku Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna rekomenduje kilka innych tras wokół Białegostoku:  Bagno Krzemianka (43,4 km): Białystok – Wasilków – Sochonie – Kolonia Mostek – Rybniki – rezerwat Krzemianka – Kopisk – leśniczówka Ponikła – leśniczówka Burczak – Białystok.  Trasa prowadzi przez stary młyn w Woroszyłach do urokliwego leśnego bagna w Puszczy Knyszyńskiej, które można obejrzeć spacerując kładką.  Trakt Napoleoński i Królowy Most (46,7 km): Białystok – kolonia Grabówka – Trakt Napoleoński – Królowy Most – Supraśl – Białystok. Trasa wiedzie przez Puszczę Knyszyńska traktem, którym podobno kroczyły francuskie wojska w drodze do Moskwy w 1812 r. Odwiedzimy też Królowy Most, miejscowość u podnóża Wzgórz Świętojańskich, wspomniane w cyklu komedii J. Bromskiego „U Pana Boga...”.  Leśne jeziorka w Puszczy Knyszyńskiej i Supraśl (28,9 km): Białystok – kolonia Grabówka – Trakt Napoleoński – jeziorko k. leśniczówki Zielona – leśniczówka Krasny Las – Supraśl – jezioro Komosa – żwirownia k. Ogrodniczek – Ogrodniczki – Białystok.

www.wrotapodlasia.pl

Miasto coraz bardziej przyjazne miłośnikom dwóch kółek

Ważniejsze imprezy cykliczne w Białymstoku  Podlaskie Targi Turystyczne (marzec, organizator – Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna)  Dni Sztuki Współczesnej (maj-czerwiec, BOK)  Białysztuk – konfrontacje teatralne w Białymstoku (październik)  Międzynarodowy Festiwal Szkół Lalkarskich „Lalka-nie-lalka” (czerwiec – co dwa lata, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie)  Targi Rzeźby Ludowej, Tkaniny Dwuosnowowej i Kowalstwa (wrzesień, Muzeum Podlaskie)  Jarmark Wielkanocny Sztuki Ludowej Podlasia (kwiecień – 2 tygodnie przed świętem Wielkiej Nocy, Muzeum Podlaskie)  Białostockie Spotkania Folkowe (październik, BOK)  Ogólnopolski Festiwal „Jesień z Bluesem” (listopad, BOK)

54 55

g

Plac pełen imprez

g Po przebudowie głównego miejskiego placu wokół Ratusza, tak by przypominał bardziej ten z XVIII wieku, z czasów hetmana Jana Klemensa Branickiego, Rynek Kościuszki ożył na nowo. Nie ma weekendu, by coś się tu nie działo. Zimą montowane jest lodowisko pod zadaszeniem.

O publiczność nie ma się co martwić – Białystok to studenckie miasto, uczy się tu około 50 tys. żaków.

Instytucje kultury prześcigają się w pomysłach na uatrakcyjnienie białostoczanom i turystom czasu wolnego. Muzeum Podlaskie słynie z jarmarków, które ściągają do centrum miasta najciekawszych rękodzielników z regionu i jeszcze większą rzeszę kupujących i ciekawskich.

Najpopularniejszy jest czerwcowy Jarmark na Jana – w dniu imienin hetmana Jana Klemensa Branickiego.

Na kilka dni lipca plac przechodzi we władzę Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury, który organizuje tu „Podlaską Oktawę Kultur – Międzynarodowy Festiwal Muzyki, Sztuki i Folkloru”. Występują zespoły pieśni i tańca, orkiestry, grupy kameralne, soliści z kraju i zagranicy.

W ostatnich latach Białystok zdobył tytuł miasta tańca nowoczesnego.

Na rynku odbywają się więc taneczne imprezy, w tym tzw. taneczne bitwy. Podczas jednej z nich – „Dance Mob” – kilka tysięcy ludzi na placu odtańczyło razem prosty układ taneczny.

W mieście wiele do powiedzenia mają młodzi artyści, skupieni głównie wokół Białostockiego Ośrodka Kultury, który jest znakomitym promotorem filmowców amatorów i ich produkcji. „Filmowe Podlasie Atakuje” i „Żubroffka” – to imprezy znane w środowisku filmowym całej Polski.

Puszcza Knyszyńska i Wzgórza Sokólskie g

Kresowa szczęśliwość

g Jeśli ktoś chce się poczuć „jak u Pana Boga za piecem”, niech

Punkt Informacji Turystycznej ** Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej Supraśl, ul. Konarskiego 14 tel. +48 85 718 37 85 www.pkpk.pl

www.wrotapodlasia.pl

przyjedzie tam, gdzie kręcono tę popularną polską komedię – na Ziemię Sokólską i do Puszczy Knyszyńskiej. Zapraszamy do świata tak innego od szybkich metropolii, wolniejszego i dla wielu prawdziwszego. To, co w filmie budowało atmosferę „kresowej szczęśliwości” – wzajemna ludzka życzliwość bez względu na wyznanie i narodowość, przyroda i tradycje traktowane z należnym im szacunkiem – jest tu naprawdę obecne.

Większość turystów wraca w te strony, do wzgórz sokólskich, kościółków, cerkwi i meczetów, do Puszczy Knyszyńskiej, w której można się uspokoić i zregenerować.

Zachowało się tu wiele dziedzin sztuki ludowej i dawnego rzemiosła: kowalstwo, garncarstwo czy tkactwo dwuosnowowe. Jak to się dawniej robiło, można zobaczyć wędrując Szlakiem Rękodzieła Ludowego.

Jeśli uznacie Państwo, że czas spróbować także czegoś nowego oprócz tradycyjnych form aktywnego wypoczynku – właściciele obiektów noclegowych proponują nordic walking, paintball, park linowy, ścianę wspinaczkową, a nawet pole golfowe pięknie położone w sercu Puszczy Knyszyńskiej w Lipowym Moście.

Na dłużej trzeba zatrzymać się w Supraślu – urokliwym miasteczku o statusie uzdrowiska z XVI-wiecznym imponującym monastyrem oraz Muzeum Ikon.

Turyści mile widziani Zarówno władze Parku, jak i jedenastu gmin (Gródek, Czarna Białostocka, Szu­ działowo, Supraśl, Wasilków, Dobrzynie­ wo Duże, Sokółka, Janów, Knyszyn, Mi­chałowo, Krynki) oraz siedmiu nadleśnictw (Czarna Białostocka, Dojlidy, Knyszyn, Krynki, Supraśl, Waliły, Żednia), na terenie których rozciąga się Puszcza Knyszyńska, z każdym rokiem rozbudowują infrastrukturę turystyczną. Na 600 kilometrach szlaków turystycznych pojawiają się kolejne parkingi, wiaty, a na brzegach rzek i zalewów – plaże i pomosty. Właściciele bazy turystycznej powołali z kolei Stowarzyszenie „Puszcza Knyszyńska”, na którego stronie – www.puszczaknyszynska.pl – znajdzie­ cie Państwo aktualne informacje o noclegach, gdzie możena zjeść, jak się zabawić i jakich imprez nie przegapić.

Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej Supraśl, ul. Konarskiego 14 tel./fax +48 85 718 37 85 www.pkpk.pl 56 57

Klimaty Puszczy Knyszyńskiej g

Niezwykła sosna pospolita

g Klimat Puszczy Knyszyńskiej tworzą piękne bory sosnowo-świerkowe. Tutejsze sosny, choć z gatunku pospolitych, są wyjątkowe. Z racji występowania i głównego przeznaczenia w przeszłości, noszą również nazwę sosen supraskich lub masztowych.

Puszcza posiada niezwykle urozmaiconą i bardzo dobrze zachowaną przyrodę (23 zespoły roślinne), miejscami ma się wręcz wrażenie, że to las typu pierwotnego. Jego charakter ukształtował się w wyniku działalności lodowca. Stąd niezwykle ciekawa rzeźba terenu, liczne wzgórza moren czołowych, kemy, ozy, wspaniałe doliny puszczańskich rzek.

W 1988 roku powstał tu Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej o powierzchni blisko 75 tys. ha. Najcenniejsze fragmenty puszczy chronione są w 21 rezerwatach przyrody. Gęsta sieć rzek i strumyczków z setkami leśnych źródlisk wzbogaca dodatkowo puszczę, tworząc bajeczny krajobraz wraz z egzotycznym borem bagiennym porastającym te podmokłe tereny. Supraśl (stara nazwa – Sprząśla) jest główną rzeką Parku, która spina wszystkie drobne cieki, tworząc raj dla kajakarzy.

