Voegen, een belangrijK onderdeel Van Het tegelwerK

Voegen, een belangRijk onDeRDeel Van Het tegelweRk: deel 1: Vlekken en VOegBreedtes

Als technisch adviseur word ik altijd graag VOORAF betrokken bij de talloze tegelkwesties die er nu eenmaal zijn: tegelwerk is vakwerk, juist omdat het niet alleen maar werk van de ‘handjes’ is, maar vooral van het hoofd. Consumenten en niet-leden – bij BOVATIN ben of word je door dit blad te lezen en van het cursusaanbod gebruik te maken nu eenmaal bijna ‘vanzelf’ vakman – bellen vooral vaak achteraf, als het werk gedaan is. En er iets mis is. Opvallend: onze leden bellen meestal vooraf… En dan gaat er dus veel minder mis! Deze en volgende editie neem ik een paar zaken met u door die mis kunnen gaan met een vaak onderschat onderdeel van het tegelwerk: de voeg. Onderschat, omdat iedere leek er wat van kan vinden – en vaak nog terecht ook.

dE LAsTIGE ROL VAN dE TEcHNIscH AdVIsEUR…

er is een groep mondige klanten ontstaan die het klagen-achteraf tot een standaard herhaling van prijsonderhandeling heeft verheven… vaak ‘boomers’, niet zelden met een ambtelijke achtergrond, altijd met een rechtsbijstandsverzekering… en heel veel tijd. in theorie maakt het voor mijn rol niet uit: ik beoordeel de materie aan de hand van de regels, niet aan de hand van hoe aardig iemand is. Maar ja, ik heb wel het hart van een tegelzetter… en ik ben toch een paar keer bij een tegelzetbedrijf met showroom geweest waar een klant ruimhartig zijn rechtsbijstandsverzekering aansprak, met als enig doel om de afgesproken prijs achteraf naar beneden te krijgen – ongeacht de kwaliteit van het tegelwerk. de showroom viel eigenlijk alleen maar naïviteit te verwijten: er was gewoon in goed vertrouwen geleverd en gewerkt. Niet iedere waarschuwing (‘let op, dit is natuursteen! dat is een levend materiaal, met kleur- en maatverschillen’) was dus schriftelijk vastgelegd. een incidentele afwijking van de norm is altijd wel te vinden, en dan praat zo iemand makkelijk een deel van de prijs af. Je wilt als bedrijf tenslotte ook geen ‘gedoe’… ik gebruik een ander voorbeeld, waar voegbreedtes aan de orde zijn. en waar de consument in dit geval gewoon een strakkere voeg had verwacht.

ik neem u voor mijn eerste voorbeeld dan ook met gemengde gevoelens mee in het toch wat minder ‘dankbare’ deel van mijn werk: het deel waarin ik de gebruiker, ten koste van de tegel-

deze foto laat de vervuilde voegen goed zien. deze voegen dienen goed zuiver gekrast of weggeslepen te worden, zodat ze opnieuw kunnen worden gevuld.

zetter, gelijk moet geven. Waarbij objectief gezien de Url geldt, maar ook gewoon die ene vraag: zou je het bij jezelf ook zo maken …? ik weet het, dat is een vraag die een vakman ronduit irritant vindt. Maar ik heb ‘m geleerd van een tegelzetter, die dat aan zijn medewerkers vroeg wanneer die aan de telefoon hingen omdat er een ‘onredelijke’ klant over hun werk klaagde. en die medewerkers belden op een gegeven moment niet meer: ze wisten toch dat als hun antwoord ‘Nou, nee…’ was, ze het werk er weer uit mochten kloppen…

VLEKKEN IN dE VOEGEN

een paar voorbeelden van vlekken in voegen. Maar – de ene vlek is de andere niet: de oorzaken kunnen behoorlijk divers zijn. Hoe dan ook: de hotelier vindt het vervelend dat hij negatieve reviews krijgt, want zijn gasten vinden de voegen ‘vies’.

