#7 • van 12 februari t/m 18 februari 2011 • prijs € 1,40
Massafinanciering kunstproject Sochi
Vluchtelingenflat (kommunalka) in Grozny, hoofdstad van Tsjetsjenië. Gezinnen met kinderen delen één kamer. Er is geen water.
8
v
Het Sochi Project Gefinancierd door een groot aantal kleine donateurs reizen Rob Hornstra en Arnold van Bruggen twee keer per jaar naar het Russische stadje Sochi, waar in 2014 de Olympische Winterspelen zullen worden gehouden. door Hans van Wetering Foto’s rob hornstra illustratie deborah van der schaaf
f o t o ’ s r o b h o r n s t r a , c o u rt e s y f l at l a n d g a l l e r y
C
rowdfunding is hip. Had tot een paar jaar geleden vrijwel niemand van het begrip gehoord, inmiddels kun je geen krant opslaan of er staat wel iets over in. Voor wie het desondanks gemist heeft: crowdfunding is financiering van een artistiek project – een film, een cd of een boek – , maar ook van journalistieke projecten en zelfs verkiezingscampagnes (veertig procent van Barack Obama’s campagne werd op deze wijze gefinancierd) door een grote groep kleine, meest anonieme ‘donateurs’. Het internet speelt bij deze massafinanciering een sleutelrol. Op Amerikaanse sites als Kickstarter (film, dans, theater), Indiegogo (film, literatuur, games) en Spot.Us (journalistiek) kan worden ingetekend op een keur aan projecten. Donatie is in principe belangeloos, maar soms krijgen donateurs iets kleins terug: de eigen naam op de aftiteling van de film, een tussentijds product met korting. De belangrijkste return on investment lijkt echter te bestaan uit een gevoel van ‘betrokkenheid’ bij het betreffende project; het idee dat je
door een kleine bijdrage iets moois steunt en mogelijk maakt. Ook in Nederland heeft crowdfunding inmiddels voet aan de grond gekregen, met sites als Voordekunst, Sellaband en Fashionstake. Vernieuwende journalistiek
Dat crowdfunding ook hier voor opmerkelijke resultaten kan zorgen, bewijzen fotograaf Rob Hornstra en journalist/documentairemaker Arnold van Bruggen met The Sochi Project. Gefinancierd door een groot aantal kleine donateurs reizen Hornstra en Van Bruggen twee keer per jaar af naar de Kaukasus om de veranderingen te documenteren in het subtropische Russische stadje Sochi waar in 2014 de Olympische Winterspelen zullen worden gehouden. Via de website van het project kunnen geïnteresseerden de voortgang van het project volgen. Hier zijn tussentijdse reisverslagen te lezen, foto’s en filmpjes te zien, en wordt de bezoeker via tweets op de hoogte gebracht van de laatste gebeurtenissen en publicaties. De publicaties die het prov
> 9
WO II-veteraan en oud-KGB-agent Nikolaj Felipovitsj Khokhlov (89) in Sochi
ject voorbracht – onlangs verscheen het prachtige Empty Land, Promised Land, Forbidden Land, een verslag van vier jaar reizen door Abchazië – wonnen al een aantal prijzen, waaronder eind januari de Canonprijs voor vernieuwende fotojournalistiek in de Zilveren Camera-competite. Hoe kwamen ze er eigenlijk toe om hun project op deze manier te financieren? Arnold van Bruggen: ‘We waren in 2006 al in de Kaukasus en wilden opnieuw daar naartoe. Zochten mogelijkheden om dat te doen. Toen werd bekend dat in Sochi de Olympische Spelen zouden worden gehouden. Poetin presenteerde dat als een showcase van het moderne Rusland. En dat contrasteerde zo met wat hoe wij het gebied kenden, dat we meteen zagen dat het een mooi idee was om daar zo’n lang project te doen; om vijf jaar lang dat gebied te volgen en in kaart te brengen. We wisten tegelijk natuurlijk ook dat geen enkele krant of tijdschrift het geld of de mogelijkheden had om ons daarin te ondersteunen. In diezelfde tijd zagen ook crowd10
v