Nie dziwi tu też widok żubra – są tu już od ponad 40 lat, dzisiaj stado liczy ponad 50 sztuk. Będąc na szlaku można natknąć się na święte chwoje (drzewa iglaste) z zawieszonymi na nich deskami wotywnymi. To tradycyjny znak pamięci po tych, którzy tu żyli.

g

Ikony ocalałe z przemytu

g Na wjeździe do uzdrowiskowego miasteczka Supraśl już z daleka

Teatr Wierszalin Nazwa Teatru Wierszalin, wielokrotnego laureata Festiwalu Teatralnego w Edynburgu, pochodzi od prawosławnej wspólnoty religijnej skupionej w latach 30. XX w. wokół proroka Ilji czyli Eliasza Klimowicza. W Grzybowszczyźnie na zapowiadany koniec świata oczekiwało wspólnie z prorokiem kilka tysięcy wiernych. Twórcy „Wierszalina” – reżyser Piotr Tomaszuk i dramaturg Tadeusz Słobodzianek – nawiązują do mitów, wierzeń tradycji i folkloru, przetwarzając je w nowatorski teatr. Oblicze teatru cechuje niezwykła prostota, spektakle nasycone są muzyką i śpiewem, a drewniane rzeźby, figury i maski współistnieją z żywymi aktorami.

Od roku 2006 teatr działa jako wojewódzka samorządowa instytucja kultury, współprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. (www.wierszalin.pl)

widać dostojne mury obronnej cerkwi pw. Zwiastowania NMP. Legenda głosi, że bazylianom nie odpowiadało wystawne życie na dworze Aleksandra Chodkiewicza. Puścili więc z nurtem rzeki Supraśl krzyż, a ten zaprowadził ich na uroczysko Suchy Hrud. W 1503 r. rozpoczęli tu budowę obronnej cerkwi o niezwykłej architekturze, łączącej styl bizantyjski i zachodnioeuropejski gotyk. Zakonnicy zgromadzili bibliotekę z bezcennymi drukami i rękopisami (np. Kodeks supraski z XI-XII w.), w 1695 r. uruchomili przyklasztorną drukarnię, a w 1711 r. pierwszą we wschodniej Polsce papiernię. Świątynia Zwiastowania NMP słynęła z fresków, które stworzył w XVI w.

Nektarij Malar z Serbii. Cerkiew zburzono w czasie wojny, ale fragmenty malowideł zachowały się i są obecnie atrakcją Muzeum Ikon. Zajmuje ono północną część siedemnastowiecznego Pałacu Archimandrytów w odbudowanym monastyrze. Zgromadzono tu blisko pół tysiąca ikon.

Jednym z głównych źródeł pozyskiwania ich do zbiorów muzem stał się białostocki Urząd Celny, który rekwirował je przemytnikom. Najstarsze ikony pochodzą z XVIII w., przeważają te z XIX i początku XX w. Muzeum Muzeum Ikon w Supraślu robi wrażenie niekonwencjonalną scenografią, nawiązującą do klimatu Supraśl, ul. Klasztorna 1, tel./fax: +48 85 718 35 06 monastyru, oświetlonego świecami (np. cela ikonopisarza), a przy tym e-mail: muzeum.ikon@muzeum.bialystok.pl pełne jest nowoczesnych rozwiązań multimedialnych.

www.wrotapodlasia.pl

Supraśl – uzdrowisko z monastyrem w tle

Arboretum w Kopnej Górze tel. +48 85 718 31 73, +48 85 718 35 22, +48 85 718 30 22 Dojazd: ok. 26 km od Białegostoku w kierunku Krynek (przez Supraśl).

Czas otwarcia: Arboretum udostępniane jest do zwiedzania bezpłatnie w okresie od 1 kwietnia do 30 września.

Silvarium Nadleśnictwo Krynki z siedzibą w Poczopku tel/fax: +48 85 722 96 40, +48 85 722 96 41, gsm +48 694 498 299 krynki@bialystok.lasy.gov.pl Dojazd: z Białegostoku ok. 37 km w kierunku na Krynki.

Czas otwarcia: godz. 7-15, cały rok.

58 59

Cała puszcza w dwóch ogrodach g

Arboretum i Silvarium

g Arbor po łacinie oznacza drzewo. Arboretum to ogród dendrologiczny, szczególna odmiana ogrodu botanicznego, poświęcona drzewom i krzewom.

Dwudziestosześciohektarowe Arboretum w Kopnej Górze prowadzi od 1988 roku Nadleśnictwo Supraśl. Można tu zobaczyć fragmenty lasu o zróżnicowanym charakterze, od boru po ols. Można też obejrzeć założenia parkowe, gdzie eksponowane są obce gatunki drzew i krzewów oraz rośliny ozdobne.

Rosną tu jałowce, cisy, sosny, żywotniki, cyprysiki, klony, jodły i różaneczniki.

Arboretum służy zarówno celom doświadczalnym (w sąsiedztwie powstała szkółka roślin ozdobnych), dydaktycznym, jak i turystom, którzy coraz częściej szukają tutaj odpoczynku i relaksu z dala od miejskiego zgiełku. Trzy krzyże, wzniesione obok starych dębów (pomników przyrody) w południowo-zachodniej części Arboretum, upamiętniają walki powstańców styczniowych z oddziałami kozackimi nad Sokołdą. Tuż za bramą Arboretum został umieszczony duży głaz z pamiątkową tablicą poświęconą powstańcom z 1863 roku. Prowadzone w okolicy poszukiwania odsłaniają coraz więcej szczegółów i pamiątek z okresu powstania styczniowego.

Natomiast w Poczopku – w Nadleśnictwie Krynki warto wybrać się do Silvarium – leśnego ogrodu, gdzie poza leczniczymi roślinami zgromadzonymi na tzw. ziołowej trybie, można zobaczyć fenologiczny poromierz (słoneczny zegar), park megalitów czy minimuzeum historyczno-leśne. Idąc bobrową kładką i wzdłuż rzeczki Poczopówki aż do Pierekału dochodzi się do widokowej wieży, skąd widać całą bobrzą inżynierię. Mając szczęście, można podglądać jedyne na nizinach prawdziwie wolne stado żubrów.

g

Polski Orient

g Podlaski Szlak Tatarski prowadzi poprzez ziemie nadane niegdyś polskim Tatarom w XVII w. przez króla Jana Sobieskiego, zamieszkane przez ich – niegdyś dość licznych – potomków. Kontynuują oni tradycje swoich przodków oraz odprawiają religijne ceremonie w najstarszych polskich meczetach w Bohonikach i Kruszynianach (XVIII-XIX w.).

Kruszyniany to wieś nadana Tatarom przez króla Jana III Sobieskiego w XVII w. w zamian za niewypłacone żołdy w wojsku. Pozostali tu nieliczni Tatarzy nadal są wierni islamowi. Meczet można zwiedzić po umówieniu się z przewodnikiem. Co roku organizowany jest tu w sierpniu Festiwal Kultury i Tradycji Tatarów Polskich. Można wtedy skorzystać z warsztatów kulinarnych, tanecznych, spróbować jazdy konnej oraz łucznictwa.

Z Kruszynian szlak wiedzie przez Krynki do Bohonik, gdzie warto zobaczyć meczet zbudowany w 1883 roku oraz mizar – największy cmentarz tatarski w Polsce. W Muzeum Ziemi Sokólskiej w Sokółce zgromadzono kolekcję tatarskich eksponatów.

Aby poznać niepowtarzalny smak kuchni polskiego Orientu, warto zatrzymać się w Kruszynianach w „Tatarskiej Jurcie” u prawdziwych Tatarów i skosztować oryginalnych potraw, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Gospodyni – Dżenneta Bogdanowicz zdobyła wiele nagród kulinarnych za typowo tatarskie potrawy: pierekaczewnik, trybuszok, kibiny, pieremiacze, cebulniki. Meczet w Kruszynianach i wizyta z poczęstunkiem w „Tatarskiej Jurcie” znalazły się w programie wizyty w Polsce księcia Karola, brytyjskiego następcy tronu.

Krynki …prawa miejskie uzyskały w 1509 roku od króla Zygmunta Starego. Wielką rolę w rozwoju miasteczka odegrała społeczność żydowska. Dzisiaj przypomina o niej cmentarz z XVII wieku, jeden z najstarszych na Podlasiu, liczący ponad 3 tys. macew. Z trzech przedwojennych synagog ocalały dwie: Kaukaski Beht Midrasz przy ul. Piłsudskiego oraz Bożnica Słonimskich Chasydów (ul. Czysta).

Uwagę zwraca zachowany XVIII-wieczny układ miejski – sześcioboczny rynek i 12 wybiegających z niego ulic.

