Verhalen van senioren, over opgroeien, verzameld door leerlingen van het Odulphuslyceum.
n e B ig
n i u zO p U W
n e v e L
Over alles kunnen praten, of juist niets vertellen aan je ouders. Een strenge opvoeding of veel vrijheid krijgen. Misschien is er weinig dat zoveel verschilt tussen kinderen uit dezelfde klas als de opvoeding die ze thuis krijgen. Maar wat is de invloed van de nurture op de nature? En hoe kijken de kinderen van toen, nu terug op hun jeugd? In de afgelopen weken hebben leerlingen van het Odulphuslyceum gesprekken gevoerd met ouderen over hoe zij opgegroeid zijn. Welke lessen van hun ouders en leerkrachten namen zij de rest van hun leven mee en welke lieten zij, zodra het kon, liever achter? Deze gesprekken vormden het eerste deel van MDT Cultuur & Kunst. Dit programma daagt jongeren uit om meer te leren van anderen dan ze verwachten. Hiervoor gaan ze in gesprek met ouderen, die we 'vertellers' noemen, om verborgen kennis en verhalen te ontdekken. In dit magazine vind je de verhalen die de leerlingen van het Odulphuslyceum op het spoor zijn gekomen en de beelden die ze daarbij gemaakt hebben tijdens de fotografieworkshop. De verhalen zijn geschreven door de jongeren tijdens de schrijfworkshop en soms (naderhand) nog aangevuld door de vertellers. Er staat nog meer te gebeuren. In het tweede deel van het programma maken de jongeren korte films op basis van de gevonden verhalen. We zijn nu al benieuwd naar het eindresultaat en zien uit naar de eindpresentatie, waar ook weer alle vertellers voor worden uitgenodigd. Maar voordat het zover is... Ben zuinig op uw leven!
l e k s l r E Be van
‘Het hebben van kinderen heeft mijn leven veranderd.’
Op maandag 9 oktober spraken wij
Hoe besteedde u uw tijd buiten
met Els van Berkel, over haar
school?
schooltijd en de band die ze had met
‘Buiten school had ik veel contact met
haar ouders en de band die ze heeft
mijn klasgenoten. Ik ging samen met
met haar kinderen. Els is 78 jaar en
de meisjes uit mijn klas na school
heeft dus een erg andere jeugd gehad
zwemmen, turnen en huiswerk maken.
dan die wij tegenwoordig hebben.
Ik had tot mijn 16de turnen bij de
Hoe ging het vroeger op school? Zijn
junioren en daarna had ik turnen bij de
er grote verschillen in opvoeding,
senioren. Deze turnles duurde tot laat
vroeger en nu? Wij vroegen het Els.
in de avond.’
Hoe heeft uw schooltijd eruit gezien? ‘Mijn lagere school was een meisjesschool. Na de lagere school, ben ik naar de mulo gegaan. Deze school was ook alleen voor meisjes en deze opleiding heet nu de mavo. Ik had hier rekenen en drie talen: Duits, Frans en Engels. Ik ging samen met een ander meisje van mijn lagere schoolklas naar de mulo, maar die kon na een paar maanden niet doorgaan, omdat haar moeder ziek werd. Er ging één iemand anders uit mijn lagere schoolklas naar de mms, maar de rest ging allemaal naar de huishoudschool.’
Wat heeft u na uw schooltijd gedaan? ‘Toen ik klaar was met de mulo, was ik echt net 16 geworden. Omdat ik nog zo jong was, heb ik een jaar vormingsklas gedaan. Dit werd gezien als een tussenjaar, waarin je wel veel leerde. Dat was een soort huishoudschool, waar je bijvoorbeeld over hygiëne leerde. Dit duurde maar een jaar. Je leerde eigenlijk alleen de belangrijkste dingen in het huishouden, zoals strijken, huishouding en EHBO. Als meisje had je na school eigenlijk maar 3 beroepen waar je uit kon kiezen. Je kon de pabo gaan doen, verpleegster worden en op kantoor gaan werken. Je moet 18 zijn om de opleiding tot verpleegster te doen, dus heb ik ervoor gekozen om op kantoor, voor een Duits handelsbedrijf, te gaan werken. Ik moest vooral brieven schrijven naar België en Duitsland. Hier kwam mijn kennis van de Duitse en Franse taal dan goed van pas, hoewel het in het Duits schrijven toch wel erg moeilijk was.’
Waarvoor bent u op latere leeftijd nog
zusje. Onze ouders waren totaal niet
terug naar school gegaan?
streng voor ons. Ik mocht veel meer
‘Ik ben toen ik ongeveer 50 jaar oud
vergeleken met mijn vrienden en
was naar een avondklas gegaan op het
vriendinnen. Het enige wat ik thuis
Odulphuslyceum. Dit leek mij erg leuk,
miste was voorlichting. Mijn moeder
omdat ik vakken kreeg zoals
vond het lastig om hier met mij over
geschiedenis, nask en vooral
te praten.’
handvaardigheid. Ik ging een keer in de week ‘s avonds naar school en dan
Hoe is uw relatie met uw kinderen?
had ik twee uur achter elkaar les en
‘De relatie met mijn eigen kinderen is
twee verschillende vakken per week.
erg goed. Ik heb een goede band met
Dit was voor een heel schooljaar. Een
hen opgebouwd. Zelf was ik ook niet
paar jaar later kwam ik mijn
streng voor mijn kinderen, maar er
geschiedenisdocent van toen tegen en
waren wel duidelijke regels thuis.
die vroeg of ik binnenkort weer terug
Onze kinderen waren vrij opgevoed,
wilde komen. En toen ben ik weer
maar hadden niet de behoefte om
samen met een vriendin teruggegaan.
dingen te doen die niet de bedoeling
Mijn favoriete vakken waren de
waren. Bij ons thuis konden we over
handvaardigheidsvakken. Daar heb ik
alles praten.’
vooral heel veel beeldjes gemaakt, waaronder een beeldje van een
Wat waren de verschillen tussen de
moeder die overweegt om een kind te
relatie die u had met uw ouders en de
nemen.’
relatie die u had met uw eigen kinderen?
Hoe is uw relatie met uw ouders?