funding websites als Kickstarter en Spot.Us het licht, die vormden voor ons een inspiratiebron.’ Toch zijn jullie een andere weg gegaan. In plaats van jullie project te presenteren op een platform als Spot.Us maakten jullie een eigen website. AvB: ‘Het gaat op sites als Spot.Us meestal om financiering van een enkele reis, van een enkel product. Wij wilden echter een langjarig project doen, met heel veel producten. Dan moet je op zo’n site een bedrag van vijf ton of zo gaan aanvragen en daar zijn die websites niet voor bedoeld. We wilden bovendien echt een eigen medium oprichten, dat is de website geworden. De donateurs kunnen daar naartoe gaan, verhalen lezen. Worden op de hoogte gebracht van waar we mee bezig zijn. Donateurs gaan zo ook echt een onderdeel van het project vormen.’ Hebben jullie eigenlijk enig idee wie die donateurs zijn? Rob Hornstra: ‘Het is een mix. De eerste cirkel
is familie, daaromheen is het heel divers. We googlen wel eens. Dan zie je: die komt vanuit de hoek van journalistiek, die vanuit de hoek van de fotografie. Er zijn ook donateurs in Amerika. Dat zijn vooral verzamelaars.’ Op de website zie ik tussen de donateurs ook de beroemde fotograaf Martin Parr staan. RH: ‘Hij ruilt fotoboeken. Het boek dat we vorig jaar over sanatoria hebben gemaakt, wilde hij hebben, maar dat was alleen voor donateurs beschikbaar. Hij moest dus donateur worden om het boek te bemachtigen. Hij heeft dit jaar trouwens zijn donateurschap niet verlengd. Dat is dan weer jammer.’ Zijn er ook donateurs die jullie met meer willen helpen dan alleen met geld? RH: ‘In het begin zeker. Mensen gaven ons bijvoorbeeld allerlei advies over hoe je zo’n donateursysteem financieel-administratief regelt. En we hebben ook in Amsterdam woonachtige donateurs die uit het gebied komen, die met ons willen praten, die hun contacten met ons willen delen.’
Zhemchuzhina (1978) is een groot Sovjet-hotel aan het strand van Sochi. Het heeft 956 kamers, acht restaurants, veertien bars, twee nachtclubs, shops, een zwembad en een theater.
Stripteasedanseres Aliona wacht tot ze kan beginnen in het nachtrestaurant van hotel Zhemchuzhina in Sochi
Arnold van Bruggen: ‘Het zal technisch allemaal wel klaar komen in Sochi, maar het veiligheidsrisico is groot en zal steeds meer op de voorgrond dringen. De Spelen worden georganiseerd in een gebied met enorme contrasten.’
Misschien Russische les willen geven? RH: ‘Ja dat zou wel te gek zijn. We spreken het al wel een beetje, maar toch. Het is een belangrijk punt. Want wat we doen, noemen we wel crowdfunding en dat is het in feite ook, maar het is tegelijkertijd ook communitybuilding. Vandaar die website, vandaar dat we ook een Facebookaccount hebben, vandaar dat we twitteren. We betrekken steeds meer mensen bij het project. Het creëren van een hele groep mensen die jouw project volgt en daardoor geïnformeerd wordt over het onderwerp waar je het over hebt, geeft mij minimaal zoveel voldoening als dat iemand een tientje doneert.’ Jullie hebben gouden, zilveren en bronzen donateurs. Wat is het verschil? AB: ‘Goud is minimaal duizend euro per jaar, en zilver heb je vanaf honderd euro. Brons kost een tientje. We denken er nu over om een tussencategorie te maken, maar dan verlies je weer die mooie olympische connotatie van goud, zilver en brons. Als bronzen donateur heb je toegang tot de website en korting
op de publicaties. Een zilveren donateur krijgt de publicaties gelijk toegestuurd. En de gouden donateurs ontvangen een prachtige box die in een kleine oplage is gemaakt, van een halve meter hoog en dertig centimeter breed. Daar kunnen vijf enveloppen in, voor elk jaar één. Daar zit dan een heel grote print van Rob in, en een tekst van mij. Dat is een heel exclusief ding.’ Het voordeel van die box is natuurlijk dat iemand die instapt op duizend euro natuurlijk niet na een jaar kan afhaken, want die zit-ie met die lege box. AB: ‘Dat was wel het concept natuurlijk. Er moest iets groots en leegs in hun kast staan.’ Crowdfunding geeft jullie natuurlijk ook een grote vrijheid. In plaats van één enkele opdrachtgever die jullie op de vingers kijkt, hebben jullie een paar honderd donateurs die geen enkele zeggenschap hebben over wat jullie al dan niet uitvoeren. AvB: ‘Dat is het leukste aan het project. Dat we van alles kunnen bedenken en uitvoeren. v
> 11
Mikhail Pavelivich Karabelnikov (77) uit Novokuznetsk reist elk jaar 3000 kilometer om vakantie te kunnen houden in Sochi. De kuststrook aan de Zwarte Zee rond het subtropische Sochi is beroemd om zijn sanatoria.