Gospodarstwo Agroturystyczne Tatarska Jurta Kruszyniany 58 tel. +48 85 749 40 52 gsm +48 606 603 760 www.kruszyniany.pl www.wrotapodlasia.pl

Na Szlaku Tatarskim

Warsztaty i pracownie Warsztat kowalski:  Mieczysław Hulewicz (Czarna Wieś Kościelna, ul. Sosnowa 4a, tel. +48 85 710 90 89); Pracownie garncarskie:  Jan Kudrewicz (Czarna Wieś Kościelna, ul. Sosnowa 19, +48 85 710 90 85),  Bolesław i Mirosław Piechowscy (Czarna Wieś Kościelna, ul. Piękna 27 i 27a, tel. +48 85 710 90 74),  Adam i Paweł Piechowscy (Czarna Wieś Kościelna, ul. Piękna 29, tel. +48 85 710 90 23),  Stanisław Mosiej (Czarna Wieś Ko­ś­ cie­lna, ul. Piękna 69, tel. +48 85 710 90 80); Pracownia wyrobu łyżek:  Mieczysław Baranowski (Zamczysk 10, tel. +48 85 710 93 21); Pracownie tkactwa dwuosnowowego:  Filomena Krupowicz (Janów, ul.

Sokólska 50, tel. +487 85 721 61 28),  Teresa Pryzmont (Wasilówka 19 kol., gm. Janów, tel. +48 85 721 63 690,  Helena Malewicka (Nowokolno 2, gm. Janów, tel. +48 85 721 60 62),  Ludgarda Sieńko (Janów, ul.

Sokólska 8, tel. +48 85 721 61 74).

60 61

Szlak Rękodzieła Ludowego g

Nie święci garnki lepili

g Jeszcze sto lat temu emaliowane naczynia były rzadkością. Na wsi ludzie chodzili do pobliskiego garncarza po gliniane miski, jadło się drewnianymi łyżkami, spało w ręcznie tkanej bieliźnie. Dziś wielu tęskni za tymi prostymi rzeczami. Ale tylko na Podlasiu zachowało się tak wiele dawnych warsztatów rzemieślniczych i pracowni ludowego rękodzieła. Aby je ocalić od zapomnienia, w 1994 roku Dział Etnografii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku opracował Szlak Rękodzieła Ludowego.

Pięćdziesięciokilometrowa trasa wiedzie przez pracownie garncarskie i kuźnię w Czarnej Wsi Kościelnej (latem są tu organizowane warsztaty garncarskie), warsztat tradycyjnego wyrobu drewnianych łyżek w Zamczysku, pracownie unikatowego tkactwa dwuosnowowego w Janowie i okolicznych wsiach: Wasilówce i Nowokolnie, pracownię rzeźbiarza ludowego w Sokółce oraz pracownie pisankarskie, plastyki obrzędowej i tkaniny dwuosnowowej w Lipsku nad Biebrzą. Warsztaty posiadają rekomendację Działu Etnografii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku. Można je zwiedzać w dni powszednie lub po wcześniejszym umówieniu się na wizytę.

Program wycieczki można urozmaicić pobytem nad leśnymi zalewami w Czarnej Białostockiej, Janowie lub Sokółce. Warto zwiedzić Sanktuarium w Różanymstoku oraz leśno-archeologiczny rezerwat „Krzemianka” nad zabagnioną doliną strumienia o tej samej nazwie. Z atrakcji pozaprzyrodniczych można tu zobaczyć również skansen pszczelarski i drzewa bartne oraz kopalnię krzemienia z epoki brązu.

g

Rowerem, wierzchem, kajakiem, kolejką

g Związek Gmin Puszczy Knyszyńskiej Dorzecza Rzeki Supraśl opracował i oznaczył blisko 400 km szlaków, umożliwiających turystom dotarcie do najciekawszych i najcenniejszych miejsc regionu. Wśród nich jest 120-kilometrowy szlak konny. W Supraślu od wielu lat działa klub sportowy „Sprząśla”, gdzie można nauczyć się jeździć konno. W Centrum Edukacji dostępna jest kryta ujeżdżalnia, z której można skorzystać bez obawy o pogodę przez cały rok. Prowadzone są też turnusy hipoterapii.

W pobliskim Surażkowie znajduje się największa w Polsce hodowla kladrubów – czeskiej rasy koni niemających sobie równych w powożeniu, świetnie sprawujących się w rekreacyjnej jeździe wierzchem.

Urokliwy jest też 150-kilometrowy szlak rowerowy. Rozpoczyna się na rondzie w Krynkach. Po drodze zobaczyć można omówione wcześniej Silvarium i Arboretum, zwiedzić Supraśl, odwiedzić pracownie w Czarnej Wsi Kościelnej.

Turyści bardzo sobie cenią tutejsze szlaki kajakowe: 77-kilometrowy rzeką Supraśl i dla mniej wytrwałych – 24-kilometrowy rzeką Sokołdą. Prawie cały szlak kajakowy na Supraśli przebiega przez teren parku krajobrazowego.

Jedną z atrakcji turystycznych tego regionu jest kolejka wąskotorowa w Puszczy Knyszyńskiej. Została wybudowana w 1916 r. i służyła do wywozu drewna z puszczy. Obecnie turyści po zamówieniu kursu mogą korzystać z kolejki na ośmiokilometrowym jej odcinku.

Kresowe Wędrówki  Szlak konny (120 km, pomarańczowy): Kolonia Folwarki Tylwickie – Pieńki-Waliły – Radunin-Kolonia – Kondycja – Lipowy Most – Kopna Góra – Surażkowo – Podsupraśl – Rezerwat Jałówka – Studzianki – Ożynnik – Ruda Rzeczka – Wólka Ratowiecka – Leśniczówka Ponikła – Krynice  Szlak rowerowy (149,5 km, zielony): Krynki – Kruszyniany – Sanniki – Szaciły – Nietupa – Górany – Ostrów Północny – Szudziałowo – Nowinka – Boratyńszczyzna – Kozłowy Ług – Talkowszczyzna – Kopna Góra – Surażkowo – Podsupraśl – Jałówka – rezerwat Budzisk – Czarna Białostocka – Czarna Wieś Kościelna – Karczmisko – Kopisk – Szaciły – Obrubniki – Krynice – Letniki – Sochonie – Wasilków – Nowodworce – Ogrodniczki – Ciasne – Królowy Most  Baza turystyczna: Jurowce: KRES – tel. +48 85 749 12 90, Kopce: PIEŃKI – www.pienki.pl, Krynice: KRYNICE – www.krynice.com, Lipowy Most: GOLF PARK – www.golfpark.pl, Surażkowo: RITOWISKO - www.ritowisko.com, Supraśl: SPRZĄŚLA – tel. +48 85 718-38-54, ŻUCZEK – www.zuczki.w.interia.pl, PUSZCZA – www.puszcza.pl, Zubry: WOJCIECHOWKA - www.wojciechowka.tiu.pl

www.wrotapodlasia.pl

Kresowe Wędrówki

Spotkania z Konopielką Wielkanocne kolędowanie z konopielką związane było z tradycją, która nakazywała odwiedzać domy, w których były panny na wydaniu. Śpiew kawalerów pod oknem panny rozlegał się tak długo, aż ktoś wyszedł z domu i poczęstował kolędników jajkiem, kiełbasą, czasem także kieliszkiem wódki. Konopielki trwały do drugiego dnia świąt i kończyły się polewaniem wodą w śmigus-dyngus.

Spotkania z Konopielką organizowane są w Knyszynie od dziesięciu lat, dokładnie tydzień po Wielkanocy. Od 2002 roku pojawiają się także goście z zagranicy. W sali widowiskowej i w samym mieście występują zespoły z Polski, Białorusi i Litwy. Ruszają też do pobliskich wiosek, by prezentować tę coraz rzadszą już dziś tradycję.

Knyszyński Ośrodek Kultury tel. +48 85 727 99 97 www.knyszyn.pl Stowarzyszenie „Uroczysko” tel. +48 85 743 30 89 www.uroczysko.pl 62 63

g

Uroczysko i Basowiszcza

g Jedni przyjeżdżają tu dla najlepszej na świecie kiszki ziemniaczanej, inni dla znakomitych wystaw fotografii przyrodniczej. W każdym razie warto wpisać do swego kalendarza imprezę o nazwie Uroczysko, która odbywa się co roku w Supraślu na przełomie maja i czerwca. Spotkania z Naturą i Sztuką „Uroczysko” promują wspaniałą przyrodę i wielokulturowość Ziemi Podlaskiej. Każde Uroczysko ma swój przyrodniczy temat przewodni. Były już nim m.in.: konik polski, bocian biały, wilk, sowa, orzeł, żuraw i bóbr. Podczas spotkań organizowane są imprezy plenerowe, takie jak Podlaski Festiwal Kultur, a w jego ramach m.in. Mistrzostwa Świata w Pieczeniu Babki i Kiszki Ziemniaczanej oraz Festiwal na Zdrowie, koncerty, wystawy, spektakle teatralne, spotkania autorskie, sesje przyrodnicze, rajdy i wycieczki przyrodniczo-turystyczne, spotkania z podróżnikami, pokazy filmów dokumentalnych i fabularnych, zajęcia warsztatowe. Uroczysko to także okazja do zaprezentowania mieszkańcom regionu kultury z innych części Polski i świata. Trwające przez blisko miesiąc spotkania mają charakter masowy i otwarty dla publiczności.