de voegen in de badkamer waren reeds bij oplevering verkleurd. de tegelzetter heeft de voegen vervolgens tweemaal laten schoonmaken. dit hielp niet. sterker nog: de voegen zijn nog erger verkleurd en sommige voegen zijn inmiddels uitgesleten, wat ook te zien is als de tegels (zoals dat bij beoordeling hoort) bij daglicht – geen strijk- of tegenlicht - met het blote oog en vanaf 1,5 meter worden beoordeeld. Hij is bereid een en ander te herstellen, maar de vraag van beiden is: hoe?

de vlekken bij deze voegen zijn ontstaan door een onzorgvuldige verwerking van de voegmortel.

…maar deze vlekken zijn duidelijk ontstaan door chemische reacties. er zijn veel redenen waarom voegen kleurverschil kunnen laten zien:

1. een verschil in vochtgehalte tijdens de droging (bijvoorbeeld door onvolledige droging, of juist door vochtopname door volledige of gedeeltelijke bevochtiging) 2. de aanwezigheid van kalkuitbloeing of zouten (wat je vooral goed ziet bij donkere voegen) 3. veranderingen in de mortelsamenstelling. 4. de voegmortel is niet compatibel met de lijmmortel en/of de wandtegels. (kan met het gebruik van verschillende merken samenhangen) 5. de heersende klimaatvoorwaarden tijdens de afwerking en droging zien niet goed 6. er is sprake van overmatig vocht in de ondergrond 7. vervuiling in de voeg 8. een onregelmatige voegdiepte.

ook de manier waarop gevoegd is kan verkleuringen opleveren:

1. Mineralen in de voegmortel hebben chemisch gereageerd. 2. de mineralen in de toegepaste wandtegels kunnen ook reageren op de voegmortels. 3. Niet verwijderde vervuiling in de open voegen, zoals lijmresten. 4. te nat afgewassen. spoelwater heeft over de voegen gelopen. 5. een verstoord hydratatieproces.

Hoe werkt dat dan: de witte (meestal kalk)uitslag kan het gevolg zijn van het uitbloeien en uitspoelen van vrije kalk uit de toegepaste voegmortel. belangrijke oorzaak is dat na het inwassen het carbonatatieproces niet optimaal is verlopen door de aanwezigheid van te veel vocht. de in de mortel aanwezige vrije kalk is daardoor niet volledig omgezet in een niet-wateroplosbare kalk. Wanneer de vrije kalk naar het voegoppervlak migreert en daar neerslaat zal het alsnog overgaan in calciumcarbonaat door de co2 uit de buitenlucht.

ook mogelijk: als er erg veel water op vers voegwerk terechtkomt, overstromen de poriën. dan vindt er kalkafzetting plaats in de vorm van heel fijne witte puntjes. deze geven het voegoppervlak een witte of witgrijze kleur.

cONcLUsIE a. Bij de witte wandtegels;

de vlekjes die ik waarneem, wijzen op een vervuiling in de toegepaste voegmortel. dit kunnen lijmresten zijn, maar ook ijzerelementen in de mortels(!). deze hebben chemisch gereageerd (oxidatie) in combinatie met zuurstof uit de buitenlucht. daarnaast hebben er zich schoonmaakactiviteiten voorgedaan. dit met een sterk zuur schoonmaakmiddel… Mogelijk hebben de schoonmaakactiviteiten het probleem behoorlijk verergerd. aanmaakwater voor de toegepaste mortel kan niet de oorzaak zijn. tijdens mijn bezoek heb ik het kraanwater gemeten op pH. de pH-meting gaf een waarde af van 7,7 wat gezien mag worden als normaal.