‘Er waren zeker verschillen tussen de
‘Ik ben erg tevreden over de relatie die
relaties, dat komt vooral door de
ik zelf met mijn ouders had. We
verschillende tijden waarin we leefden.
woonden samen met zijn zessen: mijn
Mijn ouders hebben mij bijvoorbeeld
ouders, mijn twee broertjes en mijn
nooit echte seksuele voorlichting
gegeven en als het thuis over
in de beginjaren natuurlijk wel
menstruatie of sex ging, was dat erg
veranderd, maar doordat we daarvoor
ongemakkelijk. Bij de opvoeding van
nog veel hebben kunnen doen, lieten
mijn kinderen zijn wij daar veel opener
we graag wat dingen schieten voor de
over geweest en hebben we daar altijd
kinderen.’
makkelijk over gepraat.’ Op welke manier heeft het hebben van kinderen uw leven beïnvloed? ‘Wij zijn getrouwd in 1970. In deze tijd was het bijna de norm dat je daarna snel kinderen zou krijgen. Wij hebben daar echter nog 5 jaar mee gewacht. Dit is nog steeds een beslissing waar ik achter sta. In die 5 jaar hebben we nog kunnen reizen bijvoorbeeld. Het hebben van kinderen heeft die vrijheid
Door Julia, Maud van Z., Fleur, Lucas, Yme & Iwan
‘BIJ ONS THUIS KONDEN WE OVER ALLES PRATEN.’ MEVR. VAN BERKEL
c r a huijsen M Ok ‘Laissez-faire!’
Het bijzondere verhaal van Marc
Alleen moest ik dan wel alles zelf
Okhuijsen, een vriendelijke en
regelen. We moesten bijvoorbeeld
nieuwsgierige man, met een bewogen
iemand regelen, waar we terecht
jeugd. Een bijzondere opvoeding,
konden als er iets fout ging. Tot mijn
waar alles draait om het heft in eigen
11e verliep de relatie met mijn ouders
handen nemen.
goed, maar tijdens mijn middelbare schooljaren begrepen mijn ouders me
Hoe was de relatie tussen u en uw
soms minder goed. Mijn ouders
ouders?
dachten dat ik lui was, omdat ik
‘De relatie tussen mij en mijn ouders
moeite had met het leren van
was heel wisselend. In mijn eerste 11
woordjes. Destijds hadden ze geen
jaar woonde ik in Zuid-Limburg, waar
kennis van ADD en dyslexie en was er
mijn vader een architectenbureau had.
weinig begrip of ondersteuning
Tijdens die periode zag ik mijn ouders
beschikbaar voor mensen die ermee te
vooral in de vakantietijd, omdat mijn
maken hadden.’
vader vaak terugkeerde vanwege werkgerelateerde zaken. Mijn
Wat is de belangrijkste levensles die
opvoeding was gebaseerd op ‘laissez-
uw ouders u hebben geleerd?
faire’, dit betekent dat ik veel vrijheid
‘Mijn ouders hebben mij tijdens mijn
kreeg. Ik mocht bijvoorbeeld thuis
opvoeding voor veel dingen
blijven van vakantie, samen met mijn
opgegeven. Zo ook voor verschillende
ouders, om vervolgens op vakantie te
kinderkampen, in onder andere Italië
gaan met vrienden. In de vakantie
en Frankrijk. Hier leerde ik hoe ik met
hoefde ik bijvoorbeeld niet met mijn
anderen om moet gaan. Ook heb ik
ouders mee, ik mocht in plaats
daar veel levenservaringen opgedaan.
daarvan met mijn vrienden weg.
Daarom hoop ik ook, dat ik aan mijn
In 3 havo speelde ik in een band met
kinderen meegegeven heb om dingen
een paar van mijn vrienden, waar ik
gewoon te doen. Hierdoor leren zij zelf
veel plezier uit haalde. Voor mavo 4
om te vallen en ook weer op te staan
was het soms wel lastig, omdat je toch
en hierdoor worden ze onbewust de
in een nieuwe klas terechtkomt waar
hele dag aan het denken gezet.
je niemand kent. Na de 3de keer van
Doordat ik zelf deze opvoeding ook
school wisselen, ging het vrienden
heb gehad, weet ik hoeveel je daaraan
maken een stuk makkelijker.’
hebt.’ Wat zijn de grootste verschillen tussen Hoe zou u de relatie tussen ouders en
de huidige schooltijd, in verhouding
hun kinderen kunnen vergelijken,
tot uw schooltijd?
tussen uw tijd en nu?
‘Ik heb zelf een dochter van 19 jaar oud
‘Ik heb geen strenge opvoeding gehad,
en ze heeft hier op het Theresia
wel een consequente. Ik geloof niet
Lyceum gezeten. Ze heeft ADD en
dat streng zijn gezond is, maar
dyslexie, net als ik. Het grote verschil is,
consequent zijn wél. Ik vind het
dat er vroeger geen rekening
belangrijk dat je als kind eigen
gehouden werd met deze
beslissingen mag nemen en dat het
beperkingen. Ik kon vroeger namelijk
kind ook zelf met ideeën mag komen.’
absoluut geen woordjes leren en moest daardoor afstromen naar de
Hoe was uw studententijd?
mavo. Mijn dochter heeft wel hulp
‘Mijn studententijd werd steeds leuker
gehad op Theresia. Ook heeft deze
en steeds krachtiger, ondanks dat ik zo
generatie door corona geen
vaak van middelbare school gewisseld
eindexamenfeesten gehad. Ze weten
heb, wel acht keer namelijk. Toen ik
niet hoe ze moeten feesten.
naar 4 mavo ging had ik een leuke tijd.
Mijn dochter zit op de kunstacademie
Welke adviezen of levenslessen zou u
en van mijn vorige relaties weet ik, dat
willen doorgeven aan de jongere
ze op de kunstacademie wel weten
generatie op basis van uw ervaringen
hoe je een feestje moet bouwen. Toen
in die tijd?
mijn dochter echter een feestje gaf
‘Ik zou aan de jeugd als tip meegeven,
was ik redelijk ‘teleurgesteld’, omdat
dat hoe vervelend sommige delen van
niemand echt uit zijn bol ging.’
je studie ook kunnen zijn, dat je er in de toekomst toch enorm veel aan kan
Hoe zou u uzelf omschrijven als
hebben. En dat juist de combinatie van
student?
minder leuke en leuke zaken van je
‘Als student zou ik mezelf omschrijven
studie, toch enorm nuttig kunnen zijn
als ijverig en onderzoekend. Ik kwam
in de toekomst. Uiteindelijk moet je
er echter al snel achter, dat ik slecht
toch je doelen bereiken, zoals je
was in het stampen van woordjes voor
studiepunten halen, of overgaan. Ik
talen, als bijvoorbeeld Frans.
kijk terug op mijn studie en durf te
Tijdens mijn studententijd woonde ik
zeggen dat niets overbodig was.’
met drie anderen in een studentenhuis. Ik combineerde de studie met mijn werk, waarbij ik fossielen verkocht op de markt, hier in Tilburg. Mijn studiefinanciering bedroeg slechts 208 gulden, wat nu gelijk zou staan aan ongeveer 90 euro, terwijl mijn woning al omgerekend 300 euro was. Dit was dus een enorm verschil in inkomen. Dus ik moest veel werken om dat te kunnen compenseren.’