Innym kulturalnym wydarzeniem, z powodu którego ściągają do Puszczy Knyszyńskiej młodzi fani z całego kraju, a także zza wschodniej granicy, są „Basowiszcza”, czyli Festiwal Muzyki Młodej Białorusi. Obywają się one w sierpniu na uroczysku Boryk niedaleko Gródka i są imprezą dla prawdziwych rockmanów.

fot. J. Szymaniuk

g Nie kończący się sezon w Białowieży g Zimą, w okresie świąteczno-noworocznym, w Białowieży turystów

Centrum Turystyki Regionu Puszczy Białowieskiej*** Hajnówka, ul. 3 Maja 45 tel. +48 85 682 43 81 turystyka@powiat.hajnowka.pl www.powiat.hajnowka.pl/ctrpb www.wrotapodlasia.pl

jest często więcej niż mieszkańców. Mniejsze pensjonaty oraz gospodarstwa agroturystyczne zapełniają miłośnicy puszczańskich kuligów oraz aktywnego wypoczynku. Z całej Europy zjeżdżają miłośnicy zimowego tropienia zwierząt. Tutejsze hotele są ulubionym miejscem na konferencje naukowe i spotkania integracyjne. To nie dziwi, gdyż w Białowieży występuje największe w Polsce „zagęszczenie” profesorów – pracowników białowieskich instytutów naukowych.

Wiosną większość gości przesiada się na rowery, które do jesieni stają się podstawowym środkiem lokomocji w całej Puszczy. Sama Białowieża jest piękną puszczańską osadą, gdzie zachowało się wiele zabytków z przełomu XIX i XX w. Koniecznie trzeba zobaczyć ceramiczny ołtarz w cerkwi pw. Mikołaja Cudotwórcy, przejść się po Parku Pałacowym i mostku nad stawami czy zjeść w carskiej restauracji. W Białowieży uruchomiono turystyczne przejście graniczne z Republiką Białoruś.

Powiat hajnowski jest największym w Polsce skupiskiem ludności wyznania prawosławnego i narodowości białoruskiej. Warto więc wybrać się na Szlak Prawosławnych Świątyń i posłuchać natchnionych pieśni podczas Festiwalu Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce (w cerkwi nie używa się instrumentów, operuje się jedynie głosem). Podhajnowskie wioski zachwycają pięknem dawnej drewniej architektury i sztuką ciesielską.

Ścieżki edukacyjne w pobliżu Białowieży:  „Szlak Dębów Królewskich” (dł. 500 m) – ścieżka zlokalizowana w części lasu, gdzie znajdują się wiekowe dęby. Każde z tych drzew ma swoje imię wywodzące się od królów polskich i książąt litewskich.  „Żebra żubra” (dł. ok. 4 km) – pierwsza leśna ścieżka przyrodnicza w Polsce.

Wytyczony w latach 70, szlak prowadzi głównie przez podmokłe lasy olchowojesionowe, prezentując bioróżnorodność typów siedliskowych lasów Puszczy Białowieskiej. Ścieżka widzie przez bagniste puszczańskie zakątki, na której turyści poruszają się po kładkach. Szlak rozpoczyna się przy drodze prowadzącej do miejscowości Budy (przedłużenie ul. Zastawa w Białowieży), a kończy się przy wejściu do Rezerwatu Pokazowego Żubrów.

Punkt Informacji Turystycznej Białowieski Park Narodowy Białowieża, Park Pałacowy 11 tel. +48 85 682 97 00 bpn@bpn.com.pl www.bpn.com.pl

64 65

Pierwszy polski park narodowy g

Nie tylko największe stado żubrów na świecie

g Prawie wszyscy polscy królowie, od Władysława Jagiełły poczynając, uważali Puszczę Białowieską za najbogatsze w zwierza łowiska. Dbali oni o prawa strażników i strzelców. Dowodem tego są dokumenty podpisane przez koronowane głowy. Zygmunt August ustalił nawet karę śmierci za zabicie żubra. Niestety na skutek niekontrolowanej eksploatacji Puszczy (szczególnie w czasie I wojny światowej) w 1919 roku padł ostatni białowieski żubr.

Już w 1922 roku powstało tu leśnictwo „Rezerwat”, przekształcone następnie w pierwszy w Polsce park narodowy. Udało się odtworzyć hodowlę żubrów. Dzisiaj żyje w Puszczy ok. 450 osobników – co dziesiąty żubr na świecie. W 1979 r. Park został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. BPN chroni ostatnią na niżu Europy pierwotną puszczę, jaka przed wiekami rozciągała się w strefie lasów liściastych i mieszanych. Park zajmuje powierzchnię 10.517 ha, co stanowi 1/6 polskiej części Puszczy Białowieskiej.

Ekolodzy nieustannie dopominają się o jejgo poszerzenie.

W skład BPN wchodzą dwa obręby ochronne: Hwoźna i Orłówka oraz Ośrodek Hodowli Żubrów wraz z Rezerwatem Pokazowym, w którym można zobaczyć zwierzęta występujące w Puszczy. Warto też wybrać się na Szlak Dębów Królewskich i przejść się po szlaku „Żebra żubra”.

g

Pałacu żal

g O ile wycieczka po rezerwacie ścisłym może dać wyobrażenie o potędze i samowystarczalności pierwotnej Puszczy, to w szczegóły możemy się zagłębić zwiedzając Muzeum Przyrodnicze BPN w Białowieży, jedno z najnowocześniejszych w Polsce. Prezentowana jest tu przyroda i historia Puszczy oraz wielowiekowa działalność człowieka na jej terenie.

Narracja skonstruowana jest na zasadzie bloków problemowych np. o świecie bezkręgowców, ssakach roślinożernych (w tym żubrze), życiu podziemnym w lesie, bartnictwie itd. Wystawa ma formę dioram, co pozwala wykorzystać środki ekspresyjnego przekazu – światło, dźwięk i przestrzeń.

Sercem Białowieży jest Park Pałacowy, siedziba dyrekcji BPN. Jak głosi legenda, polana z olbrzymimi dębami przed muzeum była pogańskim gajem. Park został założony w końcu ubiegłego wieku wokół pałacyku carskiego. Po pałacowym zespole wybudowanym w 1894 r. przez cara Aleksandra III pozostały nieliczne budowle. Chociaż II wojna światowa nie zniszczyła pałacu doszczętnie, to jednak w 1958 r. władze PRL podjęły decyzję o rozbiórce zabytku. W parku znajduje się kilka zabytkowych budynków z końca XIX w., obelisk upamiętniający łowy Augusta III Sasa w 1752 r., a także zabytkowy dworek gubernatora z 1845 r. – obecnie siedziba Ośrodka Edukacji Przyrodniczej.

Zabytki Białowieży Cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy została zbudowana z czerwonej cegły w 1895 r. na planie krzyża greckiego.

Wewnątrz świątynia wyróżnia się ceramicznym ikonostasem i ołtarzami dekorowanymi orientalną majoliką. Cerkiew usytuowana jest niedaleko głównej bramy Białowieskiego Parku Narodowego. Na północny wschód od świątyni znajdują się cmentarze prawosławny i rzymskokatolicki z drewnianą kaplicą pw. św.św. Cyryla i Metodego (1873). Na cmentarzu znajdują się m.in. mogiły żołnierzy polskich poległych w 1920 r. i groby ofiar II wojny światowej.

W Białowieży znajduje się również kościół rzymskokatolicki pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, który zbudowano w okresie międzywojennym. Wewnątrz na uwagę zasługuje m.in. kaplica św.

Huberta z pięknym wystrojem z korzeni i rogów.