Dat we niet gebonden zijn aan formules die in tijdschriften passen. Dat we kerstkaarten kunnen maken van brakke kerstbomen uit de Kaukasus en een boek over een aggenebbisj hotel ergens in de regio; dat we over een klein dorpje in Karatsjai-Tsjerkessië een krant kunnen maken die zo in elkaar steekt dat het tegelijk ook een complete tentoonstelling is die je aan de muur kunt hangen.’ Hoe actief zijn jullie eigenlijk in het benaderen van potentiële donateurs? AvB: ‘We gaan geen mensen aanschrijven of zo. Dat vind ik bedelen. De publicaties zelf moeten aandacht opleveren. We willen meer donateurs krijgen door gewoon heel mooie dingen te maken en die de wereld in te sturen met de opmerking: hé is dit niet iets om over te schrijven. Daar ben ik dan wel een propagandist in. Ik wil gewoon dat iedereen dit boek over Abchazië gaat lezen en zien, omdat ik zo blij ben met hoe het geworden is. Wij hopen dat naarmate er meer publiciteit komt, meer mensen ons gaan volgen en dat ze daarover gaan vertellen. Dat ze zeggen: 12
v
kijk wat een mooi project ik aan het volgen ben, en ik betaal er zelfs geld voor, het is maar een tientje per jaar, waarom doe jij dat ook niet?’ Kunnen jullie ook te veel donateurs krijgen? Dat jullie beginnen met een plan dat vijf jaar lang 30.000 per jaar kost, maar dat er vervolgens veel meer geld binnenkomt? RH: ‘Dat zou juist krankzinnig gaaf zijn. Dan zouden we iemand kunnen inhuren die voor ons multimediaproducties kan maken, filmpjes en interviews enzo, want wij hebben veel te weinig tijd om al ons werk te gebruiken en te benutten. En dan kunnen we echt fantastische dingen maken, grote pop-upboeken bijvoorbeeld waarin Sochi in driemensionaliteit voor je verschijnt.’ Wat is Sochi eigenlijk voor stadje?
ken in de zomer en luieren in de winter. Een smalle strook van 140 km strand. Daarachter beginnen gelijk de bergen. Ik kom van Texel. Sochi is net De Koog. Het is natuurlijk volkomen bizar dat zo’n zomers badoord, vol met discotheken, clubs, café´s en hotels opeens totaal op de schop ligt voor twee weken wintersport. Vanuit dat idee zoeken wij de contrasten met de verdere regio op. Dat maakt het nog het meest interessant. Het is het visitekaartje van het moderne Rusland. Het worden de duurste winterspelen ooit. Het gaat 40 miljard euro kosten. Het is tegelijk ook een mooi voorbeeld van hoe het huidige systeem van Poetin werkt. Zonder al te veel tegenspraak en met behulp van al die in de jaren negentig rijk geworden Russische oligarchen wordt zo’n project uit de grond gestampt, terwijl ondertussen dat nieuwe gebied volkomen in contrast staat met de omgeving.’
AvB: ‘Het is een soort Zandvoort van Rusland.