Door Sam S., Joris V., Sem, Cas, Alec & Tijn
‘MIJN OUDERS DACHTEN DAT IK LUI WAS, OMDAT IK MOEITE HAD MET HET LEREN VAN WOORDJES.’ DHR. OKHUIJSEN
de t n g e e l R El
‘Vroeger was het gewoon zo, ik wist niet beter.’ Dit waren de woorden van de 81-jarige Ellen de Regt, die wij onlangs hebben geïnterviewd voor ons MDT-project, wat staat voor maatschappelijke diensttijd. Hierbij hebben wij onze focus gelegd op de thema's ‘school/studententijd’ en ‘ouderkindrelatie’. Samen met Ellen hebben wij het gehad over haar jeugd, haar studententijd, haar familie en liefde. Eens een Tilburger, altijd een Tilburger Ellen de Regt is geboren en getogen in
Dit was voor haar niet altijd even
Tilburg en is hier ook haar hele leven
makkelijk, omdat hij een spraakgebrek
gebleven. Ze woonde met haar ouders,
had en communiceren ingewikkeld
zusje en broertje, die gehandicapt was.
was. Hiernaast kon hij agressieve
Ze hadden het goed vroeger. Haar
aanvallen krijgen, wat de zorg soms
moeder was huisvrouw en haar vader
lastig kon maken.
werkte bij het arbeidsbureau. Terugkijkend op haar jeugd vindt ze
Naaien en koken
dat ze niet hoeft te klagen, maar een
Veel studiekeus had Ellen niet, want
aantal keuzes in haar leven heeft ze
veel van haar tijd ging naar haar
niet zelf kunnen maken. Ze was het
broertje. Daarom moest ze naar de
oudste kind in het gezin en werd
huishoudschool op de Joannes van
daarom vaak verantwoordelijk gesteld
Oisterwijkstraat in Tilburg. Haar zusje
voor de zorg van haar broertje.
daarentegen kon wel studeren.
Zij ging naar de mulo (meer uitgebreid
spraakles (logopedie). Hij moest
lager onderwijs). ‘Soms was ik een
bijvoorbeeld watjes blazen en dat
beetje jaloers op mijn zusje.’ De
kostte haar vader veel geld. Ellen
toenmalige puber Ellen leerde vooral
verdiende 20 gulden per week,
naaien en koken, terwijl haar zusje
waarvan er 8 naar de lessen gingen.
vooral in de boeken zat. ‘Jongens en
Hierdoor kregen Ellen en haar zusje
meisjes waren overal gescheiden.’
minder zakgeld, waar ze niet blij mee
Hierdoor zaten er alleen maar meisjes
was. Het zakgeld dat ze kregen, was
bij Ellen op school. ‘Dat kunnen jullie je
veel voor die tijd, dus zo erg vond ze
nu niet meer voorstellen, hè?’ Als Ellen
het ook weer niet.
zelf de keuze had kunnen maken was ze ook naar de mulo gegaan. Op de
Liefde op het eerste gezicht
huishoudschool was alles praktisch,
Op een zondagmiddag stond Ellen in
maar ze had graag willen leren. Het
de Spar. Ze werkte hier destijds en was
waren voornamelijk nonnen die haar
bij het Sinterklaasfeest van haar werk.
lesgaven. Ellen had een goede band
Haar man, waarmee ze uiteindelijk 56
met haar ouders. Er was vrijwel zelden
jaar getrouwd is geweest, speelde hier
ruzie, maar als er dan toch een
Sinterklaas. Ze wist nog precies te
woordenwisseling was, ging het over
vertellen hoe ze naar hem toe werd
haar broertje. Hij ging namelijk altijd
geroepen, op zijn schoot ging zitten
voor. Het gezin was rooms-katholiek.
en hoe de verliefdheid gelijk oversloeg.
‘Ik zat elke zondag in de kerk. Ik moest
Ellen is op haar 25e met haar man, die
daar eigenlijk elke dag heen. We
een baan had als etaleur, verhuisd
hadden een stempelkaart en o wee als
naar Waalwijk voor een jaar. Ze
je niet was gegaan. Het was verplicht.
kochten een huis voor 12.000 gulden
Vaak vielen de kerkdiensten samen
en hebben hier hun eerste zoon
met mijn zwemlessen, daarna moest ik
gekregen. Na een jaar verhuisden ze
naar school.’ Doordat haar broertje niet
weer terug naar Tilburg en kregen ze
goed kon communiceren, moest hij op
hun tweede zoon.
Koudevoetengeld
Toen ze ging trouwen, kreeg ze 10
Na de huishoudschool werd Ellen echt
gulden zakgeld per week. In deze
volwassen. Ze werkte toen voor 15
periode begon ze echt zichzelf te
gulden per week bij een
ontwikkelen. Zo kreeg ze vriendjes en
fourniturenzaak. Hierna ging ze aan de
ging ze regelmatig uit. ‘Ik vond uitgaan
slag bij een slagerij voor 17,50 gulden
heel leuk.’ Ze ging vooral uit met haar
per week. Ook kreeg ze hier nog 2,50
vrienden en het rouleerde veel, waar ze
‘koudevoetengeld’ bij ter vergoeding.
telkens uit ging, aan huis bij een van
Dit was een vergoeding voor de kou
de vrienden.
waarin ze moest werken in de slagerij.
Vroeger was alles beter
‘Doe je best op school en probeer een
Als ze de vraag kreeg, om nu op te
goede baan te krijgen’, was haar
groeien in plaats van vroeger, is haar
boodschap aan ons. Haar man heeft
keuze erg duidelijk: haar voorkeur gaat
een tijdje terug voor de tweede keer
naar vroeger. Ze vindt dat de
kanker gekregen en is hierdoor helaas
huishoudschool terug zou moeten
overleden, waar Ellen het soms nog
komen, want haar kleinkind kan nog
wel zwaar mee heeft. Haar broer is
geen knoopje naaien. Ook vindt ze het
afgelopen februari ook te overlijden
gek om te zien dat jongeren op dit
gekomen, wat Ellen best wel een
moment met een pinpas op straat
opluchting vond. Ze was door haar
lopen, omdat ze zelf vroeger niet
ouders namelijk als zijn curator
zoveel te besteden had.
aangesteld en ze hoeft daarom nu niet meer voor hem te zorgen.