Punkt Informacji Turystycznej PTTK** Białowieża, ul. Kolejowa 17 tel. +48 85 681 22 95 www.pttk.bialowieza.pl

www.wrotapodlasia.pl

Muzeum Przyrodnicze i Park Pałacowy

Miejsce Mocy Radiesteci znaleźli wokół Białowieży bardzo wiele tzw. miejsc mocy – nagromadzenia ładunków dodatnich, korzystnie wpływających na organizmy żywe. Jedno z nich, przy szosie Hajnówka-Białowieża, jest oznakowane jako ścieżka dydaktyczna i prowadzi do miejsca kultu dawnych mieszkańców Puszczy – Prasłowian bądź kultur pogańskich. Rosną tu ciekawe drzewa o nietypowych kształtach, leżą głazy i kamienie tworzące kamienny krąg. W pobliżu znajduje się wgłębienie stale wypełnione wodą. Wycieczkę na piechotę z Białowieży do Miejsca Mocy i z powrotem polecamy doświadczonym miłośnikom pieszych wędrówek. Dla pozostałych optymalnym rozwiązaniem jest wycieczka rowerowa lub przejażdżka bryczką. Można też samochodem dojechać na parking za linią kolejową i stamtąd odbyć wędrówkę pieszą.

66 67

Obszar Ochrony Ścisłej oraz Rezerwat Pokazowy g

Puszcza uczy pokory

g Dwa żelazne punkty białowieskiego turystycznego programu to wycieczka po Obszarze Ochrony Ścisłej (dawny Rezerwat Ścisły) i Rezerwat Pokazowy Żubrów. Wystarczy przejść przez drewnianą bramę zaprojektowaną w stylu zakopiańskim i już jakbyśmy się cofnęli tysiące lat wstecz do pierwotnej puszczy, która niegdyś porastała ogromne obszary Niżu Europejskiego. Przyroda świetnie sobie tu radzi bez ingerencji człowieka. W rezerwacie poruszać się można tylko po wytyczonych szlakach – dla turystów dostępna jest ich czterokilometrowa trasa. Nierzadko drogę zachodzą pieszym żubry, ale najczęściej nie są zainteresowane nawiązaniem znajomości. Wejść tu można jedynie z przewodnikiem. Na drodze przeszkody – zwalone kłody, uschnięte drzewa, których nikt ich nie usuwa, bo to natura decyduje, co zrobi z obumarłymi drzewami.

Około 8,5 tys. gatunków ze świata fauny ma tu swój dom. Między innymi tak rzadkie, jak: droździk, orlik krzykliwy, zagnieździło się również kilka par czarnych bocianów.

Kto przemierzając puszczańskie szlaki nie miał szczęścia spotkać żubra, może go zobaczyć w Rezerwacie Pokazowym. W innych zagrodach można obejrzeć łosie, jelenie, sarny, dziki, watahę wilków i rysia. W rezerwacie prezentowana jest także grupa małych koni – tarpanów. Ciekawostką są żubronie – krzyżówki (hybrydy) żubra z krową. Jak się okazuje, ich potomstwo jest niepłodne. Natura jest jednak ciągle od nas mądrzejsza...

Węzeł szlaków i ścieżek turystycznych g

Wokół Narewki

Ośrodek Turystyczno-Rekreacyjny Stary Dwór ...na zalewie Siemianówka to doskonałe

g Największą puszczańską rzeką jest Narewka, która ma swoje źródło miejsce do aktywnego wypoczynku nad

wodą, znane w chwili obecnej przede wszystkim jako baza dla miłośników sportów wodnych. Dla wypoczywających turystów dostępna jest plaża o powierzchni ponad 8 tys. m2, obiekty socjalno-sanitarne (łazienki, prysznice, umywalki), trzy rekreacyjne pomosty, baza sportowa, plac zabaw dla dzieci oraz parkingi. Dla organizowania na terenie ośrodka imprez wybudowany został także amfiteatr na ponad tysiąc miejsc. Turyści wypoczywający pod namiotem lub z przyczepą campingową mogą skorzystać na terenie ośrodka z pola namiotowo-campingowego wraz z niezbędną infrastrukturą i zapleczem sanitarnym oraz możliwością podłączenia do energii elektrycznej.

Gminne Centrum Informacji w Narewce tel. +48 85 685 81 45 www.narewka.pl

www.wrotapodlasia.pl

na Białorusi. W Polsce dla kajakarzy dostępny jest 25-kilometrowy odcinek od uroczyska „Kosy Most”, przy którym wybudowano wieżę widokową.

Aby nań wypłynąć, trzeba mieć zgodę dyrekcji BPN. Narewka, mimo kilkukrotnych regulacji, zachowała swój naturalny charakter z meandrami i starorzeczami. Jest siedliskiem wielu gatunków ryb. Gdy spływ zaczniemy w Narewce – zgoda BPN nie będzie potrzebna. W Narewce można zobaczyć dom-galerię Tamary Sołoniewicz – znakomitej reporterki narodowości białoruskiej oraz żydowski kirkut, o który mieszkańcy tego wielonarodowego miasteczka nadal dbają. Krzyżuje się tutaj pięć szlaków rowerowych.

Jeden z nich prowadzi nad zalew Siemianówka – trzeci co do wielkości sztuczny zbiornik w Polsce. Już dawno został on odkryty przez wędkarzy, później żeglarzy i miłośników windsurfingu, a ostatnio kitesurferów.

Wiele tras prowadzi przez Obręb Ochronny Hwoźna BPN. „Wilczy Szlak” zaczyna się w okolicy wsi Masiewo, biegnie m.in. przez uroczysko Głuszec (dawnej ostoi głuszca) z licznie występującymi tu borami bagiennymi, miniskansenem leśnej kolejki wąskotorowej. „Carska Tropina” ciągnie się wzdłuż doliny Narewki drogą usypaną jeszcze za czasów carskich. Są tu dobrze zachowane zbiorowiska leśne – przede wszystkim grądy i olsy oraz punkt widokowy nawiązujący do tradycyjnych brogów z widokiem na nadrzeczne łąki. W Obrębie Hwoźna znajdują się dwie ostoje żubrów: „Kosy Most” i „Czoło” z platformami do obserwacji zwierzyny.

Szlak, który łączy Narew – Tyniewicze Duże – Kamień – Kuraszewo – Nowy Kornin – Nowe Berezowo – Hajnówka – Budy – Teremiski – Stara Białowieża – Białowieża – Grudki – granica państwowa między Polską i Białorusią – Państwowy Park Narodowy „Puszcza Białowieska” – Biały Lasek – Szereszewo – Prużany – Różany – Łyskowo – Nowy Dwór Świetnie oznaczony i opisany szlak z zadaszonymi miejscami do wypoczynku prowadzi w części tzw. drogą królewską, zwaną też później traktem carskim (Bielsk Podlaski – Białowieża – Szereszewo – Prużany – Różany), w otwarciu którego w 1903 r. brał udział Mikołaj II i jego małżonka Aleksandra Fiodorowna. Przy drodze można podziwiać oryginalne mostki z balustradami z czasów carskich. W 2005 roku zrekonstruowano i umieszczono na nich carski herb – dwugłowego orła, symbol dynastii Romanowów.

68 69

Białowieski Szlak Transgraniczny g

Z wizytą u Dziadka Mroza

g Na terenie dwóch krajów: Polski i Białorusi został wytyczony Białowieski Szlak Transgraniczny – szlak rowerowy po Puszczy Białowieskiej.

Po stronie polskiej liczy ok. 58 km, po białoruskiej – 60. Trasa zaczyna się w miejscowości Narew i prowadzi przez podlaskie wsie o tradycyjnej, drewnianej architekturze. Żeby przekroczyć granicę w Grudkach, należy postarać się wcześniej w konsulacie Republiki Białoruś w Białymstoku o wizę oraz ubezpieczenie. W trybie ekspresowym formalności można załatwić w ciągu jednego, góra dwóch dni.

Po stronie białoruskiej przejeżdża się nieopodal prezydenckiego kompleksu „Wiskule”, gdzie w 1991 roku podpisano porozumienie o rozwiązaniu ZSRR. Warto rozprostować nogi nad pięknym leśnym Jeziorem Ladzkim.

Na Polanie Gościnnej można się oprzeć o jeden z największych dębów Puszczy o nazwie Patriarcha, liczącym ponoć 600 lat. Dla najmłodszych turystów nie lada gratką będą odwiedziny w „dierewni” Dziadka Mroza.

Drewniana siedziba jest rzeczywiście jak by wyjęta z rosyjskiej bajki, pełna zdobień, koroneki, krasnali. Dziadek Mróz wraz ze Śnieżynką rezyduje w niej cały rok.

Stylizowane drewniane drogowskazy i miejsca przystankowe na szlaku posiadają zdobienia, nawiązujące do architektury regionu. Na tablicach dostępne są mapy oraz informacje w językach polskim i angielskim. Przy trasie zlokalizowane zostały również kioski multimedialne.

g

Brama do Puszczy

g Na skraju Puszczy Białowieskiej leży stosunkowo młode, bo zaledwie stuletnie miasto Hajnówka. Nie sposób go ominąć w drodze do Białowieży. Jest tu zresztą po co się zatrzymać. Działa tutaj jedno z najlepszych regionalnych centrów informacji turystycznej, stąd rusza kolejka wąskotorowa, architektura tutejszej cerkwi uchodzi za wzór współczesnego budownictwa sakralnego, zaś Festiwal Muzyki Cerkiewnej uznano za jedną z trzech najważniejszych imprez muzycznych w Polsce.