Een eindeloze badplaats volgeplempt met betonnen toestanden, met ruig badleven in de zomer, zonder specifiek eigen cultuur. Het is gewoon toeristenindustrie. Bam. Doorwer-
Jullie reizen de hele Kaukasus af, hebben net een boek over Abchazië uitgebracht. Past dat nog wel binnen het oorspronkelijke plan? Het zou toch over Sochi gaan? Zijn jullie niet bang
Dima heeft enkele jaren geleden brandwonden opgelopen en houdt zijn been onder zwavelhoudend water uit de Matsesta spa.
Rob Hornstra: ‘De Olympische Spelen zijn een mooie kapstok waar we onze verhalen aan op kunnen hangen. Maar in feite is het stadje Sochi natuurlijk übersaai.’
dat donateurs zoiets hebben van: wat doen die gasten daar nu helemaal in die uithoek van Georgië? RH: ‘We hebben in het begin gelijk al aangegeven dat we ook in die deelrepublieken zouden gaan kijken omdat die een grote invloed op hoe de Spelen gaan verlopen. Iedereen is bang voor aanslag van rebellen uit die gebieden.’ Zoals nu op het vliegveld in Moskou. AvB: ‘Ja, aan de andere kant van de bergen bij
Sochi liggen Tsjetsjenië en Dagestan, de bakermat van al het binnenlands terrorisme van Rusland. Het wordt zo gemakkelijk om straks die Spelen te verstoren. Die Spelen zijn Poetins prestigeproject, en een aanslag is dan een zeer effectieve manier om dat prestige om zeep te helpen. En je ziet nu al dat het werkt. Door de aanslag op dat vliegveld worden nu al vragen gesteld of die Spelen daar wel plaats kunnen vinden. Dat krijg je natuurlijk helemaal zodra die olympische objecten zelf worden aangevallen. Het zal technisch allemaal wel klaar komen in Sochi,
maar het veiligheidsrisico is groot en zal steeds meer op de voorgrond dringen. De Spelen worden georganiseerd in een gebied met enorme contrasten. En dat is natuurlijk ook een belangrijke reden dat we aan dit project zijn begonnen.’ RH: ‘De Olympische Spelen zijn een mooie kapstok waar we onze verhalen aan op kunnen hangen. Maar in feite is het stadje Sochi natuurlijk übersaai. Er worden stadions gebouwd, en het is mooi idee dat de winterspelen in zo’n subtropische badplaats worden georganiseerd, maar in Sochi zelf ben je op een gegeven moment echt wel klaar.’ AvB: ‘Het bijzondere aan het medium dat we hebben geschapen, is dat we verhalen kunnen maken over ogenschijnlijk totaal irrelevante dingen, over een klein dorpje in Karatsjai-Tsjerkessië bijvoorbeeld, of over een band uit Grozny. Met die verhalen, die zich als een soort lappendeken uitspreiden over onze website en over onze publicaties, kun je zo veel vertellen, kun je een regio zoveel mooier in kaart brengen. Op zichzelf staand hadden die kleine verhalen nooit een krant of v
> 13
portwet
#2 #2
Lia van Bekhoven @LiavanBekhoven
Correspondent in Londen voor Nieuwsuur, VRT, BNR, Elsevier, Wereldomroep. Blij met zon, BBC Radio Four, leesgroepen, chicken dansak, Londen