Eind goed al goed Ellen is nu 81 jaar, met pensioen en
‘Ik hoop dat het jullie erg goed gaat’,
woont in een flat in de Korte
was wat ze ons als laatste meegaf voor
Schijfstraat 132, vlakbij het
ons vertrek.
Odulphuslyceum. Een van haar zoons is 54 jaar, getrouwd en woont in Frankrijk, waar hij samen met zijn vrouw, zijn eigen vakantiepark heeft. Haar andere zoon is 56 jaar en heeft na zijn opleiding bij de marechaussee, gewerkt in de particuliere beveiliging van Prins Bernhard en daarna een mooie baan gekregen bij de politie.
Door: Niels, Jaap, Britt , Djamilla & Didier
‘WE HADDEN EEN STEMPELKAART VOOR DE KERK EN O WEE ALS JE NIET WAS GEGAAN.’ MEVR. DE REGT
s r e d g A Boo
‘Ik was een van de trendsetters van Tilburg.’
Het verhaal van Ad Boogers, een man
Hij moest de beste van de school
van 82 en nog altijd een
worden en dat lukte ook. Als beste op
gepassioneerde bakker. Ad Boogers,
het gebied van bakken, religie en
geboren in 1941, vertelt over zijn leven
beste leerling over het algemeen, werd
als 12-jarig jongetje op de
hij drie keer naar voren geroepen bij
Bisschoppelijke Nijverheidsschool, tot
de diploma-uitreiking. Met een
het hedendaagse leven van hem als
knalrood hoofd ontving hij elke keer
een 82-jarige man. Hij vertelt over zijn
een boek. Deze drie boeken waren alle
weg van jonge scholier tot een
drie van de vakken waar hij het best
succesvolle en bekende bakker.
voor had gescoord van de hele school.
‘Omdat ik uit het donkere zuiden
‘Ik kreeg een schop onder de kont met
kwam, moest ik mezelf bewijzen.’
deeg maken.’
In zijn jeugd wist hij het al: hij werd
Op de basisschool werd al verteld wat
bakker. Hij heeft het altijd in zijn bloed
je kon of moest worden. Je vader was
gehad, zijn passie voor bakken. Van
arts, dus jij moest ook arts worden. Ad
jongs af aan wilde hij al zijn vader
zijn vader was bakker, dus Ad moest
helpen in de bakkerij, waar hij enorm
ook bakker worden. Hij wilde dat zelf
veel ervaring op heeft gedaan en
natuurlijk ook heel graag.
dingen heeft geleerd die hij in de
De Bisschoppelijke Nijverheidsschool
toekomst zou gebruiken. Dit was ook
was volgens Ad een hele goede school.
het doel van zijn vader. Na het
Hij leerde niet alleen bakken, maar ook
afronden van de basisschool ging Ad
dingen over de maatschappij, wat hem
naar de Bisschoppelijke
veel geholpen heeft, bijvoorbeeld om
Nijverheidsschool. Omdat de school in
een goede ondernemer te worden. Zijn
Voorhout was en leerlingen mensen
school was een internaat. Hij heeft drie
uit Brabant niet echt voor vol
jaar gewoond op de school en mocht
aanzagen, wilde Ad zichzelf bewijzen.
eens in de maand naar huis.
Ad vertelde dat hij hier niet zoveel last
Ad ging vaak met zijn vader brood
van had, maar dat er genoeg jongens
rondbrengen door de buurt, bij de
waren die de eerste nachten gehuild
klanten. Hij is zo vaak meegegaan dat
hebben van heimwee. De school
hij alle straten en adressen uit zijn
bestond uit de eerste, tweede en
hoofd kende. Als zijn vader ziek was,
derde klas. Elke klas had twee kamers
ging Ad mee met de invaller, om de
van ongeveer veertig kinderen. De
weg naar alle adressen te laten zien.
kamers werden verdeeld over de
Hij maakte ook veel praatjes met
ouderen en de jongeren van de groep:
mensen, waardoor hij populair werd
Rommeldam en Madurodam. Er waren
onder de klanten.
strenge leraren, waar dus af en toe een schop onder de kont bij kwam kijken,
‘Van 8 broden overhouden tot een
maar over het algemeen was het
uitverkochte zaak.’
volgens Ad een mooie tijd.
Na de Bisschoppelijke Nijverheidsschool, heeft Ad langzaam
Toen hij na 3 jaar terugkeerde bij zijn
de bakkerij overgenomen van zijn
ouders, 4 broertjes en een zusje, moest
vader. Ad heeft een grote invloed
hij zijn leven op een bepaalde manier
gehad op de bakkerij. Hij was het nooit
opnieuw beginnen. Al zijn vrienden uit
helemaal eens met het rondbrengen
de basisschooltijd waren ook verder
van de broden. Zijn vader wel. Ad wilde
gegaan met hun leven. Hij had het al
dat mensen het brood kwamen kopen
vrij snel weer op een rijtje, maar het
in de bakkerij. Zijn vader zei dat dit
was af en toe lastig.
nooit een succes zou worden. Ad wilde brood bakken dat zo goed was dat
‘Ik vond bakken geweldig en leuk.’
mensen er voor naar de winkel zouden
Zoals al gezegd, hielp Ad van jongs af
komen, in plaats van dat het
aan al in de bakkerij. Hij hielp met
rondgebracht werd.
bakken en brood rondbrengen.