Wąskotorówkę zbudowali w Puszczy Białowieskiej Niemcy, zresztą katastrofalnie ją eksploatując w czasie I wojny światowej. Do lat 80. wywożono nią drewno. Dzisiaj jest oryginalną formą zwiedzania lasu. Kolejka dla turystów indywidualnych kursuje w sezonie letnim na dwóch trasach: Hajnówka-Postołowo i Hajnówka-Topiło. W Topile, dawnej osadzie drwali, można zachwycić się leśnymi stawami.

Sobór p.w. Św. Trójcy (1983) budzi podziw oryginalną architekturą.

Dach zaprojektowano w formie przenikających się wzajemnie, pofałdowanych betonowych łupin, zwieńczonych dwiema wieżami z cebulastymi kopułami. Wewnątrz uwagę zwracają ceramiczny ikonostas oraz piękne polichromie ilustrujące wybrane sceny z Nowego Testamentu, autorstwa greckiego artysty Dymitriosa Andonopulasa.

W Hajnówce działa również Muzeum Kultury Białoruskiej, w którym znajdują się wystawy dotyczące kultury mniejszości białoruskiej oraz wystawy miejscowych artystów.

Park Wodny Z myślą o turystach zmęczonych wędrówką po szlakach, zaprojektowano jeden z najmłodszych podlaskich parków wodnych. Oprócz basenu sportowego z 6 torami i basenu rekreacyjnego, Park Wodny oferuje rozbudowaną ofertę rekreacyjną: zjeżdżalnię długości 132 m, przeciwprąd, gejzer podwodny, wave ball (kula wywołująca falę), jacuzzi, ślizgawkę dla dzieci, masaż.

Park Wodny w Hajnówce ul. 3 Maja 50 www.parkwodny.hajnowka.pl

www.wrotapodlasia.pl

Hajnówka i okolice

Jedyna taka noc w roku Na przełomie czerwca i lipca w województwie podlaskim organizowanych jest kilkanaście imprez plenerowych nawiązujących do tradycji nocy świętojańskiej. Największa z nich, „Na Iwana, na Kupała”, odbywa się nad zalewem Bachmaty koło Dubicz Cerkiewnych (www.dubiczecerkiewne.pl). Nawiązuje ona do pogańskiego kultu boga Kupały – gdy wierzono, że w dniu przesilenia letniego ogień jednoczy się z wodą, żywi z duchami zmarłych, kobiety z mężczyznami. Ludzie zbierali się przy rzekach i jeziorach, palono kukłę – symbol zwycięstwa dobra nad złem, szukano kwiatu paproci, a dziewczęta plotły wianki i puszczały je na wodę – jeżeli wianek dopłynął do chłopaka, w którym się kochała dziewczyna, to za niego być może wyszła za mąż...

70

Dla duszy i dla ciała g

Festiwale śpiewającej duszy

g Od lat w regionie Puszczy Białowieskiej największym prestiżem i zaintereso-

waniem cieszą się wiosenne Festiwale Muzyki Cerkiewnej. W soborze pw. Św.

Trójcy odbywa się co roku Międzynarodowy Festiwal „Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej”, w którym biorą udział chóry z wielu państw. Religijny i duchowy charakter imprezy podkreśla honorowy patronat arcybiskupa Sawy – prawosławnego metropolity warszawskiego i całej Polski (www.festiwal.cerkiew.pl).

Trzydziestoletnią tradycją może poszczycić się Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka”, odbywający się pod patronatem artystycznym Krzysztofa Pendereckiego. Ministerstwo Kultury przyznało temu przedsięwzięciu kategorię zerową – w Polsce tak wyróżnione zostały jedynie dwie imprezy: Konkurs Chopinowski i Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”. Ze względów organizacyjnych od 2004 roku cały Festiwal odbywa się w białostockiej filharmonii (www.festiwal-hajnowka.pl).

Coraz większą popularność zyskuje letni wędrowny Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Wertep”. Jego celem jest dotarcie do miejsc, gdzie teatr Aktualny kalendarz imprez znajdziemy nigdy nie bywa. Na swoim szlaku ma małe puszczańskie miejscowości. na stronach: Finał tradycyjnie rozgrywa się w Hajnówce (www.wrtepfestiwal.pl). www.wrotapodlasia.pl i www.podlaskieit.pl W ramach Europejskich Dni Dziedzictwa we wrześniu organizowany jest Festyn Archeologiczny Zbucz-Grodzisko. Plenerowa impreza promuje wczesnośredniowieczne grodzisko w Zbuczu, którego powstanie szacuje się na drugą poł. IX w. Można tu zobaczyć walki wojów czy pokazy średniowiecznego rzemiosła (www.ugczyze.pl).

71

Siemiatycze

Siemiatycze

g

Podlasie nadbużańskie

g Południowe Podlasie leży dziś poza tranzytowymi trasami, ale to tu

Biuro Promocji Powiatu Siemiatyckiego** Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach ul. Piłsudskiego 3 tel. +48 85 655 58 56 promocja@siemiatycze.pl www.siemaitycze.pl www.wrotapodlasia.pl

tworzyła się historia regionu i Rzeczpospolitej szlacheckiej, przeważnie tej zaściankowej, dumnej i patriotycznej. Drohiczyn nad Bugiem to miasto koronacyjne i pierwsza stolica województwa podlaskiego. Każdy kamień nosi tu pamięć wielkiej historii.

Obecne pokolenie mieszkańców tego regionu w swojej aktywności gospodarczej nawiązuje do czasów największej świetności Siemiatycz w II połowie XVIII w., kiedy właścicielką miasta była wojewodzina bracławska księżna Anna Paulina z Sapiehów Jabłonowska. Przeprowadzone reformy przyniosły jej sławę w Europie. W dziele „Ustawy dla dóbr moich rządców” opisała zasady organizacji dworu, kancelarii, podała przepisy dotyczące uprawy pól, leśnictwa, bartnictwa i łowiectwa. Odwiedzał ją król Stanisław August i inni wielcy tamtej epoki – Krasicki, Naruszewicz, Kołłątaj, Staszic. Warto tu obejrzeć kościół pw. Wniebowzięcia NMP (1638); pozostałości po rezydencji ks. A. Jabłonowskiej, cerkiew, dom tamuldyczny i synagogę.

Między Niemirowem a Drohiczynem rozlewa się najciekawszy fragment doliny Bugu, zwany Podlaskim Przełomem Bugu – popularny kierunek wyjazdów weekendowych, szczególnie wśród mieszkańców stolicy.

Linia Mołotowa Umocnienia radzieckie powstałe nad Bugiem po 17 września 1939 r. na nowej granicy między Trzecią Rzeszą a Związkiem Radzieckim nazywano także „zębami Stalina”. Pomimo zaangażowania wielkich środków i względnie dobrego wyposażenia oraz informacji wywiadu, niemiecki atak 22 czerwca 1941 r. spowodował opuszczenie przez Rosjan fortyfikacji bez poważniejszego, zorganizowanego oporu. Część bunkrów została zniszczona przez Niemców, którzy sprawdzali na nich skuteczność swojej artylerii i czołgów. Pozostałe bunkry, niektóre w nadspodziewanie dobrym stanie, usytuowane są wzdłuż Bugu.

Można je oglądać jadąc trasą DrohiczynMielnik.

Polecamy imprezy w Mielniku: Muzyczne Dialogi nad Bugiem – Ogólnopolskie Prezentacje Kultury Mniejszości Narodowych, które odbywają w sierpniu oraz organizowane z rozmachem w czerwcu Dni Mielnika (szczegóły: www.mielnik.com.pl).

72 73

Cudowna Góra Grabarka g

Woda, która uzdrawia od 300 lat

g Święta Góra Grabarka to najważniejsze sanktuarium prawosławne w Polsce. Zasłynęła w 1710 roku, kiedy kilka tysięcy ludzi, którzy schronili się tu i modlili do cudownej ikony Spasa Izbawnika, ocalało z pustoszącej okolicę zarazy. Jeszcze w tym samym roku wierni wybudowali drewnianą kapliczkę, z czasem stanęła cerkiew. Po pożarze w 1990 roku ocalały jedynie dwie nadpalone ikony: Zbawiciela i św. Mikołaja oraz fragmenty Ewangelii. Znalazły się one w odbudowanej cerkwi. Na górze działa też jedyny w Polsce żeński monastyr św. św. Marty i Marii.

