micromozAïeK

Micromozaïek omdat het kleiner en fijner kan…

Vorige editie publiceerden we een artikel over figuratief (‘levensecht’) mozaïekwerk en wat dat aan de esthetiek van een huis kon toevoegen. En door de reacties die we op dat artikel ontvingen, dachten we een (klein) stapje verder te gaan, naar een type mozaïek dat eigenlijk niet zo bekend is. Natuurlijk, glasmozaïek kent u, maar micro-mozaïek, met de ‘smalti filati’? Of u de techniek als tegelzetter gaat gebruiken weten we natuurlijk niet, maar – wel goed als u van het bestaan afweet… Wij kenden het niet. Totdat we onlangs in Venetië tegen een tweetal ongekende meesterwerkjes aanliepen… Vooral de Belgisch hardstenen presse-papier met een voorstelling erop van een bij de schrijver Plinius vermelde Griekse schildering door Sosus van Pergamum - waarvan het origineel in Pompeï te vinden is - zorgde voor een momentje van hebzucht...

Oorsprong

Volgens de overlevering werd het eerste micro-mozaïek besteld omdat een zekere paus er genoeg van had dat de fresco’s van diverse kerken steeds beschadigd raakten doordat delen van het schilderwerk van het (vochtgevoelige) stucwerk viel… en er werd een nieuwe mozaïekstijl ontwikkeld. Uit het leerboek mozaïek:

“In de wereld van mozaïek staat smalto voor bijzonder briljant, volledig ondoorzichtig, meestal bereid door toevoeging van kristallijn materiaal (corpo) en gekleurd materiaal (anima) aan het kleurloze of gekleurde versmolten glas. Deze smalti bieden een breed scala aan tinten (enkele duizenden) met duidelijke voordelen ten opzichte van de enkele tientallen tinten glaspasta’s. Bij de algemene glasproductie staat deze voor email (redactie: enamel), wat een intens gekleurd, laagsmeltend (het wordt zachter dan het dragermateriaal) materiaal is, meestal ondoorzichtig (maar ook doorschijnend of transparant) glas dat wordt gebruikt als decoratie of om gouden, zilveren of koperen voorwerpen te bekleden, evenals geblazen glas en keramiek.” Werkwijze

De smalti zijn in de praktijk stroken getrokken glaswerk, in talloze kleuren of zelfs over de lengteas combinaties van kleuren of met een andere kleur in het midden, die gebroken worden tot korte stukjes micro-mozaïek ofwel tessarae. Zo kon men, nog meer dan met het traditionele natuursteen-mozaïek, een eindeloze combinatie van kleuren gebruiken, en met dit kleurverloop de werkelijkheid nog meer benaderen, zelfs op de vierkante centimeter. Deze techniek, die dus al in het Byzantijnse rijk (330 – 1453 na Chr.) toegepast werd, werd uiteindelijk vooral voor sieraden toegepast. Maar ook grotere objecten en voorstellingen werden soms met deze techniek vervaardigd.

Het werk begint meestal op een bakvormige metalen plaat (of, zoals bij onze presse-papiers, in Belgisch hardsteen) , waar een pasta met een lange open-tijd in gesmeerd wordt. In deze pasta schetst de kunstenaar alvast de voorstelling die hij wil maken.

→

Tegenwoordig print hij zijn tekening of de te reproduceren foto uit en legt die op het werk. Daarna worden de smalti op kleur gelegd, en wordt een voor een de tessara afgebroken door eerst een incisie in de smalti te maken, en daarna het stukje af te breken. Centimeter voor centimeter knipt hij stukjes uit de foto, die hij vervangt door het samenspel van de tesserae. Natuurlijk zijn de smalti te koop, maar wie kleurkritischer is, wil natuurlijk zijn eigen kleur of kleurcombinatie samenstellen; in feite net zoals de kunstenares in het artikel in de vorige editie van dit blad haar eigen tegels creëerde. En ook bij de smalti is het maken van de juiste kleuren de kern van het vakmanschap!

Afwerking

Zodra de compositie voltooid is, worden met een houten blok alle tessarae op gelijke hoogte/diepte gedrukt. Vervolgens wordt met gesmolten was het geheel bedekt, en vindt het polijsten van het oppervlak plaats met steeds fijner schuurpapier, en uiteindelijk met een polijstpoeder. Tot slot wordt het werk met een laatste waslaagje afgewerkt.

Een paar werkjes zoals afgebeeld betekenen simpelweg een paar maanden werk. Dus, wie een meterprijs opvraagt, kan zijn borst natmaken… De werkjes in Venetië bleven bij de antiquair. Niet omdat we ze niet wilden hebben, maar – de prijs van deze presse-papiers lag zo rond de € 2.600,-. We houden het er maar op dat we anders extra hadden moeten betalen voor het overgewicht van de koffers… ■

Met dank aan:

www.AntichitàAlGhetto.com , Venetië Het Victoria & Albert Museum, Londen MostlyGlass.com