De eerste dag bakte hij twintig broden
‘Respect voor je ouders komt
en hield er acht over, maar op de
naarmate je ouder wordt.’
dagen daarna hield hij geen broden
Ad praat met veel respect over zijn
meer over. Hij verkocht dus met de
vader en moeder. Zijn vader stond elke
dag meer en meer brood. In die tijd
dag vroeg op om brood te bakken en
werd er alleen wit brood gebakken,
maakte hen om 7 uur wakker, zodat ze
maar toen Ad het brood niet meer
met het hele gezin om 7:30 naar de
ging bezorgen, begon hij andere
kerk konden gaan. Omdat het
soorten brood te bakken. Hij was de
woonhuis gecombineerd was met de
eerste in Tilburg die ‘ander’ brood,
bakkerij, was zijn vader altijd in de
zoals bruin- en tijgerbrood ging
buurt. Dus ze zaten tussen de middag
bakken. Hierdoor is hij erg populair
altijd met zijn allen aan de eettafel, wat
geworden en hij werd ook wel gezien
best speciaal is. Zijn vader heeft hem
als een van ‘de trendsetters’. De rij
naar zijn school gestuurd en hem na
stond door de hele straat, de mensen
zijn opleiding bij verschillende
moesten zelfs een nummertje trekken
bakkerijen laten werken. Hiervan heeft
om binnen te komen. Ad vond dat de
Ad veel opgestoken en daar is hij zijn
bakkerij altijd een betere kwaliteit
vader heel dankbaar voor. Ad heeft
brood moest hebben dan de
naarmate hij ouder werd nog meer
supermarkten, omdat dat de
respect gekregen voor zijn ouders,
voornaamste reden was dat de
omdat ze zoveel voor hem gedaan
mensen voor een bakkerij kozen. Ad
hadden. Ad kon altijd alles met zijn
vertelde ons: ‘Je moet zorgen dat je
ouders bespreken. Ad zei ook: ‘Blijf
kwaliteit hebt.’
achter je kind staan.’
Door Gijs van E., Marijn, Jan, Olivier H., Pepijn & Jelte
‘OP DE BASISSCHOOL WERD AL VERTELD WAT JE KON OF MOEST WORDEN.’ DHR. BOOGERS
e b b Tje ervers
V
Geniet van het leven alsof elke dag de laatste is Tjebbe, een 66-jarige man met een
Het is een echte harde werker die
bak vol levenservaring. Hij is een echte
zonder diploma’s veel heeft kunnen
levensgenieter en hij probeert van
bereiken. Uiteindelijk heeft hij op
iedere dag een feestje te maken.
latere leeftijd nog een diploma
Tjebbe is vader van twee kinderen:
gehaald. Door een vervelend ongeluk
Anne en Gijs. Ook is hij opa van één
op de school waar hij werkte, is hij
kleinkind; een meisje genaamd Loua
afgekeurd. Om die reden geniet hij nu
van 1,5 jaar oud. Tjebbe heeft een
extra van zijn leven. Wij hebben
uitgebreide loopbaancarrière, met
samen met Tjebbe een heel gezellig
heel veel verschillende baantjes en
interview gehad, waarvan we wijzer
bijbaantjes.
zijn geworden.
Ik heb spijt dat ik geen diploma heb
Alleen toen hij bij ‘De Rooi Pannen’
gehaald
werkte, en niet kon werken als
Tjebbe vond school helemaal niet leuk
onderwijsassistent, had hij spijt dat hij
en de opleiding ‘land en tuin’ maakte
geen diploma had.
school niet interessanter. Van zijn vader moest hij naar een internaat,
120-urige werkweek
maar tijdens de huiswerkuren was
Toen wij aan Tjebbe vroegen wat hij
Tjebbe stripboeken aan het lezen. Zelfs
vroeger wilde worden, wist hij het
op het internaat raakte Tjebbe niet
meteen: werken in de friettent, dat is
geïnteresseerd in school en hij is
wat hij altijd al had gewild. Hij had van
uiteindelijk gaan helpen bij het bedrijf
jongs af aan een grote liefde voor
van zijn vader; een schoenenfabriek.
frietjes. Na vele jaren te hebben
Tjebbe heeft in de loop van zijn leven
gewerkt op allerlei plekken, kwam, op
veel banen gehad, maar zijn laatste
zijn vijfenveertigste, zijn droom
baan was bij ‘De Rooi Pannen’. Bij ‘De
eindelijk tot uiting.
Rooi Pannen’ werkte Tjebbe het eerste jaar als een soort conciërge en hield hij het schoolplein en de fietsenstalling in de gaten. Na dit jaar, wilde Tjebbe het liefste in het onderwijs gaan werken, maar hij had geen diploma. Wel kon hij werken als onderwijsassistent, zolang hij hier intern een opleiding voor volgde. In Tjebbes carrière heeft hij in het begin nooit spijt gehad dat hij geen diploma’s had. Hij moest altijd wel harder werken omdat hij geen diploma had.
Dat is wat hij zei toen wij hem met stomverbaasde ogen aankeken. Tjebbe werkte dan ook gemiddeld 120 uur in de week. Dit is natuurlijk niet niks en na 11 jaar een succesvolle onderneming te hebben gehad, besloot hij de zaak te verkopen. Drink met mate Tjebbe leefde vroeger in een gezin van vijf. Zijn jongste broer is overleden door een hartinfarct, op achtendertigjarige leeftijd. Tjebbe denkt dat dit hartinfarct is ontstaan door te heftig gebruik van Hij ging niet alleen werken in de
drank en drugs. Tjebbe houdt zelf ook
friettent, maar hij opende ook zijn
zeker van een drankje, toch is hij voor
eigen friettent, in Kaatsheuvel. De
een groot deel gestopt met drinken
friettent liep erg goed en was dan ook
om op zijn gezondheid te letten. Met
een groot succes. Een eigen
name door het overlijden van zijn
onderneming betekent natuurlijk wel
broer, wil hij aan ons meegeven dat je
heel hard werken. Hij begon elke dag
zeker van een drankje kan genieten,
al vroeg in de morgen en hij was vaak
maar dat je wel moet oppassen met
pas 12 uur ‘s nachts thuis. Maandag
wat- en de hoeveelheid die je drinkt.
was zijn enige vrije dag en zelfs op zijn vrije dag moest hij nog naar de zaak, om daar bestellingen te doen. ‘De jeugd van tegenwoordig is het niet meer gewend om zo veel te werken.’