Dziś wielu pielgrzymów przynosi tu krzyże wotywne – jest już ich ponad dziesięć tysięcy! U stóp góry bije uzdrawiające źródełko. Wierni obmywają się namoczonymi chusteczkami, aby oczyścić się z chorób. Chusteczki rozwieszają na gałęziach drzew i brzegu. 18 i 19 sierpnia, w Święto Przemienienia Pańskiego, Grabarkę odwiedzają tysiące pielgrzymów.

Kilka kilometrów na południe nad Bugiem, między malowniczymi wzgórzami, położony jest Mielnik – jedno z pierwszych miast na Podlasiu (1501 r.). Będąc tu, warto zobaczyć ruiny gotyckiego kościoła z XVI w., grodzisko wczesnośredniowieczne z XI-XII w. na Górze Zamkowej, XVIIIwieczną plebanię, murowaną synagogę oraz drewnianą cerkiew cmentarną. W Mielniku i Niemirowie istnieje możliwość przeprawy promem na drugą stronę rzeki. Z drugiego brzegu – z Łysej Góry rozciąga się najpiękniejsza panorama na przełom Bugu.

g

Pierwsza stolica Podlasia

g Drohiczyn, dawnej potężny gród na pograniczu polsko-ruskim, dzisiaj senne, urokliwe miasteczko. Podziwiając z Góry Zamkowej piękne położenie miasta, należy pamiętać, że patrzymy na stary gród koronacyjny, jeden z czterech w Polsce – po Gnieźnie, a przed Krakowem i Warszawą.

W 1253 roku koronowano tu króla Rusi – Daniela Romanowicza, prawnuka Bolesława Krzywoustego. W 1498 r. Drohiczyn otrzymał prawa miejskie, a na początku XVI w. został pierwszą stolicą województwa podlaskiego. W XVII w. dzięki powstałemu kolegium jezuickiemu, a później kolegium pijarskiemu miasto stało się uznanym ośrodkiem szkolnictwa.

Dzisiaj w zespole poklasztornym mieści się siedziba kurii diecezjalnej i seminarium.

Malownicze okolice miasta były wielokrotnie opisywane, m.in. przez Sienkiewicza, Kraszewskiego, Żeromskiego i wykorzystywane jako plenery polskich filmów – „Kronika wypadków miłosnych”, „Nad Niemnem”, „Panny z Wilka”.

Naturalny punkt widokowy stanowi Góra Zamkowa z wczesnośredniowiecznym grodziskiem. Zabytki, które warto w Drohiczynie obejrzeć, to kościół pw. Św. Trójcy; zespół klasztorny Franciszkanów z trójnawowym późnobarokowym kościołem pw. Wniebowzięcia NMP oraz klasztor Benedyktynek z XVIII-wiecznym kościołem i piękną rokokową fasadą. W miasteczku jest też cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja Cudotwórcy.

Szlak Nadbużańskich Grodzisk To nowy szlak turystyczny w dolinie Bugu, popularyzujący najstarsze wytworzone przez człowieka formy terenu: grodziska, kurhany i cmentarzyska kurhanowe. Kształtowane przez wieki przetrwały do współczesności i nierzadko ukryte są wśród pól i gęstych lasów, z dala od obecnych siedzib ludzkich. Tak duże skupisko tych ciekawych zabytków archeologicznych jest wyjątkowe w skali kraju. Szlak ma długość blisko 41 km, oznakowany jest kolorem zielonym. Wiedzie przez nadbużańskie miejscowości, zlokalizowane w gminach Drohiczyn i Sie­ miatycze: Drohiczyn (Góra Zamkowa) – Sady – Krupice – Rogawka – Cecele – Skiwy Małe i Duże – Narojki – Miłkowice Paszki i Maćki – Lisowo – Putkowice Nagórne i Nadolne – Wierzchuca Nagórna – Bużyski.

Towarzystwo Ochrony Siedlisk „ProHabitat” www.prohabitat.pl

www.wrotapodlasia.pl

Drohiczyn – miasto królewskie

Oprócz tradycyjnych, indywidualnych lub organizowanych przez biura podróży spływów, w przypadku Bugu mamy imprezę, którą można porównać do biegania w masowych maratonach: Promocyjny Spływ Kajakowy Mielnik-Drohiczyn-Brok Spływ organizowany jest rokrocznie od roku 2001 na początku wakacji. Zaczyna się w Mielniku i kończy się po sześciu dniach w Broku. Oprócz bliskiego kontaktu z rzeką i nadbużańską przyrodą, uczestnicy zwiedzają najciekawsze miejsca w towarzystwie przewodników, którzy w interesujący sposób przybliżają historię tych terenów. Po całodniowych zmaganiach z rzeką, podczas wieczornego ogniska istnieje możliwość spróbowania smaków lokalnej kuchni przy granej na żywo muzyce. Można wybrać skróconą dwudniową wersję spływu z końcem w Drohiczynie. Więcej informacji w Starostwie Powiatowym w Siemiatyczach: ul. Legionów Piłsudskiego 3, tel. +48 85 655 25 25, www.siemiatycze.pl.

74 75

Z biegiem Bugu g

Rzeka ponownie odkrywana

g Bug, najdłuższa rzeka Podlasia, płynie najpiękniej między Niemirowem i Drohiczynem. Odcinek ten nazywa się Podlaskim Przełomem Bugu i prowadzi nim trasa każdego spływu. Bug to rzeka o wartkim nurcie, niekiedy kapryśna, mająca liczne zakola i meandry. Trzeba uważać na mielizny (oznaczone biało-czerwonymi tyczkami) i wysepki. Spływ najlepiej rozpocząć w Niemirowie. Od tego miejsca Bug nie jest już rzeką graniczną, nie są więc potrzebne zezwolenia. Na trasie spływu znajduje się wiele ciekawych miasteczek, m.in. Niemirów o bogatej historii, zabytkowy Mielnik i Drohiczyn – historyczna stolica Podlasia. Aby zrobić zdjęcia panoramy Drohiczyna, radzimy wejść na wysoki lewy brzeg rzeki.

Także rezerwaty „Wydma Mołożewska” i „Skarpa Mołożewska” ze stadami ptaków oraz pocztówkowymi widokami wprawiają w zachwyt.

W XVII i XVIII w. Bug był głównym traktem handlowym pomiędzy Wołyniem i zachodnią Europą. Dzisiaj o niewykorzystanym potencjale podlaskich rzek (oprócz Bugu dotyczy to również Narwi) świadczy spontanicznie odradzająca się żegluga pasażerska. Na podlaskim odcinku Bugu kursują dwa statki, pływające na zamówienie trasami: Drohiczyn i okolice (tel. +48 85 655 70 60, gsm +48 698 922 648) oraz Niemirów – Mielnik (gsm +48 601 414 216, 694 967 594). W 2011 r. mają ruszyć pierwsze gondole w Wojtkowicach Glinnem.

Bug odkrywają amatorzy survivalu oraz sportów niekonwencjonalnych, jak baloniarze czy lotniarze, którzy chcą zobaczyć rzekę z lotu ptaka.

g

Szlachta na zagrodzie

g Bug przestaje być rzeką graniczną województwa podlaskiego na wysokości ujścia swojego dopływu – Nurca. Kilka kilometrów w górę Nurca położony jest Ciechanowiec, jedno z najstarszych miast w regionie. Słynne ciechanowieckie Muzeum Rolnictwa w liczbie turystycznych odwiedzin ustępuje tylko obiektom Białowieskiego Parku Narodowego i Kanałowi Augustowskiemu.

W skansenie Muzeum Rolnictwa prezentowane są m.in. wschodnio-podlaskie zagrody szlacheckie. W pierwszej jego części budynki ustawiono tak, aby pokazywały przekrój całego społeczeństwa: od chłopskich jednokomorowych chałup po drewniane, ozdobne dworki drobnej podlaskiej szlachty, na neoklasycystycznym pałacu Starzeńskich kończąc. Na drugiej polanie ulokowano kilka spichlerzy i kuźnię. Integralną częścią skansenu stał się XIX-wieczny młyn wodny. W pałacu Starzeńskich z XIX w. znajduje się wystawa poświęcona historii Ciechanowca oraz ekspozycje dotyczące dziejów rolnictwa ziem północno-wschodnich. Obok znajduje się jedyne w swoim rodzaju Muzeum Weterynarii.

Wjeżdżając głębiej w powiat wysokomazowiecki zanurzamy się w świat dawnych szlacheckich przysiółków, z taką sympatią opisywanych choćby w Sienkiewiczowskiej Trylogii. Jadąc od strony Białegostoku warto po drodze zahaczyć o zabytkowy dwór Stefanii Karpowicz w Krzyżewie, pałac Kołodziejskiego w Kurowie czy dwór Glogerów w Tyborach-Kamiance.