b. Bij het overige tegelwerk;

de vlekvorming van de grijs gekleurde voegen is uitslag van kalk. Witte uitslag is het gevolg van het uitbloeien en uitspoelen van vrije kalk uit de toegepaste voegmortel. belangrijke oorzaak is, dat na het inwassen, het carbonatie proces niet optimaal is verlopen, door de aanwezigheid van veel vocht. de in de mortel aanwezige vrije kalk is daardoor niet volledig omgezet in een niet-wateroplosbare kalk. Wanneer de vrije kalk naar het oppervlak migreert en daar neerslaat zal het alsnog overgaan in calciumcarbonaat door de co2 uit de buitenlucht. als er erg veel water op vers voegwerk/ tegelvloer terechtkomt, overstromen de poriën. dan vindt er kalkafzetting plaats in de voegen en op de vloertegels.

Zelf heb ik de kalkvlekken (wat zichtbaar is op de vloertegels) kunnen verwijderen met een schoonmaakazijn. er kan dus met de groots mogelijke zekerheid vastgesteld worden dat het om calciumcarbonaat gaat.

sOMs WEL, sOMs NIET…?

bij een ander project liep ik tegen nog twee factoren aan. Zo was in een gedeelte waar direct op de ondergrond was gewerkt, geen kleurverschil, en daar waar op Metalstud was gewerkt, wel verschil. en bij het ene type wandtegels waren er problemen, met het andere type niet. is de tegelzetter dan verantwoordelijk? Ja, want beginnen met het werk is het accepteren van de ondergrond en de materialen. en dus is het soms verstandig om bijzondere combinaties van materialen vooraf te testen!

VOEGBREEdTEs: WAT Is WANNEER REdELIjK?

ik schreef hierboven al: tegelwerk moet allereerst visueel beoordeeld worden bij daglicht – geen strijk- of tegenlicht - met het blote oog en vanaf 1,5 meter. Want zowel het produceren van ondergronden, tegels en het verwerken ervan blijft mensenwerk… Maar wij moeten als tegelzetters wel kunnen uitleggen waarom ons werk goed is. en dan is er – de Url 35-101 UitvoeriNgsricHtliJN voor Het aaNbreNgeN vaN WaNd- eN vloertegels iN regUliere biNNeNtoepassiNg‘, dag en nacht te vinden op de bovatiN-website. Zodat er meer is dan alleen de mening van de klant tegenover de nóg zo professionele mening van de tegelzetter; meningen zijn immers bij de rechter niet zo veel waard.

in dit geval werd ik gevraagd voor een onafhankelijke expertise, betreffende vloertegelwerk. volgens het uitvoerende aannemersbedrijf (geen bovatiN-bedrijf, want dan kan ik niet op als onafhankelijk expert optreden) zijn de tegelvloeren voldoende goed gelegd. eventuele oneffenheden zijn volgens het bedrijf normaal, dan wel noodzakelijk om oneffenheden in de ondergrond en eventuele maatverschillen in de tegels op te vangen. van 1,5 meter zag de vloer er goed uit.

de klant zat hier toch wat anders in. ‘Hij had betaald voor vakwerk, en kijk nu die voegen toch eens… alles was ongelijk, en dat met zulke dure tegels…’ ik heb de gehele vloer nagelopen en bij opvallende plaatsen, de voegbreedtes gecontroleerd. gezien de beoordeling van de toegepaste materialen ga ik uit van tegelgroep 2. groep 2 is ‘tegelwerk met voegbreedte 2-6 mm’ (in tabel 9 van de Url 35-101), het onderling verschil ten opzichte van het voorgeschreven tegelpatroon mag ten hoogste 1,5 mm bedragen, bij boven respectievelijk naast elkaar gelegen tegels. de voegbreedtes variëren hier tussen de 2 en 2,5 mm. dit verdient volgens de Url (en ook volgens mij…) geen afkeuring. de voegbreedtes hebben dus onderling géén grotere afwijking dan de toegestane afwijking van 1,5 mm. de klant heeft dan ook geen korting kunnen bedingen… ■

Volgende editie: vuile epoxy en – hoe ‘diep’ mag een voeg zijn…?