Een gebeurtenis die me altijd is
Tjebbe was nog altijd een jongen die
bijgebleven, die weet ik wel eentje!
graag grenzen opzocht. Hij speelde
Tjebbe was een jaar of zes toen hem
graag met zijn broers en neef, zo ook
iets overkwam wat hem voor altijd bij
op de dag dat het bijna allemaal fout
is gebleven. Tegenover zijn huis lag
ging. Ze waren bezig met pijl en boog
een plein met wild gras. Door zijn
schieten, toen Tjebbe bedacht om het
baantje in de schoenenfabriek kwam
doelwit te spelen. Hij ging als
hij aan een ton, waar nog lijmresten in
‘konijntje’ de wei in en zijn broers en
zaten. Hij vond het wel stoer om een
neef deden alsof ze op hem schoten.
vuurtje te stoken en hij stak de ton in
Zijn neef schoot de pijl af, maar deze
brand. Door de lijmresten brandde het
kwam ongelukkig terecht in de zijkant
ontzettend hard en werd het vuur
van zijn schedel, net naast zijn slaap.
ongecontroleerd. Het hele grasveld en
‘Als de pijl net wat anders had gezeten,
een deel van de sloot werden
dan was ik er niet meer geweest.’ Zijn
weggebrand en zelfs zijn haar brandde
ouders zijn met hem in de auto
een stukje weg. Er moest brandweer
gestapt en direct naar het ziekenhuis
bij komen kijken om het vuur te
gereden. ‘Op dit moment zag je
blussen. ‘Mijn vader wilde dat ik een
duidelijk wat dit voor de ouders van
lesje zou leren en dat is gelukt. Ik ben
een kind betekent en hoeveel zij om
nog nooit zo bang geweest’, zei Tjebbe,
hun kinderen geven.’
toen hij vertelde dat zijn vader met hem naar het politiebureau was gegaan en deed alsof Tjebbe de bak in moest.
Familierelaties De relatie met zijn ouders was erg goed. ‘Ik had een lieve papa en mama en ben met liefde grootgebracht.’ Zijn vader kon wel streng zijn als het nodig was. Hij groeide op in een gezin met 5 kinderen. Op 32-jarige leeftijd overleed zijn zus, door een fout bij een operatie voor een maagverkleining en even later overleed zijn broer op 38-jarige leeftijd aan een hartinfarct. Zijn andere broer en zus ziet hij nog regelmatig en hun band is goed. Het contact met zijn eigen kinderen is ook erg goed op dit moment. Hij heeft een dochter en een zoon, genaamd Anne en Gijs. Zijn zoon heeft het altijd goed gedaan, maar zijn dochter had soms haar problemen. Ze werkte in de kroeg, op 14-jarige leeftijd, en kwam hier in aanraking met gokken. Op deze manier is ze er verslaafd aan geraakt en heeft ze hier nog lange tijd last van gehad. Dit heeft ook invloed gehad op de rest van het gezin en de relatie met zijn vrouw. Gelukkig gaat het op dit moment weer goed en hebben ze een hele goede band.
Dromen voor de toekomst
Tjebbe heeft ons een aantal dingen
Tjebbe let momenteel goed op zijn
meegegeven. We hebben van het
gezondheid. Hij heeft een gezondere
interview verschillende dingen
levensstijl aangenomen en hij heeft
geleerd, waaronder dat we met mate
zijn drankgebruik bijvoorbeeld
moeten drinken en dat we voor een
verminderd, waardoor hij veel is
diploma moeten gaan en altijd hard
afgevallen. Hij is erg actief en
moeten werken als we iets willen
onderneemt veel.
bereiken. Maar wat hij ons vooral heeft meegegeven, is dat je moet genieten
‘Ik ga nu lekker genieten van mijn
van elke dag alsof het de laatste is.
vrijheid.’ Tjebbe heeft een appartement in zijn favoriete land Spanje gekocht. Hij is van plan om steeds ongeveer drie maanden te gaan en dan weer naar Nederland te komen, naar zijn kinderen en kleinkind. In de zomer is hij van plan om in Nederland te blijven. ‘Na je 75e gaat het allemaal steeds meer achteruit, dus leef ik van dag tot dag en geniet ik van elk moment.’ Hij is gezond en haalt nu alles uit het leven. Hij gaat nu welverdiend genieten in Spanje, na zijn uitgebreide loopbaancarrière. Ook gaat hij lekker tijd doorbrengen met zijn kinderen en lieve kleindochter Loua.
Door Jade van der B., Kaya, Tessel, Julie, Luna & Sofie van der L.
‘MIJN VADER WILDE DAT IK EEN LESJE ZOU LEREN EN DAT IS GELUKT. IK BEN NOG NOOIT ZO BANG GEWEEST.’ DHR. VERVERS
n a J ‘Mijn broer gaf mij het advies om naar Odulphus te gaan’ Jan is 91 jaar en heeft tijdens de oorlog op het Odulphus gezeten. We interviewen Jan over zijn school- en studententijd. Na zijn schooltijd heeft hij zijn leven opgebouwd, met als basis alles wat hij heeft geleerd in zijn tijd op het Odulphus. We vinden zijn verhaal heel erg interessant, omdat hij op dezelfde school heeft gezeten als wij, maar in een compleet andere tijd. We kijken naar het contrast tussen ons leven en het leven van Jan, in de oorlog. Waarom heeft u in die tijd voor Odulphus als school gekozen? Jan is na zijn basisschool naar het Odulphuslyceum in Tilburg gegaan. Vroeger gingen de meeste jongens naar een jongensschool, zoals de
Hoe zag een schooldag voor u eruit?
fraterschool. De oudste broer van Jan
‘Dat is wel heel lang geleden zeg!’ zei
wilde dat niet en hij gaf het advies om
Jan lachend. Het is inmiddels al een
naar het Odulphuslyceum te gaan. Jan
aantal jaar geleden. In 1944 kwam Jan
was de eerste van de familie die naar
naar het Odulphus. Omdat het een
het Odulphus ging. ‘Ik was de eerste
jongensschool was en er dus geen
generatie van mijn familie op het
meisjes waren, werd er heel erg veel
Odulphus, daarna volgden er meer
gevoetbald. Elke ochtend begonnen ze
generaties’, vertelde Jan.
de dag verplicht met een heilige mis.
Er werd door de conciërge
Maar het beste van de klas zijn had hij
gecontroleerd of je er was en anders
niet verwacht. Jan kreeg de oorkonde
werd dit genoteerd. Ze hadden een
van de Heilige Sint Odulphus. De
rector, conrector, conciërge en
dochter van Jan kreeg 20 jaar later
klassenoudste; die vertegenwoordigde
dezelfde oorkonde voor de beste
de klas. Ook was er een klassenleraar,
leerling.
een soort mentor van nu. Na de mis vorderde de dag en volgden ze lessen,
Ook vertelde Jan: ‘Een docent
net als nu. In die tijd waren ze veel
beschuldigde mij van spieken, maar ik
minder mee bezig met hoe het gedrag
zei dat ik dat niet had gedaan. Omdat
onderling was, omdat het jongens
ik goed had geleerd en alles kende.’
onder elkaar waren. ‘Dat is nu wel
Maar alsnog moest Jan naar de rector
anders,' stellen wij.
en moest Jan het scheikundeboek overschrijven. ‘Dat heeft overigens een
Heeft u nog speciale herinneringen
vriendje voor mij gedaan in ruil voor
aan het Odulphus?
snoepjes’, vertelde Jan ons.