Pod znakiem tradycji Ofertę Muzeum Rolnictwa wzbogacają cyklicznie imprezy plenerowe:  Jarmark św. Wojciecha – kwiecień  Zajazd szlachecki – czerwiec  Podlaskie Święto Chleba – sierpień  Wykopki pod Wiatrakiem – wrzesień  Ogólnopolski Konkurs Gry na Ludowych Instrumentach Pasterskich im. Kazimierza Uszyńskiego – grudzień Punkt Informacji Turystycznej w Ciechanowcu*** Plac 3 Maja 31 gsm +48 507 793 404 it@ciechanowiec.pl

www.ciechanowiec.pl

www.wrotapodlasia.pl

Ciechanowiec i jego muzeum

Białystok – ścieżki rowerowe

76 77

www.wrotapodlasia.pl

Suwałki – ścieżki rowerowe

78 79

Skategoryzowane Punkty Informacji Turystycznej (włączone do Polskiego Systemu Informacji Turystycznej) Augustów

Choroszcz

Knyszyn

Centrum Informacji Turystycznej ****

Punkt Informacji Turystycznej Miejsko-Gminne Centrum Kultury w Choroszczy

Centrum Informacji Turystycznej Urząd Miejski w Knyszynie

www.augustow.eu

Białowieża Punkt Informacji Turystycznej Białowieski Park Narodowy Park Pałacowy 11 tel. +48 85 682 97 00 bpn@bpn.com.pl www.bpn.com.pl

Punkt Informacji Turystycznej PTTK ** ul. Kolejowa 17 tel. +48 85 681 22 95 pttk@pttk.bialowieza.pl www.pttk.bialowieza.pl

Punkt Informacji Turystycznej ** Szkolne Schronisko Młodzieżowe „Paprotka”

ul. Sienkiewicza 29 tel. +48 85 719 14 31 kultura@choroszcz.pl www.kultura.choroszcz.pl

Ciechanowiec Punkt Informacji Turystycznej w Ciechanowcu *** Plac 3 Maja 31 gsm +48 507 793 404 it@ciechanowiec.pl www.ciechanowiec.pl

Czarna Białostocka

Kurowo 10 tel. +48 85 718 14 17 npn@npn.pl www.npn.pl

Drohiczyn Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury

Białystok

ul. Kolejowa 9, lok 10 tel. +48 85 673 35 75 obiezyswiat@autograf.pl www.ksiegarniaobiezyswiat.bialystok.pl

Bielsk Podlaski Urząd Miasta Bielsk Podlaski

Kurowo

ul. Towarowa 9 tel. +48 85 873 04 18 gci@czarnabialostocka.pl www.czarnabialostocka.pl

Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi

Punkt Informacji Turystycznej Dworzec PKP

Krzywe 82 tel. +48 87 56 32 562 gsm +48 510 992 672 turystyka@wigry.org.pl www.wigry.win.pl

Gminne Centrum Informacji *

ul. Kraszewskiego 13 tel. +48 85 65 57 069 domkultury@drohiczyn.pl

ul. Malmeda 6 tel. +48 85 732 68 31 cit@podlaskieit.pl www.podlaskieit.pl

Krzywe Centrum Informacji Turystycznej *** Wigierski Park Narodowy

Punkt Informacji Turystycznej Narwiański Park Narodowy

ul. gen. Waszkiewicza 6 tel. +48 85 681 25 60 sm@paprotka.com.pl www.paprotka.com.pl

Centrum Informacji Turystycznej Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna

ul. Rynek 39 tel. +48 85 727 99 88 cit@knyszyn.pl www.knyszyn.pl

Drozdowo

tel. +48 86 219 21 75, kom. 606 420 429 ul. Główna 52, 18-421 Piątnica lpkdn.drozdowo@wp.pl

Hajnówka Centrum Turystyki Regionu Puszczy Białowieskiej *** ul. 3 Maja 45 tel. +48 85 682 43 81 turystyka@powiat.hajnowka.pl www.powiat.hajnowka.pl/ctrpb

Kleszczele Centrum Turystyki i Kultury „Hładyszka” **

ul. Kopernika 1 tel. +48 85 731 81 88 um@bielsk-podlaski.pl

ul. 1 Maja 19 tel. +48 85 681 80 54 gsm +48 502 679 671 kleszczele@e-kultura.pl

www.bielsk-podlaski.pl

www.kleszczele.pl

Lipsk Punkt Informacji Turystycznej Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Lipsku ul. Rynek 23 tel. +48 87 642 35 86 mgok@lipsk.pl www.kultura.lipsk.pl

Łomża Centrum Informacji Turystycznej NARWIA.PL *** ul. Sienkiewicza 10/17 tel. +48 86 216 48 39 gsm +48 608 629 519 cit-narwia@o2.pl www.narwia.pl

Malesowizna Punkt Informacji Turystycznej ** Suwalski Park Krajobrazowy Malesowizna 24 tel. +48 87 569 18 01 zarzad@spk.org.pl www.spk.org.pl

Mielnik Punkt Informacji Turystycznej Urząd Gminy Mielnik ul. Piaskowa 38 tel. +48 85 65 65 872 www.mielnik.com.pl

www.wrotapodlasia.pl

Rynek Zygmunta Augusta 44 tel. +48 87 643 28 83 it@augustow.eu

Nowogród

Siemiatycze

Punkt Informacji Turystycznej

Informacja Turystyczna Miasta i Gminy Nowogród

Biuro Promocji Powiatu

Muzeum Wigier WPN ***

Siemiatyckiego**

Stary Folwark 50

ul. Łomżyńska 41 tel. +48 86 217 55 45 itnowogrod@poczta.onet.eu www.nowogrod.com/it

Osowiec Twierdza Punkt Informacji Turystycznej Biebrzański Park Narodowy ****

Starostwo Powiatowe

tel. +48 87 563 01 52

w Siemiatyczach

muzeum.wpn@wigry.org.pl

ul. Piłsudskiego 3 tel. +48 85 655 58 56

Strękowa Góra

promocja@siemiatycze.pl

Punkt Informacji Turystycznej Lokalna Organizacja Turystyczna „Brama na Bagna”

www.siemiatycze.pl

Osowiec-Twierdza 8 tel. +48 85 738 30 35, 738 06 20 w. 243 it@biebrza.org.pl

Punkt Informacji Turystycznej Społeczne Muzeum Ziemi

bramanabagna@op.pl

www.biebrza.org.pl

Sokólskiej

www.bramanabagna.pl

Puńsk Centrum Informacji Turystycznej Urząd Gminy Puńsk

Sokółka

ul. Piłsudskiego 2 tel. +48 85 711 24 35 www.sokolka.pl

Supraśl Punkt Informacji Turystycznej ** Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej

Centrum Międzynarodowej Informacji

ul. Konarskiego 14

www.cit.ugpunsk.pl

Kulturalno-Turystycznej ***

tel. +48 85 718 37 85

Centrum Informacji Turystycznej Urząd Gminy Przerośl ul. Rynek 7 tel. +48 87 562 72 30 www.przerosl.eu

Suwałki

ul. ks. K. Hamerszmita 16 tel. +48 87 563 05 38 www.cmikt.pl

Punkt Informacji Turystycznej Ośrodek Wypoczynkowy „Biebrza”**

Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna ul. Kościuszki 82/7 tel. +48 87 566 58 72

www.ziemia-sejnenska.pl

Punkt Informacji Turystycznej Sejneńskie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami ul. Piłsudskiego 28 (Pałac Biskupi – parter) tel. +48 87 652 17 55 informacja.turystyczna@sejny.home.pl www.muzeum.sejny.pl

www.pkpk.pl

Sztabin

Sejny

ul. Wojska Polskiego 60b tel. +48 87 516 34 00 biuro@ziemia-sejnenska.pl

sekretariat@pkpk.pl

cmikt@cmikt.pl

Centrum Informacji Turystycznej ** Stowarzyszenie „Ziemia Sejneńska”

80

Strękowa Góra 24 tel. +48 85 738 43 33

ul. Mickiewicza 23 tel. +48 87 516 10 79 cit@cit.ugpunsk.pl

Przerośl

80

www.wigry.win.pl/mw

sirt@suwalki-turystyka.info.pl www.suwalki-turystyka.info.pl

Stary Folwark

ul. Polna 50 tel. +48 87 641 21 79 gsm +48 603 225 100 biuro@turystyka-biebrza.pl www.turystyka-biebrza.pl

Tykocin Urząd Miasta w Tykocinie

Punkt Informacji Turystycznej*

ul. Złota 2

Wigierskie Stowarzyszenie

tel. +48 85 718 16 27

Turystyczne Stary Folwark 3 tel. +48 87 563 77 22 gsm +48 604 179 877 wst1@tlen.pl www.wigry.win.pl/wst