ander traditioneel medium gehaald. Bij elkaar vormen ze echter wel een groot verhaal. Dat is de kracht van het project. We zijn er van overtuigd dat we zo echt een belangrijk verhaal vertellen; over die regio, en over Sochi als een loupe boven het moderne Rusland.’ Jullie zijn nu twee jaar bezig. De bedoeling was om per jaar 30.000 euro op te halen. Is dat eigenlijk gelukt? AvB: ‘Het eerste jaar hebben we 23.000 binnengekregen. We hopen natuurlijk dat we daar dit jaar overheen gaan, maar ik denk dat het nog wel even duurt voor we die 30.000 per jaar halen. Het gevaar is dat mensen onze publicaties zien en vervolgens denken dat het zo goed gaat dat we geen geld meer nodig hebben.’ RH: ‘We zijn er bijna fulltime mee bezig. Tegelijk moeten we ernaast ook nog geld verdienen. Want op het project zelf lijden we nog verlies. We hopen dat op een gegeven moment quitte spelen. Dat naarmate de Spelen dichterbij komen er steeds meer donateurs bijkomen.’ Wat is jullie planning nu? AvB: ‘We gaan in juni weer. We willen de Noord-Kaukasus beter onderzoeken. We willen een alternatieve reisgids maken voor Sochi. En in 2014 moet de slotpublicatie verschijnen. Vlak voor de Olympische Spelen. Dat wordt waarschijnlijk een atlas. En tussendoor we willen gewoon allerlei mooie ideeën blijven uitvoeren.’ Het ultieme succes van dit project, wat zou dat zijn? Simpelweg dat je het vijf jaar volhoudt en het afmaakt? RH: ‘Het project is echt geslaagd als wij kunnen bewerkstelligen dat mensen, en bij voorkeur de hele wereld, niet alleen inzien dat die Olympische Spelen plaatsvinden in een enorme façade, maar dat zij dankzij ons ook een goed beeld hebben van die regio; een beeld dat heel anders is dan hetgeen wat Rusland straks met die Olympische Spelen uit zal dragen.’ AvB: ‘Het mooist zou zijn als ons publiek echt een soort accomplished witnesses worden; dat ze die achtergronden kennen, terwijl ze ondertussen gewoon naar Sven Kramer op zijn ijsbaan kijken.’
Londen
http://liavanbekhoven.blogspot.com
LiavanBekhoven Lia van Bekhoven Gaat tas pakken. Morgen naar NL. Hopen op schaatsweer. 31 Jan
Twee doden NLse ambassade in Londen? O, het is Silent Witness.BBC1. #heelergfictie 31 Jan
#tennis Heeft Andy Murray al verloren? Zo ja dan wordt ie weer Schots. Zo nee dan is ie Brits. 30 Jan
Ze zijn er uit! Elton John en David Furnish. De nieuwe baby gaar Elton daddy noemen. En David papa. 30 Jan
Gamal Mubarak heeft appartement op Eaton Square. 1 van duurste, mogelijk het duurste, plein van Londen. #weetje 29 Jan
88% van Br vrouwen heeft tenminste 1 spijkerbroek in se kast die ze nooit draagt. #moetdatniet100%zijn #durftevragen 29 Jan
Ik ga naar de kroeg. O nee, die is dicht. Kijk, dat heb je in Egypte nou weer niet. #absurdesluitingstijden 28 Jan
Kate ‘nooitgewerkt’ Middleton heeft werkzaamheden voor familiebedrijf opgegeven ‘om zich volledig te kunnen wijden aan bruiloft’. 25 Jan
#Irakonderzoek. Heeft Blair oranje kleur te danken aan zon, spuitbus, ‘of hebben ze ‘m te lang in de thee gehouden?’ #blairverhoord 21 Jan
Shock, horror! Mohamed (in al zijn variaties) NIET populairste jongensnaam in Gr Br.Als je Olly & Olivier meeteelt is het Oliver. Phew. 20 Jan
Ricky (The Office) Gervais. Presenteerde Golden Globes. Was ie 1) geestig, 2) grof, 3) genant? Meeste Br bladen opteren voor 2 & 3. 18 Jan
vloek van Ikea. Niks op boodschappenlijstje in huis. En toch met volle auto weer terug. #geheimvanikea 16 Jan
Op weg naar Ikea. Als ik om 18.00 niet terug ben, organiseer reddingsaktie. 16 Jan
www.thesochiproject.org Inside, tentoonstelling gewijd aan The Sochi Project, 16 februari tot 19 maart, Flatland Gallery (Utrecht)
Vrouw die met asperges toekomst voorspelt spreekt van 1 koninkl baby & val huizenprijzen 2011. Buiten seizoen gebruikt ze worstjes. #test 16 Jan
Letten jullie wel op? #doeditnietvoormijnlol 16 Jan
15