‘Ik weet nog goed dat wij met alle leerlingen in de aula zaten en ik was
Wat merkte u van de oorlog tijdens en
met vrienden aan het praten en toen
na school?
werd mijn naam geroepen. Ik
‘Vrij weinig’, zegt Jan. Omdat hij rond
reageerde hier niet op, maar toen voor
1944 op school kwam, was dat rond
de derde keer mijn naam werd
het einde van de oorlog, dus maakte
geroepen, hoorde ik dat ik naar voren
hij hiervan niet veel meer mee tijdens
moest komen. Ik was de beste van de
school. ‘Oorlogsjeugd’, noemde hij
klas geworden.’ Jan vertelde dat hij
zichzelf en zijn vriendjes. Fluitende
studeerde om voldoening te halen,
granaten en laag vliegende vlieg-
zodat hij de boeken van school gratis
tuigen waren niets nieuws meer voor
kreeg.
hem. Het hoorde er een beetje bij.
Soms vlogen er vliegtuigen vol
Op school ging het er dus eigenlijk niet
bommen richting Engeland, de
over. Het ging vooral over de lessen en
zogenaamde V1, die het dan niet
over sport. ‘Zo hadden we
haalden.
verschillende sporttoernooien vanuit
Twee van die bommen zijn
school.’ Ten opzichte van thuis was dit
terechtgekomen in Tilburg, op 1 en 2
op school dus wel minder. Thuis zagen
februari 1945, een V1 vliegtuig. Op 1
ze karren getrokken door paarden
februari, om 12.40 uur, landde de
door de straten rijden en dat was heel
eerste bom in de Tilburgse wijk het
spannend om te zien. Jan zag
Goirke. Dat zorgde voor 22 doden, 6
bijvoorbeeld eens paarden vallen,
zwaargewonden en 78 lichtgewonden.
recht voor zijn ouderlijk huis. ‘Mijn
Toch was Tilburg nog niet klaar met de
vader kon de gevallen paarden weer
bommen. 2 februari, om 8:56 uur,
overeind krijgen en dat gaf voor mij
landde de tweede bom, op de
een gaaf gevoel, dat hij dat kon.’
Tilburgse wijk Zorgvlied. Met als gevolg 22 doden, 9 zwaargewonden en ongeveer 100 lichtgewonden. (V1 inslag in Tilburg 1 Feb. 1945, z.d.) Hoe werd er op school gekeken naar de oorlog en hadden jullie het er veel over? ‘Daar hadden we het eigenlijk niet over op school,’ vertelt Jan. Het werd niet echt besproken op school, het leven ging daar gewoon door. Wel zagen ze dan, terwijl ze op school zaten, vliegtuigen voorbij vliegen, maar hier werd dan niks over gezegd.
Was het veilig op school?
Is uw jeugd heel erg beïnvloed door de
Jan voelde zich niet onveilig. In 1940
oorlog?
brak de oorlog uit en 1944 kwam Jan
Als Jan terugkijkt naar zijn jeugd, kan
op het Odulphus en toen was de
hij toch concluderen dat de oorlog veel
oorlog wel voor een groot gedeelte
impact heeft gehad op zijn jeugd. Het
voorbij, zei hij. ‘Ik voelde me niet
pleintje waar hij aan woonde lag vol
onveilig. Het was alleen zo dat als er
granaten. ‘Overal lagen munities. We
geen kolen waren, de school niet kon
speelden met rookbommen of
worden verwarmd en dan konden we
granaten, alleen dat ging soms wel
niet naar school!’
mis.
Twee jongens hadden de granaten meegenomen en die ontploften. Ze zijn allebei toen overleden.’ Hij heeft veel herinneringen aan de oorlog overgehouden, die ook laten zien dat zijn jeugd zeker is beïnvloed door de oorlog. ‘Het was een hele andere tijd dan de tijd waarin jullie opgroeien.’ Zo was er geen televisie, geen radio, geen mobiele telefoon en weinigen hadden een auto en niet iedereen had een telefoon thuis. Wat is de grootste les die u heeft geleerd vanuit uw schooltijd? ‘Het Odulphus lied, dat ken ik nog steeds,’ is het eerste wat Jan lachend vertelt, nadat wij deze vraag stellen. Hij begint het lied dan ook vol enthousiasme te zingen. Ook als Jan aan het Odulphus denkt, krijgt hij nog steeds een erg warm en fijn gevoel. Voor hem was Odulphus een hele goede basis om verder te komen in het leven en hij heeft er veel geleerd. Wij bevestigden dat dat in deze tijd nog steeds zo is voor ons en dat gelooft Jan meteen.
Wat zou u voor advies willen
Alle dingen die Jan in zijn leven heeft
meegeven aan de huidige generatie?
meegemaakt hebben hem elk
Wat hij de wereld zou willen vertellen,
moment gevormd hoe hij is. Hij is een
is dat je alles altijd met liefde moet
gelukkige man, die ondanks alle
overdekken. Mensen moeten lief voor
dingen die hij tijdens zijn schooltijd
elkaar zijn in plaats van afgunstig, dan
heeft meegemaakt, met een fijn
komt er ook geen oorlog. Iedereen
gevoel terugkijkt naar zijn tijd op het
moet zorgen voor zijn eigen vrijheid.
Odulphuslyceum. School was een plek
‘Ik ben in de militaire dienst geweest,
om zich terug te trekken uit de oorlog
het voelde als mijn plicht voor het
en een goede afleiding. We willen Jan
vaderland.' Jan denkt dat hij dat ook
bedanken voor zijn openheid en
heeft geleerd vanuit het Odulphus en
eerlijkheid tijdens dit interview en zijn
vanuit thuis, van zijn ouders: iets goeds
dankbaar voor alle informatie die wij
doen voor anderen maakt jezelf beter.
hebben kunnen gebruiken voor onze opdracht.
Door: Marilou, Sophie, Rosalie, Ellemijn & Sofie A.
no mid r A S Van simpele arbeider naar zorgzame opa Arno Smid*, geboren in Arnhem op 12
Daarna is hij in dienst gegaan.
april 1934, is een 89 jaar oude man
Hierdoor was hij een stuk ouder dan de
met één dochter en 3 kleinkinderen.
rest. Alle jongens daar, waren 20 en hij
Arno trouwde in 1963 met Inge. Inge
luisterde dus nooit naar hen.
stierf in november 2022 en Arno heeft
Om deze reden heeft hij veel straf
het hier soms nog steeds moeilijk
gekregen en heeft hij daar zelfs
mee. Arno is een hele sociale,
meerdere keren in de gevangenis
eenvoudige man en houdt ervan om
gezeten. Hij vertelde daar ook bij, dat
te biljarten, even te wandelen of om
hij zijn matras mee moest slepen, van
gewoon even gezellig te kletsen met
zijn normale slaapplek naar zijn cel toe.
zijn medemens. Hoe was uw relatie tussen u en uw Wat zijn de beste herinneringen die u
ouders en hoe heeft dat uw levensloop
aan uw schooltijd heeft?
beïnvloed?
‘Ik vond school niet leuk, daarom heb
‘De relatie met mijn ouders was in het
ik ook weinig leuke herinneringen aan
algemeen niet uitstekend. Dat komt
mijn schooltijd. Ik zou zelfs zeggen dat
vooral doordat ik niet echt bij de rest
mijn leukste herinnering was, dat ik zo
van mijn broers en zussen hoorde.
ziek was, dat ik niet naar school kon
Vaak kreeg ik de oude kleding van
gaan!’ Arno is op zijn vijftiende naar de
mijn broers en zelfs van mijn zussen.
ambachtsschool gegaan, dit vond hij
Toen ik eenmaal begon met werken
ook vreselijk. Hij ging toen in de
ging al het geld direct naar mijn
ochtend werken in de staalfabriek en
ouders toe. Dat gaf mij het gevoel alsof
in de avond naar de ambachtsschool.
ik voor hen aan het leven was, in plaats
Na de ambachtsschool is Arno met
van voor mezelf. Ook toen ik in
vele andere jonge mannen naar
Australië woonde, stuurde ik nog
Australië gegaan, om daar te werken.
steeds geld op om mijn ouders te
Hier heeft hij 3 jaar hard gewerkt en
steunen.
gewoond.
*De naam van de verteller is gefingeerd.
Je zou dus wel kunnen zeggen dat
Wat ik anders zou hebben gedaan in
mijn ouders niet mijn beste vrienden
de opvoeding, is mijn vrouw meer
waren.
contact laten maken met mijn
Omdat ik geen goede aansluiting had
dochter. Verder is Arno van mening
bij mijn familie, heb ik vroeger veel
dat hij geslaagd is in het opvoeden van
vrienden moeten maken. Naarmate ik
zijn dochter. Ook nu nog heeft Arno
ouder werd, merkte ik dat ik hierdoor
een goede relatie met zijn dochter. Ze
veel meer sociale vaardigheden had
komt regelmatig op bezoek of ze
dan anderen.
wandelen een rondje.
Hoe zou u de relatie met uw kind omschrijven? Wat zou u beter gedaan kunnen hebben? Toen Arno 32 was kreeg hij een dochter, hij noemde haar Esther. ‘Als vader wilde ik er altijd zijn voor mijn dochter, omdat mijn vader er niet altijd voor mij was. Mijn vrouw Inge was er echter niet altijd voor onze dochter. Ze was altijd thuis of in de winkel, waardoor er weinig tot geen tijd overbleef voor Esther.’ In de wintermaanden ging Arno met zijn gezin op vakantie naar Oostenrijk, waar hij dan ook een huis had. Ook hier was zijn vrouw afwezig, doordat zij niet mee ging skiën.
Door Jaycie, Sam R., Tyme, Yorn & Jip
‘ALS VADER WILDE IK ER ALTIJD ZIJN VOOR MIJN DOCHTER, OMDAT MIJN VADER ER NIET ALTIJD VOOR MIJ WAS.’ DHR. SMID
n e t e n D oce D
Unieke vertellers zorgen voor authentieke verhalen
Na het succes van afgelopen
ervaring mee heeft, blijkt uit de
schooljaar mochten onze leerlingen
gevoerde gesprekken. Enkele
uit 5 vwo ook dit schooljaar weer in
Odulphianen kregen hierover nog een
gesprek met oudere vertellers. De
wijze levensles mee van mevrouw Van
gespreksonderwerpen zijn
de Weijer die in aanraking kwam met
vergelijkbaar, maar de verhalen weer
cybercriminelen: 'Karma is een bitch!'
heel anders. Dat is wat dit project zo
Naast het voeren van de leerzame
leuk maakt. Elk mens is uniek en heeft
gesprekken, mochten de leerlingen
met zijn eigen ervaringen een
ook dit jaar weer aan de slag met het
authentiek verhaal te vertellen.
opschrijven van deze mooie en leerzame verhalen. In dit magazine zijn
Ondanks dat de levens van de
ze terug te lezen, voorzien van
jongeren op het Odulphuslyceum
prachtige beelden. Beelden en
compleet anders zijn dan de levens
verhalen die dit magazine niet hadden
van de oudere vertellers met wie zij
kunnen vullen zonder alle ervaren
hebben gesproken, leren zij elkaar juist
vertellers.
door de gesprekken beter te begrijpen. Op het Odulphus zitten in de 21e eeuw
Lieve vertellers, heel erg bedankt dat u
is bijvoorbeeld een hele andere
zich heeft opengesteld voor onze
ervaring dan verteller Jan had op deze
leerlingen. Dankzij uw verhalen
school gedurende de Tweede
kunnen zij leren. Ook de organisatoren
Wereldoorlog. En de digitale wereld
en medewerkers van dit mooie MDT-
waarin onze leerlingen opgroeien,
project willen we bedanken. Het
biedt naast alle voordelen ten opzichte
enthousiasme en de energie die jullie
van de wat saaiere, analoge wereld van
de school inbrachten, stralen door in
enkele decennia terug, ook nadelen,
dit magazine. Lees, bewonder en
zoals afleiding en cybercriminaliteit.
geniet!
Cybercrime is een ontwikkeling waar zowel jong als oud
Veel dank en liefs, Marcel en Elina
Ben Zuinig op uw Leven is een publicatie van MDT Cultuur & Kunst. Deze uitgave presenteert de gesprekken die leerlingen van het Odulphuslyceum hebben gevoerd met vertellers, als onderdeel van hun Maatschappelijke Diensttijd (MDT) programma.
Ontwerp, redactie en lay-out: HUMINT Solutions Met dank aan: Alle vertellers voor het delen van hun verhalen en docenten Elina & Marcel voor de leuke samenwerking. Meer weten? Ga naar www.mdtcultuurenkunst.nl Copyright © 2023 HUMINT Solutions